Breyten Breytenbach

Breyten Breytenbach (gebore op 16 September 1939 in Bonnievale) is 'n Suid-Afrikaanse skrywer en kunstenaar met Franse burgerskap. Breytenbach lewer 'n beduidende bydrae tot die Afrikaanse letterkunde met sy digkuns. Hy is ook bekend as die mees prominente gevangenis-skrywer van Suid-Afrika, nadat hy nege jaar tronkstraf onder die apartheidsregering moes uitdien. Sy omvangryke oeuvre skryf hy onder sy eie naam, sowel as B.B. Lasarus, Jan Blom en Jan Afrika.

Breyten Breytenbach
Breytenbach in 1995
Gebore	16 September 1939 Bonnievale, Wes-Kaap
Nasionaliteit	Suid-Afrika, Frankryk
Beroep	Skrywer, kunstenaar
Bekend vir	Sy skryfwerk
Eggenoot	Yolande Ngo Thi Hoang Lien

Biografie

Vroeë jare en opleiding

Breyten Breytenbach is op 16 September 1939 op Bonnievale gebore as die derde van vyf kinders van Hans en Kitty Breytenbach. Sy broer Jan is later stigter van die Suid-Afrikaanse Spesiale Mag in die Weermag en sy broer Cloete is later oorlogskorrespondent en bekende fotograaf. Hy het nog ’n broer, Sebastiaan, en ’n suster, Rachel. Sy vader is ten tye van Breyten se geboorte ’n boer in die distrik. Op vyfjarige ouderdom verhuis die gesin na die plaas Kafferkuilsrivier in die distrik Riversdal, waar hy op die dorp skoolgaan aan die Laerskool Langenhoven.

Vroeg reeds begin hy teken en in 1948 teken hy ’n spotprent van doktor D.F. Malan wat vir generaal Jan Smuts uitklop in die bokskryt, na aanleiding van die Nasionale Party se oorwinning in daardie jaar se algemene verkiesing. In 1948 word die plaas verkoop en verhuis die gesin na Wellington, waar sy vader eers ’n winkel naby die dorp langs die spoorlyn besit. Later trek hulle dorp toe, waar hulle tot 1970 die Grevilleas losieshuis bedryf.

Breyten matrikuleer in 1957 as hoofseun aan die Hoërskool Hugenote op die dorp. In die jare 1958 en 1959 studeer hy aan die Universiteit van Kaapstad vir ’n B.A.-graad. In die Departement van Afrikaans en Nederlands staan hy onder die opleiding van Boerneef, J. du P. (Canis) Scholtz en D.J. Opperman. In dieselfde tyd studeer hy ook kuns aan die Michaelis Kunsskool van die Universiteit van Kaapstad onder leiding van Lippy Lipshitz. Per geleentheid raak hy betrokke by studente-aktivisme en hy is een van die studente wat betoog teen aparte universiteite vir verskillende rasse. Hy laat vaar dan sy studies en werk vir ’n tyd lank as redaksie-assistent van Gerry de Melker, uitgewer by H.A.U.M., asook in die uitgewery se boekwinkel. Deur hierdie werk raak hy in Kaapstad bevriend met onder andere Jan Rabie, Uys Krige, Jack Cope en Ingrid Jonker. Wanneer hy voor sy vertrek oorsee deur die land ryloop en tydelik in Johannesburg bly, loseer hy aan huis van Ingrid Jonker en haar man, die digter Pieter Venter.

Lewe in Europa

In Desember 1959 vertrek hy as vierdeklas-passasier oorsee op die Mozambique, ’n Portugese boot, om die wêreld te verken. Hy land in Lissabon en per trein reis hy deur Portugal en Spanje na Parys in Frankryk. Hiervandaan is hy per boot na ’n kusdorp aan die Engelse Kanaal en daarvandaan na Londen in Engeland, waar sy broer Cloete en sy vrou destyds gewoon het. In Londen werk hy onder meer as verpakker in ’n fabriek, waarna hy weer na Frankryk vertrek. In Cannes skets hy saans in ’n nagklub portrette in ruil vir ’n bord kos. Dan kry hy werk as kok op ’n plesierboot en vaar vir ’n paar maande rond in die Middellandse See, voordat die boot terugkeer Londen toe. Hier ontmoet hy sy toekomstige vrou Yolande by vriende. Teen die einde van 1960 vertrek hy na Noorweë, waar hy ses maande lank Engels by die Berlitz-skool in Bergen doseer. In Junie 1961 keer hy terug na Parys waar hy as skilder werk en al het hy as skilder ’n karige inkomste, word sy werk later uitgestal in die Galerie Espace in Amsterdam en in Edinburg, Parys, Minneapolis, Rome, Berlyn, Brussel, Rotterdam, Le Havre en Groningen.

Huwelik met Yolande en nagevolge

Na sy huwelik in 1962 in Londen met Yolande, die Frans-Paryse vrou van Viëtnamese afkoms, woon hulle eers in ’n kamer op die linkeroewer van die Seine en later in ’n woonstelletjie in die Rue Malebranche in Parys. Sy vrou is ’n Franse burger, hoewel haar ouers van Viëtnamese afkoms is en sy daar gebore is. As vierjarige gaan sy na Frankryk waar haar vader Viëtnam se verteenwoordiger by Unesco was. Haar regte naam is Ngo Thi Hoang Lien, wat “geel lotus” beteken en sy en die lotus figureer prominent in Breyten se digkuns. In Parys werk Yolande as sekretaresse by ’n Amerikaanse maatskappy en sy behaal ’n B.A.-graad aan die Sorbonne, waarna sy verder studeer in die Regte en Volkekunde. Sy is Frans, Viëtnamees, Spaans en Engels magtig. Breyten studeer in 1963 ook aan die Sorbonne, terwyl hy ’n lewe probeer maak uit sy skilderye en later deur ’n agent in Amsterdam ietwat beter doen en ook gereelde uitstallings hou in België en Nederland. Hy raak in hierdie tyd al hoe meer betrokke by anti-apartheidsorganisasies, veral nadat ’n visum vir sy vrou om Suid-Afrika te besoek sodat hy die A.P.B.-prys in ontvangs kan neem, in 1965 geweier word. In 1967 besoek hulle Suider-Afrika en gaan Swaziland deur Mosambiek binne, waar familie en vriende hulle kom groet en hulle op die terugreis met die boot toegelaat word om Kaapstad twee dae lank te verken. In 1972 word ’n visum vir Suid-Afrika aan sy vrou toegestaan en in Desember van daardie jaar kom die egpaar vir ’n verblyf van etlike maande na Suid-Afrika. Hier tree Breytenbach in Februarie 1973 in die lesingreeks oor die Sestigers voor die Kaapse Somerskool op. Sy boek ’n Seisoen in die paradys, wat onder die skuilnaam B.B. Lasarus gepubliseer word, beskryf die gebeurtenisse tydens hierdie besoek.

Op letterkundige gebied is hy van meet af aan omstrede. Reeds met publikasie van sy debuutwerke, Die ysterkoei moet sweet en Katastrofes, verwys Afrikaanse Persboekhandel die proewe na die besturende direkteur omdat hulle van mening is dat die werke ongesond en ongewens is. Bartho Smit behandel egter die besware met bestuur en die boeke word gepubliseer, waarna dit ook die A.P.B.-prys verower. Tydens toekenning van die CNA-prys in 1968 is D.J. Opperman een van die beoordelaars en dit is vir hom duidelik dat Die huis van die dowe die sterkste aanspraakmaker is. Gedagtig aan die weiering van ’n visum vir Breyten se vrou in 1965, verneem Opperman deur middel van sy vriend Johan Spies of die regering haar sal toelaat om die land binne te kom vir die ontvangs van die prys. Die Eerste Minister, John Vorster, oefen hierna groot druk op die beoordelaars uit om hulle aanbeveling te verander. Opperman staan egter vas en lig Vorster in dat hulle ’n aantal boeke suiwer letterkundig beoordeel en nie die persone nie. Hy is voorts nie bereid om Breytenbach se werk met ’n amateur te bespreek nie en indien Vorster die werk verder wil bespreek stel hy as voorwaarde vir die gesprek dat Vorster vir drie maande sy klasse op Stellenbosch bywoon sodat hy hom vir die gesprek kan oplei. Na toekenning van die prys vir Die huis van die dowe sê Breyten in ’n onderhoud met Vrij Nederland dat die prys oëverblindery is en ’n vorm van omkoop om hom tot stilswye te dwing. Verder stel hy dit dat hy weens sy vrou se velkleur toegang tot Suid-Afrika geweier word en dat hy die prysgeld aan organisasies gaan skenk wat optrede teen die land voorstaan. Hierteen neem Opperman en Human & Rousseau eksepsie en in ’n ope brief aan Breyten wat op 18 November 1968 in Die Burger verskyn, repudieer hulle hom. Hulle distansieer hulle van sy politiek en sy steun vir terrorisme-organisasies en sê dat dit nie Breyten se vrou se ras is wat sy koms na Suid-Afrika verhinder nie, maar wel Breyten se steun vir ’n “bloedige inval in sy vaderland”. Hierdie ope brief veroorsaak ’n vertrouensbreuk tussen Breyten en sy uitgewer en hy gee hierna sy werke uit by die onafhanklike uitgewers Buren en daarna Taurus. Voor die toekenning van die Hertzogprys in 1971 word in die pers bespiegel dat Breyten die sterkste kandidaat is, maar die prys word aan die “veilige” Elisabeth Eybers toegeken. In Junie 1975 word Breyten se digbundel, Skryt: om ’n sinkende skip blou te verf, die eerste Afrikaanse digbundel wat verbied word onder die streng sensuurwette van daardie tyd, veral weens ’n politieke gedig gerig aan die Eerste Minister, John Vorster (of J. Vrotstert), onder die titel Brief uit die vreemde aan slagter. By herhaling gaan die beoordelaars van die Hertzogprys Breytenbach verby wanneer bekronings vir poësie gemaak moet word en wanneer hulle eindelik in 1984 die digbundel (‘yk’) bekroon, weier hy die prys.

Anti-apartheidsvegter en tronkstraf

Reeds in April 1970 skryf Breyten ’n artikel vir Sechaba, die amptelike mondstuk van die destyds verbode ANC, waarin hy openlik revolusie en die omverwerping van die Suid-Afrikaanse regering bepleit. In 1971 word hy aangewys as die ere-ondervoorsitter van die studente-organisasie National Union of South African Students (Nusas) (wat hom sterk teen die apartheidsbeleid uitspreek) en in Junie 1974 word hy erepresident. In Frankryk word hy stigterslid van Okhela (wat beteken “om aan die brand te steek”), ’n anti-apartheidsorganisasie wat hom veral daarvoor beywer om blankes in die stryd teen apartheid te mobiliseer. Die Verenigde Volke-organisasie (later die Verenigde Nasies) hou in April 1975 in Parys ’n spesiale seminaar oor apartheid waaraan Breyten deelneem. Hy noem Suid-Afrika ’n “terroristestaat” en pleit vir groter steun aan die bevrydingsbewegings. Op 19 Augustus 1975 word hy op die lughawe Jan Smuts in hegtenis geneem nadat hy op 1 Augustus die land met ’n vals paspoort onder die skuilnaam Christian Jean-Marc Galaska binnegekom het. Sy aanhouding is ingevolge Artikel 6 van die Wet op Terrorisme en vyf van die mense met wie hy na bewering in Suid-Afrika kontak gehad het, word ook aangehou. Die veiligheidspolisie was bewus van sy voorgenome besoek lank voordat hy geland het, nadat ’n onbekende persoon hom verraai het. Op 10 November 1975 verskyn Breyten die eerste keer in die hof te midde van groot plaaslike en internasionale belangstelling, met die verhoor wat dan uitgestel word tot 21 November. Met die aanvang van die verhoor op 21 November pleit Breyten skuldig op die hoofaanklag met sekere wysigings op die klagstaat en hy word daarna op elf aanklagte skuldig bevind. Op 27 November 1975 vonnis regter P.M. Cillié hom tot nege jaar gevangenisstraf, al het beide die staat onder leiding van die prokureur-generaal, dr. Percy Yutar, en Breyten se verdediging ’n maksimum vonnis van slegs vyf jaar gevra. Verlof tot appèl teen die vonnis word in Desember 1975 en weer in Maart 1976 geweier. In die loop van 1977 word hy ’n tweede keer verhoor op grond van beweerde pogings om te ontsnap en om deur gesprekke met een van die bewaarders die doelstellings van Okhela te bevorder. Op meeste van hierdie aanklagte word hy onskuldig bevind. Hy word slegs skuldig bevind daaraan dat hy tronkregulasies oortree het en word hiervoor tot R50 of drie maande gevangenisstraf gevonnis. Tydens sy aanhouding wend die Afrikaanse Skrywersgilde herhaalde pogings aan dat Breytenbach toegelaat word om in die gevangenis te skryf en te skilder en dat sy vonnis versag word. Sy moeder is op 4 April 1978 onverwags aan ’n hartaanval oorlede, maar Breyten word verlof geweier om die begrafnis by te woon. Nadat hy lank in Pretoria se gevangenis aangehou is, word hy later na Pollsmoor in Kaapstad verplaas. Tydens sy gevangeskap word sy vrou toegelaat om hom twee keer per jaar te besoek.

