Jan Rabie

Jan Sebastian Rabie (14 November 1920 - 15 November 2001) was 'n Afrikaanse skrywer van kortverhale, romans en ander literêre werke. Rabie was een van die sogenaamde Sestigers, 'n groep invloedryke Afrikaanse skrywers van die 1960's. Hy het een-en-twintig werke gelewer.

Jan Rabie
Jan Rabie
Gebore	Jan Sebastian Rabie 14 November 1920 George, Kaapprovinsie
Sterf	15 November 2001 (op 81) Onrus, Wes-Kaap
Nasionaliteit	Suid-Afrikaans
Beroep	Skrywer
Bekend vir	Boeke
Eggenoot	Marjorie Wallace

Lewe en werk

Herkoms en vroeë lewe

Jan Sebastian Rabie is op 14 November 1920 in Rondevlei naby George gebore. Hy was een van agt kinders, vyf seuns en drie dogters Sy ouers is die onderwysers Johannes Wilhelm Rabie (21 Desember 1887 – April 1977) en Susanna Maria le Roux (13 Augustus 1893 – 20 Augustus 1986), wat op 25 Junie 1918 met mekaar getroud is. Hy is die tweede oudste kind. Sy broers en susters is Martha Johanna (9 April 1919), Louwrens Petrus (20 Junie 1922), Elizabeth Margaretha (2 Januarie 1924), Johannes Wilhelm (20 Maart 1926), Carel Wynand (28 Januarie 1928), Adriaan Louw (6 Oktober 1929) en Susanna Maria (25 September 1936).

Jan het tydens sy lewe nie ’n goeie verhouding met sy streng militaristiese vader gehad nie. Ná die eerste paar maande van sy lewe te Rondevlei, verhuis die gesin in 1921 na Stellenbosch, waar sy vader verder studeer in die onderwys. In 1923 verhuis hulle na die Paarl waar sy vader hoof en inwonende koshuishoof word van die Engelsmedium Klein Drakensteinskool in Dal Josafat. In 1926 aanvaar sy vader ’n pos as hoof van die driemanskool op die plaas Riethuiskraal (naby Riversdal), waar Jan begin skoolgaan en waar sy vader aan die einde van 1947 aftree. Hier woon die gesin aan die oewer van die Kafferkuilsrivier.

Vanaf 1933 gaan hy na die Hoërskool Riversdal, waar hy in die koshuis inwoon en in 1936 matrikuleer. Van 1937 af studeer hy aan die Universiteit van Stellenbosch en woon in Wilgenhofkoshuis. Hy verwerf in 1939 die B.A.-graad met Aardrykskunde en Geskiedenis as hoofvakke en Engels op eerstejaar en Hollands op tweedejaarsvlak. In 1939 is hy redaksielid van Die Stellenbosse Student. Op universiteit is W.A. de Klerk, Ernst van Heerden, Holmer Johanssen, Barend Toerien, F.A. Venter, Audrey Blignault en Gerhard J. Beukes van sy medestudente. In 1940 verwerf hy die Sekondêre Onderwysdiploma.

Loopbaan

Vanaf 1941 gee hy onderwys. Omdat daar in die oorlogstyd meer onderwysers as poste is, word hy verplig om die volgende paar jaar tydelike poste meestal op laerskole te beklee, waar hy dit ook al kan vind. Hy gee in hierdie omstandighede in 1941 klas by Swellendam en dan vanaf September 1941 tot Mei 1942 by ’n plaasskool naby Ruigtevlei tussen Wildernis en Sedgefield, waar hy weer naby sy geboorteplek is. In die laaste kwartaal van 1942 neem hy waar by Langfontein, wat wes van Gouritsriviermond en naby Riethuiskraal geleë is. In 1943 gee hy ’n tyd lank skool by die hoërskool op Jamestown en die daaropvolgende jaar is hy aan ’n onderwyskollege te Clarkesbury naby Umtata in die Transkei verbonde, waar hy Afrikaans en Aardrykskunde onderrig. Reeds vanaf 1943 studeer hy deeltyds verder aan die Universiteit van Suid-Afrika en behaal Engels II en Hollands in 1944. Hierdie verdere kwalifikasies stel hom in staat om nagraadse studie in die letterkunde te volg en in 1945 keer hy terug na die Universiteit van Stellenbosch waar hy aan die einde van daardie jaar die M.A.-graad in Afrikaans en Nederlands behaal. In hierdie jaar is Ina Rousseau, H.W. Truter en Berta Smit van sy medestudente en dien hy weer op die redaksie van Die Stellenbosse Student.

Hy woon in 1946 eers in Simonstad, waar hy veral vele bydraes aan die tydskrifte Die Naweek en Die Huisgenoot lewer. Sommige oggende reis hy met die trein na Kaapstad om self sy bydraes af te lewer en ontmoet so die jong Elsa Joubert by Die Huisgenoot, wat hom hier ook aan D.J. Opperman voorstel. Vanaf Augustus 1946 woon hy in Johannesburg, waar hy voltyds skryf. Vir Bartho Smit (met wie hy ’n ruk lank ’n kamer in Brixton deel) en Peter Blum leer hy goed ken in die tyd wat hy in Johannesburg is. In 1947 onderneem hy ’n lang reis deur Natal met die oog daarop om stof vir ’n reisboek in te samel (wat later as Groen reise gepubliseer word), in die tweede semester neem hy as onderwyser op Riethuiskraal waar wanneer sy pa op siekteverlof is en aan die einde van die jaar keer hy terug na Johannesburg. In Februarie 1948 keer hy terug na Stellenbosch, met die vaste voorneme om oorsee te gaan ten einde meer van die letterkunde te leer.

Europese reise

Op 4 April 1948 vertrek hy met net £150 in sy sak aan boord van die Indrapoera na Europa, waar hy vir ’n week in Londen vertoef en dan verder reis na Parys. Met hierdie stad as basis reis hy in die komende jare deur verskillende lande soos Nederland, België, Italië, Switserland, Spanje, Oostenryk en Duitsland. Hy leer om Frans, Duits, Spaans en Italiaans te praat en lees uitvoerig in die Europese letterkunde, wat hom ’n goeie basis van die klassieke en insig in die tendense in die moderne letterkunde gee. Met allerlei los werkies (moltreine vee, poseer as model, smous, opplak van biljette, verpakker van koerante) voer hy ’n karige bestaan maar kry geleentheid om heelwat te skryf. Sy gereelde bydraes aan Suid-Afrikaanse tydskrifte bring darem ook periodiek iets in die sak. Wanneer ’n roman (Helgard van die hel) deur Nasionale Pers afgewys word vir publikasie, skryf hy hierna voorlopig net in Engels, maar dit bly slegs ’n emosionele voorneme wat hy gou verbreek, al skryf hy ook om finansiële redes al hoe meer in Engels. Sommige van sy korter prosas, waarvan talle later in verwerkte vorm in Een en twintig opgeneem is, verskyn in hierdie tyd in Tydskrif vir Letterkunde onder redaksie van C.M. van den Heever. Ook De Gids in Nederland publiseer ’n aantal van hierdie verhale. Dergelike bydraes wat hy aan Standpunte onder redaksie van D.J. Opperman stuur, word egter sonder opgaaf van redes herhaaldelik afgekeur.

Jan verloor sy maagdelikheid eers in Parys toe hy reeds 27 jaar oud is en wel met die Franse meisie wat hy in sy dagboeke as Ginette identifiseer. In November 1948 ontmoet hy die Skotse skilderes Marjorie Wallace en vanaf die begin van 1949 het hulle ’n hegte verhouding. Kort daarna begin hulle saamwoon en doen dit vir ses jaar lank in Paryse dakkamers. Hy verwerf ’n Franse studiebeurs wat hom in staat stel om in 1952 aan die Sorbonne in die letterkunde te studeer en hy het die doktorale tesis van Georges Bernanos, écrivain malgré lui (Georges Bernanos, skrywer ten spyte van homself) byna klaar toe die beurs (en daarmee saam sy studies) ophou.

In Parys word Jan en Marjorie gereeld besoek deur Afrikaanse skrywers soos Uys Krige (wat Rabie aansienlik help met Afrikaanse verwerking uit die oorspronklike Engels en skaafwerk aan wat later 21 sou word), Bartho Smit en Etienne Leroux. Uys Krige daag in Desember 1952 by hulle op met die voorneme om ’n naweek oor te bly, maar sy kuiertjie is eindelik vir langer as drie volle maande! Elsa Joubert besoek hom reeds so vroeg as Julie 1948 tydens haar reis deur Europa wat sy later in Die verste reis te boek stel, terwyl sy in April 1949 weer daar aandoen, hierdie keer vergesel van Klaas Steytler. Die digter Jannie Coetzee is ook ’n gereelde gas wanneer hy op een van sy vele wêreldreise is. Rabie het ook noue kontak met die Nederlandse Vyftigers soos Simon Vinkenoog, Rudy Kousbroek, Lucebert, Hugo Claus, Gerrit Kouwenaar en Bert Schierbeek en die skilder Karel Appel. Hy begin in Frankryk ook om in die see te duik, ondervindings wat sy reeds intieme kennis van die see verder verbreed en weerklank vind in sy latere jeugboeke soos Twee strandlopers”en Seeboek van die Sonderkossers.

Jan en Marjorie trou op 4 Januarie 1955 voor die Britse konsul in Parys. Jan trou in Bartho Smit se ou bruin pak klere en Marjorie dra Kita Redelinghuys se skoene, met Jannie Coetzee wat die getuie is met die huweliksvoltrekking. Jan vertrek ’n paar dae daarna terug na Suid-Afrika, om ’n werk en woonplek te kry en geld bymekaar te maak, waarna Marjorie haar in November 1955 by hom aansluit. Hulle vestig hulle in Groenpunt in Kaapstad, waar hulle vir ongeveer elf jaar ’n dubbelverdiepinghuis deel met die kunstenaars Erik Laubscher en sy vrou Claude Bouscharian. Kort daarna verskyn Een-en-twintig, waarin daar van ’n radikale verandering in die Afrikaanse prosa sprake is en word hierdie boek dan ook dikwels genoem as die werklike wegbereider vir die Sestiger-beweging in die Afrikaanse prosa.

Terugkeer na Suid-Afrika

Aan die begin van Desember 1957 vlieg Marjorie inderhaas na Skotland om haar terminaal siek vader by te staan, wat nog voor die einde van daardie jaar oorlede is. Nadat sy ’n ruk haar moeder bystaan, gaan Marjorie na Parys waar sy steeds haar ateljee gehuur het en probeer so om Jan te oorreed om terug te keer na Europa. Hy voel egter sterk oor sy roeping om die rassebeleid in Suid-Afrika deur sy skryfwerk teen te staan en is selfs bereid om te skei as dit dan moet, maar weier om in hierdie stadium terug te keer na Europa. Marjorie keer dan noodgedwonge aan die begin van November 1958 terug na Suid-Afrika en aanvaar daardeur ook dat dit voortaan hulle permanente tuiste sal wees.

