Chris Barnard (skrywer)

Christian Johan Barnard (bekend as Chris Barnard; 1939–2015) was 'n Suid-Afrikaanse outeur wat groot beroemdheid verwerf het met sy talle Afrikaanse romans, novelles, kortverhale, toneelspele, hoorspele, draaiboeke en televisiedramas. Barnard was deel van die sogenaamde Sestigers-beweging en in 1975 ’n medestigter van die Afrikaanse Skrywersgilde.Hy was met die aktrise en rolprentregisseur Katinka Heyns getroud.

Chris Barnard
Gebore	Christian Johan Barnard (1939-07-15)15 Julie 1939 Mataffin, naby Nelspruit, Suid-Afrika
Sterf	28 Desember 2015 (op 76) Pretoria
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Alma mater	Universiteit van Pretoria
Beroep	Skrywer, teksskrywer, filmmaker, vrugteboer
Eggenoot	Annette (1962–1978 geskei) Katinka Heyns (1978–2015 sy dood)
Kinders	Johan, Stephan, Tian, Simon

Lewe en werk

Christian Johan Barnard is op 15 Julie 1939 op die sitrusplaas Mataffin in die distrik Nelspruit gebore as die oudste van twee seuns. Hy het ’n jonger broer Sam. Sy pa, Flip Barnard, is ’n sitrusboer en sy ma, Hanna Blundell, is ’n tuisteskepper. As vyfjarige kind doen hy Perthes-siekte (verbrokkeling van die heuppotjie) op en is vir byna twee jaar in gips en bedlêend, sodat daar gevrees is dat hy nooit sal kan loop nie. Hy matrikuleer in 1957 aan die Hoërskool Nelspruit. Daarna studeer hy aan die Universiteit van Pretoria en behaal die B.A.-graad in 1960 met Afrikaans-Nederlands en Kunsgeskiedenis as hoofvakke. Op universiteit is hy aktief betrokke by die publikasies van die universiteit en is onder andere redakteur van die joolblad, die literêre jaarblad en die eerstejaar gidsblad. Ook op dramagebied speel hy ’n aktiewe rol as voorsitter van die toneelvereniging en is onder andere verantwoordelik vir die onderhandelinge om die reg te verkry om die eerstes te wees wat Bartho Smit se Don Juan onder die boere opvoer, waarin hy ook ’n rol speel. So ontmoet hy vir Bartho, met wie hy lewenslange vriende is.

Chris aanvaar na universiteit ’n betrekking as joernalis by Die Vaderland, aanvanklik (1961) in Pretoria en vanaf 1962 in Johannesburg, waar hy ook later meewerk aan Dagbreek en Sondagnuus en Die Brandwag. In 1962 tree hy in die huwelik met Annette en drie seuns (Johan, Stephan en Tian) word uit hierdie huwelik gebore, wat later weer ontbind is. Onder aanmoediging van Bartho Smit bring hy ’n gedeelte van die jare 1964 en 1965 in Parys deur, waar hy ’n noue vriendskap met Breyten Breytenbach sluit en hom ook aanmoedig om meer ernstig te begin skryf. Deur Chris se bemiddeling word Breyten se Die ysterkoei moet sweet en Katastrofes deur Afrikaanse Pers-Boekhandel gepubliseer, waar Bartho Smit destyds die uitgewer was. Chris bring in hierdie tyd ook besoeke aan Spanje, Italië en Duitsland. In Europa maak hy kennis met die moderne teater, wat hom baie beïndruk, asook baie en goeie rolprente. By sy terugkeer na Suid-Afrika werk hy twee jaar onder Bartho Smit as uitgewer by die Afrikaanse Pers-Boekhandel waarna hy in 1967 tot die Transvaalse redaksie van Die Huisgenoot toetree. Sy rubriek Chriskras wat in hierdie jare in Die Huisgenoot verskyn maak van hom ’n bekende in die volksmond en ’n keur uit hierdie rubrieke word later in drie bundels versamel. Hy bly in hierdie tyd in Blackheath in Johannesburg, maar koop ook ’n plasie ’n entjie anderkant Brits, wat hy Dwaal noem.

Hy speel ’n beduidende rol in die tydperk van streng sensuur. In 1973 kry hy saam met John Miles, Ampie Coetzee en Bartho Smit beheer van die Johannesburgse tak van die Afrikaanse Skrywerskring. Met die verbod op André P. Brink se Kennis van die aand vroeg in 1974 stig hulle ’n fonds vir die verdediging van die boek en reik sterk bewoorde verklarings oor die aangeleentheid uit. Wanneer die ander lede beswaar aanteken teen hulle standpunte, bedank hulle, ’n aksie wat indirek in 1975 lei tot die stigting van die Afrikaanse Skrywersgilde, waarvan hy ’n stigterslid is. In 1987 word hy verkies as voorsitter van die Afrikaanse Skrywersgilde, maar bedank hierdie amp in 1988 omdat dit te veel met sy eie skryfwerk inmeng.

Na sy egskeiding trou hy in 1978 met die aktrise en later bekende filmregisseur Katinka Heyns en die egpaar het ’n seun, wat hulle Simon noem. Katinka het ook een seun uit haar vorige huwelik met Koos Roets. Chris begin nou voltyds as vryskutskrywer werk en maak dokumentêre rolprente vir televisie. Saam met sy vrou begin hulle die filmmaatskappy Sonneblom Films. Van die begin van 1981 is hy woonagtig op sy plasie Sandowaan, wat geleë is aan die noordelike hang van die Magaliesberg, digby die Hartbeespoortdam in die distrik Brits. In 1994 moet hy ’n heupvervangingsoperasie ondergaan, ’n uitvloeisel van die Perthes-siekte (verbrokkeling van die heuppotjie) wat hy as vyfjarige kind opgedoen het.

By verskeie geleenthede lewer hy openbare toesprake, soos in 1993 die hooftoespraak by die Afrikaanse Skrywersgilde se beraad in Bloemfontein onder die opskrif Opstand teen verskillende vorme van mag / gesag. Hierin vra hy of skrywers steeds kan bekostig om soveel tyd af te staan aan debatte oor verskillende groepe se literêre kwellings, in stede daarvan om te praat oor werklik aktuele kwessies soos die mag van armoede, geheime leërs, rampokkergeweld, omgekeerde rassisme en anargie. In September 1993 lewer hy ’n toespraak voor die Nasionale Leeskringseminaar in Welkom, waar hy uitvaar teen die skryf van venynige resensies en resensente wat lees met ’n komplekse, diepgewortelde wrok teen die samelewing. Hy dien ook in die direksie van die Innibos-Kunstefees wat elke jaar op Mbombela gehou word.

Hy koop in 1994 vir hom die wildplasie Thulani (wat “hou jou bek” beteken) naby Nelspruit, ’n hanetree vanaf die plaas Boschrand waar hy grootgeword het. Op een deel van die plaas boer hy deeltyds met lemoene, makadamianeute, lietsjies en mango’s. Die ander deel van die plaas bewaar hy in sy natuurlike toestand en hou hier sebras, impalas, waterbokke, blouwildebeeste, rietbokke en bosbokke aan. Later vestig hy hom permanent op die plaas. Hy en Katinka het ook ’n vakansiehuis op Onrus, naby die Kaap. Hy word in September 2012 in die opstal van Thulani deur vier gemaskerde rowers aangeval en vasgebind terwyl hulle die huis leeg dra en later met sy bakkie en skootrekenaar (met baie van sy skryfwerk daarop) wegkom. Eers sowat twaalf ure later word hy so gevind. Hierna word sy plaashuis nog drie kere beroof en die laaste keer steel die boewe nie net die rekenaar nie, maar ook die geheuestokkie wat op die lessenaar gelê het. Hierop was die enigste kopie van ’n roman waaraan hy reeds vir agt jaar gewerk het. Daarna word nog drie keer by die opstal ingebreek, maar hy is gelukkig nie een keer tuis nie. Hy verkoop dan die plaas in 2014 en laat bou ’n huis in ’n veiligheidskompleks skaars vyfhonderd meter van Mataffin, net buite Nelspruit (nou Mbombela), waar hy gebore is. In November 2015 word sy regterbeen in ’n operasie by die Wilgers-Hospitaal in Pretoria onder die knie geamputeer, nadat hy lank met die bloedsomloop in die been gesukkel het. Komplikasies tree in ná die operasie en hy word weer in die Wilgers-Hospitaal opgeneem, waar hy op Maandag, 28 Desember 2015 aan ’n hartaanval oorlede is.