Op 2 Desember 1982, nadat hy iets meer as sewe jaar van sy vonnis uitgedien het, word Breytenbach vrygelaat. Breyten verklaar hierna dat dit feitlik onmoontlik is vir ’n blanke Suid-Afrikaner om deur swart vryheidsvegters as bondgenote in die stryd aanvaar te word. Dus meen hy dat hy self geen verdere rol in die politiek te speel het nie. Hy en sy vrou gaan bly weer in Parys, waar hy in 1983 Franse burgerskap aanvaar en die egpaar in die laat tagtigerjare ouers word van ’n dogter, wat hulle Daphnée noem. Hulle koop benewens die ateljee in Parys ook ’n lappie grond aan die voet van die Pireneë. In April 1985 word hy genooi as gas van die Universiteit van Kalifornië, waar hy lesings lewer en uit sy boeke voorlees. Hy woon ook in 1985 die 48ste PEN-konferensie in New York by. In 1987 is hy saam met Van Zyl Slabbert een van die organiseerders van die ontmoeting tussen die toe nog verbode ANC en leidende Suid-Afrikaners in Dakar, Senegal. Hierdie ontmoeting baan die weg vir verdere soortgelyke ontmoetings en skep die klimaat vir die nuwe demokratiese bestel binne Suid-Afrika. Hy woon ook die veel besproke Victoria Watervalberaad in 1989 tussen prominente skrywers en die ANC by en lewer by hierdie geleentheid die slotreferaat in Engels oor ’n Suid-Afrikaanse letterkunde. Wanneer sy pa se gesondheid verswak, word in Julie 1989 ’n visum vir vier dae aan Breyten en Yolande toegestaan vir ’n besoek. Breyten se pa is in Desember 1989 in die ouderdom van 85 jaar oorlede. Visums word dan vir drie dae aan Breyten en Yolande toegestaan om die roudiens in Grahamstad by te woon, asook die seremonie in Hermanus, waar sy pa se as by sy ma se graf gestrooi is. In Mei 1990 word Breyten as direkteur van Taurus-uitgewers aangestel, met sy hoofdoel om ondersoek in te stel na die moontlikheid om Afrika letterkunde aan die Suid-Afrikaanse publiek bekend te stel. In 1990 is hy een van die stigters van die Gorée-instituut in Dakar in Senegal, wat kulturele navorsing doen wat daarop gemik is om burgerlike bemagtiging in Afrika-samelewings te bewerkstellig.

Lewe na sy vrylating

Breytenbach in 1995

Na 1990 besoek hy gereeld sy land van herkoms, wanneer dit weens veranderde politieke omstandighede makliker word om toegang te verkry. Hy hou gereelde lesings, onder andere in Augustus 1990 in Stellenbosch voor die Stellenbosse Aktuele Aangeleentheidskring en in Oktober 1990 by die Afrikaanse Skrywersgilde se beraad op Langebaan. In Desember 1991 by die landswye skrywerskonferensie georganiseer deur die koerant New Nation lewer hy die hooftoespraak onder die titel Om by heerskappy verby te skryf. In Julie 1993 tree hy op by die Wits Winterforum. By die Demokratiese Alliansie se taalberaad van 1998 tree hy op saam met die leier van die DA, Tony Leon, en die voorsitter van Pansat, Neville Alexander. In 2001 tree hy op KykNet se poësieprogram Ja-nee op, waar hy met plaaslike letterkundiges, digters en skrywers oor die digkuns gesels, terwyl hy in Maart 2008 deelneem aan ’n oop gesprek wat deur die Departement Afrikaans van die Universiteit Wes-Kaapland gereël is. Ook in die buiteland tree hy by verskeie kere in die openbaar op en maak belangwekkende toesprake. In November 1993 by Washington Universiteit in St. Louis in Missouri, stel hy dit duidelik dat die komende demokrasie in Suid-Afrika slegs sal werk as die politici beperk word tot hulle sleutelrol as dienaars van die samelewing om hulle neiging tot uitbuiting van die gemeenskap teen te werk. In 1994 lewer hy die openingstoespraak by die 25ste Poetry International in Rotterdam, waarheen 72 skrywers van oor die wêreld genooi is. Breyten is in 2008 die hoofspreker by die elfde internasionale Time of the Writer skrywersfees wat in Durban aangebied is en tree wêreldwyd by verskeie ander openbare byeenkomste op, insluitende die derde Mail & Guardian literêre fees in 2012 in die Markteater in Johannesburg.

Akademikus

Breytenbach by die 2009 Brooklyn Book Festival

In 1999 word hy aangestel as Global Distinguished Professor in Lettere aan die Universiteit van New York in Amerika, waar hy lesings gee in die kreatiewe skryfkunsprogram. In Januarie 2000 word hy vir ’n tydperk van drie jaar aangestel as besoekende professor by die Universiteit van Kaapstad se Fakulteit Geesteswetenskappe. Vanaf 2000 is hy ook betrokke by die Gorée-Instituut in Dakar, Senegal waar hy die uitvoerende direkteur van hierdie instelling word en in 2005 in ’n bitter stryd met die regering van Senegal betrokke is om hierdie instituut te behou. Deur die vredesakademie van hierdie instituut raak hy ook vanaf 2004 betrokke by die vredesproses in Guinee-Bissau. Hy stig die Pirogue-kollektief as verlengstuk van die Gorée-Instituut om met behulp van vrywillige individue vorm te gee aan kultureel kreatiewe projekte. In Mei 2013 bied hierdie kollektief saam met die Spier-landgoed buite Stellenbosch ’n Dansende Digtersfees aan waarin ses internasionaal bekende digters (Ko Un, Carolyn Forché, Yang Lian, Joachim Sartorius, Tomaž Salamun en David Shulman) saam met Breyten, Antjie Krog, Petra Müller en Marlene van Niekerk vir ’n week die ruimtes van skepping en verbeelding van die poësie ontgin en ondersoek. Die program word afgesluit met twee dae waarin daar bedags openbare gesprekke en meesterklasse is en snags voorlesings met musiek. Die sukses van hierdie fees lei tot die opvolg daarvan in 2014, waarvoor hy weereens die feeskurator is. In 2013 word hy ook uitgenooi om as beoordelaar op te tree vir die toekenning van die Griffin Poetry Prize, ’n internasionaal gerekende Kanadese prys wat jaarliks toegeken word aan ’n internasionale digter in Engels, asook ’n prys vir ’n Kanadese digter.

Kunstenaar

Breytenbach in 1995

Sy eerste kunsuitstalling in Suid-Afrika is vanaf Desember 1993 tot Januarie 1994 by die S.A. Kunsvereniging se galery in Kaapstad onder die titel Painting the eye. Hierdie tentoonstelling word gevier met ’n gedenkboek, wat illustrasies van sy skilderye bevat, asook ’n inleiding deur Georges Marie Lory en artikels deur Marilet Sienaert, John Miles en Breyten self. Hy volg dit op met die kunsuitstalling Woordwerk in 1999, waar sy gedigte en kuns vermeng word. In 2012 hou hy weer ’n groot kunsuitstalling in Suid-Afrika, by die Suidoosterfees in Kaapstad onder die titel Vingerverhale.

Skryfwerk

Inleiding

Reeds op skool skryf hy gediggies vir meisies op wie hy ’n ogie gehad het. Sy eerste verse, onder meer Nanag en Terminus, en vroeë prosastukke, onder meer Drie halwes maak ’n hele, verskyn in die studenteblad Groote Schuur in 1959. In die jare 1961 tot 1964 publiseer hy enkele verse en prosasketse in Contrast en Sestiger. Hy beskou homself egter eerder as skilder en nie eintlik as ’n skrywer of digter nie, maar word gemotiveer om sy skryfwerk ernstig op te neem nadat Chris Barnard vroeg in 1964 Parys besoek en waardering vir sy werk toon. Hierna stuur hy die manuskripte van Die ysterkoei moet sweet en Katastrofes na Bartho Smit by Afrikaanse Pers, wat dit publiseer.

Breyten se agtergrond as skilder veroorsaak dat hy tegnieke en raamwerke van hierdie kunsvorm as vanselfsprekende hulpmiddels gebruik by sy digkuns. As skilder (en dus ook as digter) kan hy beskou word as ’n Nuwe Realis, wat aanvaar dat niks vreemds is vir die mens nie en dus staan die groteske en die skrikwekkende naas (en as deel van) die sagte en mooie en in alles kan die mens ontdek word. Hierdie tipe kuns het ’n aanslag wat wesenlik surrealisties is, wat weer op sy beurt raakpunte vertoon met Zen-Boeddhisme, wat waarskynlik die grootste enkele vormende invloed op Breyten se digkuns is. Zen is ’n omvattende wêreldbeeld waardeur denke wat dinge kategoriseer en een vir een omvat, omver gegooi word deur nie dinge teenoor mekaar te stel nie, maar dit gesamentlik te belewe. Verhoudings tussen diverse dinge is dus belangriker as dinge op sigself en hierdie wêreldbeeld floreer op vrye en ongewone assosiasie. Teenoorgesteldes word nie noodwendig as paradoksaal ervaar nie, maar eerder as teenkante van dieselfde munt. Aansluitend hierby werk skilderkuns per definisie met beelde en wanneer hierdie beelde gekombineer word met die elemente soos hierbo uiteengesit, kan dit lei tot unieke assosiasies. Die ryk beeldspraak in sy poësie is juis een van die uitstaande kenmerke daarvan, met die verskil tussen skilder en dig wat hierdeur opgehef word. In Middeleeuse China was die woord vir skildery geluidlose poësie, ’n denkwyse waarby sy skeppings aansluit. ’n Zen-beeld wat gereeld gebruik word vir die eenheid en interafhanklikheid van alle dinge is die weerkaatsing van die maan in die water. Die maan se teenwoordigheid maak sy weerkaatsing moontlik, die water se teenwoordigheid maak dit moontlik dat weerkaatsing kan plaasvind.

Benewens sy eie naam publiseer hy onder verskeie skuilname, soos B.B. Lasarus, Jan Blom en Jan Afrika. Dit is ook regdeur sy oeuvre ’n gegewe dat sy identiteit verander en hy verwys deurlopend na homself in sy gedigte, asof hy ’n aparte figuur is. Eindelik word sy identiteit geskep in sy gedigte en dit is dus nie verbasend dat sy identiteit verander as dit deurgaans herskep moet word nie. Die ek of self is nie ’n vaste punt nie, maar eerder ’n masker (saamgestel uit herinnering en verbeelding), wat die naamwisseling verklaar en ook die terugkerende spieëlmotief as een van die sentrale maskers van die self. Aansluitend hierby is sy feitlik onbeperkte woordspeling, waardeur hy gedurig sy eie naam vervorm deur die woorde, letter en klanke te kombineer, om te ruil, letters weg te laat en te herrangskik. Hierdie permutasie gebruik hy ook vir vele ander begrippe in sy gedigte (soos byvoorbeeld “reis van eieland tot eiland” in Kouevuur, bladsy 84), wat lei tot die skep van ’n groot aantal neologismes, maar ook die treffende naasmekaarstel van botsende begrippe. Dwarsdeur sy oeuvre maak hy gebruik van terugkerende simbole (insluitende vlerke en voëls of ander metodes van vlieg, kleure, water, vel en membrane of ander vorms van bedekking), wat telkens die simboliese waarde van die vorige beklemtoon maar ook herinterpreteer. Gesien teen bostaande agtergrond, is dit vanselfsprekend dat Breyten se digkuns onmiddellik as uniek en vernuwend ervaar word en hy kap van meet af aan vir hom ’n belangrike en eiesoortige plek in die Afrikaanse poësie oop.