Jan trek die aandag as “betrokke” skrywer met sy sterk oortuigings oor die onreg teenoor bruin en swart in die naam van apartheid en die Rabies se huis in Groenpunt word algaande ’n stimulerende bymekaarkomplek van jonger skrywers en skilders. Ook die noordelike skrywers kom hier bymekaar as hulle, gewoonlik in die Desember-Januarie skoolvakansies, Kaapstad besoek. Hierdie gereelde besoekers sluit mense in soos Uys Krige, Jack Cope, W.A. de Klerk, Peter Blum, Barend Toerien, Breyten Breytenbach, Adam Small, Richard Rive, Ingrid Jonker, Bartho Smit, André P. Brink, Athol Fugard en Chris Barnard.

Aanvanklik werk Jan (vanaf Maart 1955 tot Augustus 1956 permanent en tot einde 1957 tydelik) as omroeper by die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie en word verskeie van sy hoorspele, soos Voetbal of fortuin en Nuus van die land, ook uitgesaai. Laasgenoemde hoorspel word deur Tone Brulin in Nederlands vertaal en deur die Belgische Nationale Omroep uitgesaai en beleef later ook ’n Franse verwerking. In hierdie tyd lewer Jan ook vryskutwerk aan koerante en tydskrifte, onder meer ’n gereelde posseëlrubriek onder die skuilnaam Jan Roets in Die Burger en wetenskaplike artikels in ligte trant vir die jeugtydskrif Die Jongspan. Vanaf einde 1957 wy hy hom voltyds aan sy skryfwerk. Na die stigting van Contrast in 1960 deur Jack Cope dien Jan ook vir byna drie dekades op die redaksie van hierdie tydskrif, veral om Afrikaanse bydraes te werf. Self lewer hy ook verskeie skeppende bydraes en artikels vir hierdie tydskrif. Hy is ook lid van die redaksie van Sestiger. ’n Liefdeswerk is die 2 200 kaartjies met seeterme wat hy by die buro van die Woordeboek van die Afrikaanse Taal op Stellenbosch inlewer.

Polemiek as skrywer

Daar is polemiek in die koerante wanneer sy roman Ons, die afgod verskyn, met briefwisselings waaraan vele mense meedoen. Dit is die eerste Afrikaanse roman wat so sterk standpunt inneem teen die apartheidsbeleid en word daarom vanuit behoudende kringe gekritiseer, terwyl die kritici dit as letterkundige werk ook nie hoog aanslaan nie. Nadat Jan uit die SAUK bedank, kritiseer hy in sy self gepubliseerde Die evolusie van nasionalisme die direkteur-generaal, P.J. Meyer, se opvatting dat God die Afrikaners in Suid-Afrika vertrou het met voogdyskap oor die verskillende nasionaliteite. Hierna verbied Meyer die SAUK om ooit weer van Jan se dienste vir stukwerk gebruik te maak. Jan skryf ook talle briewe aan koerante waarin hy standpunt inneem teen die onregte van die rassebeleid, onder meer met die besluit van die regering om die inwoners van Distrik Ses na die Kaapse Vlakte te verskuif. Hy neem ook sterk standpunt in teen die instelling van sensuur. Weens sy uitgesproke teenkanting van die apartheidsbeleid is daar ook groot polemiek en teenkanting vanuit behoudende kringe wanneer hy in Oktober 1964 deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns tot fakulteitslid verkies word. As gewaande vyand van die volk word sy foongesprekke in hierdie tyd afgeluister en hulle huis word gedurig dopgehou deur die veiligheidspolisie

Latere reise

In Junie 1966 reis hy en sy vrou met ’n Carnegie-reisbeurs oorsee om skrywers en skilders in die Verenigde State van Amerika en Kanada te ontmoet. Hulle vlieg eers na Switserland en reis deur Duitsland na Nederland, waar hulle ou kennisse soos Simon Vinkenoog, Gerrit Kouwenaar en Abraham H. de Vries, op daardie stadium ’n student in Nederland, besoek. Hiervandaan gaan hulle deur België na Parys, waar hulle by Breyten en Yolande Breytenbach tuisgaan en ook vir André P. Brink en Rudy Kousbroek ontmoet. Hulle besoek ook Brittanje, waar hulle in Londen vir Athol Fugard te siene kry. Hulle bly vir ’n maand in Edinburg in Skotland by Marjorie se moeder, waarna hulle na Amerika en Kanada vertrek. Hier besoek hulle universiteite soos Yale, Harvard, Columbia, Quebec, Northwestern en Chicago en Jan hou gereelde lesings oor die rassekwessie in Suider-Afrika. Hulle besoek stede soos Washington, Los Angeles, Salt Lake City, Las Vegas, New Orleans en San Francisco en beleef besienswaardighede soos die Grand Canyon en die ruimtestasie by Kaap Canaveral. Saam met Barend Toerien verken hulle ook New York en bly oor op Barend se plaas by Kerkhonson.

In Januarie 1967 verlaat hulle Amerika en keer vir drie weke terug na Skotland. Hierna reis hulle deur Londen en Parys en dan per trein deur Europa na Griekeland. Vanaf Maart 1967 tot Oktober 1969 woon die egpaar op die dorpie Eloúnda op die Griekse eiland Kreta, terwyl hulle verdere reise na van die ander Griekse eilande onderneem, asook lande soos Israel, Siprus, Libanon en Turkye besigtig. In hierdie tyd bemagtig hy moderne Grieks. Hierdie verblyf is die inspirasie vir sy verblyfboek ’n Haan vir Eloúnda en sy roman Klipwieg. Tydens hulle verblyf hier kuier onder andere Jannie Coetzee, Elsa Joubert, Klaas Steytler en ook Karel Schoeman by hulle, ’n besoek wat waarskynlik die prikkel was vir Schoeman se roman Op ’n eiland.

Lewe op Onrus

Met hulle terugkeer na Suid-Afrika vestig die egpaar hulle in Maart 1970 op Onrus waar hulle andermaal voltyds skryf en skilder. Hier is hulle in noue kontak met Uys Krige en M.C. Botha wat ook hier woon en Chris Barnard, wat sy vakansiehuis hier het. Die huis word weereens ’n gereelde kuierplek vir besoekers en André P. Brink, Etienne Leroux, Breyten Breytenbach, Abraham de Vries, Elsa Joubert, Richard Rive, W.A. de Klerk en Fanie Olivier is van die talle mense wat gereeld kom inloer. In hierdie tyd is hy besonder aktief as vertaler van ’n hele aantal letterkundige werke uit veral Frans, maar ook Grieks en Duits.

Betrokkenheid by sosio-politieke kwessies

Jan gee in ’n aantal belangrike openbare lesings leiding oor sosio-politieke aangeleenthede. Minder Europa, meer Afrika is ’n pleidooi aan veral die blankes om minder te fokus op die Europese verlede en gewoontes en meer inheems aan Afrika te word, terwyl Afrikaans en die Nasionale Party (gelewer voor twee universiteite asook die Kaapse Persklub) uitwys hoe die beperkende optredes van die regerende party Afrikaans benadeel en bruin taalgenote vervreem. Hy neem ook proaktief deel aan die stryd teen sensuur en by sy openbare optredes by plekke soos die Universiteit van Stellenbosch en Wes-Kaapland bepleit hy die opheffing van die onsinnige jag op boeke. Ook as lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns maak hy voorbrand vir menseregte en stel voor dat bruin skrywers soos Adam Small en S.V. Petersen as lede van die Akademie toegelaat word. Wanneer die Akademie sloer met ’n besluit oor hierdie aangeleentheid, bedank Jan uit die Akademie en saam met hom ook F.A. Venter, Etienne Leroux, Leon Rousseau, Elsa Joubert, Chris Barnard en Abraham H. de Vries. Jan is ’n sleutelfiguur met die stigting van die Afrikaanse Skrywersgilde in 1975 en dien dan ook in 1983 en 1984 as voorsitter van hierdie liggaam. In sy termyn as voorsitter onderskei hy hom as kampvegter vir die regte van die skrywer. Hy behartig vir baie lank ’n gereelde rubriek oor die Afrikaanse letterkunde in die Cape Times.

Latere jare en sterfte

Saam met Marjorie onderneem hulle ’n laaste oorsese reis in April 1985, wanneer hulle Skotland besoek en in Frankryk ook Breyten Breytenbach aandoen, waarna hulle na Griekeland vertrek waar hulle etlike maande op die eiland Lesbos vertoef. Hierdie eiland se verbintenis met die antieke Griekse digteres Sappho, ’n homoseksueel, verskaf aan die eiland sy naam en ook die reputasie van lesbiese vryheid. Hiervandaan besoek hulle Turkye en die eiland Rhodos en keer dan via Frankryk en Skotland in Januarie 1986 na Suid-Afrika terug. Tydens hulle verblyf in Onrus gaan hulle ook etlike kere na Suidwes-Afrika.

Die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein hou in 1990 met sy sewentigste verjaardag ’n gedenklesing waar hy praat oor ’n Skrywer se evolusie. In 1995 doen hy die aftakelende Lewy-liggaam-demensie op (’n kombinasie van Parkinson-siekte en Alzheimer) en in Oktober 1998 kry hy ’n ligte beroerte-aanval, waarna hy in die aftree-oord Onrus Manor se afdeling vir verswakte bejaardes opgeneem word. Vir die laaste jare van sy lewe is hy baie swak. Jan Rabie is op 15 November 2001 in die aftree-oord Onrus Manor oorlede en word langs Uys Krige op Onrus begrawe. Marjorie Wallace leef nog enkele jare ná sy dood en sterf op Sondag 26 Junie 2005. Haar testament bepaal dat ’n beurs, wat uit haar boedel gefinansier en deur die Universiteit van Wes-Kaapland geadministreer word, jaarliks toegeken word en as die Jan Rabie/Marjorie Wallace-beurs bekend sal staan.

Skryfwerk

Debuut as skrywer

Jan Rabie begin sy kreatiewe loopbaan as digter. Sy eerste letterkundige pogings, veral gedigte maar ook enkele prosastukke, verskyn in die Stellenbosse Student (waarvan hy in 1939 ’n redaksielid is) en met ’n gedig in die April-Mei 1940 uitgawe wen hy ’n prysgeld van sewe sjielings en ses pennies. Reeds in 1939 stel hy ’n bundel gedigte saam onder die titel Bewuste stryd, maar lê dit nie voor vir publikasie nie. Om ekstra geld te verdien stuur hy ook gedigte en verhale vir publikasie na Die Huisgenoot, Die Brandwag, Naweek, Die Kerkbode en Die Landbouweekblad. Eindelik word amper honderd van sy gedigte in tydskrifte gepubliseer. In sy dae as rondtrekkende onderwyser in die veertigerjare skryf hy baie. Dit sluit in vier gepubliseerde romans van ’n tradisionele aard, ’n groot aantal hoofsaaklik konvensionele tydskrifverhale in tydskrifte soos Die Huisgenoot, Naweek en Die Huisvrou en gedigte, waarvan sommige in 1946 in die versamelbundel Stiebeuel onder redaksie van D.J. Opperman en F.J. le Roux opgeneem word. Veral bekend is sy gedig Blinde tog, wat D.J. Opperman in die eerste uitgawes van Groot verseboek opneem, terwyl Simfonie ook onthoubaar is. Johann de Lange en Antjie Krog neem die gedig Die vriend op in die versamelbundel Die dye trek die dye aan. W.E.G. Louw tipeer sy gedigte as behorende tot ’n nuwe saaklikheid en konkreetheid in die poësie, hoewel enkele versreëls steeds die romantikus in hom verraai. Hoewel hy later die digkuns versaak en hom net op prosa toespits, is die gedigte ’n goeie oefenmedium om sy skryfkuns te slyp en verraai die ritmiese en beeldryke prosa van veral sy kortkuns die positiewe invloed van hierdie skryfwerk.

