Wikipedia

Boeddhisme

Dharmiese geloof of filosofie

Boeddhisme is ’n Dharmiese geloof of filosofie (Sanskrit: dharma; Pali: dhamma). Dit sluit ’n verskeidenheid tradisies, gelowe en spirituele gebruike in wat grootliks geskoei is op die leringe van Gautama Boeddha, algemeen bekend as die Boeddha ("die verligte een").

Een van die oudste bekende voorstellings van die Boeddha (1ste tot 2de eeu, Tokio Nasionale Museum).

Volgens die Boeddhistiese tradisie het die Boeddha tussen die 6de en 4de eeu v.C. op die noordoostelike Indiese subkontinent gewoon en ander onderrig.[1] Boeddhiste beskou hom as ’n "verligte" of "ontwaakte" onderwyser wat sy insig gedeel het om ander te help om hul lyding te beëindig deur die verbanning van onkunde en begeertes en deur die ontwikkeling van hul gees.

Geleerdes erken oor die algemeen twee bestaande takke van Boeddhisme: Theravada ("Tradisie van die Oudstes", soms verkeerdelik "Hinayana" genoem) en Mahayana ("Die Groot Voertuig"). Theravada het baie volgelinge in Sri Lanka en Suidoos-Asië (onder meer in Thailand, Birma, Laos, Kambodja). Mahayana kom voor in Oos-Asië (onder meer in China, Korea, Japan, Viëtnam, Singapoer, Taiwan) en sluit in die tradisies van Suiwer Land, Zen, Nichiren-Boeddhisme, Tibettaanse Boeddhisme, Shingon en ander. Vajrayana, ’n stel leringe wat toegeskryf word aan Indiese siddhas, kan beskou word as ’n derde tak of bloot deel van Mahayana. Tibettaanse Boeddhisme, soos beoefen in Tibet, Bhoetan, Nepal, die Himalajastreek van Indië, Kalmikië,[2] Mongolië en omringende gebiede,[3] volg die Vajrayana-leringe van die 8ste-eeuse Indië.[4]

In Theravada-Boeddhisme is die primêre doel die behaling van die verhewe staat nirwana, wanneer ’n mens ontsnap van die siklus van lyding en hergeboorte.[5] In Mahayana- en Tibettaanse Boeddhisme word na boeddhaskap gestrewe deur ’n bodhisattva te word en juis in dié siklus te bly met die doel om ander te help om verligting te behaal.[6]

Boeddhistiese skole verskil oor die presiese aard van die pad na nirwana, die belangrikheid en egtheid van verskeie geskrifte en veral die toepassing daarvan.[7][8] Een ding waaroor almal eens is, is dat daar geen skeppingsgod bestaan nie. Die grondbeginsels van die Boeddhistiese tradisie is die Drie Juwele: die Boeddha, die dharma (geloof) en die sangha (gemeenskap). Om "toevlug tot die drievoudige juweel" te neem is tradisioneel ’n verklaring dat iemand die Boeddhistiese pad volg, en onderskei Boeddhiste gewoonlik van nie-Boeddhiste.[9] Ander praktyke kan insluit die gehoorsaming van etiese grondreëls; die ondersteuning van die kloostergemeenskap; afstanddoening van die gewone lewe om ’n Boeddhistiese kloosterlewe te lei; die ontwikkeling van die gees en die beoefening van meditasie; die kweek van groter wysheid en oordeel; die bestudering van die geskrifte; godsdienspraktyke; seremonies; en, in die Mahayana-tradisie, smeekbedes tot die boeddhas en bodhisattvas.

Die lewe van die Boeddha

wysig
 
’n Reliëfwerk wat uitbeeld hoe Gautama die huis verlaat (The Great Departure, 1ste tot 2de eeu, Guimet-museum).
 
Die Vajrashila, waar Gautama onder ’n vyeboom gesit en verligting behaal het (Mahabodhi-tempel, Indië, 2011).

Siddhartha Gautama het omstreeks die 6de eeu v.C. in Noord-Indië gewoon. Geskrifte gee verskillende weergawes van sy lewe. Die meeste kenners meen hy het wel bestaan, ander onderrig en ’n kloosterorde gestig, maar aanvaar nie alle besonderhede in sy biografieë nie.[10][11] Volgens die skrywer Michael Carrithers behoort die algemene riglyne waar te wees: geboorte, volwassenheid, afstanddoening, soeke, verligting en bevryding, onderrig, die dood.[12]

Volgens een vertelling was hy ’n prins en het ’n astroloog met die naam Asita kort ná sy geboorte Gautama se pa, Suddhodana, besoek en voorspel die kind sou óf ’n groot koning word óf afstand doen van die materiële wêreld om ’n heilige man te word – dit sou afhang van of hy die lewe buite die mure van die paleis sou sien.

Suddhodana wou seker maak sy seun word koning en het hom verbied om die paleis te verlaat. Op 29-jarige ouderdom het Gautama egter ’n paar keer uitgeglip en die lyding daarbuite aanskou. Hy het toe die koninklike lewe agtergelaat om ’n oplossing vir hierdie lyding te vind.

Ses jaar lank het hy probeer en misluk. Op 35-jarige ouderdom het hy eendag onder ’n vyeboom (Ficus religiosa) gaan sit en mediteer, en homself voorgeneem om nie weer op te staan voordat hy verligting behaal het nie. Ná baie dae het hy eindelik sy geestelike kettings afgeskud en homself so bevry van die siklus van lyding en hergeboorte. Toe hy opstaan, was hy ten volle verlig.

Kort hierna het hy volgelinge gelok en ’n kloosterorde gestig. Toe het hy, as die Boeddha, vir die res van sy lewe die pad na verligting wat hy ontdek het, aan ander geleer terwyl hy deur die noordoostelike Indiese subkontinent gereis het.[13][14] Hy is op 80 jaar (in 483 v.C.) in Kushinagar, Indië, dood.

Boeddhistiese begrippe

wysig

Die lewe en wêreld

wysig

Samsara

wysig
 
’n Tradisionele Tibettaans-Boeddhistiese thangka, wat die wiel van die lewe met sy ses vlakke uitbeeld.

In Boeddhisme word samsara gedefinieer as die voortdurend herhalende siklus van geboorte en die dood. Dit verwys spesifiek na die belewing van een hergeboorte ná die ander binne die ses vlakke van die bestaan, waar elke vlak verstaan kan word as ’n fisieke of sielkundige toestand wat gekenmerk word deur ’n spesifieke soort lyding. Samsara ontstaan uit avidya (onkunde) en word gekenmerk deur dukkha (lyding, angstigheid, ontevredenheid). Deur Boeddhisme is bevryding van samsara moontlik.

Karma

wysig
 
Gautama is hier veras (Ramabhar-stoepa, Kushinagar, Indië).

Karma (van Sanskrit vir "aksie, werk") is in Boeddhisme die krag wat samsara aandryf. Goeie, kundige dade (Pali: kusala) en slegte, onkundige dade (Pali: akusala) kweek "sade" in die gedagtes wat óf in hierdie lewe óf in ’n toekomstige lewe (ná hergeboorte) vrugte voortbring[15] na gelang van die soort dade. Die vermyding van slegte dade en die kweek van goeie dade word sila genoem.

In Theravada-Boeddhisme is daar geen verlossing van of vergifnis vir jou karma nie, want dit is ’n suiwer onpersoonlike proses wat deel is van die heelal. In Mahayana-Boeddhisme word geglo die dreunsing of selfs net aanhoor van sekere soetras (soos die Lotus-, Angulimaliya- en Mahayana Mahaparinirvana-soetra) kan groot dele van jou negatiewe karma uitdryf. Ander skole soos Vajrayana beskou die sing of opsê van mantras as die manier om ontslae te raak van voorheen negatiewe karma.[16]

Hergeboorte

wysig

Hergeboorte verwys na ’n proses waarvolgens wesens deur ’n reeks lewens gaan; elke lewe duur van bevrugting tot die dood.[17] Die leerstelling van anatta verwerp die begrip van ’n permanente self of ’n onveranderlike, ewige siel soos dit in Hindoeïsme en die Christendom voorkom. In Boeddhisme is geen self onafhanklik van die res van die heelal nie. Hergeboorte tot nuwe lewens kan verstaan word as die voortsetting van ’n dinamiese, altyd veranderende proses van pratityasamutpada ("afhanklike ontstaan") wat bepaal word deur die wette van oorsaak en effek (karma) eerder as dié van een wese wat van een bestaan tot ’n volgende gereïnkarneer word.

Elke hergeboorte vind plaas op een van vyf vlakke volgens Theravada-Boeddhiste, of ses volgens ander skole.[18][19]

  1. Naraka-wesens: dié wat in een van baie narakas (helle) woon;
  2. Preta: dié wat soms gedeeltelik mense se ruimte deel, maar vir die meeste mense onsigbaar is; ’n soort "spook";
  3. Diere: hulle deel mense se ruimte, maar is ’n ander lewensvorm;
  4. Mense: een van die vlakke van hergeboorte waarin nirwana behaal kan word;
  5. Asuras: vertaal as demone, titane of antigode; dit word nie deur die Theravada-tradisie as ’n aparte vlak erken nie;
  6. Devas, insluitende Brahmas: vertaal as gode, geeste of engele.

