Die Brandwag

Die Brandwag was 'n Afrikaanse tydskrif wat van 1 Februarie 1937 tot 24 September 1965 weekliks in Johannesburg verskyn het.

Gustav Preller, toe hy redakteur van Ons Vaderland was.

Agtergrond

Die Afrikaanse Pers Beperk het hom kort na die verskuiwing uit Pretoria na Johannesburg van Die Vaderland, wat op 2 Julie 1936 die eerste maal as middagblad verskyn het, beywer om deur algemene drukwerk sy geldelike posisie te versterk. Nog 'n weg waarlangs die pers sy eie bestaan meer wou beveilig was die verskyning van 1 Februarie 1937 af van 'n weeklikse byvoegsel tot Die Vaderland met die naam Die Brandwag. Die naam is gekies ter ere van sy voorganger, die eerste Afrikaanse weekblad van gehalte in die Noorde van die land wat van 1910 tot 1922 in Pretoria uitgegee is in 'n ernstige poging om die Afrikaanse taal te bevorder, potensiële skrywers te ontdek en aan te moedig en om Afrikaners se leeslus te prikkel.

Voorblad, 1 November 1910.

Voorgangers

Dr. W.M.R. Malherbe.

Die eerste Brandwag het vanaf Uniewording op 31 Mei 1910 tot Februarie 1922 onder mederedakteurskap van dr. W.M.R. Malherbe en dr. Gustav Preller verskyn en was die mondstuk van die Afrikaanse Taalgenootskap (sien Geskiedenis van Afrikaans). Malherbe het van September 1910 tot 1919 alleen die redakteurskap behartig, waarna Preller by hom oorgeneem het. Die tydskrif het 'n belangrike bydrae gelewer tot die ontwikkeling van die Afrikaanse letterkunde in die nadraai van die Anglo-Boereoorlog en 'n lewendige belangstelling by sy lesers in die geskiedenis van die land aangewakker deur artikels soos byvoorbeeld dié deur Preller geskryf oor die Voortrekkers. Dit het onder meer insiggewende artikels oor die skilder- en beeldhoukuns bevat en het met buiteblaaie gespog wat deur kunstenaars soos Pierneef en Frans Oerder ontwerp is. 'n Ruk lank het dit 'n hoë letterkundige standaard gehandhaaf en bydraes van die voorste Afrikaanse skrywers en digters. Onder hulle het Jan F. Celliers, Louis Leipoldt, Leon Maré en Jochem van Bruggen getel. Die eerste gedig van Toon van den Heever het in Die Brandwag verskyn, naamlik In die Hoëveld, die Afrikaanse verwerking van De Mynwerker, wat in die Joernaal van die Ermelo-Hoërskool se Jongensklub in 1913 opgeneem is. Vanaf Maart 1920 het Die Banier as maandblad oor die wetenskap en letterkunde saam met Die Brandwag verskyn. Nadat Die Brandwag self tot niet gegaan het, het Die Banier nog enkele jare lank op sy eie voortbestaan.

'n Onverwante blad van hoë letterkundige waarde was Die Nuwe Brandwag wat van 1929 tot November 1933 verskyn het met prof. M.L. du Toit en Pierneef as redakteurs. Omdat die plek van die eerste Brandwag teen daardie stadium hoofsaaklik deur die Huisgenoot ingeneem is, het Die Nuwe Brandwag hom veral op die letterkunde en kuns van 'n hoë gehalte toegespits. Artikels oor musiek, beeldhoukuns, argitektuur en skilderkuns het gereeld verskyn en afdrukke van kunswerke is hiermee tesame geplaas. Dit het 'n forum vir oorspronklike Afrikaanse digkuns, prosa en drama geword en ook resensies bevat van Afrikaanse, Nederlandse en Engelse letterkunde. Dit was waarskynlik een van die beste Afrikaanse tydskrifte van sy soort tot dusver.

Die Nuwe Brandwag se vierde nommer van sy eerste jaargang in 1929. Die buiteblad is waarskynlik deur mederedakteur Pierneef ontwerp.

Die Brandwag (1937-1965)

Die groeiende gewildheid van die bylaag tot Die Vaderland het die bestuur laat besluit om dit reeds van September 1937 as 'n selfstandige weekblad te laat verskyn. As sodanig het dit geleidelik bekendheid verwerf danksy die knap manne wat as redakteurs gedien het en die talentvolle medewerkers en bydraers, bykans almal ontluikende skrywers van formaat wat die Afrikaanse letterkunde mettertyd sou verryk en by die Afrikaanse publiek in al groter getalle 'n besondere leeslus sou wek. Die eerste redakteur van Die Brandwag was Otto Schwellnus. Van die eerste medewerkers wat later groot bekendheid sou verwerf, was onder meer Ella van Heerden, vrou van die hoofredakteur van Die Vaderland, Elisabeth Eybers, Uys Krige en S. Ign. Mocke.

