Jan Kamp

Prof. Jan Kamp (Enschede, Nederland, 12 Desember 1862 – Potchefstroom, Transvaal, Suid-Afrika, 25 Julie 1924) was ’n skrywer, literêre kritikus en hoogleraar aan die Potchefstroomse Universiteitskollege vir Christelike Hoër Onderwys. As innige gelowige en stoere Calvinis het hy vaste koers en rigting aangedui, en op sy studente het hy 'n blywende invloed gehad; hy kon meedeel en inspireer en het hoofde en harte gevorm. As onderwysman was hy ’n vurige vegter vir CNO en onder die Afrikaners wat in die openbare pers die pen hanteer het, het hy 'n vername plek ingeneem.

Prof. Jan Kamp.

Herkoms en lewe in Nederland

Studente en personeel van die Voorbereidende en Teologiese Skool op Potchefstroom voor die eerste gebou, 1913. Voor: Hester Coetzee, Betsie Postma, S.G Yssel, J.J.A. Coetzee, prof. Ferdinand Postma, prof. J.D. du Toit (Totius), prof. A.P.C. Duvenage, prof. Jan Kamp, Piet van der Walt, Rachel Wentzel, Vera Gill. Tweede ry: Nollie Vermaas, G.P. van der Linde, J.V. Coetzee, D.G. Venter, C.J.H. de Wet, J.C. van der Walt, D.N. Kotzé, H.F. Duvenage, Vera Pienaar, Frikkie Potgieter, J.L.M. Wiechers. Derde ry: Piet Coetzee, Jan Triechaardt, Nic Steyn, B.J. de Klerk, J.H Boneschans, H.S. van Jaarsveld, Pieter Coetzee. Vierde ry: Prof. Joon van Rooy, ene Oosthuizen, C.W.M. Du Toit, E.L.J. Venter, T.D. Venter, Daan Marais, J.V. Coetzee, Lou van Rooy, A.S.E. Yssel, H. van der Walt, S.P. Engelbrecht, Izak le Roux, ene Marais, L.J. du Plessis. Vyfde ry: ene Scholtemeyer, Willie Geere.

Kamp was 'n seun van 'n bakker in Enschede, Hermen Kamp (5 Julie 1826 – 26 November 1912), en sy vrou, Gezina Luijerink (geboorte- en sterfdatum onbekend). Hy het sy onderwys aan 'n kosskool ontvang en is daarna opgelei as onderwyser, waarna hy twee jaar onderwys gegee het aan 'n soortgelyke inrigting as dié waaraan hy onderrig is. Hy verwerf die “hoofdakte”, studeer twee jaar in die Lettere aan die Rijksuniversiteit, Utrecht, en dien daarna 10 jaar in die redaksie van De Standaard, die politieke dagblad van Abraham Kuyper. Kuyper het skriftelike getuienis van Kamp se bekwaamheid as joernalis gelewer en hom beskryf as ’n “waardevolle skrywer”. De Standaard was destyds 'n magtige orgaan vir die uitbreiding van die Christelik-historiese staatsbeginsels in Nederland.

Eerste jare in Suid

Die Algemene Sinode in sitting te Middelburg, Kaap, 1904, waartydens besluit is om die Teologiese Skool Burgersdorp na Potchefstroom te verplaas. Voor: (vyfde van links) G.H.J. Kruger. Eerste ry op stoele: (vyfde van links) ds. A.J.J. de Klerk Coetsee, oudl. G. Henning, J.G.H. van der Walt, L.J. du Plessis, prof. Jan Lion Cachet, Petrus Postma, J.D. du Toit, P.C. Snyman, Taetse Hamersma. Eerste ry staande: (sesde van links) Willem Postma, Martinus Postma, J.A. van Rooy, onbekend, prof. Jan Kamp, W.J. de Klerk, J.C. Kruger, J.A. du Plessis, W.J. Snyman, Dirk Postma.

