Teken (semiotiek)

In semiotiek is 'n teken iets wat oor 'n betekenis beskik wat losstaande daarvan is, en wat inligting aan die persoon kan kommunikeer wat die teken interpreteer of dekodeer. Tekens kan deur enige van die sintuie waargeneem word: sig, gehoor, tas, reuk of smaak. Die betekenis daarvan kan doelbewus wees, soos 'n woord met 'n spesifieke betekenis, of onbedoeld soos 'n simptoom wat 'n teken van 'n spesifieke mediese toestand is.

Diadiese tekens

Volgens Ferdinand de Saussure (1857–1913) bestaan 'n teken uit die aanduier (signifiant), en die aangeduide (signifié). Die twee kan nie as afsonderlike entiteite gekonseptualiseer word nie, maar eerder as 'n kartering vanaf beduidende verskille in klank tot potensiële (korrekte) differensiële denotasie. Die Saussureaanse teken bestaan slegs op die vlak van die sinchroniese sisteem waarvolgens tekens deur hulle relatiewe en hiërargiese voorregte van gelyktydige voorkoms gedefinieer word. Dit is dus 'n algemene waninterpretasie van Saussure om aanduiers as enigiets te beskou wat 'n persoon kan sê, en aangeduides as voorwerpe in die wêreld. Trouens, die verhouding van taal en spraak-in-konteks is en was nog altyd 'n teoretiese probleem vir taalkundiges (cf. Roman Jakobson se bekende opstel "Closing Statement: Linguistics and Poetics" et al.).

Volgens Saussure bestaan daar 'n arbitrêre verhouding tussen 'n teken en die werklike voorwerp waarna daar verwys word. Daar is nie 'n natuurlike verhouding tussen 'n woord en die voorwerp waarna verwys word nie. Daar is ook nie 'n oorsaaklike verhouding tussen die inherente eienskappe van die voorwerp en die aard van die teken wat gebruik word om dit te denoteer nie. Daar is byvoorbeeld niks aan die fisiese kwaliteite van papier wat vereis dat die fonologiese volgorde 'papier' gebruik moet word om daarna te verwys nie.

Triadiese tekens

Charles Sanders Peirce (1839–1914) het met 'n ander teorie vorendag gekom. Anders as Saussure wat die konseptuele vraag vanuit 'n studie van linguistiek en fonologie benader het, het Peirce se meer uitgebreide konsep van tekens baie ander vorms ingesluit. Hy het redeneer dat "woord" net een spesifieke soort teken was, en teken as enige bemiddelende middel tot begrip gekarakteriseer. Hy het nie slegs kunsmatige, linguistiese en simboliese tekens gedek nie, maar ook alle voorkomste (soos verwante waarneembare kwaliteite) en alle aanwysers (soos meganiese reaksies) ingesluit. Die resultaat is nie spesifiek 'n taalteorie nie, maar van die totstandkoming van betekenis, en dit verwerp die idee van 'n statiese verhouding tussen 'n teken en dit wat daardeur verteenwoordig word - die voorwerp. Peirce het geglo dat tekens hulle betekenis uit rekursiewe (voortbouende) verhoudings put wat in stelle van drie voorkom.

'n Teken is iets wat op só 'n wyse van 'n voorwerp afhanklik is dat dit 'n interpretasie, 'n interpretant, in staat stel om op soortgelyke wyse van die voorwerp afhanklik te wees. Die interpretant word dan 'n verdere teken van die voorwerp, en maak dus verdere interpretasies, verdere interpretant-tekens moontlik. Volgens Peirce is die proses, bekend as semiose, onverminderbaar triadies, en logies gestruktureerd om oneindig herhalend te wees. Soos Jean-Jacques Nattiez (1990: 7) dit gestel het: "die verwysingsproses wat deur die teken geaktiveer word, is oneindig."

Peirce het die drie semiotiese elemente verder soos volg gekarakteriseer:

1. Teken (of representamen): dit wat die aangeduide voorwerp verteenwoordig (cf. Saussure se "aanduier").
2. Voorwerp (of semiotiese objek): dit wat deur die teken verteenwoordig word (of anders gestel, geënkodeer word). Dit kan enigiets denkbaar wees, 'n wet, 'n feit of selfs 'n moontlikheid ('n semiotiese objek kan selfs fiktief wees).
3. Interpretant (of interpretant-teken): 'n teken se betekenis of uitwerking soos deur interpretasie (of anders gestel, dekodering) van die teken tot 'n verdere teken aanleiding gee.