Poësie

Digbundels voor sy tronkstraf

Die ysterkoei moet sweet se titel is afgelei van die Zen-spreuk, “Om die Groot Niet te kan vertrap, sal die Ysterkoei moet sweet”. Die Groot Niet is die groot geheel waarin alle teenstellinge opgehef word, soos lig en donker, geboorte en dood, en alles word daarin saamgevat. Dit is veral nie iets nie, aangesien ’n mens iets kan beskryf, terwyl niks nie beskryf kan word nie. Die titel wil dan sê dat die onmoontlike moet gebeur vir die mens om die Groot Niet te kan omskryf, wat impliseer dat die gedigte hoogstens as ’n poging tot beelding of interpretasie beskou kan word. In 1964 word die Afrikaanse Pers Boekhandel-prys vir Die ysterkoei moet sweet en Katastrofes toegeken.

In Die huis van die dowe verwys die titel na die dowe skilder Goya se laaste tuiste in Madrid in Spanje, waar hy hom na sy sewentigste verjaarsdag van die samelewing onttrek het, wetende dat dit sy laaste aardse tuiste is. As teenvoeter vir die skrikwekkende buitewêreld en op soek na troos en genesing skilder hy op die mure sy beroemde “swart skilderye”, wat sy eie fantasieë en nagmerries uitbeeld. Die titel kan egter ook verwys na Breyten se eie ballingskap in die vreemde, waar hy toenemend doof word vir die Suid-Afrikaanse belewenis en die Afrikaanse taal. Die digbundel probeer dan om troos te soek teen die pyn van die lewe, veral in die lig van ’n fisiese gebrek soos doofheid, die dood van ’n sintuig, wat afstand en skeiding van die werklikheid impliseer. Dit wat jy nie het nie oorheers dit wat jy reeds het, waarby die motto van die bundel aansluit, “In die huis van die dowe is die blinde koning”, wat ook suggereer dat diegene met gebrek nie baas is binne hulle eie huis nie. Algaande deur die bundel groei die besef dan dat die gedig self die digter se woning word, ’n woning wat gedurig herskep moet word, wat nie solied is nie. Die C.N.A.-prys word in 1967 toegeken aan Die huis van die dowe en hierdie bundel verower in 1968 ook die Nederlandse Reina Prinsen Geerligsprys.

In Kouevuur word die teenoorgesteldes van “koue” en “vuur” saamgevoeg in een geheel, wat ook gangreen en die verspreiding (verrotting) daarvan deur die hele liggaam suggereer. As sodanig beliggaam dit sowel die lewe as dood. Net soos die geval is met sy vorige bundels, vorm die gedigte in die bundel ’n groot geheel wat op mekaar inwerk.

Die titel van Lotus (uitgegee onder die skuilnaam Jan Blom) word verder belig deur die Boeddhistiese spreuk wat as motto vooraan die eerste afdeling van die bundel staan, te wete “aum mani padme hum”. Hoewel baie moeilik vertaalbaar, kan dit gesien word as “blom verborge in die lotus” of as “pêrel verborge in die lotus”. Die bundel word opgedra aan sy vrou, Hoang Lien, wat “goue lotus” beteken en hy publiseer die bundel onder die naam Jan Blom (ook janblom, wat platanna beteken). Sodoende word ’n verband gelê tussen lotus en padda en hierdie verhouding word deurlopende motief vir die bundel. Nege is die Boeddhistiese volmaakte getal, derhalwe ook die getal van die heilige lotus met sy nege kroonblare. Die bundel word dan ook in nege afdelings verdeel, wat ook saamval met die nege letters van Hoang Lien. Hierdie agtergrond gegewens dui reeds die hegte samehang en eenheid van die bundel aan. Lotus word in 1970 met die C.N.A.-prys bekroon en in 1972 deur die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde saam met Skryt met die Nederlandse Van der Hoogt-prys.

Skryt. Om ’n sinkende skip blou te verf is in Nederland uitgegee en kombineer Breyten se gedigte met sy tekeninge. Dit bevat ’n nawoord van die Nederlandse digter H.C. ten Berge en is volgens die opdrag “’n eerbetoon… aan die volk van Suid-Afrika aan wie ’n burgerskap in hul geboorteland ontsê word”. Die titel kombineer die woorde “skryf” en “skyt” in die titel, wat hierdie twee begrippe dan aaneenskakel. Om te skryf word dan ’n verrotte uitwerpsel wat weer een word met die aarde, waaruit lewe weer sal voortspruit. Dit suggereer egter ook ’n wanhoop in die krag en waarde van die skryfproses. Die subtitel verklaar dat dit eintlik ’n futiele proses is. Die titel suggereer ook die gedigte se doel as die “skrif van die stryd”. Die digproses self word in hierdie bundel dan ’n sentrale motief, wat veral deur middel van vlerke en gevlerkte wesens uitgebeeld word. Die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde ken die Nederlandse Van der Hoogt-prys in 1972 toe aan Skryt en Lotus.

Met ander woorde vrugte van die droom van stilte keer weer terug na die hegte struktuur wat ’n bundel soos Lotus kenmerk. Die titel beslaan die volmaakte nege woorde, die twee motto’s voorin beslaan elk nege woorde en die bundel word doelbewus opgebou uit ’n veelvoud van nege gedigte. Ten spyte van die woordryke titel, gaan dit hier veral oor stilte teen die agtergrond van die gedurige wisselwerking en verhoudings tussen alles (die Groot Niet) wat ook in ander bundels so ’n sentrale rol speel.

Digbundels geskryf gedurende sy aanhouding en tronkstraf

Tydens Breyten se aanhouding in 1975 en voor vonnisoplegging skryf hy die bundel Voetskrif, waar die titel reeds die aard van die bundel saamvat en suggereer. Om met voete te skryf is ’n manier van skryf soos deur ’n gestremde en is beeld van sy eie gestremdheid tydens aanhouding. As voete skrywe, impliseer dit dat skryf ’n manier van loop is en word die gedig dan ’n reis, waar die reis wat hy beskryf een van ontdekking is, maar veral ook een van bedreiging en verraad. Die voete is terselfdertyd verbinding tussen lewe en dood, waar hy met gevangenskap ook afsterf van sy verlede. Verder impliseer voetskrif ook heiligheid, omdat mens jou skoene uittrek om die heilige gebied te verken. Dit is ook ’n soort voetnoot by ’n primêre teks, waar gevangenskap nie deel is van die hoofstroom van die lewe nie. Dwarsdeur sy oeuvre is daar by die digter ook ’n begeerte om te vlieg, waar jy juis die gebruik van jou voete moet prysgee om dit te bereik. Die enigste manier waarop hy kan vlieg is om sy gedigte soos gevleuelde wesens uit te stuur om te bereik wat hy nie kan nie (veral treffend uitgebeeld in “vers as boodskapper”). Daar is dan ook ’n kloof in die bundel tussen die hier waar hy hom bevind en die daar, waar die onbereikbare geliefdes is. Die bundel bevat verskeie gedigte oor die afwesige geliefde (asook twee gedigte vir sy ouers), wat afwesig maar tog ook ’n skakel en kontak met die buitewêreld is. Die Perskor-prys word in 1976 aan Voetskrif toegeken.

Alhoewel nuwe werk van Breyten volgens wet nie tydens aanhouding gepubliseer kan word nie, verkry hy internasionale bekendheid deur die verskyning van sy poësie in Babel, De Populier, De Vlaamse Gids, Raster en die stensils van Poetry International en die versameling van sy gedigte in Nederlandse uitgawes (Het huis van de dove en Met andere woorden, 1976–1977). In hierdie bloemlesings word al sy verse volledig opgeneem, ook dié wat in ’n Seisoen in die paradys en in tydskrifte verskyn het. Verskeie vertalings en bloemlesings van sy werk verskyn ook in hierdie tyd. Die Nederlandse vertaling van Skryt word gedoen deur Adriaan van Dis in 1976 en Sinking ship blues word in 1977 in Engels vertaal deur André P. Brink. Anderstalige bloemlesings sluit in Feu froid in Frans deur Georges Marie Lory in 1976, wat op sy beurt weer in Engels, Arabies en Pools vertaal word; Kreuz des Südens, Schwarzer Brand in Duits deur Rosi Russink in 1977; In Africa even the flies are happy onder redaksie van Dennis Hirson in 1978, wat op sy beurt vertaal is in Portugees, Spaans, Frans, Duits, Italiaans en Nederlands; And death white as word met ’n inleiding deur Ampie Coetzee in 1979 en vertalings in Portugees deur Mario Cesariny in 1979. In 1980 verskyn Vingermaan in Nederland, met tekeninge van Breytenbach en gedigte oor hom deur H.C. ten Berge, Rutger Kopland, Gerrit Kouwenaar, Lucebert en Bert Schierbeek. Vertalings van sy werk verskyn verder ook in onder andere Baskies, Deens, Noorweegs en Sweeds. In Afrikaans verskyn die bloemlesing Blomskryf onder redaksie van Ernst Lindenberg en Ampie Coetzee met ’n keuse van sy gedigte uit al sy bundels voor Voetskrif, terwyl dit ook verspreide gedigte uit tydskrifte bevat en gedigte wat in ’n Seisoen in die paradys verskyn het. In sy inleiding tot die bundel wys Ampie Coetzee daarop dat Breytenbach self sy gedigte beskryf as sou dit om verhoudings gaan. Hierdie verhoudings sentreer dan rondom die digter en sy verhouding met die poësie en die digter en sy verhouding tot die leser of mens in die algemeen, die liefde en die geliefde. Breytenbach se wens is dan dat die bundel in twee afdelings verdeel moet word, Hoesê (voetverse – huis van die dowe) en Sosê (hartverse – witskrif van die liefde), waarin hierdie verhoudings sentraal staan.

Binne enkele jare na sy vrylating verskyn vier digbundels in nie-chronologiese volgorde, wat gesamentlik die titel Die ongedanste dans dra. In chronologiese orde (nie die orde waarin dit uitgegee is nie) is die bundels Lewendood, Buffalo Bill, Eklips en (‘yk’). Hierdie bundels is die gesamentlike weergawe van sy ervarings en waarnemings binne die gevangenis. Die gedigte is doelbewus selfs meer verwikkeld as sy vroeëre poësie, aangesien hy nie sy siel wou blootlê aan diegene wat letterlik oor sy skouer geloer het wat hy skryf nie. Volgens die voorwaardes aan die begin van sy strafoplegging moes alle geskrifte saans ingehandig word en kon dit eers na vrylating gepubliseer word. Uit die verse is daar ook tekens van ’n toenemende uitsigloosheid, wat baie van die gedigte donker stem.

Die titel Lewendood omvat die begrippe lewe en dood, maar impliseer ook “lewend dood”. Dit beskryf dus die twee pole van spanning binne die bundel, maar is ook aanduidend van die toestand van die digter in die tronk. Die gedigte styg egter bo die eng persoonlike uit deur byvoorbeeld verwysings na die graffiti van vorige gevangenes en die beeldspraak wat Dante se hellevaart oproep. Kenmerkend is weer die vrye assosiasie en beeldspraak wat sy digkuns kenmerk en die voortdurende soeke na sin en waarheid binne die omgewing waarbinne hy hom bevind. Dikwels is die tema ook die taal en die onvermoë van die taal om dinge werklik te kan sê soos dit is, asook die dood van ’n taal. Lewendood is in 1986 op die kortlys vir die toekenning van die Rapportprys.