Volgens Oos-Asiatiese en Tibettaanse Boeddhisme is daar ’n tussenvlak (Tibettaans: bardo) tussen een lewe en die volgende een. Die ortodokse Theravada-tradisie verwerp dit; tog is daar dele in die Samyutta-nikaya van die Pali-kanon wat blykbaar die idee steun dat die Boeddha vertel het van so ’n tussenvlak.[20][21]

Lyding: oorsake en oplossings

wysig

Die Vier Edel Waarhede

wysig
 
Die Boeddha leer die Vier Edel Waarhede aan sy volgelinge (Sanskrit-manuskrip; Nalanda, Bihar, Indië.

Die leringe oor die Vier Edel Waarhede word beskou as sentraal tot die leerstellings van Boeddhisme en verskaf ’n konsepraamwerk vir Boeddhisme. Dié vier waarhede verduidelik die aard van dukkha, die oorsake daarvan en hoe dit oorkom kan word. Die vier waarhede is:

 
Die dharmachakra, of dharmawiel, verteenwoordig die Edel Agtvoudige Pad.
  1. Die waarheid van dukkha, of die aard daarvan: dit word gewoonlik vertaal as lyding, angstigheid, onvoldoendheid ens. en het drie aspekte: die ooglopende lyding van fisieke of geestelike siektes, veroudering en afsterwing; die angstigheid of stres van vashou aan dinge wat voortdurend verander; ’n subtiele ontevredenheid wat alle lewensvorme ervaar weens die feit dat alle lewensvorme verander, en deeltyds en sonder kern of inhoud is. Op dié vlak dui die term op ’n gebrek aan tevredenheid, ’n gevoel dat dinge nooit aan ons verwagtings of standaarde voldoen nie.
  2. Die waarheid van die oorsprong van dukkha. Die oorsprong kan bekend wees. Dit word gewoonlik verduidelik as begeertes (Pali: tanha, "dors"), bepaal deur onkunde (Pali: avidya). Op ’n dieper vlak word die grondoorsaak van dukkha beskou as onkunde oor die ware aard van realiteit.
  3. Die waarheid van die beëindiging van dukkha: dit is moontlik om dukkha te beëindig.
  4. Die waarheid van die weg wat lei tot die beëindiging van dukkha: daar is ’n Edel Agtvoudige Pad na die beëindiging van dukkha.

Die Edel Agtvoudige Pad

wysig

Die Edel Agtvoudige Pad bestaan uit agt verwante faktore of voorwaardes wat saam kan lei tot die beëindiging van dukkha.[22] Dié agt faktore is: korrekte insig, korrekte bedoeling (gedagtes), korrekte rede, korrekte handeling, korrekte lewensonderhoud (beroep), korrekte inspanning, korrekte bewustheid en korrekte konsentrasie.

Die faktore dui nie op "fases" wat die een ná die ander afgelê word soos op ’n gewone pad nie, maar is agt dimensies van ’n mens se optrede – geestelik en liggaamlik – wat onderling afhanklik werk en saam ’n volledige pad of lewenswyse definieer.[23]

Die agt faktore word gewoonlik in drie afdelings verdeel:

Afdeling Faktor Sanskrit, Pali Beskrywing
Wysheid
(Sanskrit: prajñā,
Pali: paññā) 		1. Korrekte insig samyag dṛṣṭi,
sammā ditthi 		Om die werklikheid te sien soos dit is, nie soos dit lyk nie
2. Korrekte bedoeling samyag saṃkalpa,
sammā sankappa 		Bedoeling van afstanddoening, vryheid en onskadelikheid
Etiese optrede
(Sanskrit: śīla,
Pali: sīla) 		3. Korrekte rede samyag vāc,
sammā vāca 		Om te praat op ’n eerlike manier wat ander nie seermaak nie
4. Korrekte handeling samyag karman,
sammā kammanta 		Om so op te tree dat ander nie seerkry nie
5. Korrekte lewensonderhoud samyag ājīvana,
sammā ājīva 		’n Nieskadelike beroep
Konsentrasie
(Sanskrit en Pali: samādhi) 		6. Korrekte inspanning samyag vyāyāma,
sammā vāyāma 		’n Poging om te verbeter
7. Korrekte bewustheid samyag smṛti,
sammā sati 		’n Bewustheid om dinge te sien soos dit is;
’n bewustheid van jou eie realiteit, sonder begeertes of afkerigheid
8. Korrekte konsentrasie samyag samādhi,
sammā samādhi 		Korrekte meditasie of konsentrasie, wat verduidelik word as die eerste vier jhanas

Die vier verhewe geestestoestande

wysig

Die vier verhewe geestestoestande, of Brahmaviharas, is vier Boeddhistiese deugde en die meditasiepraktyke om hulle te ontwikkel. Hulle word ook "die vier onmeetbares" (Sanskrit: apramāṇa, Pali: appamaññā) genoem.[24][25]

Volgens die Mettasutta in die Pali-kanon het Gautama Boeddha gemeen die ontwikkeling van die vier verhewe geestestoestande kan meebring dat die beoefenaar daarvan op ’n hoër vlak herbore word.[26] Dié vier deugde is:

  1. Metta/maitri: liefde; die hoop dat dit met almal goed gaan
  2. Karuna: medelye; die hoop dat almal se lyding verminder
  3. Mudita: deernis; vreugde in die dade en geluk van ander
  4. Upekkha/upeksha: gelatenheid; om verlies en wins, lof en blaam, sukses en mislukking te leer aanvaar vir jouself én vir ander

Aard van die bestaan

wysig
 
Monnike debatteer by die Sera-klooster in Tibet.

Die konsep van bevryding (nirwana) – ’n basiese begrip in Boeddhisme – is nou verwant aan die oorkoming van onkunde (avidya), ’n basiese onbegrip of verkeerde idee van die aard van realiteit. In die ontwaking tot die ware aard van die self en alle verskynsels, ontwikkel ’n mens ’n onpartydigheid vir voorwerpe wat aan ’n mens "klou" en word jy verlos van lyding (dukkha) en die siklus van hergeboorte (samsara). Om dit te bereik, het die Boeddha aanbeveel, moet die mens kyk na dinge soos gekarakteriseer deur die "drie kenmerke van die bestaan".

Die drie kenmerke van die bestaan

wysig

Die drie kenmerke van die bestaan is verganklikheid, lyding en nie-self.

  1. Verganklikheid (Pali: anicca) is die Boeddhistiese idee dat alle dinge en ervarings veranderlik, onbestendig en verganklik is. Alles wat ons met ons sintuie kan ervaar, bestaan uit dele en die bestaan daarvan is afhanklik van eksterne voorwaardes. Goed ontstaan voortdurend en hou op bestaan. Omdat niks bly voortduur nie, het geen voorwerp of ervaring ’n inherente of vaste aard nie. Die liggaam weerspieël dié verganklikheid deur die verouderingsproses, die siklus van hergeboorte en enige ervaring van verlies. Omdat alles verganklik is, dien dit geen doel om daaraan vas te klou nie omdat dit net lyding meebring.
  2. Lyding (Pali: dukkha, Sanskrit duḥkha) is ook ’n sentrale begrip. Dit kan op verskeie maniere in Afrikaans vertaal word: lyding, pyn, ontevredenheid, hartseer, angstigheid, ongemak, vrees, stres, ongelukkigheid en frustrasie. Hoewel die woord "lyding" meestal gebruik word, is die filosofiese betekenis nader aan "ongerustheid". Die term "lyding" wek die indruk dat die Boeddhistiese siening pessimisties is, maar Boeddhisme is nie pessimisties of optimisties nie; dit is realisties. Die word "dukkha" word dikwels nie vertaal nie sodat dit ’n breër betekenis kan hê.
  3. Nie-self (Pali: anatta, Sanskrit: anātman) is die derde kenmerk van die bestaan. As ’n mens dit van naderby beskou, is geen verskynsel werklik "ek" of "myne" nie; dié begrippe word in die brein geskep. In Boeddhisme word anatta nie bedoel as ’n metafisiese stelling nie, maar as ’n manier om verlossing van lyding te kry. Die Boeddha het beide stellings "Ek het ’n self" en "Ek het nie ’n self nie" as ontologiese menings beskou wat ’n mens aan lyding blootstel. As die Boeddhis die konstant veranderende fisieke en geestelike aard ontleed van die dele (skandhas) waaruit ’n mens of voorwerp saamgestel is, kom hy tot die gevolgtrekking dat nie die onderskeie dele of die geheel ’n self het nie.

Afhanklike ontstaan

wysig

Die leerstelling van pratityasamutpada, of afhanklike ontstaan, is ’n belangrike deel van Boeddhistiese metafisika. Daarvolgens ontstaan verskynsels saam in ’n wedersyds interafhanklike web van oorsaak en effek.

Die beste toepassing van die begrip is die Twaalf Nidanas (uit Pali: "oorsake", "fondamente", "bronne van oorsprong"), wat die herhaling van die siklus van geboorte en die dood in besonderhede beskryf.[27][28][29]

 
Boeddhabeeld Wat Phra Si Rattana Mahathat, Phitsanulok, Thailand.