Skryfwerk

Op skool reeds begin hy skryf. As plaasseun ontwikkel hy ’n besondere liefde vir die natuur, wat hom inspireer om in 1953 ’n lang epiese gedig oor ’n leeufamilie te skryf wat ’n landswye wedstryd van die Afrikaanse jeugblad Patrys wen. In standerd ses skryf hy ’n handleiding oor soogdiere van Suid-Afrika en begin reeds met uitgewers onderhandel voordat die boek klaar geskryf is. Die boek is natuurlik nie gepubliseer nie. Aan die einde van sy hoërskooljare begin hy kortverhale skryf wat hy met min sukses aan tydskrifte stuur. Nietemin besluit hy op agtienjarige ouderdom dat hy graag skrywer wil word. In sy eerste jaar op universiteit stuur hy ’n kortverhaal aan die radio, waar dit voorgelees word en hom geweldig aanmoedig. ’n Aantal gedigte van hom verskyn in 1961 in Tydskrif vir Letterkunde. As student publiseer hy gedigte, kortverhale en sketse in die studenteblaaie Trek, Stiebeuel en Die Perdeby, terwyl sy kortverhaal Berdine in die môre in Oktober 1961 in Inset opgeneem word.

Novelles, kortverhale en rubrieke

Dit is met sy prosa wat hy aanvanklik vir hom ’n naam maak in die Afrikaanse letterkunde. Hy begin met korter prosa, naamlik novelles en kortverhale. Sy eerste novelles, Muurspieël en Naelstring, skryf hy terwyl hy op universiteit is en dit word saamgebundel in Bekende onrus. Dit het die mens se seksuele drif as tema en fokus op karakters met obsessionele trekke. Met die voortvlugtende figuur stel hy ook ’n soort figuur bekend wat hy in sy latere werk meer genuanseerd sou uitwerk. Die titel verwys na die algemeen menslike drang na geslagsvervulling en liefde en hoe hierdie drang op unieke wyse in verskillende mense na vore tree. Naelstring het as hoofkarakter ’n gebreklike plaasmeisie, wie se stryd fisies en geestelik van aard is. Sy vlug weg van haar benouende bestaan op die plaas, knoop in die stad ’n verhouding aan en word dan swanger. Eindelik loop haar stryd uit op aksie en vermoor sy haar kind en vlug terug na haar ma, aan wie sy onlosmaakbaar gekoppel is deur die onsigbare naelstring. Muurspieël is minder heg gestruktureer, maar beïndruk tog met die karaktertekening van die onaansienlike Hanna en oom Natie en hulle pogings om ten spyte van liggaamlike gebreke tog emosionele vervulling te vind. Hierdie novelle staan meer in die sfeer van vernuwing in die prosa, veral in die manier waarop plattelandse mense voorgestel word as verwikkelde karakters met ’n demoniese onderstroming. Bekende onrus word in 1961 bekroon met die eerste CNA-prys.

Die novelle Die houtbeeld is geskryf nog voor Bekende onrus en behandel die kleurprobleem in ’n verhaal van liefde oor die kleurgrens tussen die bruin onderwyser Andries Small en ’n blanke meisie, Mara. Ná haar dood ontstaan daar ’n drang by Andries om as kunstenaar iets tot stand te bring en uit hout ’n beeld van haar te kerf.

Ná hierdie eerste drie novelles skryf Barnard Die gekruisigdes, ’n werk wat hy nooit laat publiseer nie.

Man in die middel sit die rassetema voort, met die titel wat die posisie van die hoofkarakter tussen die blankes en bruin mense uitbeeld. Leon Hugo word in ’n wit gesin se huis groot, maar is in werklikheid ’n bruin man. Wanneer hy die waarheid uitvind, trek hy na ’n ander gebied waar niemand van sy agtergrond bewus is nie en hy as buitestaander sy lewe slyt. Hy word ’n lektor in musiek aan ’n universiteit en trou met ’n wit vrou. Die essensie van die verhaal is Leon se onvermoë om sy eie identiteit te vind, aangesien hy verskeur word tussen sy liefde vir sy vrou en gesin en dié vir sy biologiese broer, Ockert. Hy probeer die waarheid vir sy vrou verberg en hulle verhouding ly daaronder, veral omdat hy huiwerig is om kinders te hê uit vrees dat die kind bruin sal wees. Die gebrek aan kommunikasie tussen die egpaar is egter onwaarskynlik. Hierdie eerste novelles beïndruk reeds met die volwasse temas, die taalgevoeligheid en raak segging, hoewel dit oor die algemeen nog nie heg genoeg gestruktureer en afgerond is nie.

In Dwaal bundel Barnard vyf prosatekste (Woestyn, Argipel, Vertrek, Geboorte en Meineed), meer novelles as kortverhale. Barnard staan met die hoofkarakters as naamlose buitestaanderfigure en sterk simbolies-allegoriese inslag viervoet binne die vernuwing van Sestig met die hoofsaaklik eksistensiële ervaring van die lewe as uitsigloos en absurd. Die hoofkarakters is totaal uiteenlopend (’n dwalende in die woestyn, ’n ter dood veroordeelde moordenaar, ’n swaksinnige, ’n politieke rebel en ’n joernalis soekende na die waarheid in ’n moordsaak) maar hulle ervaring van doelloosheid is universeel. Die titel van die bundel verwys na die hoofkarakters se dwaling soos hulle worstel met die sin van bestaan en die soeke na identiteit. Hulle soektog is gedoem tot mislukking aangesien hulle kondisie die algemene kondisie van mens-wees is, waarvoor daar nie ’n oplossing bestaan nie.

Die swanesang van Majoor Sommer bring vele van die temas van die absurde in die letterkunde na hierdie novelle, waar die mens ontmasker word en in die proses alles bevraagteken. Majoor Sommer is ’n verskopte oud-soldaat, vermink deur ’n oorlog waarvan hy min onthou en met slegs ’n houtbeen en twee medaljes as bewys van ’n vergete heldedaad. Hy daag een nag op by ’n boshut met drie boswerkers, waar hy van al sy besittings gestroop, verhoor en tereggestel word. So verloor hy alles wat hy het en deur die vrae wat hy nie kan antwoord nie verdwyn alle sekerhede, waardeur die absurde van bestaan gesuggereer word. Hierdie novelle word ook vir die televisie verwerk en in 1985 as televisiedrama gebeeldsaai.

In die kortverhaalbundel Duiwel-in-die-bos word meesleurende verhale gebundel wat sterk simbolies is, maar op ’n koel-realistiese manier geskryf is. Die bundel vertoon ’n hegte eenheid omdat daar telkens sprake is van ’n onskuldige lewe wat deur een of ander “duiwel” bederf word, met die duiwelse, die erotiese en die verganklikheid deurlopende motiewe. In 1968 verower Duiwel-in-die-bos die C.N.A.-prys en die Hertzogprys vir prosa word in 1973 toegeken vir hierdie bundel en die roman Mahala.

In Oulap se blou word ’n aantal kortverhale/sketse/essays wat meestal oor die jare in opdrag van koerante en tydskrifte geskryf is, saamgebundel. Die verhale handel vernaamlik oor reise, insluitend reise na plekke, na die verlede, na mense en ook na binne. Dit is verhale oor seuns in ’n hoofsaaklik plattelandse en pastorale wêreld van onskuld wat lankal reeds verby is. Die onheil lê desondanks net agter die deur en wag, soos wanneer die foon lui in die gang, die ma al hoe minder sê of die buurdogter wat die verteller se eerste waardering vir vroulike skoonheid inspireer skielik dood is. Kenmerkend in hierdie verhale is die skrywer se fyn aangevoelde uitbeelding van liefde en verlange, met ekonomie van segging en helderheid van styl. Soos die kleur blou in die titel reeds verkondig, het meeste van hierdie verhale ’n tikkie melancholie. Oulap se blou is in 2009 op die kortlys vir die toekenning van die ATKV-prys.

Chris se rubrieke in Die Huisgenoot word gebundel in ’n drietal bundels, Chriskras, Chriskras: ’n Tweede keur en So onder deur die maan en ’n keur uit die bestes uit al hierdie bundels word weer saamgebundel in Klopdisselboom. Hierdie sketse slaag daarin om die nostalgiese verlede op te roep sonder om sentimenteel te raak, slaag met ’n raak en fyn tekening van mense sonder om te moraliseer en stel met ’n skerp satiriese kyk wanoptrede en wanopvattings aan die kaak. Verskeie van die sketse is anekdoties van aard, maar dan vertel deur ’n vakman wat weet hoe mense praat, wat gewone mense in al hulle kwaad, moedswilligheid, stompsinnigheid, lekkerkry, vreugde, haat en liefde in sy woorde lewend maak. Die onderwerpe is wydlopend van aard en sluit in plaasmense en stadsmense, troeteldiere, boomname, spelende kinders, ouers en die nostalgiese, om slegs enkeles te noem. In 1986 is So onder deur die maan die naaswenner van die ATKV-Prosaprys en word die Kaaplandse Helpmekaar-FAK-prys vir ontspanningsleesstof aan hierdie boek toegeken.