Kamp, ’n gekwalifiseerde onderwyser, het om gesondheidsredes in 1897 na Suid-Afrika verhuis. Sy eerste betrekking was aan die Staatsmodelschool in Pretoria. Hy word hoofonderwyser op Zoutpansdrift, distrik Rustenburg, (volgens 'n ander bron hoofonderwyser op die dorp, waar hy reeds aandag trek). Met die uitbreek van die Driejarige Oorlog werp hy sy gewig by die Boere in en veg tot die einde toe saam met die Transvalers. Daarna as hy 'n tyd lank huisskilder, maar toe die CNO-skole tot stand kom, gaan hy weer op Rustenburg skoolhou en later op Nigel.

Op Potchefstroom

Studente en professore van die Teologiese Skool Potchefstroom, 1918. Prof. Kamp sit in die middel, prof. Sietse Los tweede van regs en prof. J.D. du Toit regs.

Die doserende personeel van die Potchefstroomse Universiteitskollege, 1921. Totius sit links, prof. Kamp regs van hom, prof. Jacobus du Plessis sit tweede van regs en ds. W.J. de Klerk (die instelling se eerste registrateur) regs van hom. Prof. Wicus du Plessis staan regs in die middelry. Voor: proff. J.D. du Toit, J. Kamp, F. Postma, A.P.C. Duvenage, J.C. van Rooy, J.A. du Plessis en ds. W.J. de Klerk. Middel: Pastor Kohl, J.H. van Heerden, A.E. du Toit, J. Chr. Coetzee, G.T.S. Eiselen en L.J. du Plessis. Agter: A.J.H. van der Walt, H.G. Schulze en D.J. du Plessis. Afwesig: prof. S.P.E. Boshoff en N.T. van der Walt.

Begin 1905 word hy eers assistent en aan die einde van daardie jaar dosent in die Literariese Departement van die Gereformeerde Kerk se Teologiese Skool op Potchefstroom. In 1912 word hy tot professor bevorder en dien in dié hoedanigheid tot sy dood. In hierdie jare verskyn daar op Potchefstroom twee brosjures van hom: De vrije school met gouvernements subsidie: het eenige redmiddel voor heel Zuid-Afrika (1906) en De school behoort aan de ouders (1912), geskryf in opdrag van die CNO-kongres van 26 en 27 Junie 1912. Van 1912 tot sy dood was hy hoogleraar in Nederlands, eers aan die Teologiese Skool en daarna aan die Potchefstroomse Universiteitskollege sedert die ontstaan daarvan in April 1919.

Kamp het aanvanklik geskiedenis en Nederlandse taal- en letterkunde doseer, maar later net letterkunde. Deurgaans het hy geëis dat alle kuns nasionaal moet wees. As dosent was hy 'n man met liefdevolle aanvoeling van sy studente, van ernstige, ware kunssin, van koersvaste Calvinistiese lewensrigting, ’n ware denker en vinnige, oortuigende spreker.

Hy was intussen in 1907 'n medestigter van die Voorbereidende Skool. Hy het baie jare lank die Nederlandse taal en letterkunde aan die leerlinge onderrig, was tot 1915 lid van die skoolkomitee (ook as sekretaris) en vanaf 1921 lid van die beheerraad van Potchefstroom Gimnasium. Hy het op 'n heel beskeie wyse 'n besonderse invloed op die gees en rigting van Potchefstroom Gimnasium uitgeoefen en was tot en met sy dood in 1924 in noue kontak met die skool.

Koerantman

Die vooraansig van Ons Vaderland se gebou in Pretoriusstraat, Pretoria.

Die buiteblad van die eerste uitgawe van Ons Vaderland op Vrydag 10 September 1915. jan Kamp was die eerste ses maande lank redakteur.

In die volkslewe, die kultuur en veral in die politiek het prof. Kamp baie jare lank leiding gegee as redakteur van Het Westen (Potchefstroom) en ses maande lank vanaf 10 September 1915 van Ons Vaderland (Pretoria), waarvan hy medeoprigter was. Harm Oost, met die bystand van 'n groepie vriende, het die nuwe weekblad Het Volk in 1913 begin as opvolger van Die Week, wat na ’n hofstryd die Suid-Afrikaanse Party begin steun het. Dit verskyn elke Donderdag sonder onderbreking in Die Week se plek. Die Het Volk Drukkers & Uitgevers Maatschappij Beprkt is op 13 September 1913 geregistreer met adv. Tielman Roos, dr. Hjalmar Reitz en prok. H.S. Webb as direkteure geregistreer. Die koerant is, soos Die Week, gedruk deur mnr. Verbeek se Atlas Drukkery en Bindery, Pretoria.