Daar is ’n verband tussen die kenmerke van die siklus, en elk gee aanleiding tot die volgende een:

  1. Avidya: onkunde, veral ’n spirituele onkunde oor die aard van realiteit;[30]
  2. Samskaras: formasie, wat verwys na karma;
  3. Vijnana: bewustheid, veral onderskeid makend;[31]
  4. Namarupa: letterlik naam en vorm, wat verwys na gees en liggaam;[32]
  5. Sadayatana: die ses liggings van die sintuie: oog, oor, neus, tong, liggaam en brein;
  6. Sparaa: kontak, indruk of stimulasie (deur ’n sintuiglike voorwerp);
  7. Vedana: gevoel, dus of iets aangenaam, onaangenaam of neutraal is;
  8. Trsna: letterlik dors, maar in Boeddhisme beteken dit begeertes of verlangens;
  9. Upadana: vasklouing; dit beteken ook brandstof, wat die siklus van geboorte en die dood voed;
  10. Bhava: letterlik bestaan of word (die Theravada verduidelik dit as karma, wat ’n nuwe bestaan meebring, en die bestaan self);[33]
  11. Jati: letterlik geboorte, hoewel die lewe in Boeddhisme by bevrugting begin;[34]
  12. Jaramarana: (ouderdom en die dood) en ook soka, parideva, dukkha, domanassa en upayasa (hartseer, roubeklag, pyn, beproewing en wanhoop).[35]

Wesens ly deur die hele siklus van geboorte en die dood totdat hulle hulself bevry van dié lyding (dukkha) deur nirwana te behaal. Dan lei die afwesigheid van die eerste nidana – onkunde – tot die afwesigheid van die ander.

Bevryding

wysig

Nirwana

wysig
 
Die plek waar Gautama Boeddha nirwana onder ’n vyeboom (links) behaal het.

Nirwana (Sanskrit: nirvana; Pali: nibbana) beteken "beëindiging" of "uitwissing" – van tanha (begeertes) en avidya (onkunde), en dus dukkha (lyding) en die siklus van geboorte en die dood. Dit staan in die Weste ook as "verligting" of "ontwaking" bekend. Die term vir enigiemand wat nirwana behaal het, ook die Boeddha, is arhat.

Bodhi is ’n term wat gebruik word vir die ervaring van arhats "om te ontwaak". Dit beteken letterlik "ontwaking", maar word meer dikwels in Afrikaans ook as "verligting" vertaal. In vroeë Boeddhisme het bodhi dieselfde betekenis as nirwana gehad en het dit gedui op die uitwissing van raga (gulsigheid, begeerte),[36] dosa (haat, afkeer)[37] en moha (delusie).[38] In die latere Mahayana-skool is die status van nirwana in sommige geskrifte effens verlaag sodat dit net die uitwissing van begeerte en haat beteken het, met die sinspeling dat delusie steeds teenwoordig was in iemand wat nirwana behaal het en dat hy bodhi moes behaal om delusie uit te wis.

Daarom het ’n arhat in die Mahayana-tradisie net nirwana behaal, terwyl ’n bodhisattva ook ten volle van delusie bevry is. Deur bodhi te behaal, het hy ’n boeddha geword. In Theravada-Boeddhisme het beide bodhi en nirwana die betekenis van bevryding van begeerte, haat en delusie.

Die term parinirwana word ook in Boeddhisme aangetref, en verwys gewoonlik na die volle nirwana wat ’n arhat behaal met sy dood, wanneer die fisieke liggaam vergaan.

Boeddhas

wysig

Volgens die Bhoeddistiese tradisie is ’n Boeddha ’n ten volle verligte wese wat bevry is van begeerte, haat en onkunde. Hy word nie meer deur samsara beïnvloed nie en het die lyding beëindig wat ander wesens nog ervaar.

Siddhartha Gautama word nie as die enigste Boeddha beskou nie. Die Pali-kanon verwys na talle vorige Boeddhas (sien Lys van bekende Boeddhas), terwyl die Mahayana-tradisie nog baie Boeddhas van hemelse eerder as historiese oorsprong noem. ’n Algemene geloof is dat die volgende Boeddha se naam Maitreya sal wees.

Theravada-Boeddhisme
wysig
 
Shwezigon Paya naby Bagan, Myanmar.

In die Theravada-tradisie kan ’n persoon ontwaak word uit die "slaap van onkunde" deur die ware aard van realiteit te besef; sulke mense word arhats genoem en soms boeddhas. Ná talle lewens van spirituele najaging het hulle die einde van die siklus van hergeboorte bereik en word hulle nie meer as mens, dier, gees of ander wese gereïnkarneer nie. Die Pali-kanon klassifiseer dié verligte wesens in drie soorte:

  • Sammasamboeddha, gewoonlik net die Boeddha genoem, wat die waarheid self ontdek het en die weg na verligting aan ander leer;
  • Pratyekaboeddha, wat die waarheid self ontdek het, maar nie die vermoë het om ander te leer nie;
  • Savakaboeddha, wat die waarheid direk of indirek van ’n Sammasamboeddha ontvang het.

Bodhi en nirwana het dieselfde betekenis: van ’n wese wat bevry is van begeertes, haat en delusie.

Mahayana-Boeddhisme
wysig
 
Die groot standbeeld van Amitabha in Kamakura, Japan.

In die Mahayana-tradisie word die Boeddha dikwels nie as bloot menslik beskou nie, maar as die aardse uitbeelding van ’n begin- en eindlose, alomteenwoordige wese buite die grense van die denke. In sekere Mahayana-soetras word die Boeddha, dharma en sangha beskou as wesentlik Een: al drie is die ewige Boeddha self.

Die Boeddha se dood word beskou as ’n illusie; hy lewe voort op ander vlakke van die lewe en monnike word dus toegelaat om "nuwe waarhede" te ontdek wat op dié denkrigting geskoei is. Mahayana verskil ook van Theravada in sy begrip van sunyata (dat niks op die ou end ’n bestaan het nie) en in sy geloof in bodhisattvas (verligte mense wat ’n gelofte aflê om aanhou herbore te word totdat alle wesens verlig is).[39]

Die Mahayana aanvaar bykomende geskrifte en plaas klem op die ideaal van die bodhisattvas. Hulle bemoei hulle minder met die tradisionele Boeddhistiese klem op verlossing van dukkha en lê eerder ’n belofte af om in dié wêreld te bly om alle wesens, sonder uitsondering, te bevry en te help om nirwana te bereik.

Suiwer Land-Boeddhisme
wysig

Suiwer Land-Boeddhisme is ’n wydverspreide en dalk die mees geloofsgeoriënteerde uitlewing van Boeddhisme. Hul sentrale oortuiging is dat die geloof in Amitabha Boeddha en dreunsang ter ere van sy naam iemand by sy dood bevry tot die geseënde Suiwer Land van Amitabha Boeddha. Hierdie Boeddhistiese vlak word beskou as ’n voorsmaak van nirwana, of as nirwana self. Die belofte van Amitabha Boeddha om alle wesens van samsara-lyding te red, word in dié tradisie beskou as universeel, solank iemand óf in die krag van die belofte glo óf sy naam dreunsing.

Boeddha-eons

wysig

Boeddhiste glo Gautama Boeddha was die eerste een wat in hierdie Boeddha-eon verligting behaal het en dus kry hy die erkenning vir die stigting van Boeddhisme. ’n Boeddha-eon, of kalpa, is die deel van die geskiedenis waarin mense die leringe van die vroegste "bekende" Boeddha onthou en beoefen. Die huidige kalpa sal eindig wanneer al die kennis, bewyse en leringe van Gautama Boeddha verdwyn het. Baie kalpas het deur die geskiedenis van die mens se bestaan begin en geëindig.[40][41] Gautama Boeddha is dus "die Boeddha van hierdie era" wat alle ander Boeddhas daarin regstreeks en onregstreeks onderrig het.

Daarbenewens glo Mahayana-Boeddhiste dat daar talle ander Boeddhas in ander heelalle was.[42] Die Theravada-gemeenskap glo Boeddhas kom een-een na vore in hierdie wêreld, en geensins in ander wêrelde nie.[43] Die begrip van hierdie saak word wyd weerspieël in verskillende interpretasies van basiese terme tussen die verskillende Boeddhistiese skole.

Bodhisattvas

wysig
 
’n Beeld van Boeddha in meditasie, Haw Phra Kaew, Vientiane, Laos.

Bodhisattva beteken "verligte wese" en verwys oor die algemeen na iemand op pad na boeddhaskap. ’n Bodhisattva is tradisioneel iemand wat deur groot meelewing bodhicitta opgewek het – ’n spontane begeerte om boeddhaskap te bereik tot voordeel van alle wesens.[44] Theravada-Boeddhisme gebruik die term hoofsaaklik om te verwys na Gautama Boeddha se vorige lewens, maar erken en respekteer ook die ander betekenis daarvan.[45]

Mahayana-Boeddhisme moedig almal aan om bodhisattvas te word en die bodhisattva-belofte af te lê: om te werk vir die volledige verligting van alle wesens.[46]

Die beoefening van Boeddhisme

wysig

Aanbidding

wysig

Verering is ’n belangrike deel van die beoefening van Boeddhisme.[47] Dit sluit in buigings, offerandes, pelgrimstogte en dreunsang. In Suiwer Land-Boeddhisme is die verering van Amitabha Boeddha die hoofpraktyk en in Nichiren-Boeddhisme die verering van die Lotussoetra.