Barnard se kortverhale en essays word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder Die Afrikaanse kortverhaalboek, Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns, Vertellers 1 en 2, Blommetjie gedenk aan my, Op hulle stukke, Liefde loop ver, Kompas, Son op die land, Borde borde boordevol, Vuurslag, Uit die kontreie vandaan, Stad en stedelig, Kort keur, Majesteit, die kat en Windroos. Hy publiseer ook kortverhale in verskeie letterkundige tydskrifte, insluitende Sestiger, Inset, Tydskrif vir Letterkunde en Boeke-Insig. Op ’n dag in Rome is jeugherinneringe wat in die versamelbundel Herinnering se wei opgeneem word. Die kortverhaal Vrydag word in die Sestigers se versamelbundel Windroos opgeneem, waarna dit ook in Duiwel-in-die-bos gepubliseer word.

Romans

Barnard begin reeds in die sestigerjare met vingeroefeninge vir ’n roman en in 1969 verskyn ’n fragment uit die versaakte roman Onderweg na Nerda in Kol. In sy romans slaag hy met ’n tegniek wat iemand soos Rob Antonissen gedink het onmoontlik is, naamlik om ’n spannende en vloeiende roman in die verlede tyd te skryf.

Mahala se titel verwys na betekenisloosheid en waardeloosheid, maar ook na die boot waarmee die hoofkarakter vervoer word en so kontak het met die buitewêreld, simbolies daarvan dat die mens hom nie volkome kan afsluit nie. Die roman groei uit die gegewe van die kortverhaal Bos in Duiwel-in-die-bos en gee op onthutsende wyse gestalte aan die wag en vrees van ’n man (Max Delport) in die wildernis, terwyl hy weet dat die onafwendbare dag van afrekening en die dood nader kom. Rondom die vae herinnering van ’n moord wat nege jaar tevore gepleeg is, word ’n spanningsverhaal gebou wat diep in die wese van die mens se psige inkyk. Delport was eens diep bevriend met Ritter, maar terwyl die groep een nag op die strand by Ballitobaai was, vind ’n moord plaas. Delport se getuienis was so verdoemend dat Ritter tronk toe gestuur is. Terwyl hy in die tronk is, knoop Delport ’n verhouding aan met An, wat op daardie stadium swanger was met Ritter se kind. Ritter ontsnap uit die tronk en soek die twee op, maar Delport gooi hom bewusteloos met ’n glas tussen die oë. Daarna begin die eindelose vlug, totdat Delport en An in Mosambiek aankom en op die rivierboot die Mahala vervoer word na hulle skuilplek. Delport wag nou al nege jaar in die afgeleë en moeilik bereikbare boswêreld van Mosambiek vir die onafwendbare koms van Ritter, wat sal kom wraak neem. Die roman se tydshantering is baie interessant, deurdat dit in die verlede tyd geskryf is, maar gedurig werk met ’n hede, terwyl dit deur terugflitse ’n beeld gee van die verlede van die hoofkarakter en van sy skuld. Die gebruik van verlede tyd maak dan die toekoms ook moontlik reeds deel van die verlede. Op vernuftige wyse gebruik die skrywer telkens simbole en terugkerende elemente om verdere betekenis te gee en spanning te skep, waarvan die masker en die son (aanduidend van Ritter), die weerlig (as waarskuwingsteken) en die gaasdeur met sy aanduiding van kom en gaan en ook die min beskutting wat dit teen die bedreiging bied as voorbeelde. Delport word eindelik onder valse voorwendsels deur die Portugese meisie Malia Domingo van sy kamp weggelok en met sy terugkeer kry hy vir An doodgeskiet op haar bed. Hy keer terug na die Portugese meisie in haar kamp, waar hy die nag deurbring en die volgende oggend waarskynlik vir Ritter sal moet trotseer. Delport se obsessie met sy agtervolger Ritter maak Ritter ’n noodsaaklike ander helfte van sy eie persoonlikheid. Deurdat Ritter wegbly, bly Delport en sy lewe onvoltooid, deur Ritter se koms, sal hy waarskynlik vernietig word – so word Ritter se uiteindelike koms dus beide Delport se verlossing en teregstelling. As geheel is die roman ’n manjifieke uitbeelding van ’n angstoestand en die voortdurende inwerking op mekaar van skuld op vrees, wat later alles anders verdring. Die Hertzogprys vir prosa word in 1973 toegeken vir Mahala (saam met die kortverhaalbundel Duiwel-in-die-bos) en verower in 1974 die W.A. Hofmeyr-prys. Hierdie roman word ook in Duits vertaal.

Moerland beskryf die konflik tussen ’n swart en ’n wit Afrikaner, regse geweld en die soeke na ’n mitiese Afrikanerdom. Die hoofkarakters is Lukas van Niekerk (’n swart afstammeling van die Dorslandtrekkers) en die ek-verteller, ’n Afrikaanse joernalis, politieke vrydenker en mislukte skrywer. Lukas word tydens die politieke onluste in Angola in Luanda gevange geneem en vlug dan voor die MPLA terroriste-organisasie uit, vergesel van die priester Bernardo Bravo en die Portugese vrou Buba. Hulle probeer die grens van Namibië bereik, maar moet later vir Buba agterlaat, terwyl die priester voor die grenspos dood is. Parallel met hierdie gebeure ontwikkel die verhaal van die ek-verteller in Suid-Afrika, sy joernalistieke loopbaan, sy egskeiding en die verhouding met sy rebelse, regse tienerseun Deon. Dan verskyn Sipho Mbokani in sy lewe en die ek-verteller kom in besit van Sipho se boeiende dagboekaantekeninge. In Suid-Afrika verwerp die blanke gemeenskap vir Lukas weens sy velkleur en dit is hy wat in die township Alexandra Sipho Mbokani word. Die joernalis soek hom hier op om sy storie te vertel en hulle word vriende. Beide figure is buitestaanders en word deur die politieke gebeure van die tyd gesloop, simbolies van die ondergang van die individu en die maatskappy in die groter sosiale bestel. Suid-Afrika se toestand word hier soortgelyk aan die chaos en vernietiging wat Angola na die politieke onafhanklikheid van Portugal geteister het. Die land se verval in geweld aan die einde van die roman is egter nie heeltemal sonder hoop nie. In 1993 wen Moerland die Rapportprys, die C.N.A.-prys en die W.A. Hofmeyr-prys en hierdie roman is in dieselfde jaar op die kortlys vir die toekenning van die M-Net-prys en die naaswenner van die ATKV-prys.

Boendoe se tema is die strewe na die werklik betekenisvolle samesyn in eensgesindheid met ’n ander en die natuur. Hierdie strewe is gedoem tot mislukking, sodat die individu eindelik weer alleenstaan, altyd eensaam is en te laat vir werklike meelewing. Die handeling geskied in ’n sendinghospitaal op die grens van KwaZulu-Natal, Swaziland en Mosambiek, met ’n verskeidenheid van karakters wat almal probeer om in die hart van Afrika te dring. By die sendinghospitaal kan die personeel in die tyd van ’n versengende droogte onmoontlik aan al die behoeftes voorsien en hulle moet ’n plan beraam om die mense op ’n plek te besorg waar hulle voedsel en mediese sorg kan kry. Die gewese vlieënier en kluisenaar Jock Mills is besig om ’n Dakota te herbou en die plan is dat hy met hierdie vliegtuig die siek mense na ’n beter bestemming sal vervoer. Eindelik slaag die plan ten dele, al het die gebeure ’n tragiese afloop. Die ekoloog Brandt de la Rey doen navorsing oor ekologiese stelsels in hierdie gebied, met sy waarnemings wat hom laat glo in ’n holistiese proses waarin alles met alles saamhang. Hy het ’n verhouding met die verpleegster Julia, maar ten spyte van liefde en toegeneentheid vind die karakters dit moeilik om tot die essensie van die medemens deur te dring en is hierdie afsondering, fisies en geestelik, ’n sterk tema dwarsdeur die boek. Boendoe is in 2000 op die kortlys vir die toekenning van die M-Net-prys. Die roman word deur Michiel Heyns in Engels vertaal as Bundu en hierdie vertaling is in 2013 op die kortlys vir die toekenning van die internasionale Independent Foreign Fiction-prys

Redakteur en vertaler

As redakteur versorg Barnard Die Transvaalse Laeveld: kamee van ’n kontrei (waarin hy drie van sy eie sketse ook opneem) en Bartho, ’n feesbundel aan Bartho Smit by geleentheid van sy sestigste verjaarsdag. Hy stel ook die Taalfees-album: G.R.A. 14 Augustus 1875–1975 saam wat met die eeufeesvieringe van die stigting van die G.R.A. in Die Huisgenoot van 1 Augustus 1975 gepubliseer word.