Na tien maande volg A.M. van Schoor vir Schwellnus op. Met hom as toe reeds geroetineerde joernalis gaan Die Brandwag 'n tydperk van groot vooruitgang tegemoet sodat die leserstal nagenoeg 40 000 was toe hy teen die einde van 1945 die redakteurskap aan een van sy eertydse assistente, Rud. P. Visser, oorhandig het. Schwellnus kon intussen 'n gedugte span medewerkers byeenbring: C.M. van den Heever, Kleinjan (dr. J.L.R. van Bruggen), N.P. van Wyk Louw, I.D. du Plessis, dr. P.J. Nienaber, prof. dr. T.H. le Roux, prof. H.M. van der Westhuizen, Kootjie van den Heever, G.A. Watermeyer, Johannes van Melle, dr. P. de V. Pienaar, dr. William Nicol, dr. A.H. Murray, Lulu Latsky, J.M. Friendenthal, dr. G. Eloff, Willem Kamp, Mikro, prof. dr. T.J. Haarhoff, dr. Gustav Preller, Gerhard R.A. Moll, dr. G.S. Nienaber, Sophie Roux, mev. T.C. Pienaar en andere. Die tydskrif bereik in September 1948 'n verkoopsyfer van 100 000.

'n Geruime tyd lank het prof. Abel Coetzee boekbesprekings vir sowel Die Vaderland as Die Brandwag waargeneem terwyl hy ook 'n reeks van 453 artikels in Die Brandwag die lig laat sien het oor die Afrikaner se volkskundig-kulturele besit, die eerste studie van die aard wat in Suid-Afrika gepubliseer is. Mev. S. de Kock, wat as Sita landwye bekendheid verwerf het as onderhoudende skrywer en groot vriendin van die Afrikanerjeug, was ook een van die uitmuntende persoonlikhede op wie se medewerking Die Vaderland en Die Brandwag trots kon steun.

Baie jare lank was Die Brandwag 'n gewilde huisvriend van duisende lesers oor die hele land as weekblad van die Afrikaanse Pers Beperk en daarna van die Afrikaanse Pers (1962) Beperk. Na die eerste drie redakteurs kom Dirk Richard in Oktober 1954 en neem die leisels oor. (Hy was sedert 1962 die hoofredakteur van Dagbreek en Landstem). Ná Richard kom agtereenvolgens I.D. van der Walt, At de Beer, wat in 1968 nuusredakteur sou word van Hoofstad, die Afrikaanse middagblad in Pretoria, Jan Breytenbach, wat vroeër diens gedoen het in die redaksie van Rooi Rose, en uiteindelik van 1961 tot 24 September 1965 weer I.D. van der Walt.

Staking

Marius Jooste.

Die voorblad van Die Brandwag van 15 Maart 1946.

Op daardie dag is Die Brandwag as afsonderlike blad gestaak en sou dit voortaan by Fleur ingelyf wees as bylae tot die Afrikaanse Pers (1962) Beperk se uiters geslaagde Sondagblad, Dagbreek en Landstem. Die staking van so 'n groot en bekende blad was die besluit van die Pers se besturende direkteur, Marius Jooste, wat dit met die oog op moontlike probleme in die toekoms wou inlyf by 'n ander publikasie voor dit dalk uiteindelik 'n ondraaglike geldlas vir die maatskappy kon word. (Die sukses wat Huisgenoot later jare vir die Nasionale Pers behaal het, bewys sy besluit was na alle waarskynlik verkeerd.) Dit was gegrond op die gevolgtrekkinge van Otto Schwellnus en Willem Schoombie tydens 'n intensiewe en ekstensiewe ondersoek ter plaatse na die uitwerking van die fenomenale en summiere verowering van die een huishouding na die ander in Amerika, Engeland en Europa deur wat destyds in Suid-Afrika nog as beeldradio bekend gestaan het, op die gesinstydskrif. Hulle het "bo alle twyfel" bevind dat die medium vernietigend op die bestaan van die gesinstydskrif inwerk en dat "nagenoeg al sodanige tydskrifte in sowel Amerika as Europa na die solder gerelegeer is". Dit was egter in 1964, ruim 12 jaar voor "beeldradio" sy verskyning in die Republiek sou maak. 'n Bykomende oorweging was dat die opknapping van die blad om heeltemal aan die smaak en vereistes van die Pers se bestuur te voldoen, so 'n kolossale kapitaal sou vereis het, dat die aanwending daarvan in weerwil van wat hulle as "gevaartekens" beskou het, nie raadsaam sou wees nie. Daarom besluit hulle om die kapitaal liewer aan te wend om die Sondagblad op 'n stewiger grondslag te plaas en om die gewildheid van Rooi Rose verder uit te bou.

Fleur was in grootte nie die portuur van Die Brandwag op sy dag nie, maar hy het ruimskoots daarvoor vergoed in inhoud en tipografiese voortreflikheid.

Opvolgers

Van 1971 af verskyn daar in Johannesburg weer eens 'n weekblad met die naam Die Brandwag waarvan die redakteur Johan Fourie was en die sirkulasie in 1975 68 412. Dit is nie bekend wanneer dié tydskrif gestaak is nie en ook nie wanneer 'n Kaapse Die Brandwag, wat ses maal per jaar verskyn het, die eerste keer sy buiging gemaak het nie. Die redakteur was M. Heine en die sirkulasie van Januarie tot Junie 1975 52 841. Dit is uitgegee deur Brandwagpers (Edms.) Bpk.

Bronne

• Africa South of the Sahara 1975. 1975. London: Europa Publications Limited.
• Botha, F.M. (red.). 1976. Advertising & Press Annual of Africa 1976. Cape Town and Johannesburg: National Publishing Company (Pty) Ltd.
• Erasmus, L.J. 1969. 'n Volk staan op uit sy as: Verhaal van Die Afrikaanse Pers (1962) Beperk. Johannesburg: Afrikaanse Pers Beperk.
• Potgieter, D.J. (red.) 1970. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Beperk.