Joga

wysig

Boeddhisme sluit tradisioneel meditasie (Pali: jhana, Sanskrit: dhyāna) in.[48] Die oudste vermeldings van joga word in die vroegste preke van die Boeddha aangetref.[49] ’n Sleutelaspek van die Boeddha se leringe was dat meditasie gekombineer moes word met bevrydende bewustheid.[50] Daar is groot verskille tussen die Boeddha se leringe en die joga wat in die vroeëre Brahmaanse tekste aangetref word. Meditasie alleen was volgens die Boeddha nie bevrydend nie. Om gedagtes heeltemal af te sluit, moes ’n soort geestelike aktiwiteit plaasvind: ’n bevrydende bewustheid.[51]

Meditasie was ’n aspek van die jogi's se praktyke in die eeue voor die Boeddha. Die Boeddha het voortgebou op hul idee van introspeksie en het hul meditasietegnieke uitgebrei, maar hy het hul teorieë oor bevryding verwerp.[52] In Boeddhisme moet bewustheid te alle tye ontwikkel word; voorheen was daar geen sulke aanwysings nie. ’n Jogi in die Brahmaanse tradisie mag byvoorbeeld nie op die toilet gemediteer het nie, terwyl ’n Boeddhistemonnik dit behoort te doen.[53]

Die Boeddhistiese geskrifte is waarskynlik die vroegste voorskriftelike meditasietegnieke.[54] Dit beskryf praktyke en toestande wat voor die Boeddha bestaan het asook dié wat die eerste keer in Boeddhisme ontwikkel is.[55]

Toevlug tot die Drie Juwele

wysig
 
’n Reliek wat ’n voetafdruk van die Boeddha uitbeeld met ’n Dharmawiel en die Drie Juwele (1ste eeu, Gandhara.

Die eerste stap in die meeste Boeddhisteskole behels die neem van toevlug tot die Drie Juwele (Sanskrit: tri-ratna, Pali: ti-ratana)[56] as die fondament van iemand se geloofslewe. Die gebruik om toevlug te neem namens ’n jong of selfs ongebore kind word ook genoem[57] in die Majjhima-nikaya, wat deur die meeste geleerdes as ’n vroeë teks erken word. Die Tibettaanse Boeddhisme voeg soms ’n vierde toevlug by: in die lama. In Mahayana-Boeddhisme lê iemand wat die bodhisattva-pad kies ’n belofte af, wat beskou word as die uiterste uitdrukking van barmhartigheid. Volgens Mahayana bevat die Drie Juwele ’n ewige en onveranderende essensie en het dit ’n onomkeerbare uitwerking: iemand wat boeddhaskap behaal het, kan nooit weer terugkeer tot lyding nie.[58]

Die Drie Juwele is:

  1. Die boeddha: dit is die titel van dié wat nirwana behaal het. Die boeddha kan ook as ’n konsep eerder as ’n spesifieke persoon voorgestel word: die perfekte wysheid wat dharma verstaan en realiteit in sy ware vorm sien. In Mahayana kan die boeddha ook beskou word as die opperste toevlug: "Boeddha is die Onverganklike, Ewige, Onvernietigbare en Absolute Toevlug."[59]
  2. Die dharma: die leringe of natuurwet soos uiteengesit deur Gautama Boeddha. Dit kan ook, veral in Mahayana, dui op die uiterste en behoudende realiteit wat onskeibaar is van die Boeddha. Volgens sekere Mahayana-sienings kan die dharma, in die vorm van ’n groot soetra (Boeddhistiese geskrif) die behoefte aan ’n persoonlike onderwyser vervang en ’n direkte en spontane poort na die waarheid (dharma) wees. Dit is veral waar van die Lotus-soetra. Volgens Hiroshi Kanno is dit ’n "poort tot dharma waardeur iemand spontaan ontwaak, sonder om van ’n onderwyser gebruik te maak".[60]
  3. Die sangha: mense wat enige van die "vier vlakke van verligting" behaal het, of bloot die gemeenskap van Boeddhiste-aanhangers. Die monnike-orde wat in Gautama Boeddha se leeftyd gestig is, is een van die oudste organisasies op aarde.

Volgens die Boeddhistiese geskrifte het Gautama Boeddha homself voorgehou as ’n model. Die dharma bied ’n toevlug deur riglyne te verskaf vir die beëindiging van lyding en die behaling van nirwana. Die sangha verskaf ’n toevlug deur die ware leringe van Gautama Boeddha te bewaar en as verdere voorbeeld dat die waarheid van die Boeddha se leringe haalbaar is.

Boeddhistiese etiek

wysig
 
’n Standbeeld van Gautama Boeddha (1ste eeu, Guimet-museum, Gandhara).

Sila (Sanskrit: śīla, Pali: sīla) word gewoonlik vertaal as "deugsame gedrag", "moraliteit", "etiek" of "grondreël". Dit is gedrag met die liggaam, woorde of gedagtes, en behels ’n doelgerigte inspanning. Dit is een van die "drie praktyke" (sila, samadhi en panya) en die tweede paramita. Dit verwys na morele reinheid van gedagtes, woord en daad.

Sila is die basis van samadhi (peinsende ontwikkeling) of gedagteontwikkeling. Om by die grondreëls te hou kry ’n persoon nie net vrede van gemoed, wat intern is, nie; dit lei ook tot vrede in die gemeenskap, wat ekstern is. Volgens die Wet van Karma is die nakoming van die grondreëls verdienstelik en het dit ’n vreedsame en gelukkige uitwerking. Dit voorkom ook dat ’n persoon tot die vier laer vlakke van die bestaan herbore word.

Sila verwys na die algemene beginsels van etiese gedrag. Daar is verskeie vlakke van sila wat ooreenstem met "basiese moraliteit" (vyf grondreëls), "basiese moraliteit met asketisme" (agt grondreëls), "nuwe monnikskap" (tien grondreëls) en "monnikskap" (vinaya of patimokkha). Oningewyde volgelinge (leke) lewe gewoonlik volgens die vyf grondreëls, wat dieselfde in al die Boeddhisteskole is. As hulle wil, kan hulle die agt grondreëls nakom, wat basiese asketisme insluit.

Die vyf grondreëls stel jou in staat om ’n beter lewe te lei waarin jy gelukkig en kommerloos is en ook kan mediteer:

  1. Om jou te weerhou daarvan om ’n lewe te neem (moenie geweld teenoor ander pleeg nie);
  2. Om jou te weerhou daarvan om te neem wat nie aan jou gegee is nie (moenie steel nie);
  3. Om jou te weerhou van sensuele (insluitende seksuele) wangedrag;
  4. Om jou te weerhou daarvan om te jok (praat altyd die waarheid);
  5. Om jou te weerhou van bedwelmende middels wat lei tot ’n gebrek aan bewustheid (veral dwelms en alkohol).

Die grondreëls is nie in die bevelsvorm opgestel nie, maar dien as riglyne wat ’n mens vrywillig kan volg.[61] Die ontwikkeling van etiese gedrag verfyn bewustheid tot so ’n vlak dat hergeboorte tot een van die laer hemele moontlik is, selfs al is daar geen verdere beoefening van Boeddhisme nie. Daar is niks onvanpas of on-Boeddhisties daaraan om jou tot dié vlak van vervulling te beperk nie.[62]

In die agt grondreëls is die agtste reël oor seksuele wangedrag strenger, en word dit ’n grondreël van selibaat. Die drie bykomende reëls is:

6. Om jou te weerhou daarvan om op die verkeerde tyd te eet (eet net tussen sonsopkoms en twaalfuur die middag);
7. Om jou te weerhou daarvan om te dans en musiek te speel, juweliersware en grimering te dra, of konserte en vertonings by te woon;
8. Om jou te weerhou daarvan om hoë of luukse sitplekke en beddens te gebruik.

Die volledige lys van tien grondreëls kan vir kort rukke deur leke gevolg word. Hiervoor word die sewende reël in twee verdeel en ’n tiende bygevoeg:

6. Om jou te weerhou daarvan om op die verkeerde tyd te eet (dus ná middagete);
7. Om jou te weerhou van dans, musiek, sing en onbetaamlike vertonings;
8. Om jou te weerhou van die gebruik van parfuum, olie, juwele en dinge wat (jou) mooimaak en versier;
9. Om jou te weerhou daarvan om hoë of luukse sitplekke en beddens te gebruik.
10. Om jou te weerhou daarvan om goud en silwer te aanvaar.[63]

Kloosterlewe

wysig
Hoofartikel: Boeddhistiese kloosterlewe.
 
Boeddhistiese monnike tydens ’n seremonie in Hangzhou, China.

Vinaya is die spesifieke morele kode vir monnike en nonne. Dit sluit die patimokkha in wat ’n stel van 227 reëls is vir monnike in die Theravada-tradisie. Die spesifieke inhoud van die grondreëls verskil van skool tot skool en die graad van gehoorsaamheid aan die reëls wat vereis word, verskil ook. Nuwe monnike volg die tien grondreëls, wat die basiese reëls vir ’n kloosterlewe is.