As vertaler is hy verantwoordelik vir onder andere die oorsetting in Afrikaans van John Steinbeck se Man en muis, Ernest Hemingway se Vaarwel wapens, Chinua Achebe se ’n Pad loop dood en Louwrens Penning se Die held van Spioenkop, Die kolonis van Suidwes-Afrika, Die leeu van Modderspruit, Die oorwinnaar van Nooitgedacht en Die verkenner van Christiaan de Wet. Die drama van Herman Heijermans, Op hoop van zegen, vertaal hy in Afrikaans as Op hoop van seën en dit word meermale opgevoer in die sestigerjare.

Jeugverhale

Hy skryf ook jeugverhale. In Boela van die blouwater is Boela die pleegkind van die visserman Oukoos, wat hom grootmaak op die kusdorpie Oestermond. Hier lewe hy gelukkig saam met sy maats Vlooi, Patrys, Biesiepol en Nonnie. Komplikasies ontstaan wanneer Oukoos se eie seun Janneman na baie jare opdaag en sy regte as eie kind opeis. Boonop probeer Janneman om vir Nonnie van Boela af te vry. Boela leer eindelik dat ’n mens slegs iets werklik kan besit en waardeer wanneer jy moes veg daarvoor. Die A.P.B.-prys vir Jeuglektuur word in 1962 toegeken aan Boela van die blouwater en hierdie boek word ook in Nederlands vertaal as Boele van het blauwe water.

Danda vertel die verhaal van ’n pleegkind (Daniël Daneel, wat Danda genoem word) wat sonder sy pleegouers se medewete met sy tuisgemaakte vlot sy aardse besittings en troeteldiere op die rivier saamneem om na sy eie pa in ’n ver hawe te gaan soek. Hy wil sy pa gaan help met sy spaargeld, omdat sy pa, ’n visser, sy treiler sal moet afstaan as hy nie die paaiemente daarop kan betaal nie. Onderweg ontmoet hy die onwelkome reisgenoot, Sarel Vetvoet, en word vir die eerste keer van ’n meisie bewus wanneer Rosina sy wonde in ’n skottel lou water skoonwas. Hierdie is veel meer as net ’n fisieke ontdekkingsreis en Danda ontdek hoe belangrik vriendskap, lojaliteit en deursettingsvermoë is. Die motief van natuurbewaring kom subtiel deur in die verhaal. Die vervolg hierop is Danda op Oudeur, waar Danda hom by sy pa op Oudeur bevind. Hier beleef hy spannende avonture wanneer sy pa van moord verdink word en hy slaags raak met swendelaars en smokkelaars. Sarel Vetvoet en Rosina speel weer groot rolle in die gebeure en eindelik word bevind dat die dood van die man wat vermoedelik vermoor is, aan ’n ongeluk te wyte is.

Die bekroonde Voetpad na Vergelegen vertel van ’n Laeveldse gesin wat in die twintigerjare sukkel om kop bo water te hou op hulle plaas. In die titel is Vergelegen nie net die plaasnaam nie, maar dui ook op die benoeming van ’n ideaal, terwyl die voetpad nie net op die fisiese voetpad dui nie, maar ook op die herinneringspad wat later hiernatoe terug geloop word. Die hoofkarakter Krisjan sukkel om genoeg geld bymekaar te kry vir stewels, sodat hy nie alewig kaalvoet deur die duwweltjies moet loop nie. Die gesin sukkel om elke jaar genoeg geld bymekaar te kry om beslaglegging van die plaas te voorkom, Krisjan sukkel om te verstaan wat verkeerd is met boetie Karel se kop en hy probeer die hart wen van die bekoorlike Patta. Tussendeur leer hy die waardes aan wat die lewe leefbaar maak. Hierdie verhaal word meer as net ’n spannende jeugroman daarin dat dit die belangrikheid om te behoort aan die grond en dit te behou vir die nageslag op treffende wyse verwoord. In 1989 word die Scheepersprys toegeken aan Voetpad na Vergelegen.

Drama

Op dramagebied lewer Barnard gehalte werk vir die verhoog, vir die radio, vir die televisie en vir die filmmedium. Hy behaal ’n besondere eenheid in sy dramatiese werk deur die herhaling van tematiese en tegniese elemente. Dwarsdeur sy oeuvre toon hy ’n voorliefde vir die uitbeelding van die mens in gevangenskap of in eensame isolasie. Hierdie mense word genadeloos afgetakel en ontmasker, sodat hy/sy weerloos voor die naakte waarheid staan, wat dan onvermydelik aanvaar moet word. Daar is ook ’n deurlopende element van rebellie met behoud van absurde elemente. Die ruimtes waarin sy dramas afspeel, is dikwels ook geïsoleerd, wat simbolies word van die gevoelswêreld van sy karakters.

Met Pa, maak vir my ’n vlieër, Pa kry ons vir die eerste keer ’n volle drama in Afrikaans wat geheel en al in die tradisie van die Teater van die Absurde gevestig is. Hierdie drama word in Engels vertaal as Tomorrow and tomorrow and tomorrow.

Direk na Pa, maak vir my ’n vlieër Pa skryf Chris die ongepubliseerde drama Die koms van die generaal.

Iemand om voor nag te sê is reeds in 1964 geskryf, maar word eers in 1975 gepubliseer. Dit is soortgelyk in tegniek, maar bring niks werklik nuuts na vore nie en kom in die tradisie van die teater van die absurde selfs as geyk voor. Twee kinderlose ou mense (Paps en Mams) neem die huurder Dinges in, wat gaandeweg die huishouding oorheers. Die ou man en vrou in hulle afsondering en die konflik met die huurder is nie sonder dramatiese meriete nie en veral die terugkeer van die huurder ná sy ontsnapping en die verhoor van die twee ou mense word sterk geteken. Dit blyk dat Dinges se vader voorheen by Paps en Mams om hulp aangeklop het en vermoor is, maar dit is nie seker wie skuldig is nie. Die verhouding tussen die ou mense en Dinges is kompleks. Hulle vrees hom omdat hy hulle geheim kan verklap, terselfdertyd wil hulle hom nie laat gaan nie omdat hy hulle isolasie verbreek en darem iemand is. Die spanning tussen Paps en Mans hang saam met hulle liggaamlike onvrugbaarheid in ’n geestelik steriele verhouding. Die einde bring ’n wending tot groter aanvaarding in hulle verhouding, waardeur die titel sy beslag kry.

In Taraboemdery bring Barnard die konflik tussen ’n egpaar (Buks en Fransien) op die afgeleë dorpie Kamagas in Suidwes-Afrika (die naaste dorp is Keetmanshoop) op die verhoog. Buks is impotent en Fransien se jeugdrome bly onvervuld. Sy knoop ’n verhouding met ’n swaksinnige (Ewert) aan. Die oujongnooi Breggie is die ander inwoner op die dorpie. Op elke moontlike manier is die dorp van die buitewêreld afgesny, selfs die telefoon is buite werking. Die aankoms van ’n vreemdeling (Koot Venter) bring die situasie tot op ’n punt. Die joviale Koot slaag daarin om as katalisator die angste en drifte van die inwoners bloot te lê. Hy maak Fransien bewus van haar erotiese verlangens, stroop Buks se uiterlike sekerheid en konfronteer hom met sy ontoereikendheid as man, dwing Ewert tot belydenis van sy onderdrukte begeertes en laat Breggie haar vergete drome oproep. Koot probeer Fransien oorhaal om saam met hom sy swerwersbestaan te deel en wanneer Buks die twee wil keer, sluit hy vir Buks in die pakkamer toe. ’n Vermoede ontstaan dat Koot ’n misdadiger is en dat hy verantwoordelik is vir die verbreekte telefoonverbinding. Buks ontsnap uit die pakkamer, skiet vir Koot en onmiddellik begin die telefoon lui. Die handeling speel beide in die werklikheid en die verbeelding af, waar die naam van die dorp (“kamma gas”) die aanduiding gee dat die vreemdeling simbool word van die huweliksdrama en die foon simbool van die verbreekte kommunikasie binne die huwelik. Na sy dood kan hulle Koot se geheimsinnige bagasie oopmaak, naamlik ’n sak vol vals nommerplate. Dit is simbolies van sy swerwerskap en identiteitloosheid. Hierdie drama is aanvanklik ’n opdragstuk van Oude Libertas vir die tienjarige bestaan in 1976 van die Suidwes-Afrikaanse Raad vir Uitvoerende Kunste (SWARUK). Weens politieke druk word die stuk egter verbied en word dit ook nie in Natal of die Kaap opgevoer nie, hoewel dit ’n geslaagde opvoering deur TRUK beleef. Taraboemdery word in Engels vertaal en vir die radio verwerk en hierdie vertaling beleef sy eerste uitsending in 1988.