In hierdie vroeë stadium van sy ontwikkeling as skrywer skryf Rabie die ongepubliseerde roman Helgard van die hel (’n komiese soort Don Quichote verplaas na Suid-Afrika) en ’n onvoltooide historiese roman oor Johannesburg, wat hy Die stad wou noem. In sy tyd by die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie in die vyftigerjare skryf hy ook radiodramas wat uitgesaai word, insluitende Voetbal of fortuin van ’n Bolandse boer wat ’n sukkelbestaan voer, maar dan ’n groot erfporsie kan kry as hy afsien van sy liefde vir rugby; en Nuus van die land waarin die legende van die skip die Vlieënde Hollander aangepas word vir plaaslike omstandighede. Die legendariese skip keer in hierdie hoorspel elke sewe jaar ’n boot voor om nuus van die land te vra. Die bruin Gansbaai vissers antwoord dan met die nuus van hulle verlies aan stemreg gedurende die vyftigerjare en die algemene politieke situasie in die land. Laasgenoemde hoorspel word deur Tone Brulin in Nederlands vertaal en deur die Belgische Nationale Omroep uitgesaai en beleef later ook ’n Franse verwerking.

Kortprosa

Dit is met sy kortverhale wat hy in Een-en-twintig bundel (voorafgegaan deur ’n besonder insiggewende inleiding van Uys Krige) dat hy ’n nuwe rigting in die Afrikaanse prosa aandui. Interessant genoeg skryf hy aanvanklik hierdie kortverhale in Engels, veral sodat sy Paryse vriende en sy latere vrou, Marjorie Wallace, wat toe nog nie Afrikaans magtig was nie, dit kon verstaan. Die titel dui die aantal kortprosas in die bundel aan, maar suggereer ook die mondigwording van die Afrikaanse prosa, waarin dit in pas kom met die wêreldletterkunde. Hierdie surrealistiese kortprosas met digterlike aanwending van die woord is beduidend anders as die tradisionele realistiese kortverhaal in Afrikaans. Temas soos die samelewing se skuld aan die ondergang van die individu (Die man met die swaar been); die verskrikking van die uitwissing van die Jode in die Tweede Wêreldoorlog (Die nuwe piramides) en die impak van eerste liefde (Die dag van die roos) word in min en eenvoudige woorde met maksimum effek uitgebeeld. Die rasseverhoudinge word aangedurf in ’n stuk soos Droogte, waar die wit man homself van die swart man isoleer, maar dan ook van die hele wêreld daarbuite. Hy bou homself toe in ’n huis sonder deure en vensters, sodat die swart man nie kan inkom nie, maar verseël daarmee ook sy eie lot. Ook Plek vir een toon aan hoe velkleur nie die eendersheid van die mens kan verander nie. Teenoor hierdie toespelings op die Suid-Afrikaanse aktualiteit werk hy in twee verhale met temas uit die kontemporêre Europese geskiedenis. Lied oor Niemandsland se tema is die geloof in waardes wat hoër gaan as die politiek. Die liefde van ’n jong soldaat vir ’n meisie wat in dieselfde dorpie as hy woon, word deur ideologiese grense gestuit. Hulle word geskei wanneer die dorp tydens ’n oorlog in twee vyandige kampe verdeel word. Hierdie kortverhaal word as kort radiodrama verwerk en in 2015 oor Radiosondergrense uitgesaai. Die nuwe piramides is die noukeurige beskrywing van die dood van onskuldige slagoffers in die gaskamers van die Tweede Wêreldoorlog, waar die slagoffers in hulle doodsangs mekaar vertrap om vry te probeer asemhaal en eindelik lewensloos bo-op mekaar in ’n piramide tot ruste kom. Die hele bundel staan in die teken van die angs en nagmerrie van die moderne mens se lewe, veral in die grootstad wat sy individuele menswees in die massas verdruk. Rabie gebruik surrealisme om die absurditeit van die mens en sy lewe uit te beeld, telkens op simboliese en allegoriese wyse. Die man met die swaar been is tiperend van sy aanslag in hierdie bundel. In Parys in Frankryk val ’n man teen die relings van die Luksemburgtuin en kan nie weer orent kom nie. Dit is duidelik dat hy siek is, maar hy vra nie om hulp nie, maar om medelye en is veral bekommerd oor sy naam (of identiteit) en dus by implikasie om naamloos te sterf. ’n Groot skare drom om hom saam, maar slegs drie mense tree met die man in interaksie. Die een ontbied ’n ambulans, die ander probeer ’n gesprek voer met die sieke. Die sieke gryp na ’n omstander, ’n skraal man, se been en die skraal man tree vorentoe sodat die sieke aan sy been kan vashou. Wanneer die skraal man verder gaan, word sy been al swaarder en is dit hy wat met moeite beweeg, want hy het die skuld van die ganse onverskillige mensdom op hom geneem. Natasja Fourie, dogter van die dramaturg Pieter Fourie, maak ’n kortrolprent van hierdie verhaal, wat in 2015 as The man with the heavy leg by die internasionale rolprentfees in Cannes vertoon word. In kontras hiermee vertel Skelle modder van menslike wreedheid sonder enige genade in die skroeiende hitte van die Suid-Amerikaanse trope in ’n Franse strafkolonie. Baie beeld mnr. Wallis se nagtelike gedaanteverwisseling voor ’n spieël uit, met die spieël wat eie beeld weerkaats maar terselfdertyd simbool word van die gemeenskap wat hom dophou en later genadeloos verander in onsigbare wesens wat hom aanval. Een van die besondere hoogtepunte in die bundel is Drie kaalkoppe eet tesame, waarin die eters nooit genoeg kry nie en nadat die kos alles klaar is, die mense rondom hulle en mekaar later verorber, in ’n treffende uitbeelding van hoe gierigheid allesverterend is en nooit genoeg kry nie. Die drie-eenheid van kaalkoppe impliseer ook ’n godheid, die mens-as-god, wat alles rondom hom in sy wellus vernietig en die beeld van die goddelike word verder versterk deur die hoofsaaklik vleis en wyn van die ete. Teenoor die drie kaalkoppe staan die streng, emosielose, skraal kelner wat in sy swart aandpak voortdurend geregte aandra en so die groteske en absurde van die toneel versterk. As interpretasiemoontlikhede kan die kelner simbool wees van ’n afsydige godheid wat die mens toelaat om sy eie ondergang te bewerkstellig of die rol van die bose by ’n diaboliese ritueel vervul. Dat hierdie proses tot in die oneindige voortgaan, sien ’n mens in die voorbereiding wat die kelner aan die einde vir die volgende dag se maal tref. In La promenade en chien trek ’n vrou haar elke dag volgens haar bui aan in ’n kleed wat by een van haar baie honde pas. Sy gaan haal dan vir haar die hond wat pas vir die dag in die groot saal van die honde. Dit is die reaksie van die foksterriër op haar keuse wat die grootste gedeelte van die verhaal behels. Wanneer dit die dag sy beurt is, vergoed dit vir al die ander dae se teleurstellings. Die onverskilligheid en hardvogtigheid van die vrou staan hier in dramatiese teenstelling tot die passie en vreugde van die hond. Ek het jou gemaak eindig met Ingenieur Jacobs se robot-bruid wat hom onverbiddelik nader vir die laaste dodelike omhelsing, sodat die verhaal boodskap word van hoe die mens slagoffer word van sy eie drome en vindingrykheid. Hierdie kortverhaal word as kort radiodrama verwerk en in 2015 oor Radiosondergrense uitgesaai. Voor die muur is die verhaal van kinders op ’n speelgrond, waarvan die end (of horison) ’n muur is. Twee groepe kinders is op die speelgrond, dié wat hartstogtelik en passievol is oor hulle speletjie en dié van die Ontstelde Staar wat elkeen op sy eie dans vir die muur. Die muur is dan simbool van die werklikheid, ook van die dood en van die lewe, wat afgespeel word teen moontlikheid, die spel. Hierdie verhaal word ’n verkenning van die eksistensiële angs en die manier waarop elkeen die lewe bedryf. Die padda en die maan is gebaseer op ’n ou Indiese fabel, terwyl Gondel-deuntjie die moderne milieu van Venesië met die verhaal van Demeter en Persephone verbind, waardeur die gondelvaart met talle fyn suggesties die aanskyn van ’n dodereis oor die Styx kry. Een-en-twintig word ook in Russies vertaal. Hierdie bundel word in 2000 heruitgegee onder die titel 21+, met insluiting van ’n aantal van die oorspronklike Engelse weergawes. André P. Brink skryf ’n insiggewende inleiding tot hierdie bundel.

Hy volg hierdie kortverhale op met Dakkamer en agterplaas, wat ook in Parys ontstaan het. Die twaalf verhale hierin is egter aansienlik langer, die verteltrant losser en die styl meer realisties en minder intens. Die bundel vind tog aansluiting by 21 deur die temas wat aangeraak word en ook deur die gebruik van blote skildering van ’n situasie, waardeur die betekenis iewers agter die woorde en beeld lê. Hierdie bundel sluit in die verhaal Doodgeld, wat verwant is aan Drie kaalkoppe eet tesame in sy behandeling van gierigheid en implikasie dat die mens mensvreter word deur geld. Hierdie verhaal is reeds in 1947 geskryf en het die skoenmaker-boer Basie Bouwer as hoofkarakter. Sy seun Sampie werk in die patatlandjie langs die rivier wanneer Basie berig ontvang dat sy ander seun in die fabriek in Kaapstad verongeluk het. Basie kry skadevergoeding as gevolg hiervan en verspil hierdie geld op uitspattighede en genot soos partytjies, brasserye en besoeke aan die stad. Wanneer al die geld op is, stel Basie voor dat sy oorlewende seun Sampie met die laaste geld ’n treinkaartjie koop Kaapstad toe om ook daar te gaan werk. Die bundel bevat ook ’n paar politieke of rassetemaverhale (Wit op swart, Jaffie leer) en verhale van individuele stryd (Op die berg – ’n gespanne beskrywing van ’n man se ontbering op ’n bergtop in die sneeu – en Onder die hemel – wat twee mense se hulpeloosheid uitbeeld na ’n motorongeluk terwyl die aasvoëls reeds begin nader kom). Die bed vertel van twee broers (die luidrugtige Groot Kerneels en die sieklike en stiller Hans) wat albei op dieselfde meisie (Hester) verlief is. Hester is te bang om te kies, maar haar pa, ou Tewie, verkies beslis vir Kerneels. Kerneels koop ’n groot dubbelbed op ’n vendusie en beloof vir Hester dat hy nie daarop sal slaap voor hulle troue nie, maar Hester is nie beïndruk nie. Kerneels wil die gebeurtenis vier en hy en sy vriende begin sommer dadelik, vanwaar hulle met moeite die bed na Kerneels se huis vervoer. Die spul stop by ou Tewie se huis om verder te kuier, vanwaar hulle die bed verder per skuit na Kerneels se huis moet neem. Die hele tyd treiter Kerneels vir Hans, maar wanneer die bed afgelaai moet word, sê Hans dat hy dit alleen sal doen. Hy balanseer die swaar bed op sy kop en skouers en spring dan daarmee in die rivier. Kerneels is nie begaan oor sy broer se lot nie en kry eindelik die bed opgehys uit die rivier, met Hans se slymbedekte lyk wat steeds aan die onderkant daarvan vasklou. Kerneels het die bed in sy slaapkamer laat sit, maar Hester het nooit sy vrou geword nie, sodat Hans ten spyte van sy dood tog hier die oorwinning behaal het.

