^β

Welkom by Wikipedia, die vrye ensiklopedie wat deur enigeen verbeter en uitgebrei kan word.	Donderdag, 19 April 2018 Hier is tans 49 368 artikels in Afrikaans.
Help ons om ’n Afrikaanse wêreldklas-ensiklopedie te skep.

Inleiding • Hulp • Kontak

Gebruikersportaal • Voorbladartikels • Kategorieë • Stel ’n vraag

Voorbladartikel

Yster is 'n chemiese element met die simbool Fe en atoomgetal van 26. Dit is 'n metaal in groep 8 en periode 4 van die periodieke tabel. Yster is die finale element wat tydens nukleosintese van sterre gevorm word en is dus die swaarste element wat nie 'n supernova of soortgelyke heftige gebeurtenis vereis vir sy vorming nie. Dit is daarom dan ook die swaarmetaal wat die meeste in die heelal voorkom.

Yster is die metaal wat die meeste voorkom en daar word geglo dat dit die element is wat die tiende meeste in die heelal voorkom. Yster is ook op 'n massabasis die element wat die grootste deel van die Aarde uitmaak (34.6%); die konsentrasie yster in die verskillende lae van die Aarde wissel van baie hoog by die kern tot ongeveer 5% in die kors; dit is dalk moontlik dat die Aarde se binnekern bestaan uit 'n enkele ysterkristal, dit is egter meer waarskynlik dat dit uit 'n mengsel van yster en nikkel bestaan; daar word geglo dat die groot hoeveelheid yster in die Aarde verantwoordelik is vir sy magnetiese veld. Yster se simbool is Fe wat 'n afkorting vir ferrum, die latynse woord vir yster is.

Yster is 'n metaal wat uit ystererts ontgin word en word bitter selde in die vrye onverbonde vorm in die natuur aangetref. Om elementêre yster te verkry moet die onsuiwerhede verwyder word met behulp van chemiese reduksie. Yster word gebruik om staal te vervaardig wat nie 'n element is nie maar 'n legering, 'n oplossing van verskillende metale (en sommige nie-metale, veral koolstof).

Die kern van yster het die hoogste bindingsenergie per nukleoon, dit is dus die swaarste element wat eksotermies deur fusie geskep word en die ligste deur middel van fissie. Wanneer 'n groot ster aan die einde van sy leeftyd ineen krimp, bou die interne temperatuur en druk op, en stel die ster in staat om toenemend swaarder elemente te produseer. Wanneer yster begin vorm, sal die ster nie meer voldoende energie in sy kern produseer nie en ontstaan 'n supernova.

Kosmologiese modelle met 'n oop heelal voorspel dat daar 'n fase behoort te bestaan waar alle materie, as gevolg van stadige fusie- en fisiereaksies, in yster sal verander.

Suiwer yster het by kamertemperatuur 'n liggaamsgesentreerde kubiese struktuur (die wolfram- of A2-tipe struktuur), wat die α-fase of ferriet genoem word. By 1185K gaan dit oor in die γ-fase of austeniet, wat 'n vlakgesentreerde struktuur het (die koper- of A1-tipe struktuur). Van 1667K tot die smeltpunt (1811K) het die δ-fase weer 'n wolfram-tipe struktuur. Byvoeging van opgeloste onsuiwerhede, soos koolstof of ander metale, kan die austeniet stabiliseer tot dit ook by kamertemperatuur kan voorkom. Dit is die basis voor staalvervaardiging.

Suiwer yster het 'n Curietemperatuur van 1085K. Onder hierdie temperatuur is die stof ferromagneties.

...lees verder

In die nuus

Die XXIste Statebondspele eindig in Goudkus, Australië. Suid-Afrika bereik die medaljetabel se sesde plek met 13 goud-, 11 silwer- en 13 bronsmedaljes.
Die voormalige Suid-Afrikaanse krieketspeler Colin Bland sterf op 80 in Londen.
Die voormalige Brasiliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva begin sy tronkstraf van 12 jaar in Curitiba uitdien.
Die voormalige Suid-Koreaanse president Park Geun-hye is aan korrupsie skuldig bevind en tot 24 jaar tronkstraf gevonnis.
Mokgweetsi Masisi is ingesweer as vyfde president van Botswana nadat Ian Khama na 'n ampstermyn van presies tien jaar bedank het.

Het u geweet...

... dat die Russiese komponis Dmitri Sjostakovitsj die DSCH musikale motief gebruik het om homself in musieknote voor te stel?

... dat die eerste wêreldrekord deur 'n Suid-Afrikaner in 1883 deur die verspringer Izak Prinsloo op Kerkplein in Pretoria opgestel is? In die tyd het die plein ook as 'n mark en sportveld gedien.

Vandag in die geskiedenis

19 April

1919 – Leslie Irvin van die Verenigde State onderneem die eerste suksesvolle valskermsprong en vrye val.
1927 – Mae West word veroordeel tot 10 dae tronkstraf vir haar rol in die vertoning Sex.
1956 – Die aktrise Grace Kelly trou met Rainier III van Monaco.
1964 – Die Ford Mustang word aan die algemene publiek vertoon.
1987 – The Simpsons se eerste vertoning op televisie.

Voorbladbeeld

Die Jamaikaanse naelloper Usain Bolt vier sy oorwinning in die 100 meter-wedloop tydens die Olimpiese Somerspele 2008 in Beijing, waartydens hy die wêreldrekord verbeter het.