Volgens die Boeddha is dit die gees wat belangrik is by die nakoming van die grondreëls. Die reëls is egter so saamgestel dat dit ’n bevredigende lewe verseker en die ideale wegspringplek is vir groter vervulling. Kloosterlinge kry opdrag van die Boeddha om soos ’n "eiland van hul eie" te lewe. In dié sin is die lewe volgens die vinaya, soos een geleerde dit beskryf: "meer as ’n middel tot ’n doel: dit is amper die doel self".[64]

In Oosterse Boeddhisme is daar ook ’n spesifieke vinaya en etiese reëls in die Mahayana-tradisie se Brahmajala-soetra vir bodhisattvas, waar die eet van vleis byvoorbeeld afgekeur word en vegetarisme aangemoedig word. In Japan het dié soetra die klooster-vinaya feitlik heeltemal vervang, en dit laat kloosterlinge onder meer toe om te trou.

Meditasie

wysig
 
Boeddhistiese monnike in Thailand.

Boeddhistiese meditasie behels hoofsaaklik twee aspekte: om gedagtes te omvorm en dit te gebruik om dié gedagtes en ander verskynsels te verken.[65] Volgens die Theravada-tradisie het die Boeddha twee soorte meditasie voorgestaan: samatha- en vipassana-meditasie. Dié soorte meditasies kom ook in die Chinese Boeddhisme voor, maar daar is Zen gewilder.[66] Volgens Peter Harvey is dit nie net monnike, nonne en getroude lamas wat mediteer nie, maar ook leke.[67]

Samadhi (peinsende ontwikkeling): samatha-meditasie

wysig

Die belangrikste manier om samadhi te ontwikkel, is meditasie. Dit reinig die gees en dié word kalm en helder. Sodra die een wat mediteer ’n sterk en kragtige konsentrasie (jhana) behaal het, is sy gees gereed om insig te kry in die ware aard van die werklikheid en word dit eindelik verlos van alle lyding. Die ontwikkeling van bewustheid is noodsaaklik vir geestelike konsentrasie, wat weer nodig is om insig te kry.

Samatha-meditasie begin wanneer iemand bewus raak van ’n voorwerp of idee, en dit het ’n uitwerking op sy liggaam, gees en volle omgewing. Dit lei tot ’n toestand van totale konsentrasie en kalmte. Daar is baie verskillende meditasiestyle, van kruisbeen sit of kniel tot dreunsing en loop. Die algemeenste metode is om op ’n mens se asemhaling te konsentreer, want dit kan lei tot beide samatha en vipassana.

Daar word geglo terwyl samatha-meditasie die gees kan kalmeer, kan net vipassana-meditasie onthul hoe die gees in die eerste plek verontrus is, en dit lei tot vipassana, insigtelike kennis (jnana) en begrip (prajna), en dus tot nirwana. Wanneer iemand in jhana is, word alle onreinhede tydelik onderdruk. Dié word net heeltemal onderdruk wanneer die mens prajna of vipassana verstaan.

In Theravada
wysig
 
’n Jong monnik in Sri Lanka.

In Theravada-Boeddhisme is begeertes die oorsaak van die menslike bestaan en lyding. Begeertes veroorsaak verskillende onreinhede. Hierdie onreinhede word tradisioneel opgesom as gulsigheid, haat en delusie en dit veroorsaak lyding en stres. Om bevry te word van lyding en stres, moet hierdie onreinhede permanent verwyder word deur interne ondersoek, ontleding, ervaring en begrip van die ware aard daarvan deur jhana, ’n tegniek van die Edel Agtvoudige Pad, te gebruik. Dit kan ’n persoon lei tot die Vier Edel Waarhede, verligting en nirwana. Laasgenoemde is die uiteindelike doel in die Theravada-tradisie.

Prajna (wysheid): vipassana-meditasie

wysig

Prajna beteken wysheid wat gegrond is op ’n begrip van afhanklike ontstaan, die Vier Edel Waarhede en die drie kenmerke van die bestaan. Dit is die wysheid wat lyding kan beëindig en verligting kan meebring. Dit is die belangrikste manier om nirwana te behaal.

Aanvanklik word prajna bereik deur waarnemingsbegrip: deur te luister na dienste en voorlesings, studies en soms die opsê van Boeddhistiese tekste en besprekings. Wanneer dié begrip bereik word, kan dit op die alledaagse lewe van toepassing gemaak word sodat elke Boeddhis die waarheid van die Boeddha se leringe op ’n praktiese vlak kan ondervind. In die teorie kan ’n mens nirwana tydens enige praktyk behaal: terwyl jy mediteer, na ’n diens luister of tydens enige alledaagse aktiwiteit.

Zen

wysig
Hoofartikel: Zen.
 
Ginkaku-ji, ’n Zen-tempel in Kioto, Japan.

Zen (禅), uitgespreek chán in Chinees, seon in Koreaans of zen in Japannees (afgelei van die Sanskrit-term dhyana, "meditasie"), is ’n vorm van Boeddhisme wat gewild geword het in China, Korea en Japan en klem lê op meditasie. Daar is minder fokus op geskrifte as in sommige ander vorme van Boeddhisme, en meer fokus op ’n regstreekse geestelike besef van realiteit.

Zen-Boeddhisme word verdeel in twee primêre skole: Rinzai en Soto. Eersgenoemde verkies die gebruik van meditasievrae (koans) as ’n middel tot ’n spirituele deurbraak. Laasgenoemde (hoewel hulle van koans gebruik maak) lê groter klem op shikantaza, of "net sit".[68]

Zen-leringe is dikwels vol teenstellings om die houvas op die ego te verminder en die deurdringing tot op die vlak van die Ware Self of Vormlose Self te vergemaklik wat aan die Boeddha self gelykgestel word.[69]

Volgens die Zen-meester Kosho Uchiyama vind ’n begrip van die universele, nietweeledige Self plaas wanneer iemand gedagtes oor die klein "Ek" te bowe kom: "Wanneer ons afsien van gedagtes en ontwaak tot die realiteit van die lewe buite dié gedagtes, ontdek ons die Self van ’n universele, nietweeledige lewe (voor die verdeling in twee) wat alle lewende wesens en alle bestaan deurdring."[70] Gedagtes moet dus nie toegelaat word om iemand in te perk nie.[71]

Vajrayana en tantra

wysig

Hoewel Tibettaanse Boeddhisme op Mahayana geskoei is, is dit een van die skole wat vajrayana, of "die Diamantvoertuig" (ook Mantrayana, Tantrayana, tantriese Boeddhisme of esoteriese Boeddhisme genoem), beoefen. Dit aanvaar al die basiese begrippe van Mahayana, maar sluit ’n groot getal spirituele en fisieke tegnieke in wat ontwerp is om die beoefening van Boeddhisme tot ’n hoër vlak te verhef. Tantriese Boeddhisme het in ’n groot mate te doen met rituele en meditasiepraktyke.[72] Een aspek van vajrayana is die inspan van psigo-fisieke energie deur rituele, visualiserings, fisieke oefeninge en meditasie as ’n manier om die gees te ontwikkel. Deur dié tegnieke kan iemand boeddhaskap in een leeftyd behaal, of selfs in drie jaar. Dié praktyke kan seksuele joga insluit, maar net vir sommige gevorderde beoefenaars.[73]

Geskiedenis

wysig

Filosofiese grondslag

wysig
 
Die Boeddhistiese "Timmermansgrot" by Ellora in Maharashtra, Indië.

Die historiese grondslag van Boeddhisme lê in die godsdienstige denkrigtings van antieke Indië tydens die tweede helfte van die 1ste millennium v.C.[74] Dit was ’n tydperk van sosiale en godsdienstige onrus omdat daar aansienlike ontevredenheid was met die praktyke van Vediese Brahmanisme. Laasgenoemde is teengestaan deur verskeie nuwe asketiese godsdienstige en filosofiese groepe en leringe wat weggebreek het van die Brahmaanse tradisie en wat die gesag van die Vediese heilige geskrifte en die Brahmane verwerp het.[75] Hierdie groepe, waarvan die lede as shramanas bekend was, was ’n voortsetting van ’n nie-Vediese rigting van Indiese denkrigtings afsonderlik van Indo-Ariese Brahmanisme.[76] Geleerdes glo idees soos samsara, karma en moksha het hul oorsprong in die shramanas en is later deur die Brahmaanse ortodoksie aanvaar.[77][78][79]

 
Die ruïne van ’n Boeddhistetempel in Indië.

Boeddhisme het ontstaan in Groter Magadha, wat as nie-Vedies beskou is.[80] Ander Vediese tekste getuig van ’n afkeer van die mense van Magadha, waarskynlik omdat hulle nie in dié tyd gebrahmaniseer was nie.[81] Die ooswaartse verspreiding van Brahmanisme na Groter Magadha het eers in die 2de of 3de eeu v.C. aansienlike afmetings aangeneem. Idees wat voor dié tyd in Groter Magadha ontwikkel het, was nie onderworpe aan Vediese invloed nie. Dit sluit hergeboorte en karma in, wat voorgekom het in ’n paar bewegings in Groter Magadha, onder meer Boeddhisme. Dié bewegings het die idee van hergeboorte en karma uit ’n vroeëre kultuur oorgeneem.[82]

 
’n Boeddhabeeld wat uit rots gekap is by Bojjanakonda in Indië.