In Die roos aan die pels oorheers verhale oor die rassebestel in die land, wat hoofsaaklik tussen 1959 en 1965 geskryf is. Die hoogtepunt is Die groot vrot, ’n surrealistiese allegorie en sosiaal-polities betrokke verhaal. Die mense van die dorp word teen die Buitemense gestel. Die aarde is besig om te vrot en die Buitemense (met die kleure van die grond) het reeds weggevlug. Die mense prakseer tegnologiese oplossings om aan die gang te bly in die verrottende wêreld, maar eindelik begin die “hellevaart”, wanneer die huise wegsak in die verrottende aarde, kommunikasie verbreek word en eindelik ook die ligte gedoof word. In Khoib en die see is Khoib ooggetuie van ’n seilskip wat sink in die vroeë dae van seilvaart voor Van Riebeeck en hy red ’n wit vrou wat op die skip was. Sy verwag later sy kind, maar wil slegs teruggaan na haar eie land oorkant die see. Ten einde raad stem Khoib in hom haar soontoe te neem in ’n roeibootjie, al weet hy nie hoe ver dit is nie. Met ’n klein skuit en onvoldoende proviand vaar hulle aan die einde die diep see in op ’n reis wat net een einde kan hê. Khoib is op pad na ’n droomland. Hy is tevrede as hy slegs erkenning kry vir wat hy doen, maar ironies genoeg is dit juis die erkenning wat aanleiding gee tot sy selfvernietiging. ’n Uitgeworpe alkoholis se sielestryd is die tema van God se bobbejaan, terwyl die staatsdiens departementele sekretaris in ’n Koekie seep aktief deelneem aan die opstel en goedkeuring van onderdrukkende beleidsdokumente, maar daarna ’n obsessie het om sy skuld aan hierdie beleidsake met seep weg te was.

Die verhale in al hierdie bundels, asook ’n aantal voorheen ongepubliseerde kortverhale, word in Versamelverhale saamgebundel, ’n huldigingsbundel by geleentheid van sy sestigste verjaarsdag. Die sewe voorheen ongepubliseerde verhale sluit in Papierparade, wat in styl en toon regstreeks by Een-en-twintig aansluit. Winter, Onrusrivier, 1971 en My Strandloper-droom het die omgewing by Onrus as agtergrond. Ossewa by die see verhaal die wedervaringe van ’n onbuigsame Afrikaner, waar die situasies die kleurprobleem beklemtoon, terwyl My broer Louw ’n geestige verhaal is. Rabie self beskou Dies Irae (letterlik “dag van toorn” na aanleiding van die Katolieke oordeelsdaggesang) as goed  Die Beutemans se naweekhuis word ingewy, maar hierdie huis is in die vrugbare onderdorp waar die bruin mense wat vir dekades daar gewoon het, ingevolge apartheidswetgewing onteien is en verskuif is na die onvrugbare bergheuwel. Die huishulp en tuinier van die Beutemans is die vorige bruin eienaars van die huis. Die fees word ’n dag van skuld en toorn en oordeel, met die aangrypende simboliese slot wat ’n komende oordeelsdag aankondig.

Versamelbundels

Van sy kortverhale en sketse word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder Twaalf Afrikaanse Kortverhale, Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale, Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns, Vertellers 1 en 2, Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal, Die Afrikaanse kortverhaalboek, Moderne Afrikaanse verhaalkuns Sewe sondes, nee meer, Wys my waar is Timboektoe, Kompas, Mosaïek, Vuurslag, Allegaartjie, Steekbaard, Uit die kontreie vandaan, Kort keur en Borde borde boordevol. Sy vroeë kortverhaal Swart Kersfees word opgeneem in Twaalf Afrikaanse kortverhale en sy jeugherinneringe word onder die titel Rivier van my jeug in Klein koninkryk opgeneem. Rooi is ’n bundel met sketse en essays van prominente skrywers (hoofsaaklik Sestigers) en daar verskyn drie bydraes van hom hierin, naamlik Portret van ’n hond (wat in 1957 deur die SAUK uitgesaai is), Weekdier die Grote (voorheen ongepubliseer) en Die koningsdans (wat in 1947 in Die Huisgenoot verskyn het en later ook opgeneem is in Groen reise as deel van die hoofstuk Die Ngoma Umkosi). Windroos is ’n versameling van die werk van Sestigers en hierin verskyn Die klipblom, waarin hy die ontdekking van skoonheid in die spel van bruin kinders voorstel. Hy publiseer ook kortverhale in verskeie tydskrifte, insluitende Sestiger.

Romans

Sy eerste publikasies is tradisionele romans, wat met die romantiese aard daarvan, opsetlike mooiskrywery en didaktiek nie merkwaardig is nie. Nog skyn die sterre is ’n roman oor die Voortrekkers, waarin hierdie geskiedenis vanaf die vrystelling van die slawe en die grensoorloë in die Oos-Kaap, die lotgevalle in Natal tot die vestiging in Transvaal die agtergrond vorm vir ’n romantiese liefdesdriehoek. Die besinning oor die lot van die Afrikanervolk wil van die roman egter meer maak as slegs ’n liefdesverhaal, terwyl die hoofkarakter Johannes se hoopvolle wag vir ’n nuwe daeraad (waarin die titel van die roman sy beslag kry) die werk goed laat eindig. Karakterbeelding is egter gebrekkig en die roman bevat vele dekoratiewe natuurbeskrywings en doellose persoonsverhoudings wat weinig tot die geheel bydra Die konvensioneel-nasionalistiese aanslag verraai niks van die Rabie wat later voorbrand sal maak vir vreedsame rasse saambestaan nie.

Geen somer is ’n plaasroman met landelike jeugherinneringe as basis. Die verhaal word in drie afdelings verdeel, naamlik Herfs, Winter en Lente, waar die seisoene ook simbolies is van die lotgevalle van die karakters. Die hardvogtige vader Stefaans Rensburg se groot doel in die lewe is om die familieplaas by die Marais’s te herwin, maar sy seun Flip is verlief op een van die Marais-dogters. Die seuns word eindelik verlos van die vader se tirannie. Die tema van die familieplaas wat herwin moet word, die hardvogtige patriargale figuur wat ’n hele gesin tiranniseer en die vloedskade en afbrand van die koringlande sluit ten nouste aan by bekende patrone en motiewe in die Afrikaanse plaasroman van daardie tyd. Dit is nogtans in styl en taalgebruik ’n groot vooruitgang op Rabie se debuut.

Vertrou op môre is ’n roman waarin die ek-verteller skryf oor sy liefde vir ’n vrou met ’n verlede en ander liefdes-eskapades in die stad. Die gebeure speel af in Kaapstad met Helené Rens se verlede wat verhoed dat sy ’n openlike verhouding met die ek-verteller Jan le Roux kan hê. Hoewel vlot geskryf, is hierdie roman niks meer as ’n ligte liefdesverhaal nie.

Die pad na mekaar is ook ’n liefdesroman. Die roman word in twee dele verdeel, met die idealistiese joernalis en hoofkarakter Herman wat saam met sy broer Louw tydens ’n Desembervakansie ’n staptog onderneem wat groot invloed uitoefen op albei se latere ontwikkeling. Herman se toenadering tot Leda word bemoeilik deur sy eerlikheid en onbeholpenheid. Nie een van hierdie romans gee enige blyke van die impak wat Rabie later op die Afrikaanse letterkunde sou hê nie. Voor sy vertrek uit Suid-Afrika skryf hy ook Die begin, wat hy “’n anderster soort rustelose boek” noem, wat nooit gepubliseer is nie

Sy belangrikste romankuns word in nege werke tussen 1958 en 1985 gepubliseer. Ons, die afgod is ’n baie sterk betrokke politieke roman en vertel van ’n vermoënde bruinman, Jan Herold, wat na jare as seevaarder na sy jeugkontrei terugkeer met die droom om daar ’n stukkie grond te koop. Hy word egter grondbesit en saambestaan geweier deur die wit Afrikaanse gemeenskap in die Boland. Na vele vernederings en nadat hy weggejaag word, vermoor Jan die wit speelmaat van sy kinderjare, Willem Marais, by wie hy die grond wil koop. Verstrengel met hierdie gebeure is die hoofkarakter, die gegriefde jong Afrikaner Frans le Roux, wat dit sy lewenstaak maak om mense soos die bruin Jan Herold te help maar verslaan word deur die bekrompe gemeenskap. Tussendeur hierdie gebeure ontwikkel daar ’n verhouding tussen Frans en Willem se suster, Hermien. Hierdie roman het die probleem van apartheid tussen bruin en wit oopgekloof soos geen ander werk voor dit in Afrikaans nie en pertinent die vrae rondom die houdbaarheid van hierdie politieke beleid gevra. Hoewel dit ’n sterk boodskap het, boet die roman juis hierdeur letterkundige waarde in, aangesien die letterkundige vereistes ondergeskik gestel word aan die doel van die skrywe. Ook die karakterisering ly hieronder, sodat dit eindelik slegs Willem Marais is wat ontwikkel tot ’n volronde mens.

Die eweneens polities geïnspireerde roman Die agitator vind om nagenoeg dieselfde letterkundige redes in 1962 nie ’n uitgewer nie.