Het Volk was 'n vurige teenstander van die groot en prestigeryke De Volksstem, die eerste Hollandse dagblad in Suid-Afrika. Met die uitbreek van die Rebellie het genl. Smuts egter Het Volk in Oktober 1914 verbied. Die koerant sluit sy deure en Harm Oost neem die wapen op aan die kant van genl. Christiaan de Wet.

'n Groep Jong Turke wou nie verlief neem met die sluiting van die enigste Nasionale koerant nie en stig op 8 September 1915 die Noordelike Drukpers Maatskappij Beperk om die nasionale belang van die Afrikaner te bevorder deur die "volksorgaan" Ons Vaderland op die been te bring. De Burger, wat in die dieselfde jaar gestig is, verwelkom die halfweeklikse blad as 'n ware bondgenoot. Dadelik neem die nuwe maatskappy die drukkery van mnr. Verbeek oor asook De Transvaler, 'n weekblad wat toe reeds enkele jare in Johannesburg verskyn het. Dit het aan dr. T.C. Visser behoort, 'n vurige republikein en Hertzog-ondersteuner.

Ons Vaderland maak sy debuut op 10 September 1915. Die nominale kapitaal van £30 000 is verdeel in aandele van £1 elk. Onder die stigterandeelhouers was onder meer genl. Hertzog, adv. Tielman Roos, ds. J.H. Greyvenstein, N.C. Havenga, C.F. Beyers en Karel Rood. Harm Oost was weer die redakteur, maar hy het in daardie stadium in die Fort in Johannesburg gesit vanweë sy deelname aan die gewapende protes. Prof. Kamp is toe gevra om as redakteur waar te neem. Hy geniet die bystand van dr. Johannes Grosskopf en die digter Jan F.E. Cilliers. Soos sy voorganger het Ons Vaderland 'n tydjie lank voortgesukkel in 'n ongerieflike huis by Bloedstraat 190, Pretoria. In die agterplaas is 'n aantal sinkvertrekke opgeslaan wat die settery, drukkery en bindery moes huisves. Ondanks die droogte van 1914 en die nadraai van die Rebellie, 'n skaarste aan geld vir papier en die Eerste Wêreldoorlog, bly Kamp optimisties en stry hy moedig saam vir die voortbestaan van die Nasionale Party, die Afrikanerdom en hul vryheid. Die Transvaalse takke van die Nasionale Party hou in 1915 'n konferensie en kies Ons Vaderland as partyorgaan. Toe die vier destydse provinsies in 1916 'n federale raad van die NP saamstel, is Ons Vaderland ook as landswye "officiële orgaan" erken. Die party het egter nie 'n regstreekse aandeel in die Noordelike Drukpersmaatskappy besit nie en dus ook nie seggenskap in sy redaksionele beleid verkry nie. Ons Vaderland help die Nasionale Party in die verkiesing van 20 Oktober 1915 om 78 290 in Transvaal te kry, teenoor 95 413 vir die Suid-Afrikaanse Party. Oost kon reeds in Desember daardie jaar op parool uit die tronk kom, maar het dit geweier omdat dit sou werksaamhede as persman sou belemmer. Eers teen die middel van 1916 is hy toe vrygelaat. Hy neem die redakteurskap by Kamp oor wat na die universiteitskollege op Potchefstroom vertrek. Onder Oost se leiding beywer die koerant hom vir die stigting van die Broederbond en vir moedertaalonderwys in Afrikaans.

Hy het ook voor die kongres van die Afrikaanse Studentebond (1917) nouer aanraking tussen die volk en die hoër onderwys bepleit en publiseer sy Volksleven en hoger onderwys in 1918.

Letterkundige bydrae

Prof. Kamp se grafsteen in die hoofbegraafplaas op Potchefstroom.

Buiteblad van prof. Kamp se boek De school hoort aan de ouders (1912).