Terselfdertyd is dié bewegings beïnvloed deur filosofiese denkrigtings binne die Vediese tradisie en was dit in ’n sin ’n voortsetting daarvan.[83] Benewens Boeddhisme het die bewegings verskeie skeptici, atomiste, materialiste, antinomianiste en Djaina ingesluit.

Baie van dié bewegings het dieselfde woordeskat gedeel: atman, ("self"), boeddha ("verligte een"), dhamma ("reël" of "wet"), karma ("aksie"), nirwana ("beëindiging"), samsara ("ewige herhaling") en joga ("geestelike oefening").[84] Die shramanas het die Veda verwerp, asook die gesag van die Brahmane wat beweer het hulle besit geopenbaarde waarhede wat nie deur enige normale menslike metode bekend was nie. Die shramanas het verder verklaar die hele Brahmaanse stelsel was ’n bedrogspul: ’n sameswering van die Brahmane om hulself te verryk deur buitensporige fooie te vra om valse rituele uit te voer en nuttelose raad te gee.[85]

’n Besondere kritiek van die Boeddha was Vediese diere-offerandes.[86] Volgens hom was die Vediese priesters soos blindes wat die blindes lei[87] en het hulle niks geweet nie.[88] Die Boeddha was egter nie teen die suiwer vorm van die Vediese religie nie; hy het geglo die oorspronklike vorm is deur ’n paar Brahmane verander om diere-offerandes in te sluit. Hy het verklaar die Brahmane se pogings om bevryding by die dood te behaal, is futiel en het sy nuwe idee van bevryding in ’n mens se leeftyd gepredik.[12][89][90] Intussen het die tradisionele Brahmaanse godsdiens groot veranderings ondergaan en begin verander in wat beskou word as vroeë Hindoeïsme.[91][92]

Indiese Boeddhisme

wysig

Die geskiedenis van Indiese Boeddhisme kan in vyf tydperke verdeel word: vroeë Boeddhisme (soms Presektariese Boeddhisme genoem), vroeë Boeddhistiese skole, vroeë Mahayana-Boeddhisme, latere Mahayana-Boeddhisme en Esoteriese Boeddhisme (ook Vajrayana-Boeddhisme genoem).

Presektariese Boeddhisme

wysig

Presektariese Boeddhisme is die vroegste fase van Boeddhisme, en word deur feitlik alle geleerdes aanvaar. Die hoofgeskrifte daarvan is die Vinaya-pitaka en die eerste vier dele van die Sutta-pitaka. Sekere basiese leringe kom op baie plekke voor in die vroeë tekste en die meeste geleerdes glo Gautama Boeddha se preke moes soortgelyk gewees het aan die drie kenmerke van die bestaan, die Vyf Basiese Aspekte, afhanklike ontstaan, karma en hergeboorte, die Vier Edel Waarhede, die Edel Agtvoudige Pad en nirwana.[93] Sommige geleerdes verskil en daar bestaan baie ander teorieë.[94][95][96]

Vroeë Boeddhistiese skole

wysig

Volgens die geskrifte is die eerste Boeddhistiese konsilie gehou kort ná die parinirwana (volle nirwana, of dood) van Gautama Boeddha. Soos met die meeste ander Indiese tradisies is die leringe mondelings oorgedra. Die hoofdoel van die konsilie was om die leringe saam voor te dra om te verseker geen foute sluip in die mondelinge oordrag in nie. Die meeste geleerdes beskou die tradisionele weergawes van die konsilie egter as grootliks oordrewe, indien nie heeltemal fiktief nie.[97]

Volgens die meeste geleerdes het die sangha (gemeenskap) ná die tweede konsilie in verskillende faksies begin verdeel.[98] Daar is meningsverskille oor presies wanneer die skeuring plaasgevind het. Volgens die Dipavamsa van die Pali-tradisie het dit kort ná die tweede konsilie plaasgevind, maar volgens die Puggalavada-tradisie het dit in "137 ná nirwana" gebeur, volgens die Sarvastivada-tradisie van Vasumitra in die tyd van Asjoka en volgens die Mahasanghika-tradisie veel later, omstreeks 100 v.C.

Die primêre skeuring was tussen die Sthaviras en die Mahasanghikas. Gelukkig het albei kante se weergawes van die gebeure behoue gebly en dit openbaar uiteenlopende menings oor die oorsake. Uit die Sthaviras het verskeie skole ontstaan, onder meer die Theravada-tradisie. Die skeurings is aanvanklik veroorsaak deur verskille oor die grondreëls vir kloosters, maar teen omstreeks 100 n.C. of vroeër het skeurings ook voorgekom weens verskille in leerstellings.[99]

Kort ná of voor die skeurings het elke sangha begin om ’n Abhidharma saam te stel – ’n gedetailleerde bewerking van leerstellings wat in die soetras voorkom en hoofsaaklik opsommings van numeriese lyste was. Geleerdes glo dié tekste dateer van die 3de eeu v.C., dus 100 tot 200 jaar ná die Boeddha se dood. Die sewe Abhidharma-werke, wat in ’n groot mate verskil, word dus nie beskou as die woorde van die Boeddha self nie, maar as dié van dissipels en groot geleerdes van die tyd.[100]

Vroeë Mahayana-Boeddhisme

wysig
 
’n Boeddhistiese triade: (van links) ’n Koesjan, die toekomstige Boeddha, Maitreya, Gautama Boeddha, die bodhisattva Avalokitesvara en ’n Boeddhistemonnik (2de-3de eeu, Guimet-museum.

Daar word geglo baie vroeë Mahayana-geskrifte het in Suid-Indië ontstaan.[101] Aanduidings is dat Mahayana nooit na ’n aparte amptelike skool of sekte van Boeddhisme verwys het nie, maar eerder dat dit ’n sekere stel ideale, en later leerstellings, gehad het vir bodhisattvas.[102] Dit was aanvanklik bekend as "Bodhisattvayana" (die "Voertuig vir Bodhisattvas").[103] Hulle het nie ander grondreëls in die kloosters gehad as die ander vroeë Boeddhistiese skole nie en daarom het die monnike en nonne van Mahayana amptelik tot die vroeë skole behoort. Dieselfde geld vandag vir die Tibettaanse Boeddhisme. Mahayana-monnike het dikwels saam met ander Indiese monnike in dieselfde kloosters gewoon.[104]

Latere Mahayana-Boeddhisme

wysig

In die tydperk van Latere Mahayana-Boeddhisme het vier hoofsoorte denkrigtings ontstaan: Madhyamaka, Yogacara, Tathagatagarbha en latere Boeddhistiese Logika.[105] In Indië was die twee belangrikste filosofiese skole van Mahayana die Madhyamaka en Yogacara.[106] Dié twee skole het baie gemeen en die ooreenkoms stam uit die vroeë Boeddhisme.[107]

Vajrayana (Esoteriese Boeddhisme)

wysig

Navorsing oor Vajrayana is nog in ’n vroeë stadium en word deur verskeie faktore bemoeilik:[108]

  • Dit is beïnvloed deur Hindoeïsme en daarom moet navorsing Hindoeïsme insluit.
  • Die Vajrayana-geskrifte is nog nie in enige volgorde gerangskik nie.
  • Rituele moet ook nagevors word, nie net leerstelings nie.

Die ontwikkeling van Boeddhisme

wysig
 
Die verspreiding van Boeddhisme in die tyd van keiser Asjoka, 260–218 v.C.
 
’n Muntstuk wat die Indies-Griekse koning Menander I uitbeeld. Hy het hom volgens Boeddisterekords in die 2de eeu v.C. tot Boeddhisme bekeer en ’n arhat geword (Britse Museum).

Boeddhisme het dalk stadig in Indië versprei tot met die tyd van die Maurya-keiser Asjoka, wat die geloof ondersteun het. Sy en sy afstammelinge se steun het gelei tot die bou van nog Boeddhistiese stoepas en tot pogings om Boeddhisme deur die groter Maurya-ryk en selfs na naburige lande te versprei – veral na die Iranssprekende streke van Afghanistan en Sentraal-Asië, en na Sri Lanka. Hierdie twee sendings, in teenoorgestelde rigtings, sou in die eerste plek lei tot die verspreiding van Boeddhisme na China en in die tweede plek tot die ontstaan van Theravada-Boeddhisme en die verspreiding daarvan na die kusstreke van Suidoos-Asië.

Dit was die eerste uitbreiding van Boeddhisme na buite Indië. Volgens die edikte van Asjoka is afgesante gestuur na verskeie lande wes van Indië om Boeddhisme te verkondig, veral na oostelike provinsies van die aangrensende Seleukidiese Ryk en selfs verder na Hellenistiese koninkryke van die Middellandse See-gebied. Geleerdes verskil oor die moontlikheid dat dié afgesante vergesel was van Boeddhistiese sendelinge.[109]

Die geleidelike verspreiding van Boeddhisme na aangrensende gebiede het beteken dat dit aan nuwe etniese groepe bekendgestel is, en Boeddhisme is dus in dié tyd aan ’n verskeidenheid invloede blootgestel: van Persiese en Griekse invloede tot veranderings in nie-Boeddhistiese Indiese godsdienste – wat self weer deur Boeddhisme beïnvloed is. Voorbeelde van dié ontwikkeling kan gesien word in die opkoms van Griekssprekende Boeddhistiese monarge in die Indies-Griekse Koninkryk en in die ontwikkeling van die Grieks-Boeddhistiese kuns van Gandhara.