Mens-alleen is in die tyd van die meeste van die verhale in Een-en-twintig geskryf en word reeds teen die einde van 1953 voltooi. Dit word egter afgekeur deur plaaslike en oorsese uitgewers en word eindelik eers in 1963 gepubliseer. Die roman is met sy eksistensialistiese struktuur van angs en vreemdheid wat van buite opgedring word, die vonnis en beheer deur feitlik onsigbare magte, beklemmende owerheidsbeheer en identiteitsverwisselinge ’n boeiende ondersoek na ’n outsider-figuur in die samelewing. Dit is die verhaal van Lukas Alwyn, wat as soldaat binne ’n totalitêre sisteem weier om ’n teregstelling uit te voer en daarna self ter dood veroordeel word. Op die oggend van sy geskeduleerde fusillering vind hy sy seldeur op onverklaarbare wyse oop. Hy ontsnap en dwaal in die stad rond, waar hy vind dat die stad intussen beset is. Hy kom met baie mense in aanraking, maar maak met geeneen werklik kontak nie. Doelloos dwaal hy rond, sonder rigting en selfs identiteit en sonder verantwoordelikheid. Hy vind hom in ’n verskrikkingswêreld, waar die geweld hoogty vier en die opponerende magte nie maklik identifiseerbaar nie. Eindelik word Lukas as’t ware in ’n identiteit ingedwing wanneer hy aansluit by ’n ondergrondse versetbeweging en die rol van ’n gestorwene moet speel, waar hy selfs met dié se vrou Hanna saamleef. Hierdie verhouding groei stelselmatig en na haar dood neem hy die verantwoordelikheid op van haar kind (en van homself as mens). Daar is geen direkte verwysings na ’n bepaalde stad of oorlog nie en die ideologiese verskille tussen die twee strydende magte word nie regstreeks tot enige kontemporêre politieke situasie herlei nie. Die hoofaksent val dus op die angs en stryd van Lukas Alwyn teen verskillende bomenslike magte wat hom in ’n wêreld van gevoelloosheid en afgryse omring.

Klipwieg is ’n bespiegelende reisroman waarin sewe mense uit vyf nuwe lande van die wêreld, onder aanvoering van die Suid-Afrikaner Ben, ’n pelgrimstog na die mitiese geboortegrot van Zeus onderneem om sodoende geheelperspektief te verkry en geestelike verligting te vind. Hierdie grot is dan die wieg van die Westerse beskawing, wat aan die roman sy titel gee. Die roman gee verhelderende kommentaar op Kreta en sy antieke kultuur, terwyl die Afrikaner se politieke dilemma afstandsperspektief verkry en geskets word nie net teen die eie historiese gebeurtenisse nie, maar ook teen antieke geskiedenis. Die reis word aangebied in sewe hoofstukke, wat benewens die sewe deelnemers ook die heilige getal van die Skepping is en dan ’n ou begin en ’n nuwe begin suggereer. Die deelnemers verteenwoordig elkeen ’n spesifieke neurose of emosionele ingesteldheid, soos die sinikus-masochis, die klassikus, die romantikus, die digteres, die hippie, die nimfomaan en die altruïs. Hulle eindelose filosofiese debatte (oor byvoorbeeld rasseverhoudinge, materialisme en die geloofskrisis) en beheptheid met eie persoonlike probleme lei egter daartoe dat die karakters staties bly of slegs ’n geringe mate van selfstandigheid bereik, hoewel die debatte elkeen dwing tot groter selfinsig en medemenslike begrip. Hulle uiteenlopendheid lei egter tot ’n uiters plofbare situasie wanneer die tog na ’n dwelmsessie in hallusinasie eindig.

Rabie se mees ambisieuse werk is die vyf dele van die Bolandia-reeks. Deur grepe uit die Suid-Afrikaanse geskiedenis te neem, probeer hy sodoende om die werklike oorsprong van die Afrikaner se kultuur en die rassesituasie aan die bod te bring. Hy ondersoek die konflik tussen rasse reeds vanaf die blanke volksplanting en bied die verhaal meermale vanuit die inheemse volkere se standpunt aan, eerder as die normale blanke beskouing.

Eiland voor Afrika (waar die titel verwys na Robbeneiland) is die eerste deel en is ’n historiese novelle gebaseer op gebeure uit Van Riebeeck se Dagregister. Vyf mense van verskillende kleure, kultuurklasse en statusse bevind hulle in die 1650’s noodgedwonge saamgehok op Robbeneiland wat as Kompanjie-skaapkraal en vuurseinende waarskuwingspos vir seevaart dien. Die karakters is die gestrafte Hollandse soldaat Jan Wouters, sy Bengaalse vrou Catarina wat voorheen ’n slavin was, die Javaanse politieke banneling Jasper Duif, die slavin Eva uit Madagaskar en ’n jong Hollander, Thomas Muller, wat daarna streef om Kaapse vryburger te word. Op die eiland is dit hulle taak om die Verenigde Oos-Indiese Compagnie se skape op te pas en vuurseine vir die aankomende skepe af te skiet. Hulle gedwonge saambestaan en onsamehorigheid is voorspel vir die latere rassesituasie in die land. Thomas word die enigste een van hierdie vyftal wat later toegelaat word om vir goed na die vasteland te vertrek. Hy besef dat die mense op die eiland, ten spyte van hulle saamleef, vreemdelinge vir mekaar gebly het en soos eilande vir mekaar was.

Die groot anders-maak kan beskou word as ’n hoogtepunt in Rabie se romankuns. Dit beeld die desintegrasie van die Khoi-nasie uit teen ongeveer 1730, as gevolg van hulle aanraking met wit trekboergesinne waardeur hulle kultuur ondermyn word. Die naam van die roman dui op die Khoi-Khoi se gewoonte om by die nuwemaan te dans om hulleself “anders” te maak, dit wil sê te vernuwe soos die maan. Die grootste vernuwing is egter die ontmoeting en vervlegting van verskillende rasse aan die Kaap, wat aanleiding gee tot ’n nuwe, Afrikaanse ras, en die verbrokkeling van die Khoi-Khoi. Thomas Muller (nasaat van sy naamgenoot in Eiland voor Afrika), trek saam met sowat dertig mense die binneland in op soek na beter weivelde. Muller moes sy erfdeel Mooiplaas aan sy jonger broer afstaan nadat ’n kind uit sy verhouding met die Khoi-vrou Keas gebore is en hy gedwing word om met ’n wit vrou te trou. In die binneland kom sy geselskap kaptein Oasib en die Khoi-Khoi teen, wie se geledere uitgedun is deur koors en pokke en hulle tradisionele waardes beïnvloed is deur die negatiewe uitwerking van tabak en brandewyn. Kaptein Oasib klou krampagtig aan die oorgelewerde leefwyses van sy stam vas. Sy seun Damoeb is verlief op Keas, die Khoi-vrou wat by wit mense grootgeword het en vrugteloos probeer om na die stam en sy gewoontes terug te keer. Sy besef dat die stam en sy leefwyse reeds gedoem is. Damoeb verwerp egter die Khoi-tradisies en beweeg nader aan die blanke leefwyse. Deur die Khoi se verdere verknegting verloor hulle dan hulle stamstelsel en taal en begin Kaaps-Hollands (voorloper van Afrikaans) praat. In hierdie roman word die kulturele konflik, in teenstelling met die fisiese stryd, tussen die Khoi en die blankes die eerste keer die onderwerp van ’n roman en word die gebeure benader vanuit die Khoi se perspektief, eerder as vanuit die trekkerboere se perspektief.

Waar jý sterwe verwys na Rut se bekende woorde uit die Bybel en impliseer dat daar ’n keuse gemaak moet word, soos Rut gedoen het, oor wie voortaan die ware volk sal wees. Al die protagoniste is in omstreeks 1800 reeds teenwoordig: die Khoi-nasie wat reeds basters of kleurlinge was, die Britte met lojaliteite wat niks met Afrika te doen het nie, die beleërde wit boere wat van alle kante bedreig word en die swart mense wat reeds van die noorde tot aan die Oosgrens gevorder het. Die hoofkarakter is die Baster Douw Prins, afstammeling van Thomas Muller wat ’n karakter in Die groot anders-maak was. Ouma Katryn is nou die dogtertjie wat in hierdie roman uit die verhouding tussen Thomas Muller en Keas gebore is. Katryn het twee kinders, die ligte Thomas en die donker Lea. Thomas trou met ’n ligte Baster meisie en hulle leef as blankes aan die Oosgrens, met sy blas seun, ook Thomas, wat met ’n wit meisie trou. Die donker Lea is getroud met ’n Khoi en hulle het vyf donker kinders, onder wie Douw Prins, wat met Rut Arendse trou (waar Rut se naam simboliese waarde aan die titel van die roman gee). Douw is deel van die al groter wordende gekleurde groep sonder identiteit en selftrots, wat hoofsaaklik met veragting bejeën word. Hierdie miskenning van sy menswaardigheid dwing Douw tot die verset en bitterheid in sy lewe, gemik beide teen die blankes en sy eie mense wat hulle die onderdanigheid laat welgeval. Hy verkry sy eie onafhanklikheid en vryheid, maar word juis daarom ’n eensame figuur wat nêrens in die gemeenskap inpas nie. Hy moet kies waar hy hoort, by die swart stamme van die Oosgrens of by die blankes. Die blankes bejeën hom met agterdog en die swartes is vir beide hom en die blankes ’n bedreiging. Douw word ook deur sy neef, Thomas Muller, verstoot en eindelik gedood. Hy vind dat haat ’n tiran en slawemeester is, waaruit jy slegs deur liefde verlos kan word en daardeur dan innerlike vryheid verkry. Hierdie boek word in Engels deur Rabie self as A man apart vertaal en later word die boek ook in Russies vertaal. Twaalf jaar na eerste publikasie word die roman vir gebruik op skole onder beheer van die Departement van Kleurlingsake voorgeskryf, maar word halfpad deur die jaar sonder opgaaf van redes skielik onttrek en teen hoë koste vervang, waarskynlik weens die gebruik van raspejoratiewe wat in die tydperk onder bespreking algemeen gangbare gebruik was.

Ark speel in 1966 af, waar die skrywer Alewyn Muller deur die Veiligheidspolisie in hegtenis geneem word. Alewyn is weer ’n afstammeling van die Mullers van die vorige Bolandia romans. Tydens sy inkwisisie in die tronk word hy deur sy vriende verlaat en wanneer hy losgelaat word, ly hy aan geheueverlies, simbolies van die Afrikaner se ontkenning van sy ware afkoms. Hy moet die hele Suid-Afrikaanse situasie en homself weer herontdek, ’n taak wat op ’n soektog na eie herkoms en identiteit en uiteindelik ’n nuwe siening van die verlede uitloop. Die boodskap is hier dat die Afrikaner aan amnesie ly aangaande sy herkoms en ware geskiedenis. Met geskrifte en aksie maak Alewyn dan beswaar teen die uitstoot van die bruin mense uit die samelewing. Die skrywer Thomas Vorster word sensitief uitgebeeld as simbool van bruin adel. Die taal Afrikaans, die eiendom van beide groepe, word die ark waarbinne hande gevat kan word. Hierdie roman is egter weer hoofsaaklik rondom die propaganda geskryf en word alles deur ’n politieke bril gesien, wat afbreuk doen aan die karakterontwikkeling.