Die titel van Buffalo Bill verwys na die legendariese Amerikaanse volksheld wat bekend geword het in sy gevegte teen die Amerikaanse Indiane in die negentiende eeu.

In Eklips is die klem baie sterker op die toestand van die ek eerder as die ervarings van die ek, en bepeins hy die dinge wat belangrik is, die krag van die liefde en die wisselwerking tussen lewe en dood. Die titel kan verwys na die verdoeseling van die dinge wat werklik is, veral deur woorde en die onmag van woorde, asook na die dinge wat as werklik belangrik bewys word tydens sy eklips of gevangenskap. Eklips is in 1984 op die kortlys vir die toekenning van die Louis Luyt-prys.

Na vrylating verklaar Breyten dat sy “self” in die tronk van hom afgestroop is en “ek” word “yk”. Die titel van (‘yk’) word in hakies geplaas om gevangenskap van die ek aan te dui, terwyl die insluiting van die letter “y” ook kan dui op ’n eenwording van die ek met Yolande, terwyl die aanhalingstekens daarop kan dui dat hy in sy gevangeskap slegs op woorde aangewys is. Dit kan ook dui op ’n soort tussenstadium of tussen-in wees, met implikasie dat die lewe in gevangenskap tydelik opgehef is. Die bundel bevat weereens liefdesgedigte waarin die verlange na die afwesige geliefde voorop staan, gedigte oor die tronklewe wat soms met ’n winterlandskap en koue verbind word en die verlange na kommunikasie en kontak met die buitewêreld. Hierdie toestand van isolasie word in baie gedigte ook met die dood verbind, wat ook die betekenis van afwesigheid aanneem. Daar is deurentyd ’n bewussyn van mure of grense en ’n drang om hierdie grense te oorskry, met woorde die enigste manier om dit in hierdie situasie te bereik.

In 1984 is hierdie bundel ook op die kortlys vir die toekenning van die Louis Luyt-prys en word eindelik tweede geplaas. Judas eye is ’n keuse uit sy tronkbundels in Engelse vertaling, waarin hy hom in ’n nawoord oor sy poësie uitlaat en in ’n selfportret iets oor sy lewensloop vertel.

Digbundels na sy vrylating

Soos die so is Breyten se eerste bundel wat gedigte bevat wat geskryf is na sy vrylating, hoewel baie van die gedigte van voor hierdie tyd dateer. Die bundel bevat ook twee prosatekste waarin die aard van hierdie bundel uiteengesit word en besin word oor die funksie van poësie. Hierin skryf hy dat die bundel ’n “verserige notaboek” is wat beskryf “soos ek my lewe leef”. Die bundel word volgens chronologiese datumbepaling gestruktureer. Aan die einde van 1973 het hy ’n gedrukte dagboek aangeskaf wat hy daarna gereeld met versinskrywings vir die dag invul (’n gedig vir elke dag!) en met etlike onderbrekings volhou tot 4 September 1974. Hierdie versinskrywings word veertien jaar later, op 16 September 1988, hervat. In 1990 word Soos die so genomineer vir die Rapportprys.

Die bundel nege landskappe van ons tye bemaak aan ’n beminde word soos die titel aandui in nege afdelings verdeel, waarin die reise van die digter uitgebeeld word. Dit is egter nie net die uiterlike landskappe wat verken word nie, maar ook die binne toestand of innerlike landskap van die ek. In wese vorm die bundel ’n soort testament wat aan sy vrou “bemaak” word, en die gedigte is dus gevul met weemoedigheid en die dood, met intense herbelewing van die landskappe as die vreugde wat dinge in stand hou. Sy verbysterende vermoë tot beeldspraak maak hierdie landskappe letterlik visuele woord-landskappe. Die bundel kan gesien word as sy poëtiese testament, waarin hy oor sy digterlike ambag besin en dit saamvat. Nege landskappe van ons tye bemaak aan ’n beminde is in 1994 ’n naaswenner van die CNA-prys en word dan in 1996 bekroon met die Helgaard Steyn-prys vir die beste letterkundige werk die voorafgaande vier jaar.

Die gedigte in Plakboek (uitgegee in sy eie handskrif en geïllustreer met sy eie skilderye) is reisverse (onder andere deur Frankryk na Italië) en dateer uit 1975. Hierdie reisgedigte is egter meer universeel van aard en beweeg tussen tyd en plek en vanaf die geografiese na die innerlike, met die illustrasies wat ’n integrale deel van die gedig en die betekenis uitmaak.

Ampie Coetzee stel die bloemlesing Die hand vol vere uit sy poësie saam, wat naas verse uit sy digbundels ook gedigte bevat wat voorheen óf ongepubliseer was óf slegs in tydskrifte verskyn het.

Die bundel Oorblyfsels: ’n roudig (onder die naam Jan Blom) bevat in ’n gedig met nege dele hulde aan sy ontslape uitgewersvriend Daantjie Saayman, wat in 1970 bereid was om die nege gedigte wat weens politieke redes uit Kouevuur weggelaat is apart te publiseer onder die titel Oorblyfsels uit die pelgrim se reis na ’n tydelike. Die verse word ’n reis deur die streke van ’n besondere vriendskap, waarin daar deurnag gesels is by wyn en vuur te midde van ’n algemene gevoel van verwagting en hoop. Terselfdertyd is dit ’n reis na die dood en die verse het dan ook ’n oorwegend elegiese toon. Saam met Papierblom word hierdie bundel in 1999 met die Hertzogprys bekroon.

Papierblom is ’n verafrikaansing van bougainvillea en dui ook op die skeppingsproses, waar die digter met sy gedigte as’t ware woorde op die papier laat blom. Die titel beklemtoon ook die tydelikheid van alles, met ’n papierblom wat gou vergaan. Hierdie bundel verskyn onder die pseudoniem Jan Afrika, wat die digter se kontinent van herkoms aandui, al tipeer die subtitel die bundel as ’n “swerfjoernaal”. Die talle plekname onder baie van die gedigte is inderdaad ’n aanduiding van hoe die digter voortdurend aan die beweeg is. Dit is egter nie ’n tradisionele reisbundel nie, aangesien die reise meer inwaarts gerig is en ook regstreeks met die maak van poësie verband hou. Die reis self word as belangrik beskou, nie die bestemming nie. Daar is ook heelwat droomgedigte, wat aansluit by die liefde, natuur en musiektemas van ander gedigte. Soos kenmerkend van veral sy latere werk, is die dood ook ’n belangrike motief en bring Breyten hulde aan sy vriend Jan Rabie wat op daardie stadium aan ’n aftakelende siekte ly. Die dood is egter ook die afskeid van die land van sy herkoms en liefde. Wanneer die Hertzogprys in 1999 weer aan Breyten toegeken word, hierdie keer vir Papierblom en Oorblyfsels: ’n roudig, aanvaar hy dit en word hy persoonlik gebel en gelukgewens (op Afrikaans) deur president Nelson Mandela, van een tronkvoël aan ’n ander. In Lady one bundel hy ’n keuse uit sy liefdesverse en hy neem ook nege voorheen ongepubliseerde gedigte hierin op.

Die versameling Ysterkoei-blues bevat die digbundels Die ysterkoei moet sweet, Die huis van die dowe, Kouevuur, Oorblyfsels uit die pelgrim se verse na ’n tydelike, Lotus, Skryt, Met ander woorde vrugte van die droom van stilte, Plakboek, die gedigte in ’n Seisoen in die paradys en ander verspreide gedigte wat uit die tydperk voor 1975 dateer. Katastrofes word ook ingesluit, omdat Breyten dit as prosaverse beskou wat by sy digkuns tuishoort. Die ongedanste dans is die volledige uitgawe van sy gevangenisgedigte en bevat Voetskrif, Lewendood, Buffalo Bill, Eklips, (‘yk’), die gedigte in Boek (Deel een): Dryfpunt en die lang ongepubliseerde gedig Die glimlag (opgedra aan Fjodor Dostojefski).

Die singende hand: Versamelde gedigte 1984–2014 is Breytenbach se derde versamelbundel. Dit vorm 'n drieluik met die vorige twee bande, Ysterkoei-blues en Die ongedanste dans. Die versameling bevat die volgende elf bundels: Soos die so; Nege landskappe van ons tye bemaak aan 'n beminde; Oorblyfsels; Papierblom; Die "(Lady One)"-siklus uit Lady One; die windvanger; Oorblyfsel/Voice over; die beginsel van stof; katalekte; vyf-en-veertig skemeraandsange en oorblyfsel.

Werk in 2000's

Na ’n lang stilswye waarin Breyten sweer dat hy nooit weer in Afrikaans sal dig nie (onder meer nadat Afrikaners in ’n internet-peiling op die webwerf van Die Burger gestem het dat hy nie lid van die volk behoort te wees nie) verskyn die indrukwekkende bundel Die windvanger. Later volg Die beginsel van stof en Katalekte, wat saam met hierdie bundel ’n drieluik vorm.

Die windvanger word weer in nege afdelings verdeel. In 2008 word die Hertzogprys, die Universiteit van Johannesburg-prys, die W.A. Hofmeyr-prys en die Protea-prys aan “Die windvanger” toegeken, terwyl hierdie digbundel in dieselfde jaar ook op die kortlys vir die Helgaard Steyn-prys is.

Die beginsel van stof bevat weereens blyke van Breyten se besondere woordvermoë, waar hy deur nuwe woordskeppings die taal verryk, besondere beelde skep en die gedigte laai met veelvuldige betekenislae. Temas wat hierin aangeraak word sluit in die digterskap en die ouderdom en dood, waarin afskeid geneem word van ontslape mense soos Van Zyl Slabbert, sy ma (Ounooi) en sy broer Basjan. Deurentyd lewer hy skerp kommentaar op korrupte politici. Die veertien sonnette wat hy geskryf het vir die fees wat tot sy eer op Hengelo in Nederland tydens sy sewentigste verjaarsdag gehou is, vorm ook deel van die bundel. In aansluiting by die res van sy oeuvre gebruik hy in hierdie bundel op meesterlike wyse die poëtiese tegnieke van inkantering, musikaliteit en opeenstapeling, sodat die blote klank en ritme van die gedig bydra tot die impak en betekenis daarvan. Zen-simbole soos die maan se refleksie op die water (aanduidend van verligting deurdat die een in die ander teenwoordig is en selfs die kleinste druppel water die gehele maan en ruimte kan reflekteer, asook simbool van die alomteenwoordigheid van die dood in die lewe) en die voël en vlerke doem ook hier, soos elders in sy poësie, gereeld op.

Katalekte se titel beteken “versameling fragmente van ou dig- of prosastukke”. Die subtitel is artefakte vir die stadige gebruike van doodgaan en die titel ontstaan dus waarskynlik uit die motto van die skrywer Cioran wat in die bundel opgeneem word, naamlik dat oeuvres sterf, maar nie fragmente nie, omdat hulle nooit geleef het nie. Die bundel sluit tematies aan by sy hele oeuvre en Breyten maak weer bemoeienis met die dood, die skryfproses, die erotiese liefde, die verhouding met die vaderland, reis en reiservarings. Telkens verras hy weer met sy vermoë om nuwe metafore en nuwe woorde te skep, terwyl die gebruik van terugkerende motiewe in sy werk soos die ysterkoei, voël, die ouers, die nar, die bobbejaan, lewe en dood en vele ander ook in gesprek tree met sy vorige werk en dit gedurig relativeer. Hierdie omvangryke bundel van 212 bladsye word in sewe afdelings verdeel. Hierdie bundel vorm saam met Die windvanger en Die beginsel van stof ’n drieluik.

Die bundel oorblyfsel / voice over (in Afrikaans en Engels) noem Breyten ’n “collage”, waarin hy getransformeerde variasies van sy vriend en Palestynse digter, Mahmoed Darwiesj, se werk opneem. Hy skryf die gedigte na Darwiesj se dood as fragmente van ’n voortgesette gesprek met hom. Die gedigte spreek van nostalgie en die hunkering na ’n beter lewe, terwyl die ooreenkomste tussen die Palestynse en Afrikaanse wêrelde ook opval. Dood en verganklikheid is die oorheersende temas. In Frankryk word Breyten in 2009 vereer met die toekenning van die Max Jacob-prys vir Outre voix, die Franse vertaling van oorblyfsel / voice over deur Georges Lory. In 2010 ontvang die bundel die Mahmoed Darwiesj-stigting se inhuldigingsprys en die oorspronklike Afrikaans / Engelse digbundel word in 2010 met die Protea-prys vir poësie bekroon vir die beste digbundel wat die voorafgaande jaar verskyn het.

