I.D. du Plessis

Izak David du Plessis (Philipstown, 25 Junie 1900 – Kaapstad, 11 Desember 1981) was 'n Afrikaanse skrywer en digter wat onder die naam I.D. du Plessis gepubliseer het. Hy was een van die sogenaamde Dertigers.

I.D. du Plessis
Gebore	Izak David du Plessis 25 Junie 1900 Philipstown
Sterf	11 Desember 1981 (op 81) Kaapstad
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Akademikus, skrywer

Du Plessis is een van die veelsydigste en vrugbaarste skrywers wat die Afrikaanse letterkunde nog gehad het. Naas jeugverhale, navertellings van ou legendes en volksverhale, spookstories, kortverhale, essays, werke oor die Maleiers en 'n outobiografie is hy die skrywer van een en twintig bundels poësie – bloemlesings en versamelings uitgesonderd – waarin hy uiteenlopende vorme soos die ballade en sonnet, die biegvers en hekeldig, die volkse vers en kwatryn beoefen. Hy skryf ook onder die skuilnaam Okulis.

Lewe en werk

Vroeë lewe en skoolloopbaan

Izak David du Plessis is op 25 Junie 1900 op Philipstown in die Karoo gebore as een van vyf kinders (vier seuns en ’n dogter), van Hendrik Jakob du Plessis en Huibrecht Johanna Alida du Plessis. Sy broers is Petrus Vorster, Jacobus Stephanus en Jacob en sy suster is Issie Davida.

Sy vader is eers onderwyser en toe prokureur op Philipstown en vanaf 1902–1905 prokureur in Kaapstad. In 1905 trek die gesin na Steynsburg, waar sy pa as prokureur praktiseer, maar die gesin keer in 1908 terug na Kaapstad as sy pa as regsadviseur aangestel word van die Spoorweë tydens die Burton-regime. Izak se pa is in 1929 oorlede en hy is slegs agt jaar oud toe sy moeder in 1908 oorlede is. Hy word vanaf die ouderdom van agtien maande in Kaapstad groot, behalwe vir die tydperk 1905 tot 1908 wanneer die gesin in Steynsburg bly. Sy skoolopleiding begin op Steynsburg en hy gaan dan vanaf 1908 op Petrusville skool en woon daarna ’n plaasskool in die Karoo by, waarna hy vanaf 1910 weer in Kaapstad is. Hy matrikuleer in 1917 aan Wynberg Boys High School in Kaapstad, waar die latere Eerste Minister Hendrik Verwoerd vir 'n paar jaar een van sy skoolmaats is. Daar heers in hierdie tyd sterk akademiese wedywering tussen Izak en Verwoerd en hulle neem gereeld beurte om eerste in die klas te staan.

Verdere studie en loopbaan

Vanaf 1918 studeer hy aan die Universiteit van Kaapstad waar hy die B.A.-graad in 1921 met lof behaal. Hy verower talle pryse, onder andere, die Donallier-prys vir Latyn, die Onze Jan Prys as eerste in die Unie van Suid-Afrika in die Hoogste Taalbondeksamen, die medalje vir Nederlands in sy finale B.A.-eksamen en die Redenaarsmedalje van die Universiteit van Kaapstad Debatsvereniging.

Hierna is hy drie jaar lank (van 1922 tot 1924) onderwyser in Latyn en Geskiedenis aan die Worcester Boys High School waarna hy sy studies aan die Universiteit van Kaapstad voortsit en in 1925 die B.Ed.-graad verwerf. Later sal hy op deeltydse basis ook sy M.A.-graad in 1931 aan hierdie universiteit voltooi, met onderskeiding in Nederlands en Afrikaans.

Hy bly die grootste deel van sy lewe in ’n woonstel in Tuynstraat, wat later Koningin Victoriastraat word. In 1925 op deeltydse basis en vanaf 1926 voltyds word hy  joernalis in die redaksie van Die Burger (hy is die eerste sportredakteur van hierdie koerant, waar hy onder andere gereeld oor rugby verslag doen) en in 1927 is hy assistent-redakteur van Die Huisgenoot. Vanaf 1928 is hy lektor in Humaniteite aan die Kaapse Tegniese Kollege en soms deeltydse lektor aan die Universiteit van Kaapstad. In hierdie jare ontstaan sy belangstelling in sport (veral rugby) en begin hy jeugverhale oor hierdie tema skryf, terwyl hy vanaf die vroeë dertigerjare ook toenemend belangstel in die maatskaplike lewe en kulturele produkte van die Maleiers. In die jare 1933–1934 besoek hy dan ook die Ooste, waar hy onder meer Java en Bali aandoen. In 1932 aanvaar hy ’n aanstelling as lektor in die Departement Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van Kaapstad en in 1935 promoveer hy hier met ’n proefskrif oor Die bydrae van die Kaapse Maleier tot die Afrikaanse volkslied. In die dertigerjare reis hy heelwat in die buiteland en benewens die Ooste besoek hy onder meer Europa (waar hy die Berlynse Olimpiese Spele van 1936 bywoon) en Suid-Amerika.