Rabie sluit die Bolandia-reeks af met En oseaan, die verhaal van die instituut vir melaatses wat in 1817 in die Hemel-en-Aarde-vallei gestig is, terwyl die verhaal self in 1824 afspeel. Hier word die melaatses afgesonder van noemenswaardige kontak met die buitewêreld om sonder hoop op genesing die res van hulle lewens te slyt. Eerwaarde Peter Leitner is die geestelike leier, wat net soos Josef van Nasaret ook ’n skrynwerker is. Die siniese boekhouer Lukas Wahl wil van die godsdiens niks weet nie en gaan uit sy pad om die nuwe jong pasiënt Catharina (afstammeling van Ouma Katryn en Rut, weduwee van Douw Prins in Waar jý sterwe) se geloof af te breek. Die inwoners se vrese, verlangens en ambisies word ’n metafoor vir die jong land Suid-Afrika se mense, met uitbeelding van hoe die slopende siekte alle rasse aanraak en verskille so afbreek. Die oseaan is eindelik die katalisator in die stryd tussen geloof en ongeloof, vandaar die titel.

Johanna se storie is ’n vermaaklike weergawe van die lewe van ’n amptelik bruin, maar op grond van voorkoms wit, jong meisie genaamd Johanna Delarey. Haar wit pa probeer haar op sy plaas Elandmis hou, waar sy en haar bruin ma in afsondering leef. Johanna wil egter uitvind wie sy is en ontsnap en gaan Kaap toe, vermom as ’n man omdat mans kan doen wat hulle wil. Onderweg kom sy vele mense teë, wat almal iets te doen het met die grotere Suid-Afrikaanse politieke en ekonomiese situasie en verteenwoordigend is van die deursnit van die destydse samelewing. Deur hierdie opeenvolgende situasies verkry die roman egter ’n episodiese aanskyn, wat afbreuk doen aan die eenheid daarvan. Die boek belig die absurditeite, onmenslikhede, vernederings en ook lagwekkende eienskappe van die apartheidsbestel. Dit alles geskied deur die onskuldige oë van ’n basies naïewe jongmens wat nog nie afgestomp is deur gewoonte, tradisie en bygeloof nie. Hierdie perspektief gee soms aan die episodes ’n vars uitkyk, maar dit hinder dat dieselfde naïewe hoofkarakter soms groot kennis van die wêreld het en ander kere ontbreek elementêre kennis oor alledaagse sake. Johanna se pelgrimstog neem haar van Elandmis na Kaapstad na Onrusrivier en weer terug huis toe.

In die negentigerjare voltooi Jan die manuskrip van ’n roman wat hy Luk geluk noem, maar die uitgewers Human & Rousseau aan wie hy dit voorlê, keur publikasie af. Hulle versoek hom om die roman in ’n jeugverhaal te verander, maar Jan weier. Daarna sou hy nie weer skryf nie.

Wetenskapfiksie

In sy tyd by die SAUK skryf Jan Rabie drie wetenskapfiksieboeke wat as vervolgverhale oor die radio uitgesaai word. ’n Besondere verdienste van hierdie verhale is die eenvoud daarvan, waar  hy daarin slaag om die wetenskaplike agtergrond geloofbaar te maak en die spanning vol te hou. Voor publikasie van hierdie werke was daar weinige wetenskapfiksieboeke in Afrikaans, sodat hierdie werke ook op hulle gebied baanbrekend was.

In Swart ster oor die Karoo bewerkstellig wesens van die dooie Swart Ster Nos (Latyn vir “ons”) ’n rotasie-stilstand van die aarde omdat die mensdom met sy kernkrag arsenaal ’n gevaar vir homself en die heelal geword het. Hierdie stilstand lei daartoe dat Suid-Afrika aan die donkerkant van die aarde in sneeu en ys gehul is, terwyl die mense aan die sonkant in die ewige hitte vergaan. By die navorsingstasie Saakni in die Karoo probeer wetenskaplikes ’n oplossing vind vir die koue deur kunsmatige voedsel te kweek, terwyl die professor in sterrekunde saam met ander wetenskaplikes en die buite-aardse wese dr. Stellaris op ’n ruimtereis vertrek om die probleem te probeer oplos. Die ruimtevaarders keer terug met die kennis van hoe om die mensdom te red en met ’n wil om die verskrikking van die kernkragbomme uit te wis.

Die groen planeet beskryf ’n proefplan om totale uitwissing van die aarde te voorkom deur die stigting van ’n kolonie op Mars. Hierdie plan word deur die lede van die Grootraad van die aarde (Terra) se eerste wêreldregering goedgekeur en die stigting van die kolonie heet Operasie Feniks. Die eerste proefkonyne op Mars het ’n worstelstryd om te oorleef op hierdie dorre planeet en twee lede van die geselskap beswyk. Die ander besluit egter om op Mars aan te bly, selfs nadat hulle die geleentheid kry om terug te keer aarde toe. So word die boodskap gegee dat die mens in staat is om hom by buitengewone omstandighede aan te pas en te oorleef. Rabie baseer sy verhaal op die destyds beperkte wetenskaplike kennis oor Mars en oor die ruimtevaart, met sy eie projeksies waar die wetenskap nog geen antwoorde het nie.

Die hemelblom vertel van die Galaktiese Raad wat “hemelblomme” op die reddeloos besoedelde en uitgebuite aarde afgooi, wat dan die aarde bedek en alle ander lewe verdring. So word dit ’n vroeë waarskuwing oor die gevare wat besoedeling vir die aarde en sy inwoners inhou. Die hemelblomme sal verskrompel sodra hulle die hele aarde bedek het, waarna dit die aarde skoon maar sonder mense sal agterlaat. Die wetenskaplikes wat diens doen in Kaap 2, die ruimte-waarnemingspos aan die Karoo-kant van die Bolandse kusberge, is verwonderd oor die verskyning van die hemelblom. Hulle is die bevelvoerder Francois Korsten, die ingenieurstudent Bill Murray en die plantkundige Piet Jordaan. Dan word hulle in ’n vlieënde piering ontvoer, maar slaag daarin om na die aarde terug te keer met ’n oplossing vir die noodtoestand.

Reisverhale

Hy skryf ook reis- en verblyfboeke. Groen reise vertel van ’n verkenningstog deur Natal op ’n stap- en rytoer in 1947–1948. Hier besoek en beskryf hy plekke soos St. Lucia, die Drakensberge en Mont-aux-Sources, Howick en die kusgebiede. Die skrywer openbaar hom hier as iemand wat intensief waarneem en op sy eie manier interpreteer. Interessant vir lesers meer as sestig jaar nadat Rabie die boek geskryf het, is sy beskrywing van sy besoek aan Nkandhla waar hy die betekenis van die naam Nkandhla probeer ontrafel: “Mnr. Carl Birkby skrywe in sy uitstekende Zulu Journey dat dit ‘plek van vrede’ is, maar kenners van Zoeloe ontken dit” Hierdie woorde verkry simboliese waarde wanneer storms baie jare later rondom hierdie naam uitbreek. Hersiene gedeeltes uit die reisverhaal word later opgeneem in die bundel Rooi (1965) en Tuinprovinsie Natal (1977), laasgenoemde onder redaksie van C.J.M. Nienaber. ’n Haan vir Eloúnda vertel van Jan en Marjorie se verblyf van dertig maande in die dorpie Eloúnda op die Griekse eiland Kreta, waar die Westerse beskawing sy vroegste ontstaan gehad het. In die boek word die mense en gewoontes van die dorp beskryf teen die agtergrond van die historiese en geografiese geheel van die streek. Veral knap is die manier waarop ’n ewewig gehandhaaf word tussen besonderhede oor persoonlike belewenis en inligting oor die eiland en sy mense en geskiedenis. Die boek word dus ervaar as die waarnemings van iemand wat nie as toeris of buitestaander inligting deurgee nie en dus van buite af binnetoe kyk nie, maar as iemand wat deel is van die omgewing en dus van binne af as deel van die omgewing beskryf wat daar gebeur. Die titel verwys na Sokrates se doodsoffer as dank vir die dood se genesing van die lewe (ná hy die gifbeker gedrink het, sê hy “Kriton, ons skuld ’n haan aan Asklepios”) en so word die boek dan as geheel ’n haan of dankoffer vir Eloúnda.

Later vertaal Jan Ioannes Kondulakis se Patoegas (’n soort Griekse Ampie) en Ilias Venezis se Verlange na die hartland, waardeur hy ook werke uit die Griekse letterkunde aan die Afrikaanse leser bekendstel.

’n Boek vir Onrus vertel van gebeurtenisse en karakters tydens sy langdurige verblyf op hierdie dorp. Dit begin met hy en sy vrou se aankoop van ’n eerste eie huis op hierdie dorp en hulle gesukkel om dit na eie smaak te ontwikkel en in te rig. Hulle ervarings en die mense van die dorp (insluitende Uys Krige) word met geesdrif en humor beskryf. Die spontane eerlikheid van die beskrywing van slegte naas goeie eienskappe tref.

Buidel sluit outobiografies aan by beide ’n Haan vir Eloúnda en ’n Boek vir Onrus, met sketse wat oor hierdie tydperke in Jan se lewe en die mense wat hy toe ontmoet het, handel. Dit bevat ook ’n aantal van die rubrieke wat in tydskrifte en koerante verskyn het, waarin hy onder meer die stryd om Afrikaans behandel. Buidel is in 1990 op die kortlys vir die toekenning van die Ou Mutual-prys.

Droomberge – Sederberge bevat die skrywer se wedervaringe op ’n staptoer saam met Daantjie Saayman en sy vrou deur hierdie berge, ingekleur deur kleurryke stories en geskiedenis van die kontrei. Benewens die skrywer en sy medestappers is die hoofkarakters die berge self en veral oom Frederik Joubert, die berggids en eienaar van die vier pakdonkies, wat hulle met sy vertellings vermaak. Hy woon in ’n grot in die berge en was ooggetuie van hoe arende met ’n luiperd baklei en vertel onderhoudend van dinge van die berg en sy mense, soos sederhout kap, vioolspeel in Duiwelsgat en familie besoek in Wupperthal en Witwater.

In Paryse dagboek tree André P. Brink op as redakteur van Rabie se dagboek om sodoende sy Paryse verblyf en die impak wat dit op hom as mens en skrywer gehad het, uit te beeld. Sekere invoegings word gemaak deur mense soos sy vrou Marjorie Wallace en Uys Krige om aspekte wat nie helder genoeg belig word in die dagboek nie, ook te verhelder en te bewaar. Die boek word benewens ’n uiters persoonlik kyk in die skrywer se eie psige ook ’n belangrike beeld op die na-oorlogse tydperk in Europa en Suid-Afrika.