As literator het prof. Kamp hom in die studie van die Nederlandse, Duitse, Franse en Afrikaanse letterkunde verdiep en uitgemunt in letterkundige kritiek. In 1909 verskyn sy Proeve van inleiding tot de Nederlandse letterkunde en in 1912 De nieuwe richting in de Nederlandse letterkunde, waarin hy die Tagtigerkuns met die Calvinistiese lewensbeskouing probeer versoen. Veral meldenswaardig is sy Afrikaans pleidooi (Die Brandwag , 15 Junie 1914, oorgedruk in De Beweging, 8 Augustus 1914.) Hierin het hy die poësie van Jan F.E. Celliers en Totius verdedig teen Albert Verwey se onbillike geringskatting van dié twee digters se werk (De Beweging, 11 November 1913).

Hy was 'n erkende literêre kritikus wie se resensies van 1912 tot 1916 gereeld in Die Brandwag verskyn het. Saam met oudpres. F.W. Reitz was hy ook redakteur van die reeks De Unie lees- en studiebiblioteek (Potchefstroom). Hy het self in dié reeks geskryf, saam met T.H. le Roux, Uit de Nederlandse lyriek van de laatste drie eeuwen (tweede druk 1913, derde druk 1917), wat etlike jare met vrug aan die universiteite gebruik word. Hy het kort ná sy aankoms in Suid-Afrika besef dat Afrikaans die taal van Suid-Afrika was en het hom laat ken as een van die mees simpatieke beoordelaars van poësie en prosa in die jong taal. Hy het 'n ryp oordeel en fyn insig gehad. Danksy sy wydbelesenheid kon hy vergelyk en diep skou. Kuns het vir hom 'n plek en taak in die lewe gehad wat verband gehou het met die wordende Afrikaanse volkslewe.

Prof. Kamp was jare lank een van die ywerigste en hardwerkendste lede van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns en is in Februarie 1922 as lid van die Raad gekies waarin hy altyd 'n toring van krag was.

Gesinslewe

Prof. Kamp se seun Willem (Onze Wim) was 'n digter en skrywer wie se lewe op 37-jarige leeftyd in 'n motorongeluk kortgeknip is.

Uit sy huwelik in 1899 met Margo M.E. Herman (Baarn, Ned., 27 Maart 1871 – Dittonlaan 65, Auckland Park, Johannesburg, Sondag 26 September 1943), wat ook in 1897 na Suid-Afrika gekom en daarna skoolgehou het op Bethlehem, is drie seuns en een dogter gebore. Sy eggenote was 'n natuurgeneser en die skryfster van Hoe om gesond te word en gesond te bly (Pretoria, 1926). Een seun, Willem C.W. Kamp (12 November 1903–9 Julie 1941), was ook 'n skrywer en hy gee in Pretoria uit: Matteo en Leonardo (1933); Delwerye in die ou dae ('n verwerking van 'n dagboek); Twee eenakters (1935); Vergete helde (1935); Vrugbare aarde en ander verhale (1936); en Die visboot (1938). Die ander kinders was: Herman Ferdinand (geboortedatum en -plek asook sterfdatum en -plek onbekend), Johanna Gezina Margaretha (geboortedatum en -plek asook sterfdatum en -plek onbekend; getroude van Rot of moontlik Roth), en Jan Albert (7 Februarie 1911 – Plettenbergbaai, Wes-Kaap, 27 Februarie 2001).

Bronne

• (af) Nienaber, P.J. 1949. Hier Is Ons Skrywers! Biografiese Sketse van Afrikaanse Skrywers. Johannesburg: Afrikaanse Pers-Boekhandel.
• (af) Krüger, prof. D.W. en Beyers, C.J. (hoofred.). 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
• (af) Van der Vyver, dr. G.C.P. 1969. My erfenis is vir my mooi. Potchefstroom: Kalvyn Jubileum Boekefonds.

Eksterne skakels

• Die huis by Dittonlaan 65, Auckland Park, Johannesburg, waarin mev. Kamp op Sondag 26 September 1943 oorlede is, soos te sien op Google Maps. URL besoek op 16 Julie 2016.