’n Man met vakansie is grootser van opset en beeld ’n klein vissersdorpie uit, afgesluit van ander gemeenskappe en totaal afhanklik van die see. Die dorp staan onder die ysere heerskappy van die verlamde Meester. Sy heerskappy word bedreig deur die onsigbare vissery magnaat De Groot, wat al die vissers wil omhaal om vir hom te werk, wat Meester sonder ’n koninkryk sal laat. Meester buit die vissers se vrees vir die onbekende uit deur nog meer tirannies op te tree. In hierdie situasie daag ’n vreemdeling op, wat beweer hy kom vakansie hou. Niemand weet enigiets van hom nie, maar hy word verdink daarvan dat hy ’n agent van De Groot is. Sy koms is genoeg om die smeulende opstand nuwe stimulus te gee en dit bars openlik uit wanneer Meester die vreemdeling laat arresteer. Die drama word simbool van rebellies wêreldwyd, die intrige, die noodsaak om kant te kies en die onvermydelike begin van ’n nuwe rebellie omdat die nuwe bewind ewe diktatoriaal en tirannies is as die vorige.

Die ongepubliseerde drama Bloed word in 1985 by Kampustoneel opgevoer en daarna ook deur TRUK. Hierin raak ’n plattelandse meisie verstrik in die boewe-wêreld van Johannesburg.

Die twaalfuurwals is ’n opdragstuk wat sy debuut maak by die Aardklop Kunstefees in 2006. Dit vertel die verhaal van ’n oor-die-muur dramaturg, Paul van Heerden, en sy vrou, die befaamde aktrise Nana, wat in ’n nag van ontbloting en ontdekking hulle gedrag, hulle verhouding en die betekenis van hulle lewens in oënskou moet neem. Nana speel die hoofrol in Paul se nuutste drama, maar wanneer die laaste opvoering weens min belangstelling gekanselleer word, daag sy vroeër as verwag by die huis op en betrap hom met twee van sy minnaresse. Paul worstel steeds met die herinnering aan die Duitse student wat hy vyftien jaar gelede leer ken en leer liefkry het, maar deur ’n misverstand verloor het. Almal word gekonfronteer deur die geraamtes in hulle kaste en die eensaamheid en verlies, maar ook die krag, wat in elke verhouding opgesluit lê. In 2006 word Die twaalfuurwals met die Burgemeestersprys bekroon as die gewildste produksie by die Aardklopfees op Potchefstroom en in 2007 verower dit Die Kat se Snor-prys by die Innibosfees op Nelspruit, ook as die gewildste produksie.

Barnard se eerste komedie is Tango, wat in 2013 by die Innibosfees debuteer. Êrens op die platteland deel twee oujongkêrels, die gay Lappies le Roux en Daan, ’n woonstel. Lappies wag op die koms van Tillie van Tonder, wat vir hom ’n tango dansles moet kom gee. Daan se oom Kas daag onverwags op. Hy is ’n skatryk familielid met ’n duister geskiedenis, baie ondernemingsgees en ’n swakheid vir mooi meisies. Tillie is pas uit haar woonstel geskop omdat sy nie haar huur kan betaal nie. Kas belowe haar die maan en die sterre, maar hy gaan ongelukkig net ’n raps te vinnig te ver. Tussen hierdie vier karakters spat die komiese vonke. Die stuk word van klugtigheid gered deurdat al die karakters se stories en hulle hartseer mettertyd na vore kom, waardeur hulle lewende mense eerder as karikature word. In 2013 wen hierdie drama die Burgemeestersprys vir die gewildste produksie op die Aardklop Kunstefees op Potchefstroom en ook die Innibos-prys vir dieselfde rede by die Innibosfees op Nelspruit.

Die Hertzogprys vir drama word in 1991 toegeken aan sy hele gepubliseerde oeuvre, te wete Pa maak vir my ’n vlieër Pa, ’n Stasie in die niet, Die rebellie van Lafras Verwey, Iemand om voor nag te sê, Op die pad na Acapulco, ’n Man met vakansie, Taraboemdery en Piet-my-vrou en Nagspel.

Radiodramas

Chris se radiodramas maak indruk met die tegniese vaardigheid daarvan en hy is die belangrikste skrywer wat hom sterk op die hoorspel as medium toespits. Hy gee dan ook teoretiese rekenskap van hierdie medium in sy essay Die hoorspel – ’n wêreld in klank, wat in ’n Stasie in die niet opgeneem word. Hierdie hoorspel werk met die gevoelslewe van slegs twee mense en klank word gebruik vir meer as net effek, sodat die klank (en stilte) ook kommunikeer. Dit vertel van ’n man wie se huwelik op die rotse is en ’n verhouding met ’n jonger meisie aanknoop. Die handeling geskied tydens ’n naweek wat hulle saam in ’n hotel by die see is, met gereelde terugflitse. Die trein is ’n belangrike motief, wat aansluiting vind by die titel en die minnaars bymekaarbring, maar ook weer skei, terwyl die verhaal van die boot met pelgrims en die kaptein wat uitspring as hy sien dat hulle op die rotse sal vergaan, uitgroei tot ’n simbool wat as analogiese geval die hoofhandeling didakties begelei.

Die rebellie van Lafras Verwey is ’n boeiende verwisseling tussen realiteit en fantasie waar Lafras Verwey die tipiese antiheld is, onbenullig in sy werklike bestaan, maar ’n held in sy fantasiewêreld. Sy werklike lewe is dié van ’n patetiese staatsamptenaar, maar in sy drome gaan hy nog eendag ’n groot komponis en uitvoerende kunstenaar word en as renjaer sukses behaal. In sy verbeeldingswêreld is hy telkens in ’n leidende en toonaangewende posisie, in die besonder as hy as militaris die doodstraf uitspreek oor mense wat hom in die werklike lewe verneder het. Besonder knap is die wisseling tussen die fantasie en die werklikheid, waar die luisteraar nie altyd weet wat werklik is en wat slegs in Verwey se gemoed aangaan nie, veral aan die einde. Dit versterk die spanning van die stuk. Lafras is ’n staatsamptenaar wat in hierdie omgewing ’n mislukking en buitestaander is. Wanneer hy genader word deur ’n agent glo hy dat hy besig is om deel te neem aan ’n opstand teen die onderdrukkers en dat hy ’n geheime agent is in die revolusie. In werklikheid is hy egter ’n pion in ’n dwelmverspreidingsnetwerk. Hy lewer gereeld pakkies af, wat hy beskou as hoogs geheime boodskappe wat hy aflewer namens die generaal van die opstand teen die bewind. Wanneer hy toevallig ’n verstote swanger meisie, Petra, ontmoet, bied hy skuiling aan haar en neem haar hospitaal toe wanneer dit tyd is vir die bevalling. By sy terugkeer word hy deur die polisie gekonfronteer en, denkende dat die revolusie eindelik aangebreek het, staal hy hom om vir Petra en haar ongebore kind te veg sodat daar ’n nuwe toekoms van hoop vir hulle kan voorlê. Die rebellie van Lafras Verwey verower die SAUK/Belgische Radio en Televisie en Akademieprys vir hoorspele in 1970, die Italia-prys in 1971, die SAUK-prys vir Afrikaanse Radiohoorspele in 1973 en hierdie radiodrama word vertaal in Nederlands, Frans, Engels, Italiaans en Tsjeggies. In 1988 word dit in Engels uitgesaai. Dit word ook vir die verhoog verwerk en beleef in die sewentigerjare ’n baie geslaagde opvoering deur TRUK. Wanneer dit in 2011 weer in die Kaap opgevoer word, verower dit drie Fleur du Cap-pryse, waaronder die gehoorkeuseprys. Dit word in 2012 ook by die Vryfees in Bloemfontein, die Woordfees in Stellenbosch en Aardklop in Potchefstroom opgevoer en in 2013 by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees in Oudtshoorn.