Ander prosa

Jan Rabie se ander prosa is divers van aard. Die evolusie van nasionalisme bevat uittreksels uit die idees van internasionale denkers, wat hy bewerk om van toepassing te wees op die rassesituasie in Suid-Afrika. Die inhoud van hierdie bundel is so kontensieus vir sy tyd dat geen uitgewer daarin belangstel nie en Jan dit self publiseer en bemark. Hy beskryf onder andere die nasionalistiese strewe na blanke baasskap as ’n onbegryplike dwaasheid wat tot selfdood kan lei. Reeds hier, meer as dertig jaar voor demokrasie in Suid-Afrika, spel hy klinkklaar die opsies vir blankes in Suid-Afrika uit en redeneer oortuigend dat die opsies van geografiese skeiding (die apartheidsbeleid) én blanke oorheersing binne dieselfde staat nie haalbaar is nie. Die mees haalbare opsie beskou hy as vrywillige samewerking van alle volke binne een staat, hetsy as vermengde eenheid of as federale eenhede.

Polemika bestaan hoofsaaklik uit briewe en sketse aan koerante en tydskrifte in die tydperk 1957–1965 oor aktuele aangeleenthede soos sensuur, rasseverhoudinge, literatuur, die Afrikaanse taal en die skrywer se rol in die samelewing. Soos die naam van die bundel suggereer, neem Jan hier dikwels standpunt in teen die heersende politieke en maatskaplike denkwyses.

Interessant is die kort beskrywende bydrae oor Wie is die Sestigers? waarin hierdie groep se strewe en tegnieke bespreek word.

Vir Sestigers in woord en beeld: Jan Rabie skryf hy ’n kort outobiografie, waarin hy onderhoudend oor sy lewe en reise en die ontstaan van sy boeke gesels.

In Hutspot tree J.C. Kannemeyer op as redakteur om verspreide reissketse, verhale, essays en praatjies wat nie voorheen gebundel is nie, op hierdie wyse te bewaar. Die boek word in vier afdelings verdeel. Die eerste afdeling bevat ’n aantal reissketse wat dateer uit sy reise in 1948 en 1949 deur Frankryk, Switserland en Italië. Die tweede afdeling is die kort novelle Liefde in Korsika, wat hy skryf na aanleiding van ’n besoek aan Korsika in 1954, met die boustof ’n ware verhaal oor ’n vendetta tussen twee families.

Addisionele oorspronklike Engelse weergawes van kortverhale uit Een-en-twintig, wat nie deur André P. Brink in “21+” opgeneem is nie, vorm die derde afdeling.  Die kortverhaal Fossiele-liefde, wat wel vir opname in Een-en-twintig oorweeg is, maar eindelik afgekeur is, word ook hier opgeneem. Die vierde afdeling bevat stukke wat Rabie geskryf het na sy terugkeer na Suid-Afrika in 1955 en bevat onder andere stukke oor Bartho Smit, Johan Degenaar en Peter Blum. Hy lewer ook bydraes tot boeke en vir die bloemlesing Tuinprovinsie Natal onder redaksie van C.J.M. Nienaber skryf hy oor Die Oribi-ravyn.

Jeugverhale

Besonder knap is sy twee jeugboeke. Twee strandlopers vertel van twee seuns, Boet en sy Transvaalse nefie Marius, se staptoer langs die Kaapse kus van Waenhuiskrans tot by Gansbaai en van daar per vistreiler tot Velddrif. Die skrywer se groot kennis oor die seelewe is duidelik uit hierdie verhaal, waarin talle wetenswaardighede oor die see en sy geheime soomloos in die verhaal ingewerk word. Die verhaal bevat ook beskrywings van die talle seewrakke langs hierdie gevaarlike seeroete en die verskillende soorte visse wat daar lewe. Hierdie inligting is egter ondergeskik aan die verhaal en die spanning wat geskep word.

Die seeboek van die Sonderkossers is die verhaal van vier mense, ’n volwassene en drie skoolkinders, wat ’n oorlewingstog van omtrent twee weke langs die Kaapse Suidkus onderneem om te leer hoe om slegs uit die natuur te leef. Ook hierdie karakters word insiggewend geteken. Dit is die verhaal van Leentjie en haar pa Daniël, die ongelukkige skraal Bennie wat die slagoffer van ’n gebroke huwelik is en die vet Jan Kraai. Die aanvanklike onderlinge spanning tussen die karakters verdwyn wanneer die stappers verstaan dat hulle op mekaar aangewys is en mekaar se hulp nodig het om te oorleef. Benewens die natuur, leer die karakters ook van hulleself en van verhoudings en van die samehang tussen mense, plante en diere.  In hierdie boeke kom Rabie se besonder wye kennis van die natuur en sy morele insigte duidelik na vore, terwyl hy ook daarin slaag om die avonture wat beleef word, spannend aan te bied. Telkens is daar ook die uitdaging om nie net met die natuur nie, maar ook met mekaar harmonieuse verhoudings te hê. Die Scheepersprys vir Jeuglektuur word in 1977 toegeken aan Seeboek van die Sonderkossers.

Vertalings en samesteller

As vertaler lewer hy ’n baie groot bydrae om juwele uit die wêreldletterkunde vir die Afrikaanse leser, oud en jonk, toeganklik te maak. Sy vertalings sluit in Hans Christian Andersen se Die varkwagter, Paul Berna se Pret met die ysterperd, Die perd sonder kop, Soektog na ’n legende, Die straatmusikant en Die ysterperd, Max Molliger se Die beertjieberg, Paul-Jacques Bonbon se Die waaiers en Die weeskinders van Simitra, Suzanne de Borhegyi se Museums, Henri Bosco se Die ligte voetstap, Albert Camus se Die buitestaander en Die klip wat groei, Etienne Cattin se Roseline se sneltrein en Witrot en sy stoker, Arthur C. Clarke se 2010: sending na Jupiter, Hugo Claus se Bruid in die môre, Guy Couhaye se Viktor, die seekoei met vlerke, Alphonse Daudet se Briewe uit my meul, Franklin W. Dixon se Duikboot-kaperjolle, Ioannes Kondulakis se Patoegas, L.N. Lavolle se Verlorevlei en Windesang se kinders, David McPhail se Waar kan ’n olifant wegkruip?, Robert O’Brien se Mevrou Frisby en die rotte van Nimh, Tony Ross se Jan en die boontjierank, Georges Siménon se Die huis met die groen luike, Djibi Thiam se Suster Luiperd, Ilias Venezis se Verlange na die hartland en Paul Vercors se Die stilte van die see.

Hy is ook redakteur van die gedenkbundel wat na Ingrid Jonker se dood saamgestel word en waarin verskeie skrywers en ander vriende hulde aan haar bring, gepubliseer as In memoriam Ingrid Jonker.

Eerbewyse

Op 15 Maart 1985 vereer die Franse regering hom met die titel van Ridder van die Legion d'Honneur vir sy rol in die verspreiding van die Franse kultuur, veral deur sy vertaling van meer as dertig boeke uit Frans in Afrikaans.

Op 15 September 1990 ken die Universiteit van die Oranje-Vrystaat ’n eredoktoraat aan hom toe en Katinka Heyns maak in hierdie jaar ook ’n dokumentêre program oor hom en Marjorie Wallace wat onder die titel Jan-en-Jorie oor televisie gebeeldsaai word.

Die Afrikaanse Skrywersgilde vereer hom in April 1993 met erelidmaatskap van hierdie liggaam, die eerste skrywer wat so vereer word. In 1995 ontvang hy by die Klein-Karoo Nasionale Kunstefees die Afrikaans Onbeperk-toekenning.

Daniël Hugo stel in 2000 ’n hoorbeeld oor sy lewe en werk op, wat onder die titel Jan Rabie 80 oor Radiosondergrense uitgesaai word.

In 2003 skryf Malan Steyn die drama oor sy lewe saam met Marjorie onder die titel Jan en Jorie en word dit by Aardklop en elders voor vol sale opgevoer, met die kortprent oor die kortverhaal Drie kaalkoppe eet tesame” deur Inge Prins wat terselfdertyd vertoon word.

Nasboek en Rapport stel in 2003 ’n nuwe prys in vir vernuwende debuutwerk op die gebied van die prosa, wat hulle na hom vernoem.

Die Wes-Kaapse regering ken in 2004 die Orde van die Disa (Offisier) aan hom toe vir die buitengewone bydrae wat hy gelewer het om die provinsie ’n beter tuiste vir al sy inwoners te maak.

Die Staatspresident vereer hom in 2009 postuum met die Orde van Ikhamanga (Silwer) vir sy bydrae tot die literatuur. Hy ontvang in 2011 postuum ’n Suid-Afrikaanse Letterkundetoekenning, geborg deur die Departement van Kuns en Kultuur, vir sy lewensbydrae tot die Suid-Afrikaanse letterkunde. Sy nagelate dokumente word bewaar in die Dokumentasiesentrum van die J.S. Gericke-biblioteek van die Universiteit van Stellenbosch.

Publikasies

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

Jaar	Publikasies
1943	Nog skyn die sterre
1944	Geen somer
1946	Vertrou op môre
1947	Die pad na mekaar
1950	Groen reise
1956	21
1957	Dakkamer en agterplaas
	Swart ster oor die Karoo
1958	Ons, die afgod
1960	Twee strandlopers
	Die evolusie van nasionalisme
1961	Die groen planeet
1963	Mens-alleen
1964	Eiland voor Afrika
	Die groot anders-maak
1966	Die roos aan die pels
	Waar jy sterwe
	Polemika
1969	A man apart
1970	Klipwieg
1971	’n Haan vir Eloúnda
	Die hemelblom
1975	Seeboek van die Sonderkossers
1977	Ark
1980	Versamelverhale
1981	Johanna se storie
1982	’n Boek vir Onrus
1985	En oseaan
	Droomberge – Sederberge
1986	Sestigers in woord en beeld: Jan Rabie
1989	Buidel
1998	Paryse dagboek
2000	21 Plus
2004	Hutspot
	Redakteur
1966	In memoriam Ingrid Jonker
	Vertalings
1960	Die waaier – Paul-Jacques Bonzon
	’n Huis met groen luike – Georges Siménon
	Die stilte van die see – Paul Vercors
1961	Die ysterperd – Paul Berna
	Die ligte voetstap – Henri Bosco
	Die klip wat groei – Albert Camus
1963	Die weeskinders van Simitra – Paul Jacques Bonzon
1964	Pret met die ysterperd – Paul Berna
	Briewe uit my meul – Alphonse Daudet
	Verlorevlei – L.N. Lavolle
	Windesang se kinders – L.N. Lavolle
1965	Die perd sonder kop – Paul Berna
1966	Die buitestaander – Albert Camus
	Witrot en sy stoker – Etienne Cattin
1967	Roseline se sneltrein – Etienne Cattin
1968	Die straatmusikant – Paul Berna
1969	’n Bruid in die môre – Hugo Claus
1971	Museums – Suzanne de Borhegyi
1974	Patoegas – Ioannes Kondulakis
1975	Soektog na ’n legende – Paul Berna
1979	Verlange na die hartland – Ilias Venezis
1981	Viktor, die seekoei met vlerke – Guy Couhaye
	Waar kan ’n olifant wegkruip? – David McPhail
	Jan en die boontjierank – Tony Ross
	Suster Luiperd – Djibi Thiam
1982	Die varkwagter – Hans Christian Andersen
	Die beertjieberg – Max Bolliger
	Die herderslied – Max Bolliger
	2010: Sending na Jupiter – Arthur C. Clarke
	Duikboot-kaperjolle – Franklin W. Dixon
1984	Mev. Frisby en die rotte van Nimh – Robert O’Brien
1987	Môrester oor die Abruzzi – Uys Krige