Vyf-en-veertig skemeraandsange uit die eenbeendanser se werkruimte is weer vol van gedigte wat getuig van Breytenbach se vermoë om vernuftig met klank en beeld om te gaan. Die titel verwys na die digter se “werkruimte” en die veelvuldige verwysing na die sterre beklemtoon dat Breytenbach se werkruimte die heelal is, waar hy soos die planete, swartkolle en sterre die oneindigheid naspeur en alle dinge aan mekaar verbind. Beweging is dan ook een van die herhalende motiewe in die bundel.

Versamelbundels

Breyten se gedigte word in ’n menigte versamelbundels opgeneem, waaronder ’n baie ruim keuse in die bloemlesings wat die hele Afrikaanse poësieskat dek, soos Groot verseboek en Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte. Ander versamelbundels waarin sy werk verskyn, sluit in Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, Woordpaljas, Digters en digkuns, Kraaines, Die goue vreugde en Goudaar. Hy publiseer ook sy gedigte in verskeie letterkundige tydskrifte, insluitende Contrast, Sestiger, Kol, Standpunte en The bloody horse. ’n Teken van sy groot internasionale aansien is dat sy werk vertaal is in onder andere Engels, Nederlands, Sweeds, Italiaans, Baskies, Bulgaars, Deens, Frans, Duits, Portugees en Spaans.

Poësie op CD's

Sy poësie is ook verkrygbaar op verskeie CD’s. Om te Breyten is die eerste CD waarop kunstenaars hulle gunsteling-gedigte van Breyten toonset en uitvoer. In 2001 word dit opgevolg met Mondmusiek, waarop Breyten ’n al groter rol speel. Hy lees van sy gedigte voor met musiek van plaaslike musikante op die agtergrond. Hierdie CD word in 2010 deur luisteraars aangewys as die beste Afrikaanse album van die jaar. In 2002 volg Lady One, waarop hy Engelse gedigte met veral ’n sterk Oosterse musiekbegeleiding voorlees. Beste Breyten is ’n keur uit al die CD’s en bevat ook ’n aantal nuwe snitte. Laurinda Hofmeyr bring in 2008 die CD Reis na die suide uit waarop sy ook van Breyten se gedigte sing wat sy self getoonset het.

Prosa

Breyten se eerste gepubliseerde prosawerk is Katastrofes, waarin reeds bekende elemente uit sy digkuns ook figureer. Die gepynigde ek bevind hom in ’n absurde wêreld waarin alles aan die verrot is, op soek na identiteit, verwesenliking en troos. Soortgelyke tegnieke as in sy poësie word ook gebruik, soos aaneenskakeling van oënskynlik onverwante assosiasies, gebruik van fantasie, saamvoeg van teenoorgesteldes, alles weergegee met uitsonderlike beeldingsvermoë. Die prosa wyk af van normale perspektiewe en beeld nie noodwendig katastrofes aan soos wat dit normaalweg verstaan word nie. Dit is eerder flitse of fragmente waar sonderlinge gebeurtenisse as gewoon aangebied word of ’n fantasiewêreld as realiteit voorgehou word, met die mens as oorsaak van die katastrofes. Verder is daar mildelik gebruik gemaak van die paradoks, met ontsteltenis wat volg op die doodgewone en die gruwelike wat begroet word met geen verwondering nie. In die Afrikaanse prosa is hierdie stukke uniek, aangesien dit beweeg op ’n paralogiese vlak waar die betekenis redelike begrip ontwyk, maar die impak tog betekenisvol is. In 1964 word die Afrikaanse Pers Boekhandel-prys toegeken aan Katastrofes en Die ysterkoei moet sweet.

Om te vlieg (Opstel in vyf ledemate en ’n ode) is sy heel eerste voltooide prosawerk, al word dit na Katastrofes gepubliseer. Reeds in 1967 is dit aanvaar vir publikasie, maar dit word dan deur vrees vir die streng sensuurwette van die tyd gekelder. Dit is die verhaal van Panus (samestelling van penis en anus) se begeerte om te vlieg, wat oor ’n tydperk van vyf seisoene strek. Hy bevind hom tydens oorlog in Slagterstad, ’n stad wat verwantskappe met Parys en Kaapstad toon. Die werk word geskryf uit ’n dubbelperspektief aangesien Panus beide karakter en verteller is. Sy begeerte om te vlieg is ’n verlange om aan die groei en ontbinding, dood en lewe te ontvlug en homself volkome te verwesenlik, waar om te vlieg eindelik gelykgestel word aan Nirwana, die opperste bevryding. Hierdie begeerte kan ook gesien word as samehangend met die begeerte om te skryf. Die vyf seisoene (winter, winnel (winter en lente gekombineer), lente, somer en herfs) van die boek verwys ook na vyf wonderbaarlike vermoëns van Boeddha en omdat Boeddha die Al is, skep die vyf saam een liggaam wat meer as sy dele is. Hierdie vermoëns is kennis deur middel van die hemelse oor, kennis van ander se gedagtes, herinnering aan voorafgaande lewens, kennis van die dood en hergeboorte van ander wesens. So word die seisoene dan beide ’n herhaling van die ander en ’n nuwe perspektief, wat gelyktydig met die ander plaasvind. Dit is ’n werk wat heeltemal afwyk van die konvensionele verhalende prosa en dit skep ’n fantasiewêreld waarin die makabere en kosmiese ’n verbinding met mekaar aangaan.

Breyten publiseer verskeie prosasketse in Sestiger, Contrast en De Vlaamse Gids en uit hierdie werk (asook verskeie stukke wat uit die oorspronklike manuskrip van Katastrofes weggelaat is en prosastukke uit ’n Seisoen in die paradys) word keuses saamgebundel in De boom achter de maan in Nederland en Die miernes swel op ja die fox-terrier kry ’n weekend en ander byna vergete katastrofes en fragmente uit ’n ou manuskrip. Hierdie werk is dus verwant aan Katastrofes, alhoewel dit hoofsaaklik van mindere kwaliteit is. Die kortverhaal Strafbare onskuld word in Julie 1968 in Contrast gepubliseer en daarna deur Hennie Aucamp in die versamelbundel Bolder opgeneem. Breyten se prosawerk verskyn ook in ander versamelbundels, insluitende Borde borde boordevol saamgestel deur Hennie Aucamp, Vertellers van Merwe Scholtz en Die Afrikaanse kortverhaalboek en Kort keur, beide van Abraham H. de Vries.

In ’n Seisoen in die paradys (onder die skuilnaam B.B. Lasarus) doen hy verslag oor die besoek van hom en sy vrou aan Suid-Afrika in 1972–1973, waarin hy sy jeugwêreld ook herontdek en die Suid-Afrikaanse samelewing herevalueer. Die titel verduidelik die kortstondigheid van sy besoek aan sy oorsprong terwyl die skuilnaam BB (vir sy voorletters) na hom verwys en na Lasarus, die man wat die dood oorwin het nadat hy ’n seisoen in die graf deurgebring het. In die paradys is daar dus beide lewe en dood, hemel en hel. Die boek staan dan ook in die teken van vele afskeide van mense, gebiede en dinge wat hy geken het. Hy belig die teks met vele gedigte en sluit dan ook sy siening van die digterskap in die boek in. Die boek is in Nederlands vertaal deur Hans Ester en Adriaan van Dis en in Engels deur Rike Vaughan.

Na sy vrylating publiseer hy die prosabundel Mouroir, wat grootliks in die tronk geskryf is. Dit bestaan uit nege en dertig kortprosatekste, waarvan elf in Engels geskrywe is. Die titel is die Franse woord vir ’n tehuis vir bejaardes, waar die inwoners op die dood wag en dus ook die betekenis van veroordeelde of gevangene inkorporeer. In aansluiting by sy vorige prosawerke word die inhoud surrealisties aangebied, met die onderwerp hoofsaaklik ervarings in die gevangenis. In die subtitel word die boek as “bespieëlende notas van ’n roman”, waardeur die aard daarvan (fragmente, sketse en meditasies) wat tog op ’n manier saamhang, aangedui word. Die spieël van hierdie subtitel is ook aanduidend van die wyse waarop dinge nie direk gesê word nie, maar eerder soos in ’n spieël weerkaatsings is, met die weerkaatsings wat ook in die verskillende tekste na mekaar weerkaats en dus by mekaar aansluit. Dit is dus ’n verwikkelde werk wat nie maklik sy geheime prysgee nie. Mouroir is in 1984 op die kortlys vir die toekenning van die Louis Luyt-prys.

Boek (Deel een): Dryfpunt behandel die digaksie en die rol van waarneming en inspirasie. Dit is egter nie tegnies en realisties geskryf nie aangesien hy in die tronk (waar die boek geskryf is) uiteraard geen toegang tot verwysingswerke gehad het nie. Sy kennis van die literatuur en wye leeskennis sorg egter dat hy die wese van kuns, die skeppingsdrang en die skeppende daad kan ondersoek. Kreatiwiteit word hier verbind met fantasie, surrealisme, invoer van karakters uit sy vorige werke, hallusinasie en dies meer en hy sluit ook ’n beduidende aantal gedigte binne die teks in. Sodoende word dit beide fiksie en nie-fiksie, maar bied nogtans ’n boeiende blik op sy eie kreatiewe proses.

Parool / Parole is ’n keur deur Francis Galloway uit sy openbare toesprake wat by verskeie geleenthede tussen 1968 en 2015 in Afrikaans en Engels gelewer is, asook briewe en ander tekste waarmee hy aan openbare debat oor aktuele kwessies deelgeneem het. Onder andere is daar sy toespraak by die Sestiger-somerskool wat in 1973 by die Universiteit van Kaapstad gehou is en ’n stimulus was vir Afrikaanse skrywers se maatskaplike betrokkenheid; die pleidooi wat hy in 1975 in die Hooggeregshof gelewer het voor die regter wat hom tronk toe gestuur het op aanklag van terrorisme; en sy omstrede toespraak by die aanvaarding van die Rapport-prys in 1986, waarin hy Afrikaners gekonfronteer het oor hulle instandhouding van ’n polisiestaat. Uit die stukke blyk Breyten se deurlopende verset teen ongeregtigheid en sy vermanings kan in alle gevalle na hierdie standpunt teruggevoer word.

Engelse prosa

Verskeie Engelse prosawerke van hom verskyn na sy vrylating. The true confessions of an albino terrorist bevat ’n meer realistiese uitbeelding van sy tronkervarings as Mouroir (al speel hy ’n vir hom normale spel tussen werklikheid en fiksie of droom) en is dan ook die eerste boek wat hy skryf na vrylating. Hy dikteer die teks op bande en praat hierop deurentyd met sy vrou (wat die bande vir hom transkribeer), om haar te vertel wat hy jare lank moes verswyg. Sy openbaarmaking van die werklikheid binne die Suid-Afrikaanse tronke is ontstellend. Hoewel sy bedoeling was om ’n politieke teks te skryf, is die uiteinde tog ook ’n geskrif met letterkundige meriete, hoewel dit duidelik is dat sy meesterskap van Engels nie so sterk is as sy Afrikaans nie. In 1984 is The true confessions of an Albino terrorist op die kortlys vir die toekenning van die Engelse C.N.A.-prys. End papers bevat essays, briewe en aantekeninge oor die toestand van blanke Afrikaners voor wat hy reeds beskou as die finale afbreuk van apartheid.

Die roman Memory of snow and of dust se titel dui reeds aan dat ons hier te maak het met paradoksale verbindings, motiewe van kortstondigheid en verganklikheid en die poging om daardie vervlietende tye te onthou of vas te hou. Dit is hoofsaaklik surrealistiese prosa, wat nogtans ’n boeiende intrige bevat. In 1990 wen “emory of snow and of dust die Engelse C.N.A.-prys.