Peirce het verduidelik dat tekens op semiotiese wyse as bemiddelaars tussen hulle objekte en hulle interpretante optree - vgl. die triadiese proses van vasstelling of bepaling. In semiose word 'n eerste deur die tweede, sy objek, as teken bepaal. Die objek bepaal dat die teken 'n derde as 'n interpretant bepaal. Wanneer 'n tweede teken oorweeg word, kan die aanvanklike interpretant bevestig word, of nuwe moontlike betekenisse kan geïdentifiseer word. Namate elke nuwe teken aangespreek word, kom meer interpretante, self ook tekens, na vore. Dit kan die brein se vertolking van die natuur, mense, wiskunde, enigiets, behels.

Peirce het die kommunikasionele idee van uiting en interpretasie op alle tekens van toepassing gemaak.

20ste eeuse teorieë

Daar word vandag saamgestem dat die effektiwiteit van handelinge wat die boodskap in teks omskakel (insluitend spraak, skrif, skets en fisieke bewegings) op die kennis van die sender berus. Indien die sender nie met die huidige taal, sy kodes en kultuur vertroud is nie, sal hy of sy niks kan sê nie, hetsy as 'n besoeker in 'n ander taalgebied, of weens 'n mediese toestand soos 'n spraakgebrek (sien Roman Jakobson).

Moderne teorieë ontken die Saussuriese onderskeid tussen aanduier en aangeduide, en is nie op soek na betekenis in die individuele tekens nie, maar in hulle konteks en die raamwerk of potensiële betekenisse wat toegepas kan word. Volgens hierdie teorieë is taal 'n kollektiewe geheue of kulturele geskiedenis van al die verskillende maniere waarop betekenis gekommunikeer is, en kan dit in daardie hoedanigheid alle lewenservaring uitmaak (sien Louis Hjelmslev). Hjelmslev het die teken nie as die kleinste semiotiese eenheid beskou nie, maar het geglo dat dit verder opgebreek kon word. Hy het die "interne struktuur van taal" as 'n stelsel van  figurae beskou, 'n konsep wat verband hou met dié van beeldspraak, wat hy dan ook as die hoogste semiotiese eenheid beskou het.

Hierdie standpunt impliseer dat spraak eenvoudig nog 'n vorm van gedrag is en die fokus van die teks as taal verskuif na die teks as 'n verteenwoordiger van 'n doel, 'n funksionele weergawe van die skrywer se bedoeling. Sodra die boodskap egter oorgedra is, bestaan die teks onafhanklik.

Dus, alhoewel die skrywers van hierdie artikel, bestaan, word hulle slegs verteenwoordig deur die tekens wat hier gekies en aangebied word. Gedurende die ontvanger se vertolkingsproses word betekenisse toeskryf wat moontlik glad nie deur die senders veronderstel is nie. Hoekom gebeur dit? Nié die sender of die ontvanger van 'n teks het 'n volmaakte begrip van alle taal nie. Elke individu se relatief klein voorraad kennis is die produk van persoonlike ervaring en sy of haar gesindheid teenoor leer. Wanneer die gehoor die boodskap ontvang, sal daar altyd 'n oormaat konnotatiewe betekenisse wees wat aan die spesifieke tekens in hulle konteks toegeskryf kan word. (Ongeag hoe relatief volledig hulle kennis is, bly die kognitiewe proses is dieselfde).

Die eerste fase in die ontsyfering van 'n boodskap is dus om interpretasie uit te stel totdat meer inligting beskikbaar is. Op een of ander punt sal die individuele ontvanger besluit watter een van die moontlike betekenisse die beste "pas". Soms, wanneer daar 'n mate van onsekerheid bly, word betekenis onbepaald uitgestel of word 'n voorwaardelike of benaderde betekenis toegeskryf. Die ontvanger se behoefte aan uitsluitsel (Sien Gestaltsielkunde) lei gewoonlik tot eenvoudige betekenisse wat op grond van persoonlike vooroordele toegeskryf word, en sonder verwysing na die sender se bedoelings.

Postmoderne teorie

In kritiese teorie word die idee van teken op verskeie maniere gebruik. "Baie postmodernistiese teoretici veronderstel 'n volkome ontkoppeling van die aanduider en aangeduide. 'n Leë of drywende aanduier word onderskeidelik gedefinieer as 'n aanduier met 'n vae, hoogs veranderlike onbepaalbare of niebestaande aangeduide. Sulke aanduiers beteken verskillende dinge vir verskillende mense: hulle kan vir baie of selfs enige aangeduides staan; trouens, hulle vertolkers kan hulle betekenis bepaal."

Sien ook

• Grafeem
• Semantiek
• Semiotiek
• Semiotiese driehoek
• Teken (linguistiek)
• Sign relation
• Triadiese verhouding
• Freudiaanse glips

Eksterne skakels

• "Semiotics For Beginners" volledige teks aanlyn, Daniel Chandler