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Elsiesrivier. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk 1964.
• Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk. Eerste uitgawe. Eerste druk. Elsiesrivier, 1963.
• Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk. Elsiesrivier. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1966.
• Antonissen, Rob. Verkenning en kritiek. H.A.U.M. Pretoria. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1979.
• Aucamp, Hennie. Kort voor lank. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe. Tweede druk, 1980.
• Bosch, Erna. Mosaïek. Academica. Pretoria. Eerste uitgawe,1986.
• Botha, Elize. Prosakroniek. Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1987.
• Brink, André P. Aspekte van die nuwe prosa. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe. Derde druk, 1972.
• Brink, André P. Jan Rabie se 21. Blokboeke 23. Academica. Pretoria en Kaapstad. Derde druk, 1984.
• Brink, André P. e.a. Rooi. John Malherbe Edms. Bpk. Kaapstad. Tweede hersiene uitgawe, 1982.
• Brink, André P. Vertelkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1987.
• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk. Eerste uitgawe, 1980.
• De Jager, Johan. Allegaartjie. De Jager-HAUM. Pretoria. Eerste uitgawe. Vierde druk, 1982.
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970.
• De Vries, Abraham H. Kortom. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1983.
• De Vries, Abraham H. Kortom 2. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1989.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk 1983.
• Kannemeyer, J.C. Jan Rabie. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 2004.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Krige, Uys. Die naamlose muse. Protea Boekhuis. Pretoria. Eerste uitgawe, 2002.
• Lategan, F.V. Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Johannesburg 1961.
• Lategan, F.V. Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, 1965.
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Vierde uitgawe. Eerste druk, 1973.
• Nienaber, C.J.M. (redakteur) Tuinprovinsie Natal. Tafelberg Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1977.
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Eerste uitgawe, 1949.
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Rabie, Jan. Paryse dagboek. Human & Rousseau. Kaapstad, Pretoria en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1998.
• Rabie, Jan. Sestigers in woord en beeld. Perskor-Uitgewery. Johannesburg en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1986.
• Smuts, J.P. (Red.) Kompas. HAUM. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1965.
• Smuts, J.P. en Van Rensburg, R. Mosaïek. HAUM. Kaapstad. Vierde druk, 1969.
• Snyman, Henning. Kort keur: Abraham H. de Vries. Reuse-Blokboek 3. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Tweede druk, 1983.
• Spies, Jan. Sebastiaan Rabie. in Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers- Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Steenberg, D.H. Jan Rabie 1920-) in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1999.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers. Eerste uitgawe. Tweede druk, 2005.

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. Franse vereer Jan Rabie. Die Burger, 30 Januarie 1985.
• Barnard, Chris. Ridder Jan. Rapport, 7 April 1985.
• Barnard, Chris. ’n Seningbesnaarde bruin windharp. Die Burger, 14 Augustus 1990.
• Barnard, Chris. ’n Man sonder sonde. Insig, Desember 1995.
• Barnard, Chris. Strandloper Jan. Insig, Januarie 2002.
• Bloemhof, Francois. Enkele aspekte in Hennie Aucamp se ’n Bruidsbed vir tant Nonnie en Jan Rabie se Die man met die swaar been. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31, no. 2, Mei 1993.
• Botha, M.C. Jan Rabie: die Sestiger op sewentig. Die Burger, 17 November 1990.
• Brink, André P. ’n Dankie sê vir Jan Rabie – 20 jaar na ‘21’. Rapport, 28 Maart 1976.
• Brink, André P. ’n Skrywer ontdek sy Afrikaanse menswees in Parys. Rapport, 24 Desember 2000.
• Brink, André P. Jan Afrika rus. Rapport, 18 November 2001.
• Brink, Marina. Jan Rabie ’n ridder gebore. By, 18 Februarie 2012.
• Burger, Kobus. Jan en Jorie vereer op Aardklop. Beeld, 9 Julie 2003.
• Cloete, T.T. ’n Gekristalliseerde verhaal: Rabie se drie kaalkoppe. Tydskrif vir Letterkunde, Nuwe  reeks 18 no. 2, Mei 1980.
• Coetzee, A.J. Jan Rabie se kortverhale en kort prosas. ’n retrospektief. Standpunte. Nuwe reeks 159, Junie 1982,
• De Vries, Abraham. Commendatio gelewer tydens die toekenning van erelidmaatskap van die Afrikaanse Skrywersgilde aan Jan Rabie. 23 April 1993. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31 no. 4, November 1993.
• De Vries, Abraham. Daar is sovéél Janne. Plus, 14 November 2000,
• De Vries, Abraham. Die storie van Jan se droom. Plus, 18 Februarie 2006.
• De Vries, Willem. Wallace-Rabie-beurs grootste ooit. Beeld, 30 September 2009.
• Erlank, Ingrid. Jan Rabie kry ligte beroerte. Rapport, 4 Oktober 1998.
• Fryer, Charles. Gedorie, dis onse Jan en sy Jorie. Die Burger, 18 Augustus 1990.
• Gerwel, Jakes. Boek oor Rabie ‘ vol deernis’. Beeld, 21 Januarie 2005.
• Jansen, Herman. Gordyn sak finaal oor Jan en Jorie. Rapport, 3 Julie 2005.
• Kannemeyer, J.C. Jan Rabie, Uys Krige en die geboorte van Sestig. Plus, 25 Januarie 2002.
• Kannemeyer, J.C. Afrikaans volgens Rabie die grootste nie-rassige prestasie van Suiderland. Rapport, 9 Maart 2003.
• Kruger, Gert. Die man van ‘21’ word 75. Die Burger, 15 November 1995.
• Lewis, J.H. ’Die bed’ en ‘Die man met die swaar been’ van Jan Rabie. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 24 no. 4, November 1986.
• Nieuwoudt, Stephanie. Lewende legendes: Jan Rabie. Plus, 6 Augustus 1999.
• Pieterse, Henning. ‘Pylvak’ saamgestel deur J.P. en Ria Smuts. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 25 no. 1, Februarie 1987.
• Pieterse, Henning. ‘Pylvak’ saamgestel deur J.P. en Ria Smuts. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 26 no. 2, Mei 1988.
• Pieterse, Henning. Drie verhale uit ‘Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28, Februarie 1990.
• Pieterse, Henning. Vyf verhale uit ‘My mense’. Tydskrif vir Letterkunde, Jaargang 28 no. 3, Augustus 1990.
• Prins, Johannes. Jan Rabie en Parys, die ‘kosmopolitiese kermis’. Plus, 7 Junie 2000.
• Prins, M.J. ’Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns’ byeengebring deur A.P. Grové. Tydskrif vir  Letterkunde. Jaargang 24 no. 1, Februarie 1986.
• Rabie, Jan. Skrywer skryf die bitterbekke af. Die Burger, 13 Oktober 1990.
• Rousseau, Ina. Die Jan van vóór Parys. Boekewêreld, 17 November 1999.
• Slabber, Coenie. Jan Rabie se droom van almal se taal. Rapport, 29 April 1990.
• Smith, Francois. Jan Rabie dag ná verjaardag in Kaap dood. Beeld, 16 November 2001.
• Smith, Francois. Jan Rabie se begrafnis ‘voltrek sy goue band met grond’. Beeld, 20 November 2001.
• Smuts, J.P. en Smuts, Ria. ’n Eksistensiële buitestaander by Jan Rabie: ‘Ek het jou gemaak’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 33 no. 3, Augustus 1995.
• Van der Walt, Sarel. Jan Rabie postuum vereer vir bydrae tot literatuur. Beeld, 3 Desember 2009.
• Von Meck, Anoeschka. Jan Rabie se huis word toe tog nie gesloop. Rapport, 16 Julie 2006.
• Willemse, Hein. Hartstogtelik Jan. Beeld, 20 November 2001.
• Wyngaard, Heindrich. Ordes ‘huldig Jan en Jorie’. Rapport, 2 Oktober 2005.

Internet

• Barnard, Chris Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/17/3/2.html Geargiveer 21 Junie 2010 op Wayback Machine
• Barnard, Chris Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/08/14/4/7.html
• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1993/03/24/1/12.html
• Boekeredakteur Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/16/3/18.html^{[dooie skakel]}
• Botha, Amanda Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/seminaar/janjorie.asp Geargiveer 21 Junie 2017 op Wayback Machine
• Botha, M.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1990/11/17/4/3.html
• Brink, André P. Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2001/11/18/22/2.html^{[dooie skakel]}
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1998/10/05/2/1.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2000/11/14/4/8.html^{[dooie skakel]}
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/17/8/3.html^{[dooie skakel]}
• Deloof, Jan Oulitnet: http://www.oulitnet.co.za/neerlandi/janrabie.asp Geargiveer 6 April 2016 op Wayback Machine
• De Vries, Abraham H. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2006/02/18 KA/05/02.html
• De Vries, Abraham H. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1993/04/27/9/1.html
• De Vries, Abraham H.: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/17/6/12.html
• Giliomee, Hermann Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2004/12/14/B1/14/05.html
• Kannemeyer, J.C. Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2004/11/19/KA/05/01.html
• Kannemeyer, J.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2003/02/18/DB/8LDN/01.html^{[dooie skakel]}
• Kannemeyer, J.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2003/09/08/DB/9LDNk/06.html
• Kannemeyer, J.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2004/11/17/DB/10LDNk/07.html
• Kannemeyer, J.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2005/04/30/BS/16LDN/01.html^{[dooie skakel]}
• Kannemeyer, J.C. Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2003/03/9/24/1.html^{[dooie skakel]}
• Le Roux, André Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1990/10/16/2/9.html Geargiveer 21 Junie 2010 op Wayback Machine
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 17 Junie 2010: www.litnet.co.za
• Loots, Sonja Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2003/03/9/24/4.html
• Nieuwoudt, Stephanie Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1999/08/06/3/20.html
• Olivier, Fanie Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/17/3/4.html
• Prins, Jo Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/17/3/3.html Geargiveer 21 Junie 2010 op Wayback Machine
• Rousseau, Ina Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1999/11/17/3/22.html^{[dooie skakel]}
• Scholtz, Leopold Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2004/10/08/DB/12k/05.html^{[dooie skakel]}
• Smith, Francois Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2001/11/20/2/25.html
• Steenberg, A.M.M. Noordwes-Universiteit: http://dspace.nwu.ac.za/handle/10394/3801
• Boekwurm: http://www.boekwurm.co.za/blad_skryf_pqrst/janrabie.html
• Willemse, Hein Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/20/12/9.html Geargiveer 21 Junie 2010 op Wayback Machine