Suid-Afrika Huis

Zuid-Afrikahuis (Nederlands: [zœyt ˈaːfrikaːˌɦœys]) in Amsterdam huisves 'n kultuur-, inligting- en navorsingsentrum vir mense met 'n belangstelling in Suid-Afrika, die Afrikaners en die Afrikaanse taal in die besonder. Die doel is om die Nederlandse belangstelling in Suid-Afrika lewend te hou en kultuurbande te versterk.

Ligging

Suid-Afrikahuis is by Keizersgracht 141, Amsterdam. Dit lê in die buurt Grachtengordel-West en baie naby aan die Anne Frank Huis en die Homomonument. Op loopafstand is die koninklike paleis op De Dam (middestad) en die stasie Amsterdam Centraal.

Geskiedenis van die huis

Die gewelhuis is tot “rijksmonument” verklaar. Hierdie grachtenpand is mooi versier o.a. met groot trappe wat na die voordeur lei. Nicolaes Hasselaer het dit in 1620 tydens die Nederlandse Goue Eeu vir hom laat bou. Toe het die huis bekendgestaan as De Dubbele Arend. Rondom 1800 is die agterste deel van die huis aangebou. Zuid-Afrikaansche Stichting Moederland (Stigting ZASM) het die huis in November 1923 aangekoop en herdoop tot Van Riebeeck Huis.

Huidige eienaars

Sedert 27 Maart 2014 is die Stigting ZASM en die Kaapse Afrikaanstalige oggendblad Die Burger (d.w.s. Media24, Naspers) die gesamentlike gelyke eienaars. Die onderhoud en die restourasie van die ou huis het vir die Stigting ZASM te veel geword en het die organisasie dit oorweeg om die huis te verkoop. Deur bemiddeling van Koos Bekker van Naspers het die kultuursentrum bewaar gebly. In 2014 en 2015 is die huis grondig opgeknap en twee woonstelle vir besoekende skrywers en joernaliste uit Suid-Afrika is ingerig. Op 12 Februarie 2016 is die gerestoureerde huis heropen.

Biblioteek en argief

In die biblioteek word nagenoeg 52 000 boeke, 550 reekse gestaakte tydskrifte en 40 lopende tydskrifte geberg en dit vorm die grootste versameling Suid-Afrikaanse letterkunde buiten Suid-Afrika. Die biblioteek lê klem op ou en moderne Afrikaanse taal- en letterkunde, geskiedenis, politiek, kuns, teologie, sielkunde en sosiologie. Human & Rousseau het 'n kopie van al die boeke wat deur hulle gepubliseer is aan die biblioteek geskenk. Verskeie ander Suid-Afrikaanse uitgewers het deur die jare heen ook materiaal verskaf. Elisabeth Eybers het haar versameling boeke aan die biblioteek gegee. 'n Versameling van 5 000 foto's gee 'n besondere beeld van die Eerste Vryheidsoorlog en die Tweede Vryheidsoorlog, en die mense, aardrykskunde, flora, fauna, kultuur, die geskiedenis van Suid-Afrika en die Suid-Afrikaans-Nederlandse betrekkinge. Dit illustreer duidelik die belangrike rol wat die Boere in die Nederlandse nasionalisme gespeel het.

Duisende argiefdokumente vorm die grootste versameling dokumente oor Suid-Afrika buiten Suid-Afrika. Dit handel veral oor die Nederlands-Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij, (die NZASM, Nederlands-Suid-Afrikaanse Spoorwegmaatskappy). Ook is hier die N.P. van Wyk Louw-argief. Alhoewel die boeke van die eerste professore in Afrikaanse eintlik die begin van die biblioteek was, is dit eers amptelik in 1939 deur die Suid- Afrika Instituut gestig om die onderrig in Afrikaans in Nederland te ondersteun. In 1950 is die biblioteek na die Suid-Afrikahuis verskuif. Studente, wetenskaplikes, joernaliste en taalkundiges uit Nederland, Vlaandere en Suid-Afrika gebruik die biblioteek.

Ander aktiwiteite

Suid-Afrikahuis word ook gebruik vir sosiale byeenkomste (die bekende “koffietafels”) van Suid-Afrikaners en Nederlanders, boekbekendstellings deur skrywers en digters, filmvertonings, toneelaande, debatte en poësiewerkwinkels en kursusse in Afrikaans. Ook is die kantore van verskeie organisasies in Suid-Afrikahuis, naamlik van Stichting Zuid-Afrika Huis, Stigting ZASM (dit is die Zuid-Afrikaansche Stichting Moederland), Nederlands-Zuid-Afrikaanse Vereniging (NZAV), Stigting Studiefonds vir Suid-Afrikaanse Studente (SSF), Maandblad Zuid-Afrika, die professor in Afrikaans aan die Universiteit van Amsterdam, Suid-Afrika Insituut, die Afrikaanse kultuurfees en van die woordeboek ANNA (Groot Woordeboek Afrikaans en Nederlands).

Professoraat

Veral op inisiatief van prof. Hendrik Burger (voorsitter van die NZAV) is in 1933 die leerstoel in Afrikaans aan die Gemeentelike Universiteit Amsterdam ingestel. Dit is geborg deur die Stigting ZASM en die doel daarvan was die bevordering van die Afrikaanse taal, letterkunde en kultuur en die kennis van die geskiedenis van Suid-Afrika in Nederland. N.P. van Wyk Louw en (vanaf 1959) H. v.d. M. Scholtz was die eerste twee professore in Afrikaans in Amsterdam. Daardie tyd het bykans alle Afrikaanssprekende letterkundiges, historici, en teoloë 'n band met Suid-Afrikahuis gehad. Protes uit anti-apartheidskringe het tot gevolg gehad dat die professoraat in 1980 vakant gelaat is, maar in 1995 is daar weer met behulp van die Stigting ZASM lesings in die Afrikaanse letterkunde begin gee. Selfs die leerstoel het herleef en word tans gevul deur prof. Margriet van der Waal.

Anti-apartheidsoptrede

Tydens die apartheidsjare is nie slegs die professoraat en lesings in Afrikaans afgeskaf nie. Op 19 Januarie 1984 het 30 jong geweldenaars 'n deel van die kosbare boekversameling en dokumente verniel deur dit in die Keizersgracht te gooi en ook die biblioteek met verf beklad. Toe die apartheidsbewind sy einde nader, word Breyten Breytenbach 'n gereelde gebruiker van die biblioteek. Veral na Nelson Mandela se vrylating het die stroom studente en akademici na die biblioteek en lesings skerp begin toeneem.

Kunswerke

In Suid-Afrikahuis hang 'n olieverfskildery van Paul Kruger deur die Nederlandse portretskilderes Thérèse Schwartze (1851–1918). Sy het dit geskilder in opdrag van die Stigting ZASM. Ook is daar houtskooltekeninge deur haar van genl. C.R. de Wet en van genl. en mev. Piet Joubert. 'n Kopie van die skildery is in die Aula van die Universiteit van Pretoria.

In Suid-Afrika

'n Soortgelyke instelling in Suid-Afrika is die Huis der Nederlanden in Pinelands.

Lees ook

Bibliografie

Die Burger, 2 April 2014.
Lantern, jaargang 10, nr. 2, Desember 1960.
www.amsterdamsegrachtenhuizen.info
www.bartluirink.nl
www.geheugenvannederland.nl
www.litnet.co.za
www.netwerk24.com
www.trouw.nl
www.zuidafrikahuis.nl

52°22′33.04″N 4°53′12.64″O / 52.3758444°N 4.8868444°O / 52.3758444; 4.8868444