Beenbreuke en ontwrigtings

Die bene van die menslike skelet dien as ’n raamwerk, en op sommige plekke as ’n beskermende skild, vir die sagter en fyner weefsels van die liggaam. Om hierdie werk behoorlik te verrig, moet sommige van hulle natuurlik baie sterk wees. Hoe is dit moontlik dat die betreklike dun bene in ons liggaam so sterk kan wees? Soos al die weefsels van die liggaam bestaan beendere uit selle. In been is daar betreklik min selle. Hulle is in klein groepies gerangskik in die beenstof, en ook onder die periosteum, ’n noupassende vlies wat die oppervlakte van elke been bedek. Hulle word osteoblaste genoem, wat “beenvormende selle” beteken. Hul taak is om die kalsium uit die bloed te haal en dit in die vorm van kalsiumfosfaat en kalsium­karbonaat – twee soute wat onoplosbaar in water is – in ’n neerslag rondom hulle te laat saampak. Die mengsel van hierdie twee soute gee aan die been sy merkwaardige hardheid en stewigheid.

Breuke

X-straal van ’n arm wat ’n gebreekte been wys

Hoewel been baie hard en sterk is, kan selfs die grootste en dikste bene in die liggaam breek. Dit kan gebeur as ’n been ’n baie harde hou kry of as dit met groot krag gebuig of gedraai word.

Die mediese terme daarvoor is “fraktuur” of “beenbreuk”, en daar is verskillende soorte breuke. In die geval van ’n eenvoudige beenbreuk word die vel oor die beseerde been nie beskadig nie. In die geval van ’n gekompliseerde beenbreuk word die vel oor die breuk geskeur of gesny, en dele van die gebreekte been kan moontlik selfs uitsteek. Wanneer die fragmente uit hul juiste plekke verskuif nadat ’n been gebreek is, word dit ’n verplasing genoem.

Ontwrigtings

As ’n gewrig oorbelas word, kan die gevolg ’n ontwrigting wees. In ’n besering van hierdie aard word geen bene gebreek nie, maar een been word uit sy regte plek gedruk. Ontwrigtings kan baie pyn­lik wees. Die gewrigte lyk gewoonlik misvormd omdat die bene nie in hulle normale posisie is nie.

Die proses van terugplasing van die bene in hul normale posisies in ’n gewrig word die reduksie van die ontwrigting genoem. Wanneer die pasiënt in die hospitaal is, is dit gewoonlik heeltemal eenvoudig. ’n Verdowing wat al die spiere laat ontspan, word aan die beseerde persoon toegedien. As hy heeltemal ontspanne is, kan die ortopeed die bene gewoonlik baie maklik na hul regte posisie terugskuif. Wanneer ’n gewrig ontwrig is, word die dele rondom gewoonlik in sekere mate uitgerek. Dit kan beteken dat die gewrig losser word, en later moontlik weer kan verstuit.

Simptome

Pyn is die opvallendste simp­toom van ’n beenbreuk. Dit begin op die oomblik waarop die besering plaasvind, en kan baie erg wees. Die weefsel rondom die beenbreuk swel op, en in gevalle waar ’n verplasing van die fragmente van ’n gebreekte been plaasgevind het, kan die beseerde deel ’n onnatuurlike vorm hê.

Behandeling

Dit is altyd verstandig om ’n geneesheer te raadpleeg wanneer ’n beenbreuk ver­moed word.

Eenvoudige beenbreuke sonder verplasing word ge­woonlik gou gesond as hulle met gips verbind word. Gekompliseerde beenbreuke en been breuke waarby verplasing plaasgevind het, het snykundige behandeling no­dig voordat die gips aangesit kan word. 

Genesing

’n Aansienlike mate van bloeding vind by been­breuke plaas. Die bloed lê tussen die beenpunte en on­der die periosteum. Binne ’n paar dae stol die bloed. Die osteoblaste dring die klont spoedig uit die naburige been en die perio­steum binne. Die osteoblaste vorm nuwe been, wat die gaping tussen die frag­mente opvul en ’n verdikking aan die kante vorm. Dit is die callus. Oor ’n tydperk van baie maande word die callus deur die osteo­blaste geabsor­beer, en hulle maak weer nuwe been wat presies soos die oor­spronklike is. 

Bronnelys

• Kennis, Volume 1, 1980, bl.99, ISBN 0-7981-0823-1