Die hoorspel Op die pad na Acapulco (’n opdragstuk van die SAUK by geleentheid van die vyftigerjarige bestaan van die radio) is onder andere in Frans, Engels en Serwies vertaal. Dit verhaal die swerftog van twee mense (Simon en sy vrou Mia) deur ’n oorlog geteisterde land op pad na Acapulco, die simbool van die paradys. Die paradys bly onbereikbaar en die mense bly uitgelewer aan die geweld, maar die hoop hou hulle tog aan die gang. Die drama word ’n skrikwekkende voorstelling van hoe magteloos mens teen geweld is, waar vlug weg daarvan nie help nie, maar teengeweld ook nie. Simbolies bly die gewone mens dan buitestaander in sy eie wêreld, onbevoeg om gebeure te beïnvloed, maar tog slagoffers daarvan. Op die pad na Acapulco word in 1974 ingeskryf vir die hoog aangeskrewe internasionale Italia-prys.

Blindemol is ’n opdragstuk ter viering van Afrikaanse radio se sewentigjarige bestaan en word in 2007 uitgesaai. Dit word daarna opgeneem in die versamelbundel Droomskip en ander radiodramas. Ons leer die hoofkarakter, Rudolf Preller, ken op die dag van sy begrafnis, waar hy uit die graf kommentaar lewer op en besin oor die mense en gebeure in die kusdorpie waar hy ’n blinde klavierstemmer was. Die dorp is gevul met interessante karakters, met die drama wat mense en hulle drome en die aard van menslike verhoudings onder die loep neem. Die twaalfjarige Fyatjie is ’n weeskind en kan sien en daarom vermy mense haar, want hulle is bang vir wat sy moontlik mag weet. Dina Davids, die vroedvrou van die dorp, ontferm haar oor Fyatjie, want Dina het niks meer oor om weg te steek nie. Rudolf se huishoudster Ralie Schoeman is getroud, maar sy sien haar man net naweke, wanneer hy homself dronk drink en haar aanrand. Twaalf jaar gelede reeds het hy belangstelling in die huwelik verloor toe hy uitvind dat sy nie kinders kan hê nie. Ralie en Rudolf raak verlief op mekaar, maar die verbitterde oujongnooi Souf Booyse het ook haar ogie op hom gehad en versprei uit jaloesie gerugte oor hulle. Sy besef nie dat Trens Joubert nog al die jare op haar verlief is nie. Rudolf besef dat die dood mens ongeskonde laat, maar dat die lewe sy letsels laat terwyl jy leef. Eindelik is daar nie regtig antwoorde nie, behalwe dat in die lewe almal op hulle eie dans, want almal dans alleen. In aansluiting by die titel is die karakters ook simbolies geslaan met blindheid, want daar is niemand wat so blind is as hy wat nie wil sien nie. Almal kyk, maar niemand sien nie, hulle glo nie wat hulle sien nie en sien net wat hulle graag wil glo. Daar is so baie om oor bly te wees, maar so min blydskap. Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns ken in 2008 ’n erepenning vir radiodrama toe aan Blindemol. Chris skryf verskeie ander hoorspele wat uitgesaai word, maar nie gepubliseer word nie.

Donkerhoek (wat later ook vir televisie verfilm word) wen die Idemprys vir radiodramas in 1984, ’n prys wat hy deel met Manie van Rensburg se Vuurtoring.

Hy wen weer hierdie prys in 1986 met Uitnodiging na die dans, terwyl laasgenoemde ook in 1986 die eerste prys wen in die hoorspelkompetisie van die Afrikaanse Diens van Radio Suid-Afrika.

Televisiedramas en draaiboeke

Ook op die gebied van die televisiedrama maak hy ’n belangrike bydrae. Die televisiedramas Piet-my-vrou en Nagspel word na uitsending saamgebundel. Piet-my-vrou vertel in die vorm van ’n hofsaak van ’n middeljarige musiekonderwyseres, Johanna Verster, en haar verhouding met die skoolseun Anton Joubert. Johanna probeer om uit menslike oorwegings aan hierdie begaafde skoolseun ’n breër perspektief op die lewe te gee, maar in sy adolessente angs draai hy teen die enigste persoon wat werklik oor hom as individu begaan is. Hy beskuldig haar valslik van seksuele teistering. Die hofsaak wat volg (deur die kind se ouers aangevuur) beantwoord nie net die vraag van wie die waarheid vertel nie, maar ondersoek ook reg en regspleging en die aard daarvan. Benewens die leuens van die seun, word die oordeelsfoute van die onderwyseres ook aan die kaak gestel. Die stuk het ’n oop einde, sodat die kyker/leser self sy eie gevolgtrekkings kan maak. Nagspel vertel van die polisieman Poen wat op ’n verlate grenspos die gevangene Linder (ontsnapte diamantsmokkelaar en moordenaar na wie baie mense lank gesoek het), huis toe bring. By sy huis laat hy vir Linder in die sorg van sy vrou Mart, terwyl hy versterkings gaan haal. Mart ontferm haar oor Linder, maar hy oorval haar en so is daar deur die nag wedersydse interaksie en later ook die spel van die titel (“speel jy is gelukkig en ek is nie bang nie”). Beide probeer deur die spel hulle eie armsaligheid en ellende ontvlug en Mart herontdek weer iets van haar menslikheid en waardigheid. Wanneer Poen die volgende oggend terugkom, vind hy Linder steeds in sy sel en alles in orde, wat die vraag laat ontstaan of Mart en Linder mekaar vroeër geken het. Die gegewe word simbool van ’n groter spel wat in verhoudings en die lewe gespeel word en die spel van wat werklikheid en wat droom of verbeelding is. Hierdie televisiedrama word ook suksesvol in die Staatsteater in Pretoria opgevoer. J.P. Smuts neem Nagspel en ’n detail bespreking van veral die visuele aspekte daarvan op in Triptiek en bespreek hierin ook die aard en kenmerke van die televisiedrama as genre.

Barnard skryf ook die televisiedramas Tekwan en Donkerhoek, terwyl hy Bart Nel van J. van Melle en sy eie Die swanesang van Majoor Sommer in enkeldramas vir televisie verwerk.

Barnard skep verskeie dramareekse vir televisie, wat insluit Simon en Sandra, Die avonture van Joachim Verwey, Die dood van Elmien Adler, 1945, Phoenix en kie en Amalia I en II. In 1993 kanselleer die SAUK-raad sy skryfkontrak vir ’n televisiereeks vir TV1 onder die naam Kosmos. Hulle besluit dat die reeks, wat oor ’n klein blanke gemeenskap handel, nie aanvaarbaar is vir TV1-kykers nie. Die waarskynlike rede hiervoor is dat die reeks ’n homogene gemeenskap uitbeeld binne die heterogene Suid-Afrika en dus nie polities korrek is nie. Later word hierdie reeks egter wel uitgesaai onder die titel Onder draai die duiwel rond en word ’n opvolgreeks selfs gemaak. Van die ATKV ontvang hy in 2006 ’n ATKVeertjie vir die beste televisieprogram vir episode 13 van Amalia.

Dokumentêre films vir televisie waarvan hy die draaiboek skryf sluit in Slampamperman oor C. Louis Leipoldt, Moederland oor die Transvaalse Laeveld, Sonklong oor D.J. Opperman, Die mens agter die boek oor N.P. van Wyk Louw en Man van klip en klei oor Marthinus Versfeld. Katinka Heyns word in 1991 bekroon met die SAUK-prys vir die televisieprogram oor N.P. van Wyk Louw.

Chris skryf ook ’n libretto vir ’n musiekspel en vir Amalia skryf hy die lirieke van meeste van die liedjies wat in die reeks gehoor word. Die aktrise Ilse Roos, wat die rol van Amalia in die televisiereeks vertolk, sing hierdie liedjies op die CD Die blou kafee wat in 2006 uitgereik word, terwyl van sy lirieke ook opgeneem word deur kunstenaars soos Laurika Rauch.

Reeds in 1972 skryf hy sy eerste draaiboek vir ’n rolprent, Die bankrower, met Manie van Rensburg as regisseur en Cobus Rossouw, Marius Verwey en Sandra Prinsloo in die hoofrolle. Hierin speel Marius die rol van ’n bankhoof se seun wat wil bewys dat die bank nie so veilig is as wat sy pa dink dit is nie. Saam met sy pa se sekretaresse (wat deur Sandra Prinsloo gespeel word) voer hulle die waaghalsige roof suksesvol uit, net om deur die swendelaar (gespeel deur Cobus Rossouw) uitoorlê te word.

Later skryf hy die draaiboeke en sy vrou Katinka behartig die regie van verskeie belangrike Afrikaanse films soos Fiela se kind (verfilming van Dalene Matthee se roman), Die storie van Klara Viljee, Paljas en Die wonderwerker. Die Akademie ken in 1989 ’n Erepenning vir bydrae tot die Rolprentkuns toe aan sy en Katinka Heyns se maatskappy Sonneblom-Filmproduksies vir hulle vervaardiging van die prent Fiela se kind.