All one horse: fiction and images bevat sketse oor mens, dier en wêreld op soek na sin en insig, wat op ’n sekere manier aan Katastrofes herinner.

Return to paradise besin oor wedervaringe tydens ’n drie maande besoek van hom en Yolande aan ’n veranderende Suid-Afrika in 1991, waartydens hy in sy unieke posisie as beide buitestaander en inwoner weer helderheid oor sy geboorteland probeer verkry. Die boek verskyn aanvanklik in Nederlands (as Terugkeer naar het Paradijs) voordat dit in Engels verskyn en is ’n reis-aanvulling vir ʼn Seisoen in die paradys en daarna sy besoek wat op sy tronkstraf en die boek The true confessions of an albino terrorist uitgeloop het, om sodoende ’n drieluik te vorm. Die Sunday Times Alan Paton Award vir nie-fiksie word in 1994 toegeken aan Return to paradise.

The memory of birds in times of revolution is ’n versameling persoonlike geskrifte (essays, toesprake, referate en ope briewe) wat hy tussen 1987 en 1994 skryf. Hierin besin hy oor die politiek in Suid-Afrika en spreek sy menings uit oor aktuele sake, wat die apartheidsregering en die ANC-regering insluit, terwyl hy ook voorstelle aan die hand doen vir verbetering. Hy besef dat die ganse eeu immoreel is, waar die mensdom konsekwent wreed en destruktief optree teen sy buurman en die omgewing.

Dog heart (met subtitel a travel memoir) bevat sketse oor sy Bolandse jeug, geskryf in opdrag van die Duitse uitgewer Hanser. Dit is deel van ’n reeks waarin bekende skrywers oor hulle gunsteling streke skryf. Die subtitel verwys egter dat Breyten steeds op reis is, op soek na sy jeug en na homself. Die titel verwys na Nietzsche se besluit om sy menslike pyn “hond” te noem, omdat dit net so getrou en onopsigtelik is en hy sy gevoelens daarop kon uitleef. Hy verwoord dan ook sy pyn van onthou, maar in ’n beheerste toon, wat juis daarom meer aangrypend word. Die skrywer bevind hom hier in Middle World, ’n plek wat later weer sy verskyning in sy prosa sal maak. Hierdie middelwêreld is wanneer jy jou tuiste verlaat het, maar nog nie ’n geborgenheid in ’n nuwe tuiste gevind het nie. Dog heart is in 1999 op die kortlys vir die toekenning van die M-Net-prys.

A veil of footsteps (met die subtitel memoir of a nomadic fictional character) is weereens ’n ongewone reisboek, waar die reis meer inwaarts as uitwaarts is. Die reis word in die boek ’n metafoor vir verbeelding, waar ’n bekende landskap voortdurend anders bekyk en beskryf word deur nuwe metafore daarvoor te vind. Hier is weer persoonlike refleksies van sy karakter Breyten Wordfool, wat hom in staat stel om die waarnemings in die derde persoon te maak en per geleentheid selfs in gesprek met homself te tree. Uiteindelik bly die refleksies egter vaag en verberg deur die sluier van voetstappe. Daar is ’n streep van moedeloosheid deur die boek, met kritiek op die verval, ongeregtigheid, misdaad en wanhopige toestande wat wêreldwyd ervaar word, maar sonder hoop dat die wêreld kan verander en dat verset werklik gaan help. Hierdie toestand gee ook deels uiting aan sy nomadiese karakter (vergelyk die subtitel) wat hom nêrens meer werklik tuis laat voel nie. In 2009 is A veil of footsteps op die kortlys vir die toekenning van die Herman Charles Bosman-prys vir Engelse letterkundige werk en outobiografieë.

By Archipelago Books in New York publiseer Breyten Intimate stranger, waarin hy besin oor die poësie in die algemeen en sy eie siening daarvan. Hy haal ander skrywers en digters ook aan en tree met hulle in gesprek oor die opvattings van die poësie, sodat poësie inderdaad ervaar kan word as ’n bepaalde manier van lewe. Dit is ook ’n siening van sy eie digtersaktiwiteit. Hierdie boek het reeds in 2006 in Nederlands verskyn as Intieme vreemde.

Notes from the Middle World bevat essays oor die sosiaal-politiese situasie in Suid-Afrika en twee gedigte. Die titel-essay definieer die middelwêreld as ’n tussenplek waar jy jou tuiste verlaat, maar dat jou tuiste jou nie verlaat nie, wat teenstrydigheid en onsekerheid teweegbring.

Intimate stranger, A veil of footsteps, Notes from the Middle World en ’n onvoltooide roman is ’n vierluik wat hy The Middle World Quartet noem. Terwyl elkeen apart gelees kan word, speel dit ook op mekaar in en motiewe, karakters en situasies daarin word in die verskillende boeke uit verskillende hoeke ondersoek.

Drama

Breyten maak sy debuut as dramaturg in 1997 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees (KKNK) op Oudtshoorn met Boklied, waarin belangwekkende kommentaar gelewer word op tydgenootlike werklikhede binne die Afrikanergemeenskap, veral die oorgang vanaf ’n Europa-orde na ’n Afrika-orde. Hierdie drama is onmiddellik omstrede weens die eksplisiete sekstonele en pront dialoog wat daarin voorkom, maar word ook waardeer vir die wyse waarop daarin geslaag word om mites, legendes en rituele aaneen te vleg. Die titel verwys na die bokdans wat in antieke Griekeland deel gevorm het van die erediens vir die god van wyn en teater, Dionysos (die Romeinse Bacchus), waaruit die klassieke tragedie ontwikkel het. Hierdie is egter geen tragedie nie en die subtitel dui dit aan as ’n vermaaklikheid in drie bedrywe. ’n Groep digters woon ’n konferensie by in ’n gevangenis (maar dit kan ook die paradys of hel wees). Die karakter Maker, wat die rol van die skrywer van die stuk speel, spreek die gehoor aan die einde van die eerste bedryf regstreeks aan soos die gebruik was in die Middeleeue. Van die karakters roep ook verskeie figure uit die verlede en hede op, soos Madonna wat Moeder Maria, Marilyn Monroe of die sangeres kan verteenwoordig. Aan die slot word Maker as sondebok geoffer, nadat aspekte van die dramaturg se persoon simbolies nageboots is en politieke en sosiale kwessies in hedendaagse Suid-Afrika aangeraak is. Die drama is ryk aan intertekstuele verwysings na ander werke, soos Arthur Rimbaud se ’n Seisoen in die hel en Aristophanes se Die paddas en Die voëls. Hierdie verwysings word egter nie maklik deur die gemiddelde teaterganger gesnap nie, sodat die drama as ontoeganklik beskryf kan word. Boklied ontvang die De Kat-Herrieprys by die KKNK, asook agt ENB Vita Streekteatertoekennings vir 1997–1998.

Sy eerste Engelse drama, The life and times of Johnny Cockroach, word in 1999 tydens die Grahamstadse Kunstefees opgevoer. Dit is ’n vervolg op Boklied en is weereens ’n stuk deurdrenk van simboliek en filosofie. Die titel verwys na die onsterflike kakkerlak wat ’n beslissing oor die eeue heen kan uitbring. ’n Regbank van drie vroue (wat die vroue, moeders, dogters, minnaars en weduwees verteenwoordig) verhoor die hoofspelers in die afgelope eeu se belangrikste gebeure. Hulle word opgeroep om vir oulaas die oortuigings, passie en drome te herleef wat gelei het tot revolusies, oorloë en omwentelinge. In die proses word die onbenulligheid van elke ideologie ontbloot en gestel teenoor die onbeskryflike lyding en sinnelose geweld wat dit meegebring het. In die nuwe Suid-Afrika is die terugkry van grond waarvan swart gemeenskappe in die apartheidsjare ontneem is en die terugwen van ’n eie trots gesetel in tradisionele norme die dryfveer. ’n Hoofman keer van die myne terug na sy ou grond, maar as hy sterwe, word sy dogter van die universiteit gehaal om oor te neem. Daar is dan konflik tussen die tradisionele en die nuwe, stedelike leefwyse. In die nuwe tuiswêreld is daar ook reeds ’n mafia wat geld maak deur dienste aan die inwoners te verkoop. Hierdie drama word na hersiening in 2002 in die South African Theatre Journal gepubliseer.

In Die toneelstuk (subtitel Belydenis in twee bedrywe), wat sy debuut in 2001 by die KKNK het, vorm Breyten se jare in die gevangenis die agtergrond en die drama neem die vorm aan van ’n toneelstuk wat binne ’n tronk afspeel. Breytenbach word self in die stuk uitgebeeld as eerstens die jong gevangene Dawid / Inkwisiteur en die ouer Breyten as Baba Halfjan, wat op ’n troon (tennisskeidsregterstoel) sit en as ’n soort hoof van die jurie optree. Die kwessie van skuld staan sentraal in die debat wat die regisseur met die gevangene in die eerste bedryf voer, waar Dawid repeteer vir die koms van Dostojefski en in die proses sy sondes bely. Die stuk wag naamlik op die koms van die Russiese skrywer Dostojefski, wat soos Breyten ook op sy dag om vermeende politieke redes ’n tyd in die tronk deurgebring het. Hierdie proses van wag het duidelike aansluiting by die Teater van die Absurde en die stuk Waiting for Godot van Samuel Beckett. Die repetisie van ’n toneelstuk binne ’n toneelstuk wat besig is om geskryf te word, sluit ook by hierdie teatertradisie aan. Dostojefski daag egter wel op en praat deur middel van gegewe vervat in sy roman Die gebroeders Karamazov, en sluit dit aan by die debatte oor geloof en twyfel. Breyten voltooi die onvoltooide gedig in Dostojefski se werk, wat oor vryheid en ’n beter wêreld handel. Hierna neem Dostojefski in die tweede bedryf die plek van Baba Halfjan op die troon in, vervaag die werklikheid van Breytenbach se lewe en word die stuk algaande ’n uitbeelding van ’n droom, waarin verskeie intertekste oormekaar skuif en indringende sosiaal-politieke, filosofiese en religieuse standpunte gemaak word. Dit is veral die persoonlike belydenis so eie aan die Christelike godsdiens en sy uitwerking van persoonlike skuldgevoel wat aangeval word, maar die soustrein-mentaliteit van politieke magshebbers, die Afrikaner se posisie in ’n nuwe Suid-Afrika en die Waarheid- en Versoeningskommissie word alles aangespreek. Die boodskap is dat niks ons van die geskiedenis kan red nie, nie die politici nie, nie die godsdiens nie en eindelik ook nie die kuns nie. Die surrealistiese aanslag van beide Breyten se dramas, met die klem op die woord eerder as handeling, en die wye verwysingsraamwerk, plaas hoë eise op die gehoor en leser.

Vertalings en redakteur

Breyten doen ook vertalings in Afrikaans, waaronder Titus Andronicus van Shakespeare (1970), Die skooltrein van Helen Acker (1970) en Die geheim van die houtbene van Griselda Gifford (1968).

As redakteur is hy verantwoordelik vir die bundel Imagine Africa, ’n versameling van essays, verhale, gedigte en genre-oorskrydende skeppings, asook ’n reeks afbeeldings van die grafiese werk van Amadou Kane Sy, ’n Senegalese kunstenaar. Werk van Suid-Afrikaanse skrywers en digters daarin is deur Charl-Pierre Naudé, Adam Small, Eben Venter en Breytenbach self.