Die Theravada-skool het in die 3de eeu v.C. van Indië af suid versprei na Sri Lanka, Thailand en Birma en later ook Indonesië.

In die 2de eeu n.C. het die Mahayana-soetras na Sjina versprei en toe na Korea en Japan, en is dit in Chinees vertaal. In die Indiese tydperk van Esoteriese Boeddhisme (van die 8ste eeu af) het Boeddhisme van Indië na Tibet en Mongolië versprei.

Boeddhisme vandag

wysig
 
’n Boerjatiese Boeddhistemonnik in Siberië.
 
’n Kaart wat die streke aandui waar Boeddhisme ’n belangrike godsdiens is.

Teen die laat Middeleeue het Boeddhisme in Indië feitlik uitgesterf, hoewel dit in naburige lande voortbestaan het. Dit word nou weer wêreldwyd gewilder.[110][111] Die meeste Boeddhistegroepe in die Weste behoort tot een van die volgende drie tradisies:

Die leerstellings van al drie takke het deur die wêreld versprei en al hoe meer Boeddhistiese geskrifte word in verskillende tale vertaal. In die Weste word Boeddhisme dikwels as eksoties en progressief beskou, maar in die Ooste word dit gesien as familiêr en tradisioneel. Boeddhiste in Asië is dikwels goed georganiseer en kry baie skenkings. In lande soos Kambodja en Bhoetan word dit as ’n staatsgodsdiens beskou en kry dit steun van die regering. Moderne invloede lei al hoe meer tot nuwe vorme van Boeddhisme wat aansienlik van die tradisionele geloofsoortuigings en praktyke afwyk.

Laat 20ste-eeuse bewegings

wysig

’n Aantal moderne bewegings of neigings in Boeddhisme het in die laaste helfte van die 20ste eeu begin posvat, onder meer die Dalit-Boeddhistebeweging[112][113] (ook soms "neo-Boeddhisme" genoem), en verskeie Westerse Boeddhistiese tradisies is verder ontwikkel.

Nog een van dié bewegings is Nichiren-Boeddhisme: Soka Gakkai het in Japan ontstaan en na ander lande versprei. Soka Gakkai Internasionaal (SGI) is ’n leke-beweging wat meer as 12 miljoen mense wêreldwyd lok en word beskryf as die "die mees uiteenlopende"[114] en "grootste Boeddhistiese leke-beweging"[115] in die wêreld.

Demografie

wysig
 
Historiese verspreiding van Boeddhisme vanaf Indië na Sentraal-, Oos- en Suidoos-Asië
 
Persentasie van Boeddhiste volgens land, volgens die Pew Research Center in 2010

Boeddhisme het in die 2010's ’n geskatte 488 miljoen[116] tot 535 miljoen[117] volgelinge gehad, wat tussen 7% en 8% van die wêreld se bevolking uitmaak. China alleen het sowat 244 miljoen Boeddhiste, wat 18,2% van sy bevolking is.[116] Hulle volg meestal die Mahayana-tradisie, wat dit die grootste Boeddhistiese tradisie maak.

Volgens ’n studie deur Harvey (2013)[117] het Mahayana wêreldwyd 360 miljoen volgelinge, Theravada 150 miljoen en Vajrayana 18,2 miljoen.

In 1910 was daar net sowat 138 miljoen Boeddhiste.[118] Die grootste groei van 1910 tot 2010 is beleef in Pakistan, Saoedi-Arabië, Libanon en verskeie Wes-Europese lande. Deesdae neem aanhangers die vinnigste toe in Katar, die Verenigde Arabiese Emirate, Iran en sommige Afrikalande.[119]

Die 10 lande met die grootste persentasie Boeddhiste is:

Boeddhisme volgens persentasie (in 2010)[120]
Land Geskatte volgelinge % van die bevolking
  Kambodja 13 701 660 96,9%
  Thailand 64 419 840 93,2%
  Mianmar 38 415 960 80,1%
  Bhoetan 563 000 74,7%
  Sri Lanka 14 455 980 69,3%
  Laos 4 092 000 66%
  Mongolië 1 520 760 55,1%
  Japan 45 807 480 of 84 653 000 36,2% of 67%[121]
  Singapoer 1 725 510 33,9%
  Republiek van China 4 945 600 of 8 000 000 21,1% of 35%[122]

Skole en tradisies

wysig

Boeddhiste klassifiseer hulself gewoonlik as óf Theravada óf Mahayana.[123] Sommige geleerdes gebruik ook dié klassifikasie,[124] terwyl ander drie tradisies noem: Theravada, Oos-Asiatiese Boeddhisme en Tibettaanse Boeddhisme.

 
Jong monnike in Kambodja.

Boeddhiste self het ’n verskeidenheid skemas. Die term Hinayana (letterlik "die Klein Voertuig") word deur volgelinge van Mahayana ("die Groot Voertuig") gebruik vir die groep vroeë skole waaruit Theravada ontstaan het, maar die naam weerspieël ’n Mahayana-oogpunt en kan as neerhalend beskou word. Daarom word ’n verskeidenheid ander terme eerder gebruik, soos Shravakayana, vroeë Boeddhistiese skole, Nikaya-, sektariese, konserwatiewe, hoofstroom- en nie-Mahayana-Boeddhisme.

Nie al die tradisies deel dieselfde filosofie of beskou dieselfde begrippe as sentraal nie. Volgens die Boeddhistiese ekumeniese organisasie[125] deel die twee groot skole verskeie begrippe, soos:

  • Die Boeddha as hul leermeester.
  • Die Middeweg, afhanklike ontstaan, die Vier Edel Waarhede, die Edel Agtvoudige Pad en die drie kenmerke van die bestaan.
  • Die feit dat ingewyde lede (kloosterlinge) én oningewyde lede (leke) die pad na verligting (bodhi) kan volg.
  • Boeddhaskap as die hoogste vervulling.

Boeddhistiese tekste

wysig
 
’n Monnik lees die Mahayana-soetras uit ’n ou houtblokeksemplaar van die Tibettaanse Kanjur.

’n Groot verskeidenheid Boeddhistiese geskrifte en ander tekste bestaan. Verskillende skole plaas klem op verskillende tekste. Sommige skole beskou die tekste as godsdienstige voorwerpe op hul eie, terwyl ander ’n meer skolastiese benadering volg. Die meeste Boeddhistiese geskrifte is geskryf in Pali, Tibettaans, Mongools en Chinees. Sommige is nog in Sanskrit.

Anders as sommige ander godsdienste het Boeddhisme nie een sentrale teks wat algemeen in al die tradisies aanvaar word nie. Sommige geleerdes verwys egter na die Vinaya-pitaka en die eerste vier nikayas van die Sutta-pitaka as die gemeenskaplike kern van alle Boeddhistiese tradisies.[126] Dit kan misleidend wees, aangesien Mahayana hulle net as voorlopige leerstellings beskou en nie as kernleringe nie. Die Tibettaanse Boeddhiste het die meeste van die agamas (sien volgende paragraaf) nie eens vertaal nie, al word dit erken. Dit speel ook geen rol in die godsdienslewe van óf ingewydes óf oningewydes in China en Japan nie.[127] Die omvang en kompleksiteit van die Boeddhistiese kanons word deur sommige beskou as ’n struikelblok vir ’n groter begrip van die Boeddhistiese filosofie.

Theravada-volgelinge beskou die Pali-kanon as definitief en gesaghebbend, terwyl Mahayana-volgelinge hul geloof en filosofie baseer op die Mahayana-soetras en hul eie vinaya (grondreëls). Die Pali-soetras word saam met ander, verwante geskrifte deur sommige skole die agamas genoem.

Verskeie pogings is deur die jare aangewend om ’n enkele teks saam te stel wat al die belangrikste beginsels van Boeddhisme insluit. In die Theravada-tradisie bestaan verkorte "studietekste" in een volume vir nuwe monnike. Later is die Dhammapada in Sri Lanka as ’n saamgestelde teks beskou.

Dwight Goddard het in die 1920's ’n versameling tekste met die klem op Zen en ander klassieke Oosterse filosofieë soos die Tao Te Ching, saamgevat in sy "Boeddhistebybel". Meer onlangs het dr. Babasaheb Ambedkar probeer om een gekombineerde stel Boeddhistiese beginsels saam te stel in "The Buddha and His Dhamma".[128] Ondanks dié en ander pogings, is daar steeds geen enkele teks wat al die tradisies verteenwoordig nie.

