waYao
Die Yao, of waYao, is ’n groot Bantoevolk wat aan die suidpunt van die Malawimeer woon. Hulle het in die 19de eeu ’n belangrike rol gespeel in die geskiedenis van Suidoos-Afrika. Die Yao is ’n hoofsaaklik Moslemvolk van meer as twee miljoen wat oor drie lande versprei is: Malawi, Mosambiek en Tanzanië. Hulle het ’n sterk kulturele identiteit wat oor die landsgrense heen strek.
| waYao | |
|---|---|
 Nege- en tienjarige seuns van die waYao-stam neem deel aan besnydings- en inisiasierites (Maart 2005). | |
| Totale bevolking: | 2 miljoen |
| Belangrike bevolkings in: | Malawi Mosambiek Tanzanië |
| Taal: | Chiyao Chichewa Engels Chitimbuka Swahili Portugees |
| Geloofsoortuiging: | Islam |
| Verwante etniese groepe: | Bantoevolke |
- Sien ook: Yao
Geskiedenis
wysigDie grootste deel van die Yao-stam is bestaansboere. Toe Arabiere aan die suidooskus van Afrika arriveer, het hulle met die Yao begin handeldryf, hoofsaaklik in ivoor, graan en slawe in ruil vir klere en gewere. Vanweë dié handel het hulle een van die rykste en invloedrykste stamme in Suider-Afrika geword. Groot Yao-koninkryke het in die 19de eeu tot stand gekom terwyl Yao-kapteins beheer oorgeneem het van die Niassa-provinsie van Mosambiek. In dié tyd het die Yao van hul tradisionele tuiste in Malawi en Tanzanië getrek na die gebiede wat hulle nou bewoon. Die belangrikste gevolg van die kapteinskappe was dat die hele volk aan die begin van die 20ste eeu en ná die Eerste Wêreldoorlog Islam as hul geloof aangeneem het. Vanweë hul handel met die Arabiere en Swahili, het die Yao-kapteins skribas nodig gehad wat kon lees en skryf. Die Islamitiese geleerdes het ’n groot invloed op die Yao gehad, want hulle het aan hulle geletterdheid, ’n heilige boek, godsdiensklere en vierkantige pleks van ronde huise gebied. Die Islam wat die Yao aanvaar het, is versmelt met hul tradisionele animistiese geloofstelsel.
Verder het die Yao-kapteins die Portugese, Britse en Duitse koloniale heerskappy teengestaan en dit beskou as ’n groot kulturele en ekonomiese bedreiging. Die Britte het die ivoor- en slawehandel probeer stopsit deur van die Yao-handelskaravane naby die kus aan te val.
Die Yao in Mosambiek
wysig
Die Yao in die noorde van Mosambiek (voorheen Portugees-Oos-Afrika) het veral in die Niassa-provinsie gewoon. Die meeste was bestaansboere, hoewel sommige ook by ivoor- en slawehandel betrokke was. Hulle het sosiaal en polities agteruitgegaan met die aankoms van die Portugese in die provinsie. Laasgenoemde het stede en dorpe in die gebied gestig, en die onafhanklike landbou-en-handelsekonomie is verander in ’n plantasie-ekonomie wat deur hulle self beheer is. Hulle het in die 15de eeu forte, handelsposte en hawens in Oos-Afrika gebou in direkte mededinging met die Moslemse politieke magte op die vasteland.
Die Speseryroete en Christelike evangelisasie was die belangrikste dryfkragte agter die Portugese uitbreiding in die streek. Later in die 19de eeu was die Portugese egter ook betrokke by ’n groot slawehandel waardeur Afrika-slawe uit Mosambiek na Brasilië gestuur is. Die Portugese Ryk was toe een van die grootste politieke en ekonomiese magte in die wêreld. Portugees beheerde plantasies het begin uitbrei en arbeid aan stambevolkings verskaf. Die Yao het al hoe meer arm plantasiewerkers geword. Hulle het egter hul kultuur bewaar.
Daar is tans minstens 450 000 Yao's in Mosambiek, hoofsaaklik in die oostelike en noordelike deel van Niassa-provinsie. Hulle maak sowat 40% uit van die inwoners van Lichinga, die provinsie se hoofstad.
Die Yao buite Mosambiek
wysigDie Yao het omstreeks 1830 migreer na wat vandag die oostelike streek van Malawi is, waar hulle geboer en handelgedryf het. Hulle is hoofsaaklik Moslems en het ’n ryk kultuur, tradisie en musiekerfenis. Twee vorige presidente van Malawi was van die Yao-stam: Bakili Muluzi en Joyce Banda. Die Yao het in die laat 19de eeu noue bande met die Swahili aan die kus gehad en het dele van hul kultuur aangeneem, soos hul argitektuur en Islam, maar het hul eie nasionale identiteit behou. Hul noue samewerking met die Arabiere het hulle toegang gegee tot vuurwapens, wat in hul guns getel het in hul baie oorloë teen naburige volke soos die Ngoni en Chewa.
Die Yao het aktief weerstand gebied teen die Duitse magte wat Suidoos-Afrika gekoloniseer het (rofweg die huidige Tanzanië, Rwanda en Burundi). In 1890 het koning Machemba ’n verklaring uitgereik waarin hy aan die Duitsers gesê het hy is bereid om met hulle handel te dryf, maar nie om sy gesag prys te gee nie. Ná verdere kontak het die Yao hulle eindelik aan die Duitsers oorgegee.
Taal
wysigDie Yao praat ’n Bantoetaal bekend as Chiyao (chi- is ’n voorvoegsel wat taal beteken). Daar is ’n geraamde miljoen sprekers in Malawi, 495 000 in Mosambiek en 492 000 in Tanzanië. Ander tale wat in Malawi gepraat word, is Chichewa en Chitimbuka. Die Yao praat ook die amptelike tale van die lande waarin hulle woon: Swahili in Tanzanië, Engels in Malawi en Tanzanië, en Portugees in Mosambiek.
Verwysings
wysig- J. Clyde Mitchell. The Yao Village: A Study in the Social Structure of a Malawian Tribe Manchester: Manchester University Press, 1956, 1966, 1971
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