In Die storie van Klara Viljee leef die hoofkarakter in ’n seefronterf op ’n klein vissersdorpie, maar sy het met ’n donkie ’n groot sandduin tussen haar en die see gesleep sodat sy nie die see kan sien nie. Wanneer sy nuwe feite kry rondom ’n deurslaggewende insident uit haar verlede, werk sy weer met ’n donkie die sandduin weg om die see te kan sien. Die hele gemeenskap word daardeur beweeg om weer nuut te kyk na die verlede en met die wegwerk van die sandduin word die valse verlede ook weggewerk en word met die uitsig op die see ook ’n uitsig verkry op die oneindigheid. Hierdie rolprent is gebaseer op ’n verhaal wat Dalene Matthee per geleentheid aan Katinka Heyns gestuur het.

Paljas is die ou Slamse woord vir toorgoed, waar dit veral ’n sakkie met toorgoed is wat saamgedra word vir helende krag. Dit is ook die ou Boerewoord vir ’n nar en die bonatuurlike. Die beperking van spraak as kommunikasie staan sentraal in hierdie rolprent, waar ander maniere van kommunikasie gevind moet word om werklik te kan kommunikeer. Die spoorwegwerker Hendrik McDonald woon met sy disfunksionele gesin (sy vrou Katrien, dogter Emma en seun Willem) op ’n afgeleë stasie in die dorpie Toorwater in die Karoo, waar ’n sirkustrein arriveer, maar sy aansluiting verpas. Hulle lewens word radikaal verander deur die stom Willem se verhouding met die verloopte sirkusnar Manuel. Manuel speel met Willem, omdat hy verstaan dat verwydering tussen mens en mens deur speelsheid oorbrug kan word. As gevolg van die nar se magiese teenwoordigheid leer Willem weer praat en sy heling lei tot transformasie en heling in die gesin se verbrokkelde verhoudings en ’n herstel van kommunikasie, ’n proses wat dan ook uitkring na die gemeenskap. Paljas is die eerste Afrikaanse film wat vir ’n Oscar genomineer word en word regdeur die wêreld vertoon in lande soos Amerika, Indië, Swede, Nederland en Italië. Dit word vertoon met onder andere onderskrifte in Duits, Frans en Indiese dialekte. By die All Africa Film Awards-kompetisie palm dit verskeie toekennings in. Die verfilming van hierdie rolprent ontketen ’n twis tussen Chris en Abraham H. de Vries. De Vries is van mening dat Chris die idee vir die verhaal gekry het van gegewens wat De Vries reeds in 1973 gehoor het en as ’n kortverhaal verwerk en later in Skaduwees tussen skaduwees gepubliseer het.

Die wonderwerker is ’n rolprent oor die lewe van Eugène Marais, waar die tyd wat hy in die Waterberge saam met die Van Rooyens op die plaas Rietfontein deurgebring het en sy verhouding met Jane Brayshaw, die jong dogter wat deur die Van Rooyens ingeneem is, die middelpunt vorm. Marais se wetenskaplike ondersoeke na die bobbejane, miere en ander diere word uitgelig, asook sy werksaamhede as wonderdokter. Barnard se draaiboek, wat ook gepubliseer word, slaag daarin om die komplekse karakters se onuitgesproke begeertes sielvol uit te beeld, tot met die onafwendbare botsing. In 2013 verwerf die draaiboek die Golden Horn-toekenning vir beste draaiboek en Ronelle Loots dieselfde prys vir beste regie. Die wonderwerker word in 2015 deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns bekroon met die Deleen Bekker-prys vir die beste rolprentdraaiboek.

Eerbewyse en toekennings

Eerbewyse

Die Innibosfees ken in 2009 ’n oorkonde aan hom toe vir sy lewenslange bydrae tot die Afrikaanse letterkunde. Hierdie fees lewer ook ’n huldeblyk aan hom, Kriskras met Chris Barnard, waarin van sy lirieke gesing word. By dieselfde fees wen die regisseur Albert Maritz en sy geselskap die prys vir die grootste kunstenaarsbydrae tot die fees vir hulle opvoering van sy drama Taraboemdery. In 2009 vereer die Laeveldse Sakekamer hom met die trofee as leier van die jaar vir sy besonderse leierskap en die vermoë om uit enige slegte saak iets goeds voort te bring. Hy ontvang in 2011 ’n Suid-Afrikaanse Letterkundetoekenning, geborg deur die Departement van Kuns en Kultuur, vir sy lewensbydrae tot die Suid-Afrikaanse letterkunde. In 2014 kry hy ’n Fiësta-toekenning vir sy lewensbydrae tot drama en skryfkuns en by die Woordfees in 2014 word hy ook vir sy lewensbydrae vereer. Die program Chriskras word in 2015 by die KKNK aangebied, waarin sy werk opgevoer en gesing word.

Toekennings

• CNA-prys; Bekende onrus (1961)
• APB-prys vir jeugliteratuur; Boela van die blouwater (1962)
• CNA-prys; Duiwel-in-die-bos (1968)
• SAUK/BRT Prys vir hoorspele; Die rebellie van Lafras Verwey (1970)
• Hertzogprys vir prosa; Mahala and Duiwel-in-die-bos (1973)
• SAUK Akademie Prys vir hoorspele; Die rebellie van Lafras Verwey (1973)
• W.A. Hofmeyr-prys; Mahala (1974)
• Idemprys vir hoorspele; Die rebellie van Lafras Verwey (1980)
• Idemprys vir televisie dramas; Donkerhoek (1984)
• FAK-Helpmekaarprys vir ligte fiksie; So onder deur die maan: Chriskras 3 (1986)
• Idemprys vir hoorspele; Uitnodiging tot die dans (1987)
• Scheepersprys vir Jeugliteratuur; Voetpad na Vergelegen (1987–1989)
• Hertzogprys vir drama; Vir sy totale oeuvre (1991)
• W.A. Hofmeyr-prys; Moerland (1992)
• Rapportprys; Moerland (1993)
• CNA-prys; Moerland (1993)
• ATKVeertjie as skrywer van episode 13 van Amalia (2006)
• Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns se erepenning vir radiohoorspele; Blindemol (2008)

Werke

Prosa

• Bekende onrus; roman (1961)
• Die houtbeeld; novelle (1961)
• Boela van die blouwater; jeugroman (1962)
• Man in die middel; roman (1963)
• Dwaal; novelle (1964)
• Die swanesang van majoor Sommer; novelle (1965)
• Duiwel-in-die-bos; kortverhale (1968)
• Mahala; roman (1971)
• Chriskras; kortverhale en sketse (1972)
• Danda; jeugroman (1974)
• Chriskras: 'n tweede keur; kortverhale en sketse (1976)
• Danda op Oudeur; jeugroman (1977)
• So onder deur die maan: Chriskras 3; kortverhale en sketse (1985)
• Voetpad na Vergelegen; jeugroman (1987)
• Klopdisselboom – die beste van Chriskras; kortverhale en sketse (1988)
• Moerland; roman (1992)
• Boendoe; roman (1999)
• Oulap se blou; kortverhale (2008)

Toneelspelle en Hoorspele

• Pa, maak vir my 'n vlieër, Pa; (1964)
• 'n Stasie in die niet; (1970)
• Die rebellie van Lafras Verwey; (1971)
• Iemand om voor nag te sê; (1975)
• Op die pad na Acapulco; (1975)
• 'n Man met vakansie; (1977)
• Taraboemdery; (1977)

Televisie- en Rolprentdraaiboeke

• Die Transvaalse Laeveld: kamee van 'n kontrei; (1975)
• Piet-my-vrou & Nagspel; (1982)
• Bartho by geleentheid van sy sestigste verjaardag; (1984)
• Die storie van Klara Viljee; draaiboekskrywer (1992)
• Paljas; draaiboekskrywer (1998)
• Die Wonderwerker; draaiboekskrywer (2012)

Vertaalde werke

• Boela van die blouwater vertaal na Nederlands deur Dieuwke Behrens
• Pa, maak vir my 'n vlieër, Pa vertaal na Engels deur die outeur self
• Die rebellie van Lafras Verwey vertaal na Nederlands, Frans, Engels, Italiaans en Tsjeggies
• Mahala vertaal na Duits deur Griet van Schreven, en Engels deur Luzette Strauss

Samesteller en redakteur

• Die Transvaalse Laeveld (1975)
• Bartho (1984)

Vertalings

• Vaarwel wapens – Ernest Hemingway (1965)
• Man en muis – John Steinbeck(1965)
• ’n Pad loop dood – Chinua Achebe (1966)
• Die leeu van Modderspruit – Louwrens Penning (1966)
• Die held van Spioenkop – Louwrens Penning (1967)
• Die kolonis van Suidwes-Afrika – Louwrens Penning (1976)
• Die oorwinnaar van Nooitgedacht – Louwrens Penning (1976)
• Die verkenner van Christiaan de Wet – Louwrens Penning (1976)