Verwysings

wysig
  1. ↑ "Buddhism". (2009). In Encyclopædia Britannica aanlyn. URL besoek op 26 November 2009
  2. ↑ "Candles in the Dark: A New Spirit for a Plural World" deur Barbara Sundberg Baudot, bl. 305
  3. ↑ Powers, John (2007). Introduction to Tibetan Buddhism (Hers. uitg.). Ithaca, New York: Snow Lion Publications. pp. 26–27. ISBN 978-1-55939-282-2.
  4. ↑ White, David Gordon (red.) (2000). Tantra in Practice. Princeton University Press. p. 21. ISBN 0-691-05779-6.
  5. ↑ Gethin 1998, pp. 27–28, 73–74.
  6. ↑ Powers, John (2007). Introduction to Tibetan Buddhism (Hers. uitg.). Ithaca, New York: Snow Lion Publications. pp. 392–3, 415. ISBN 978-1-55939-282-2.
  7. ↑ Williams 1998, pp. 275f.
  8. ↑ Robinson 1998, p. xx.
  9. ↑ Padmasambhava 2004, p. 111.
  10. ↑ Buswell 2004, p. 352.
  11. ↑ Lopez 1995, p. 16.
  12. ↑ 12,0 12,1 Carrithers 1986, p. 10.
  13. ↑ Keown 2003, p. 267.
  14. ↑ Skilton 1997, p. 25.
  15. ↑ Kasulis 2006, pp. 1-12.
  16. ↑ Payne 2006, p. 74.
  17. ↑ Keown 1996, p. 107.
  18. ↑ Harvey 1990, p. 34.
  19. ↑ Buswell 2004, p. 711.
  20. ↑ Buswell 2004, p. 377.
  21. ↑ Bodhi 2000.
  22. ↑ Ajahn Sucitto 2010, p. 87-88.
  23. ↑ Gethin 1998, p. 82.
  24. ↑ Jon Wetlesen, Did Santideva Destroy the Bodhisattva Path? Jnl Buddhist Ethics, Vol. 9, 2002 Geargiveer 28 Februarie 2007 op Wayback Machine URL besoek in Maart 2010
  25. ↑ Bodhi, Bhikkhu. Abhidhammattha Sangaha: A Comprehensive Manual of Abhidhamma. BPS Pariyatti Editions, 2000, bl. 89.
  26. ↑ AN 4.125, Metta Sutta
  27. ↑ Thanissaro, 1997a)
  28. ↑ Thanissaro, 1997b)
  29. ↑ Bodhi, 1995).
  30. ↑ Harvey 1990, p. 56.
  31. ↑ Harvey 1990, p. 57.
  32. ↑ Harvey 1990, p. 58.
  33. ↑ Harvey 1990, p. 59.
  34. ↑ Harvey 1990, p. 60.
  35. ↑ "Upādāparitassanā Sutta". Buddha-Vacana. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Oktober 2019. Besoek op 18 September 2013.
  36. ↑ "raga, Pali-English Dictionary". The Pali Text Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Augustus 2013.
  37. ↑ "dosa, Pali-English Dictionary" (in Engels). The Pali Text Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Augustus 2013.
  38. ↑ "moha, Pali-English Dictionary" (in Engels). The Pali Text Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Augustus 2013.
  39. ↑ Gombrich 1999, pp. 40, 46.
  40. ↑ "''Access to Insight'', a Theravada Buddhist website, discusses Buddha Eras" (in Engels). Accesstoinsight.org. 5 Junie 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Augustus 2012. Besoek op 25 Augustus 2010.
  41. ↑ "Gautama Buddha discusses the Maitreya Buddha in the Tipitaka" (in Engels). Accesstoinsight.org. 8 Junie 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Maart 2020. Besoek op 25 Augustus 2010.
  42. ↑ Mizuno 1996, p. 57.
  43. ↑ Buddhaghosa 1991, p. 184.
  44. ↑ Gyatso 1995, p. 1.
  45. ↑ "Bodhisattva Ideal in Buddhism". Access to Insight. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Maart 2011. Besoek op 18 Oktober 2010.
  46. ↑ Gyatso 1995, pp. 4-12.
  47. ↑ Harvey 1990, p. 170.
  48. ↑ Dumoulin 1988, p. 22.
  49. ↑ Miller 1996, p. 8.
  50. ↑ Wynne 2007, p. 73.
  51. ↑ Wynne 2007, p. 105.
  52. ↑ Carrithers 1986, p. 30.
  53. ↑ Wynne 2007, p. 72.
  54. ↑ Gombrich 1988, p. 44.
  55. ↑ Bronkhorst 1993, pp. 1-17.
  56. ↑ Bhikku, Thanissaro (2001). "Refuge". An Introduction to the Buddha, Dhamma, & Sangha (in Engels). Access to Insight. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 April 2020.
  57. ↑ Nanamoli 1995, p. 708f.
  58. ↑ Sebastian 2005, p. 83.
  59. ↑ Sebastian 2005, p. 82.
  60. ↑ Kanno 2004, p. 147.
  61. ↑ McFarlane 2001, p. 187.
  62. ↑ McFarlane 2001, pp. 195-196.
  63. ↑ Morgan 2007, pp. 62–63.
  64. ↑ Gombrich 1988, p. 89.
  65. ↑ Wallace 2007, p. 81.
  66. ↑ Welch 1967, p. 396.
  67. ↑ Harvey 1990, p. 144.
  68. ↑ Hodge 2002, pp. 12–13.
  69. ↑ Hisamatsu 2002, p. 46.
  70. ↑ Uchiyama 1993, p. 98.
  71. ↑ Harvey 1990, pp. 165f.
  72. ↑ Williams 1989, p. 185.
  73. ↑ Keown 2004, p. 781.
  74. ↑ Gethin 2008, p. xv.
  75. ↑ Warder 2000, p. 32.
  76. ↑ Masih 2000, p. 18.
  77. ↑ Werner 1989, p. 34.
  78. ↑ Jaini 2001, p. 51.
  79. ↑ Pande 1994, p. 135.
  80. ↑ Satapatha Brahmana 13.8.1.5
  81. ↑ Oldenberg 1991.
  82. ↑ Bronkhorst 2007.
  83. ↑ Warder 2000, pp. 30-32.
  84. ↑ Encyclopædia Britannica aanlyn. Buddhism: The foundations of Buddhism, the cultural context. URL besoek op 19-07-2009.
  85. ↑ Warder 2000, pp. 33.
  86. ↑ "Dharmacarini Manishini". Western Buddhist Review. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Augustus 2013. Besoek op 8 September 2015.
  87. ↑ Rahula 1974, pp. 9-10.
  88. ↑ Gombrich 2006, pp. 120.
  89. ↑ Carrithers 1983, p. 41-42.
  90. ↑ Wynne 2007, p. 21.
  91. ↑ Encyclopædia Britannica aanlyn. Buddhism: The foundations of Buddhism, the cultural context. URL besoek op 19-07-2009
  92. ↑ Encyclopædia Britannica aanlyn. Hinduism: History of Hinduism: The Vedic period (2nd millennium - 7th century BCE); Challenges to Brahmanism (6th - 2nd century BCE); Early Hinduism (2nd century BCE - 4th century CE). URL besoek op 19-07-2009.
  93. ↑ Mitchell 2002, p. 34.
  94. ↑ Skorupski 1990, p. 5.
  95. ↑ Bronkhorst 1998, pp. 4, 11.
  96. ↑ Schopen 2002.
  97. ↑ Charles Prebish (2005). "Councils: Buddhist Councils". In Lindsay Jones (red.). Encyclopedia of Religion. New York: Macmillan. {{cite book}}: Onbekende parameter |chapterurl= geïgnoreer (hulp)
  98. ↑ Journal of the Pāli Text Society, volume XVI, bl. 105
  99. ↑ Harvey 1990, p. 74.
  100. ↑ "Abhidhamma Pitaka." Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2008
  101. ↑ Akira, Hirakawa (vert. en red. Paul Groner) (1993. A History of Indian Buddhism. Delhi: Motilal Banarsidass: p. 252, 253
  102. ↑ Nattier 2003, pp. 193-194.
  103. ↑ Keown 1996, pp. 58, 61.
  104. ↑ Williams 2000, p. 97.
  105. ↑ Hirakawa 1993, pp. 8,9.
  106. ↑ Harvey 1990, p. 95.
  107. ↑ Lusthaus 2002, pp. 236-237.
  108. ↑ Hirakawa 1993, p. 9.
  109. ↑ Gombrich, Theravada Buddhism, Routledge, 2de uitg., 2006, bl. 135
  110. ↑ Henderson 2002, p. 42.
  111. ↑ Tamney 1998, p. 68.
  112. ↑ Paranjpe 1998, p. 351.
  113. ↑ Pavāra 2009, pp. xv–xviii.
  114. ↑ Métraux 2010, p. vi.
  115. ↑ Gier, Nick. "The Virtues of Asian Humanism. Keynote Address at the 40th Annual MeetingInstitute of Oriental Philosophy, Soka University, Japan". Universiteit van Idaho. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Junie 2013. Besoek op 1 April 2015.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  116. ↑ 116,0 116,1 Pew Research Center. "Global Religious Landscape: Buddhists" (in Engels). Pew Research Center. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 April 2020.
  117. ↑ 117,0 117,1 Harvey 2013, p. 5.
  118. ↑ Johnson 2013, pp. 34–37.
  119. ↑ Johnson 2013, p. 36.
  120. ↑ Pew Research Center 2012.
  121. ↑ "argiefkopie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Junie 2015. Besoek op 9 September 2015.
  122. ↑ [1]
  123. ↑ Keown 1996, p. 12.
  124. ↑ Smith 2006.
  125. ↑ Tan Swee Eng. "A Comparative Study of the Schools". Shippensburg University.
  126. ↑ Warder 2000.
  127. ↑ Eliot 1935, p. 16.
  128. ↑ www.columbia.edu

Bronne

wysig

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Boeddhisme&oldid=2618283"