Eerbewyse en toekennings

Toekennings

• A.P.B.-prys vir Die ysterkoei moet sweet en Katastrofes, 1965
• Hertzogprys vir digkuns 1999 (In 1984 toegeken, maar van die hand gewys)
• CNA-prys vir Die huis van die dowe, Kouevuur en Lotus, 1970
• Van der Hoogt prys ('n Nederlandse prys) vir Skryt, 1972
• Perskor-prys vir Voetskrif, 1976
• Spesiale toekenning van die Jan Campert Foundation
• Spesiale toekenning van die International Publisher's Prize (Prix des Septs), 1977
• Hertzogprys vir digkuns vir Die Windvanger, 2008
• Max Jacob-prys vir Outre Voix/Voice Over, die Franse weergawe vanOorblyfsel/Voice Over, 2010
• Mahmoud Darwish Literature Prize virOorblyfsel/Voice Over, 2010
• Die CD Mondmusiek is as beste Afrikaanse album van die jaar gestem, 2010
• Max Jacob-prys vir Outre Voix/Voice Over,die Franse weergawe van Oorblyfsel/Voice Over, 2010
• Mahmoud Darwish Literature Prize vir Oorblyfsel/Voice Over, 2010
• Hertzogprys vir digkuns 2008 vir Die Windvanger

Eerbewyse

Benewens die vele pryse wat sy individuele boeke verower, word Breytenbach se werk en persoon by herhaling bekroon en word hy op velerlei maniere vereer. In 1972 word hy verkies tot lid van die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Tydens sy verhoor in 1975 ontvang Breyten ’n kunsprys ter waarde van R1 000 van die Stadsraad van Vitry in Frankryk. Hy verower die Prix de Septs in 1977 vir sy literêre werk, ’n prys wat deur sewe internasionale uitgewerye ingestel is en waarvan hy die eerste ontvanger is. In 1978 kry hy ’n spesiale toekenning van die komitee van die International Publisher’s Prize. Hy word in 1980 benoem vir die internasionale Neustadtprys (waar hy met slegs een punt tweede eindig na die Tsjeggiese skrywer Josef Skvorecky). Hy ontvang in 1981 die eregeld van Poetry International, ’n prys wat toegeken word aan ’n digter wat onder meer deur sy werk in ’n ernstige situasie beland het. Van die Jan Campert-stichting ontvang hy in Den Haag in 1983 ’n spesiale prys om sy vryheid te vier en sy digterskap te stimuleer. Hy is die onderwerp van ’n film wat deur Jobst Grabow gemaak word en in 1983 oor Duitse televisie gebeeldsaai word, naamlik Prison mailbag x4 South Africa, a letter to Breyten Breytenbach. In 1984 ontvang hy ’n toekenning van die beweging vir sosiale menseregte en in 1985 die Pierpaolo Pasolini-prys, vernoem na die wêreldbekende Italiaanse digter en filmregisseur. Breyten ontvang hierdie prys in erkenning vir die werk wat hy onder moeilike omstandighede gedoen het.

In 1988 vereer die Universiteit van Wes-Kaapland hom met ’n eredoktorsgraad vir wat hy vir die Afrikaanse taal gedoen het, ’n eer wat in 1993 gevolg word deur die Universiteit van KwaZulu-Natal in Durban in erkenning vir die groot sosiale en kulturele bydrae van sy werk en sy internasionale statuur. Die Universiteit van Gent in België vereer hom dan in 2014 met ’n eredoktorsgraad in erkenning van sy eiesinnige kunstenaarskap en sosiaal-kritiese werk. Die Internasionale Parlement van Skrywers verkies in November 1993 ’n Wêreldraad en ’n president. Sestig skrywers kom in Strassburg byeen en verkies Adonis, Pierre Bourdieu, Jacques Derrida, Carlos Fuentes, Edouard Glissant, Toni Morrison en Breytenbach tot die Wêreldraad, met Salman Rushdie as president. Hierdie parlement stel hom ten doel om vir verdrukte skrywers te veg en die onafhanklikheid van vryheid van spraak en skryf te verdedig. In 1995 kry hy in Nederland die Jacobus van Looy-prys vir ’n kunstenaar wat skryf- en skildertalent kombineer. Op 6 Mei 1995 reël die Oudskolierebond van sy alma mater, die Hugenote Hoërskool in Wellington, ’n huldigingsaand vir hom te Provence in Wellington, waartydens ’n voordragprogram van sy werke aangebied word, en op 8 Mei 1995 oorhandig die Hugenote Hoërskool ’n eretoekenning aan hom. Ook in 1995 ontvang hy die twaalfde Malaparte-prys wat jaarliks deur die Vriende van Capri toegeken word ter herdenking van die Italiaanse joernalis en skrywer en ter erkenning van die politieke betrokkenheid en die literêre prestasies van die ontvanger. Poetry International maak hom in 1996 die onderwerp van die jaarlikse vertaalprojek wat deel is van hierdie fees. Verskeie dokumentêre films oor sy lewe word gemaak. Hierdie sluit in ’n Engelse film oor ’n Seisoen in die Paradys in 1997 onder regie van die Sweed Richard Dindo, ’n film in Frans en ook die film Breyten the artist onder regie van Hennie Serfontein wat in 1997 op die rolprentprogram van die Grahamstadse kunstefees en ook op 3 vertoon word.

Die stigting Weltenbürger Verein, onder beskerming van die motorvervaardiger Volkswagen in die Duitse stad Hannover, vereer hom in 1998 as ’n wêreldburger. In 2005 ken Pallo Jordan, die minister van Kuns en Kultuur, ’n toekenning van sy departement aan hom toe vir sy lewenswerk, maar hy weier hierdie toekenning. Sy ouerhuis Grevilleas in Wellington in die Boland word gerestoureer en dit word in Februarie 2007 geopen as die Breytenbach-sentrum vir die Kunste, waar hy onder andere periodiek skryfopleiding aanbied. Die sentrum wil ’n geleentheid bied vir talentvolle kunssinniges om hulle kuns uit te leef en as die middelpunt van die kultuurlewe in die streek funksioneer. Hy word in 2007 deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns benoem vir die Nobelprys. Ten tye van sy sewentigste verjaarsdag hou die dorp Hengelo in Oos-Nederland vir twee weke vanaf 14-26 Junie 2009 ’n groot uitstalling van sy beeldende en letterkundige werk onder die titel “Raakruimtes”. Ook ter viering van sy sewentigste verjaarsdag word die Lente 2009 uitgawe van Tydskrif vir Letterkunde aan sy werk toegewy. In 2010 word die Mahmoud Darwiesj-toekenning vir sy lewenswerk in die Palestynse stad Ramallah aan hom oorhandig. Louise Viljoen publiseer in 2014 ’n indringende studie oor sy werk onder die titel Die mond vol vuur.

Sy werk word ook gereeld opgevoer. In 2002 word Lappesait by die KKNK opgevoer met Pedro Kruger en Eugenie Swanepoel wat van Breyten se getoonsette poësie sing. Sy tronkgedigte word in 2009 deur die komponis Martin Watt in ’n opera omskep onder die naam Tronkvoël. By Woordfees op Stellenbosch in 2010 word die produksie Verse in my vingers met die eerste prys vir woordmusiek bekroon.

Publikasies

Poësie

• Die ysterkoei moet sweet, Johannesburg, 1964
• Die huis van die dowe , Kaapstad, 1967
• Kouevuur, Kaapstad, 1969
• Lotus, Kaapstad, 1970
• Skryt. Om 'n sinkende skip blou te verf, Amsterdam, 1972
• Met ander woorde, Kaapstad, 1973
• Voetskrif, Johannesburg, 1976
• Sinking Ship Blues, Toronto, 1977
• And Death White as Words. An Anthology, Londen, 1978
• In Africa even the flies are happy, Londen 1978
• Blomskryf (Bloemlesing?) Emmarentia, 1979
• Eklips, Emmarentia, 1983
• ('Yk'), Taurus, 1983
• Buffalo Bill, Emmarentia, 1984
• Lewendood, Emmarentia, 1985
• Judas Eye, Londen – New York, 1989
• Soos die so, Emmarentia, 1990
• Nege landskappe van ons tye bemaak aan 'n beminde, Groenkloof, 1993
• Die hand vol vere, Kaapstad, 1995 (bloemlesing?)
• Oorblyfsels, 'n Roudig, Kaapstad, 1997
• Papierblom (72 gedigte uit 'n swerfjoernaal), Human & Rousseau, Kaapstad, 1998 (onder skuilnaam Jan Afrika)
• Lady One, Kaapstad, 2000 (Keurversameling liefdesgedigte)
• Ysterkoei-blues, Kaapstad, 2001 (Versamelde gedigte 1964–1975)
• Lady One: Of Love and other Poems, New York, 2002
• Die ongedanste dans, Kaapstad, 2005 (Gevangenisgedigte 1976–1983)
• Windvanger, Kaapstad, 2007
• Oorblyfsel/Voice over, Human & Rousseau, 2009 (Gedigte in Afrikaans met die Engelse weergawe op die oorkantste bladsy.)
• die beginsel van stof, Human & Rousseau, 2011
• katalekte – artefakte vir die stadige gebruike van doodgaan, H&R, 2012
• vyf-en-veertig skemeraandsange, Human & Rousseau, 2014
• die na-dood, Human & Rousseau, 2016
• Die singende hand: Versamelde gedigte, 1984–2014
• op weg na kû – 2019
• HOKHOKAAI: FRAGMENTE, HOND, 2021

Prosa

• Katastrofes, 1964 ('n Versameling kort-kortverhale, wat deur Breytenbach as deel van die poësie van sy oeuvre gesien behoort te word. Die hele Katastrofes verskyn dus ook in die bloemlesing Ysterkoei-blues.)
• Om te vlieg, Kaapstad, 1971 (roman)
• De boom achter de maan, Amsterdam, 1974
• Die miernes swell op …), Emmarentia, 1980 (stories)
• A Season in Paradise (Een seizoen in het paradijs), Amsterdam – New York – Londen, 1980 (Roman, weergawe nie aan sensuur onderwerp nie)
• Mouroir: Mirror Notes of a Novel, Londen – New York, 1983
• The True Confessions of an Albino Terrorist, Londen – New York, 1983
• Spiegeldood, Amsterdam , 1984
• End Papers, Londen, 1985 (essays)
• Memory of Snow and of Dust, Londen – New York, 1987 (roman)
• Boek. Deel een, Emmarentia, 1987 (essays)
• All One Horse. Fiction and Images, Londen, 1989
• Hart-Lam, Emmarentia, 1991 (essays)
• Return to Paradise. An African journal, Londen – New York, 1992
• Memory of Birds in Times of Revolution Londen – New York, 1996 (essays)
• Dog Heart. A travel memoir, Kaapstad, 1998
• Woordwerk, Kaapstad, 1999
• A veil of footsteps, Kaapstad 2008
• Notes from the Middle World, Haymarket Books, Chicago, 2009
• Parool/Parole: Versamelde Toesprake/Collected Speeches, Penguin Books, Kaapstad, 2015

Dramas

• Boklied, 1997
• The life and times of Johnny Cockroach, 1999
• Die toneelstuk (subtitel Belydenis in twee bedrywe), 2001

Kompakskywe

• Mondmusiek, 2001
• Lady One, 2002

Vertalings

• Die geheim van die houtbene – Griselda Gifford, 1968
• Die skooltrein – Helen Acker, 1970
• Titus Andronicus – William Shakespeare, 1970

Redakteur

• Imagine Africa, 2001

Sien ook

• Afrikaanse skrywers
• Afrikaanse digters
• Suid-Afrikaanse skrywers
• Suid-Afrikaanse digters
• Boeddhisme