Bronne

Boeke

• Antonissen, Rob Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Elsiesrivier Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966
• Antonissen, Rob. Verkenning en kritiek. H.A.U.M. Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 1979
• Aucamp, Hennie. Kort voor lank. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe, Tweede druk 1980
• Barnard, Chris. Op ’n dag in Rome in Herinnering se wei. Perskor-uitgewery Johannesburg Tweede uitgawe Eerste druk 1977
• Beukes, W.D. (red.) Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
• Botha, Danie. Voetligte en applous! Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2006
• Brink, André P. Aspekte van die nuwe drama. Academica Pretoria en Kaapstad Tweede hersiene uitgawe 1986
• Brink, André P. Aspekte van die nuwe prosa. Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe Derde druk 1972
• Brink, André P. Vertelkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1987
• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
• Coetzee, A.J. Chris Barnard in Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-BoekhandelJohannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• De Vries, Abraham H. Kortom. Academica Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1983
• De Vries, Abraham H. Kortom 2. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1989
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Smuts, J.P. Chris Barnard (1939-) in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Smuts, J.P. Karakterisering in die Afrikaanse roman. Hollandsch Afrikaansche Uitgevers Maatschappij Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1975
• Smuts, J.P. (Red.) Kompas. HAUM Kaapstad Eerste uitgawe 1965
• Smuts, J.P. Triptiek. Tafelberg- Uitgewers Beperk Kaapstad Tweede uitgawe Vyfde druk 1997
• Snyman, Henning. Kort keur: Abraham H. de Vries. Reuse-Blokboek 3 Academica Pretoria Kaapstad en Johannesburg Tweede druk 1983
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 2006
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers Eerste uitgawe Tweede druk 2005

Tydskrifte en koerante

• Anker, J. ‘Bos’ deur Chris Barnard – ’n interpretasie. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 29 no. 2. Mei 1991
• Barnard, Chris. Wenner skryf oor sy eie werk. Rapport, 13 Mei 1973
• Beyers, Yvonne. Hande in die aarde… oë op die ewigheid. Boeke Insig. No. 6, Somer 2009
• Bouwer, Anna-Retha. Barnard is terug waar als begin het. Beeld, 19 Julie 2014
• Coetser, J.L. Twee televisiedramas deur Chris Barnard: ‘Nagspel’ en ‘Piet-my-vrou’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 34 nos. 1 en 2, Februarie/Mei 1996
• De Jager, Frederik. Die kind in traksie agter ‘Moerland’. Insig, November 1992
• De Vries, Willem. Weergawe van die waarheid. Beeld, 9 Februarie 2009
• De Vries, Willem. Barnard se ‘Bundu’ op kortlys. Beeld, 15 April 2013
• Du Plessis, Sonia. Verhale uit ‘Verlore paradyse’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 35 no. 2, Mei 1997
• Heyns, Katinka. Prentjie van ’n toornaar. Boeke Insig. No. 6, Somer 2009
• Kloppers, Albert. Oor Pirow Bekker se bloemlesing ‘Om laaste te kan lag’. Tydskrif vir Letterkunde.Jaargang 28 no. 3, Augustus 1990
• Kloppers, A. By die lees van ‘Verlore paradyse. Yydskrif vir Letterkunde. Jaargang 29 no. 4, November 1991
• Krüger, Johan. ’n Nuwe heup vir ‘mank’ Chris. Rapport, 27 Februarie 1994
• Louw, Salomi. Die storie agter die storie: Chris Barnard se ‘Piet-my-vrou’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 29 no. 3, Augustus 1991
• Louw, Salomi. Die verbeeldingswêreld van Lafras Verwey. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31 no.4, November 1993
• Malan, Charles. ’Man in die middel’ van Chris Barnard. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 17 no. 3, Augustus 1979
• Odendaal, L.B. ’Pa maak vir my ’n vlieër, pa’ van Chris Barnard. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 18 no. 2, Mei 1980
• Pieterse, Henning. ‘Pylvak’ saamgestel deur J.P. en Ria Smuts. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 26 no. 2, Mei 1988
• Pieterse, H.J. Van messel tot lakenskeur: ‘Verlore paradyse’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 35no. 4 en Jaargang 36 no. 1, November 1997/Februarie 1998
• Pretorius, Réna. Commendatio tydens die oorhandiging van die Hertzogprys vir Drama aan Chris Barnard op 21 Junie 1991. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 30 no. 1, Februarie 1992
• Prins, M.J. ’Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns’ byeengebring deur A.P. Grové. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 24 no. 1, Februarie 1986
• Rautenbach, Elmari. Prys vir lewenslange prestasie. Beeld, 17 November 2011
• Renders, Luc. ‘Mahala’ of die mite van Siva. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 17 no. 3, Augustus 1979
• Retief, Hanlie. Die twaalfuur-angs. Rapport, 7 Oktober 2012
• Rossouw, Johann. ‘Paljas’ wys dat taal sy grense het waarbuite ’n ander wêreld is. Plus, 6 Februarie 1998
• Rudolph, C.F. In gesprek met Chris Barnard (skrywer). Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 8 no. 1, Februarie 1970
• Salzwedel, Ilse. Chris Barnard wag nie vir inspirasie. Tydskrif Rapport, 15 Maart 2009
• Smith, M.E. ’Om laaste kan lag’ saamgestel deur Pirow Bekker. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 25 no. 2, Mei 1987
• Smuts, J.P. Chris Barnard se hoorspele. Standpunte. Nuwe reeks 127, Februarie 1977
• Smuts, J.P. en Smuts, Ria Die buitestaander as rebel: ‘Die rebellie van Lafras Verwey’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 33 no.1, Februarie 1995
• Smuts, Ria. ’n Duiwel uit ’n bos: ‘Die gog’ deur Chris Barnard. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31 no. 4, November 1993
• Smuts, Ria. Op reis na ’n verlore tyd. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 35 no. 4, Augustus 1997
• Snyman, Lydia. Scheepersprys vir Jeugliteratuur aan Chris Barnard: Huldigingswoord. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28 no. 2, Mei 1990
• Snyman, Maritha. Die Afrikaanse jeugliteratuur: ’n herbesinning. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 32 no. 3, Augustus 1994
• Steenberg, Elsabe. Chris Barnard se hantering van die kinderkarakter. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 14 no. 1, Februarie 1976
• Steenberg, Elsabe. ’n Bespreking van vyf verhale uit ‘Kort keur’ van Abraham H. de Vries. Tydskrif vir Letterkunde” Nuwe reeks 20 no. 2, Mei 1982
• Stehle, Rudolf. Ná rooftog saal hy wilde perd op. Beeld, 14 Junie 2013
• Swart, A.M. Twee televisiedramas: ‘Nagspel’ en ‘Piet-my-vrou’ deur Chris Barnard. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 30 no. 1, Februarie 1992
• Van der Hoven, Eghard. Erepenning vir Rolprentkuns aan Sonneblom-filmproduksies:Huldigingswoord. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28 no. 2, Mei 1990
• Van der Walt, P.D. ‘Pendoring (Edms.) Bpk.’ (A.S. van Straten) en ‘Nagspel’ (Chris Barnard). Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 27 no. 2, Mei 1989
• Van Deventer, Susanne. Verbeelde werklikheid en kontras in vier verhale uit ‘Verlore paradyse’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 31 no.1, Februarie 1993
• Van Niekerk, Dolf. Om stil te bly. Plus, 15 Julie 2009
• Van Zyl, Ia. ’Pa maak vir my ’n vlieër Pa’ van Chris Barnard. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 25 no. 2, Mei 1987
• Vermeulen, H.J. ’n Tekstuele analise van Chris Barnard se ‘Pa maak vir my ’n vlieër pa’. Standpunte. Nuwe reeks 119, Junie 1975
• Viljoen, Buks. Aanval was soos fliek, sê Barnard. Beeld, 21 September 2012

Eksterne skakels

• IMDB-profiel
• NB Uitgewers Outeur se profiel Geargiveer 27 November 2010 op Wayback Machine
• Umuzi Randomhouse Outeur se profiel
• Star.co.za The top of the heap – Augustus 2006, Chris Barnard en Katinka Heyns by die Aardklop kunstefees
• KKNK – soul food for theatregoers^{[dooie skakel]} – Februarie 2007, Chris Barnard se Die Twaalfuurwals verskyn by die 2007 KKNK
• iafrica.com KKNK's sweet sixteen Geargiveer 13 Mei 2010 op Wayback Machine – Februarie 2010, Chris Barnard se Taraboemdery verskyn by die 2010 KKNK.