Bronne

Boeke

• Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966
• Antonissen, Rob. Verkenning en kritiek. H.A.U.M. Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 1979
• Aucamp, Hennie. Kort voor lank. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe, Tweede druk1980
• Beukes, W.D. (red.) Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
• Botha, Elize. Prosakroniek. Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1987
• Botha, Elize en Pretorius, Réna (reds.) Samehang en sin. Tafelberg-Uitgewers Kaapstad Eerste druk 1983
• Brink, André P. Aspekte van die nuwe prosa. Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe Derde druk 1972
• Brink, André P. Breyten Breytenbach. in Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk. Eerste uitgawe, 1980
• De Vries, Abraham H. Kortom. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1983
• De Vries, Abraham H. Kortom 2. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1989
• De Vries, Abraham H. Kort vertel: Aspekte van die Afrikaanse kortverhaal. Suid-Afrikaanse Instituut Amsterdam, 1998
• Ferreira, Jeanette. Breyten: die simbool daar. Saayman & Weber. Kaapstad, 1985
• Galloway, Francis (red.) Breyten Breytenbach: Woordenaar, Woordnar: 'n Huldiging Protea Boekhuis, Pretoria, 2019
• Grobler, Hilda. Bolder. Blokboeke 57. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1988
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1983
• Kannemeyer, J.C. (red.) Kraaines. Human & Rousseau. Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1988
• Kannemeyer, J.C. Ontsyferde stene. Inset-Uitgewers. Stellenbosch. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1996
• Kannemeyer, J.C. Verse vir die vraestel. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Eerste uitgawe, 1998
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Vierde uitgawe Eerste druk, 1973
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) Digters en digkuns. Perskor-Uitgewers. Kaapstad. Vyfde uitgawe. Sewende druk, 2007
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969
• Opperman, D.J. Verspreide opstelle. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1977
• Pheiffer, R.H. Woordpaljas. Human & Rousseau. Kaapstad en Johannesburg. Derde uitgawe. Derde druk, 1993
• Scholtz, J. du P. Oor skilders en skrywers. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1979
• Snyman, Henning. Kort keur: Abraham H. de Vries. Reuse-Blokboek 3. Academica. Pretoria Kaapstad en Johannesburg. Tweede druk, 1983
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1999
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 2006
• Viljoen, Hein. Breyten Breytenbach (1939-) alias Panus, alias Don Espejuelo, alias Bangai Bird, alias Kamiljoen. in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998
• Galloway, F. (red.) breyten breytenbach, woordenaar woordnar. Protea Boekhuis, ISBN 9781485310655

Tydskrifte en koerante

• Anker, W.P.P. Om tuis te gaan in styl: Territoriumskepping in Breyten Breytenbach se ’n Seisoen in die paradys (1976) en Dog Heart (1998). Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Anoniem. Breyten nooi 10 digters na Spier. Beeld, 16 Februarie 2013
• Anoniem. Breytenbach se toesprake gebundel. Beeld, 30 Junie 2015
• Bekker, Pirow. Die ‘Ek’ in die Voorstellingsgedig aan Breyten Breytenbach. Standpunte, Nuwe reeks 86, Desember 1969
• Beukes, Marthinus. Vlae tussen woorde as poëtikale spilpunte in ‘nege landskappe van ons tye bemaak aan ’n beminde’ en ‘die windvanger’ van Breyten Breytenbach. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Botma, Gabriël. ‘Storm’ om Breyten raak nou absurd. Die Burger, 21 April 2001
• Breytenbach, Breyten. Die een oud-tronkvoël bel die ander… Insig, Julie 1999
• Breytenbach, Kerneels. Breyten sê nee vir SA prys. Die Burger, 28 April 1984
• Botha, Johann. Breyten die skilder soek geen gunste. Die Burger, 18 Desember 1993
• Brink, André P. Blomme vir Boeddha. Standpunte. Nuwe reeks 73, Oktober 1967
• Brink, André P. Verbeeldingsvlug. Standpunte. Nuwe reeks 74, Desember 1967
• Brümmer, Willemien. Die geluid van drome. By, 12 September 2009
• Burger, Willie. Taal as ‘ingang’ tot die wêreld: reis, verbeelding, herinnering en identiteit na aanleiding van Breytenbach se ‘A veil of footsteps’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Cloete, T.T. Die kort en heel vorm van Breytenbach se ‘Die Boenk’. Standpunte. Nuwe reeks 146, April 1980
• Coetzee, Ampie. Só het Breyten vir homself sy mensheid bewys. Rapport, 7 Desember 1975
• Coetzee, Ampie. Mag Breyten nog baie verse teen die dood skryf. Beeld, 16 September 1999
• Coetzee, Ampie. Wat woorde beteken: ’n Voorwoord. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Coetzee, Ampie .Die vlugtige taal van vergeet: Die metafoor by Breyten Breytenbach. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Coetzee, Ampie. Sy onvrede met woorde bly. Beeld, 20 September 2014
• Crous, Marius. Breyten Breytenbach se uitbeelding van die gevangenis. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 1 Vierde reeks Herfs 2015
• Degenaar, J.J. Breyten se taal – só kry dit beslag. Die Burger, 20 Junie 1983
• De Villiers, Riaan. Breyten keer terug. Die Suid-Afrikaan. Herfs 1986
• De Vries, Willem. Breyten se Middelwêreld. Beeld, 28 April 2010
• De Vries, Willem. Motte het die trui verslind… Beeld, 10 November 2012
• Du Plooy, Heilna. Die inkerende waarneming. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Galloway, Francis. Tydens die vrystelling van ‘Breyten Breytenbach as openbare figuur. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 29 no. 2, Mei 1991
• Galloway, Francis. ’Ek is nie meer een van ons nie’: Breyten en die volk. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 41 no. 1, Somer 2004
• Giliomee, Hermann. ’True confessions’, ‘End papers’ and the Dakar conference: A review of the Political arguments. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Gouws, T. Fases in die ontwikkeling van die Breytenbach-oeuvre. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 30 no. 1, Maart 1990
• Greeff, Rachelle. Bitterbrak Buiteblaf lê nooit op Baas se baadjie.Rapport, 6 September 2009.
• Jordaan, Dirk. Klankman Breyten. Plus, 29 Mei 2002
• Keyser, Gawie. Breyten kry kunsprys. Beeld, 15 September 1995
• La Vita, Murray. Om van nes tot nes te kan koekoe. Beeld, 23 Februarie 2008
• La Vita, Murray. Vrou met klein portrette, By, 2 April 2011
• La Vita, Murray. Om woord en lyn te meng. Beeld, 30 Januarie 2013
• La Vita, Murray. Skeppingsproses ’n poging om waansin af te weer. Beeld, 27 Maart 2014
• Le Grange, Carina. Breyten se tronkverse word opera in Afrikaans. Plus, 13 Oktober 2009
• Lombard, Magda. Intertekstualiteit en vervanging in die digkuns van Breyten Breytenbach n.a.v. twee gedigte uit ‘Voetskrif’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 25 no. 1, Februarie 1987
• Louw, Liesl. Breyten, Senegalese haaks oor eiland. Beeld, 8 Maart 2005
• Meiring, Eben. Breyten in Frans. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 26 no. 4, November 1988
• Meiring, Eben. Breyten, Cendrars en die literêre reis. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 27 no. 2, Mei 1989
• Müller, H.C.T. Visie plus visier: Breytenbach se prosa n.a.v. onlangse tekste. Tydskrif virLetterkunde. Nuwe reeks 19 no. 1, Februarie 1981
• Müller, H.C.T. Visie plus visier II. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 19 no. 2, Mei 1981
• Nash, Andrew. Zen Communist: Breyten Breytenbach’s view from underground. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Naudé, Charl-Pierre en Breytenbach, Breyten. Kyk tog wat daar (ook) staan. Boeke-Insig. No. 4 Winter 2008
• Naudé, Charl-Pierre. Sien hoe klik klak woorde. Rapport, 6 September 2009
• Naudé, Charl-Pierre. Breyten Breytenbach: Leuenverklikker, manteldraaier of albinoterroris? Rapport, 24 Januarie 2010
• Nel, Johan. Breyten & broers kom tuis. Rapport, 25 Februarie 2007
• Oakes, Philip. Portrait of an artist in exile. Sunday Times Magazine, 8 Julie 1984
• Olivier, Fanie. Ballingskap en die gedig. Standpunte. Nuwe reeks 104, Desember 1972
• Pienaar-Vosloo, Anet. Op reis deur Breyten se Parys. By, 26 Januarie 2013
• Pieterse, Henning. Leesmodus vir Breyten se ’n brief van hulle vakansie. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 30 no. 1, Februarie 1992
• Rabie, Jan. Die Breytenbachs en Breyten. Die Burger, 18 Desember 1982
• Retief, Hanlie. Die windvanger van Moermikland. Rapport, 23 Maart 2008
• Roodt, P.H. Die ek is nie ek nie: Breyten en Van Wyk Louw. Tydskrif vir Letterkunde, Nuwe reeks 18 no. 2, Mei 1980
• Rossouw, Johann. Breyten agter tralies. Beeld, 19 Mei 2001
• Saayman, Sandra. ’Writing is travelling unfolding its own landscape. A discussion with Breyten Breytenbach on ‘A veil of footsteps’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Scholtz, Merwe. Die vele paaie na vryheid van die albino terroris. Insig, Mei 2004
• Slabber, Coenie. Breyten vertel hoe hy dig. Rapport, 13 Januarie 1991
• Slabbert, H. le R. Die godin in die ikoon – gedagtes oor religie en kuns in ‘ikoon’ van Breyten Breytenbach. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 19 no. 2, Mei 1981
• Slippers, Bibi. Breyten Breytenbach, bennekindjie. Rapport. My tyd, 26 Mei 2013
• Smith, Ian en Slabber, Coenie. Digter ná 7 jaar uit tronk. Rapport, 5 Desember 1982
• Smith, Francois. Murder your darlings: Breytenbach, die dood en die vrou. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Smuts, Lisbé. Die ‘ek’ in ‘(‘yk’)’: Die desentralisasie van die subjek in Breyten Breytenbach se digbundel ‘(‘yk’)’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Steenberg, Elsabe. ’n Bespreking van vyf verhale uit ‘Kort keur’ van Abraham H. de Vries. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 20 no. 2, Mei 1982
• Ten Berge, Hans C. Niet bestelde brief aan een nomade. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Toerien, Barend J. ’n Voetnoot by Breyten se ‘Judas eye’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 27, no.3 Augustus 1989
• Van der Merwe, Annari. … wil dig in Afrikaans stuiptrekkende taal… Standpunte. Nuwe reeks 108, Augustus 1973
• Van Krevelen, Lourens. De creatieve bewegingen van een vrije geest: aantekening over het contrast tussen Breytenbach’s integrale werkwijze en de gefragmenteerde perceptie van zijn werk. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Van Niekerk, Annemarié. Holland vereer Breyten. Plus, 6 Julie 2009
• Van Rooyen, Ina. Hier iewers hond. By, 20 Maart 2010
• Van Rooyen, Johan. Breyten se beelde bly by jou spook. Insig, Februarie 1994
• Van Vuuren, Helize. Rilke en Breytenbach: twee digters in Parys. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31 no. 2, Mei 1993
• Van Vuuren, Helize. ’Die taal asyn aan die lippe’: ’n oorsig van Breyten Breytenbach se poësie-oeuvre. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 43 no. 2, Lente 2006
• Van Vuuren, Helize. ’Labyrinth of loneliness’: Breyten Breytenbach’s prison poetry (1976–1985). Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 46 no. 2, Lente 2009
• Viljoen, Hein. Gespreksvoorwaardes vir die poësie. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 17 no. 1, Februarie 1979.
• Viljoen, Louise. Die leser in Breyten Breytenbach se tronkpoësie. Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 46 no. 2, Lente 2009

Internet

• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1998/04/6/3/3.html^{[dooie skakel]}
• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1999/10/18/13/1.html^{[dooie skakel]}
• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2009/09/14/BJ/10/GallowayoorBB.html^{[dooie skakel]}
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1989/11/04/6/5.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1994/01/22/4/3.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/05/29/20/1.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/06/20/5/2.html^{[dooie skakel]}
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2008/01/12/SK/12/VoetnootBreyten.html^{[dooie skakel]}
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2008/02/22/SK/13/breyte.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2010/03/20/BJ/8/bjbreyten1-BV-BW.html
• Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2008/09/08/RH/15/proteaprys.html
• Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2009/09/08/RY/4/RB_RachelleoorBreyten-viering.html^{[dooie skakel]}
• Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2009/12/03/VB/14/breyten.html
• Volksblad: http://152.111.11.6/argief/berigte/volksblad/2013/03/05/VB/4/LF004-StoryA.html

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Breyten Breytenbach.
• 'n Bladsy oor Breytenbach by die Universiteit van New York
• Ope brief aan Generaal Ariel Sharon (deur Breyten Breytenbach)
• Stellenbosch Writers
• http://www.goreeinstitute.org/
• Tydskrif vir Letterkunde: http://www.letterkunde.up.ac.za/argief/43_2/04%20Van%20Vuuren%2003.pdf
• Artikel op Maroela Media, Boek: breyten breytenbach: woordenaar, woordnar