Persoonlike lewe

Hy is nooit in sy lewe getroud nie. Na aanleiding van sy bundel gedigte Vreemde liefde is dit egter duidelik dat hy hom aangetrokke gevoel het tot dieselfde geslag in ’n tyd toe die gemeenskap baie sterk gekant was teen hierdie soort verhoudings. In ’n poging om ’n “normale” lewe te lei, raak hy dan in die veertigerjare verloof aan dr. Anna de Villiers, bekende romanskrywer en taalhistorikus van Stellenbosch. Hy verbreek hierdie verhouding, maar voel hierna so ongelukkig dat hy straf begin drink en sodoende sy betrekking by die universiteit in gevaar stel. Die rektor versoek dan vir N.P. van Wyk Louw en J. du P. Scholtz om met hom te gaan praat, waarna hy sy drankgebruik afskaal. Izak het later ’n langdurige en stabiele verhouding met sy lewensmaat John Wakefield.

Kaapse Maleier-gemeenskap

Sy verbintenis met die Maleier-gemeenskap aan die Kaap is besonder diep. In 1931 kom hy in die loop van sy navorsing vir sy doktorsgraad oor die volkslied op ’n bron af wat ’n belangrike kultuurskat van Suid-Afrika aan die vergetelheid ontruk. Toevallig verneem hy dat die Kaapse Maleiers nog Hollandse volksliedere sing, en kom dan in aanraking met Rasdien Cornelius, een van die Maleise baassangers. Die ongeletterde Rasdien het sedert 1906 baie van die Hollandse volksliedere by Frans de Jong, ’n verloopte Hollandse matroos, geleer. So word in hierdie gemeenskap dan liedere bewaar wat selfs in Nederland vergete geraak het. Du Plessis lê die meeste van die liedere en die Maleise sang op plate vas en monster en organiseer ook die Maleiersang op groot en doeltreffende skaal. Nadat hy die vertroue van die Kaapse Maleiergemeenskap gewen het, loods hy verskeie aksies om die buitewêreld aan hierdie kleurryke gemeenskap en hulle prestasies voor te stel. Hy laat Rasdien se Hollandse koor oor die radio uitsaai en die destydse goewerneur-generaal, die hertog van Clarendon, hoor dit en nooi hulle uit om voor hom te kom optree. Sedertdien is hulle sangbedrywighede behoorlik en sterk georganiseer, met die Maleise Koorraad wat Du Plessis in 1935 gestig het, as middelpunt. Jaarliks het die Maleise kore in die Kaapstadse stadsaal bymekaar gekom om aan koorwedstryde deel te neem en die saal het oorgeloop van toeskouers. Hy bring ook ’n Maleise komitee op die been wat hulle saam met ’n groep Kapenaars beywer vir die behoud van die Maleise woonbuurt in die Bo-Kaap. In 1980 toer hy saam met die Raad van Maleierkore oorsee. Hulle bied konserte aan in Engeland, Italië en Nederland, waar hulle deelneem aan die Tulip-time International Choral Festival in Katwijk.

In 1948 word hy hoof van die Instituut vir Maleise Studies aan die Universiteit van Kaapstad en word later ook lid van die Raad van hierdie universiteit. Van 1951 tot 1961 dien hy as Kommissaris van Kleurlingsake en in 1961 word hy Sekretaris van die departement. Hy tree in Junie 1963 uit die staatsdiens, maar bly tot einde 1964 persoonlike adviseur van die betrokke Kabinetminister. Hierdie betrekking stel hom in staat om heelwat waardevolle werk vir hierdie bevolkingsgroep te doen. Hy is onder meer gemoeid met die oprigting van die Universiteit van Wes-Kaapland in 1961, waar hy vanaf die vroeë vyftigerjare dien in ’n komitee onder voorsitterskap van H.S. van der Walt, destydse Sekretaris van Onderwys, wat die universiteit se stigting moes beplan. Na stigting dien hy in die raad van die universiteit en word dan ook die kanselier vanaf 1970 tot 1978. Hy toon ook ’n besondere belangstelling in die musieklewe en is onder meer ’n stigterslid van die Kaapstadse Simfonie-orkes. Saam met sy lewensmaat John Wakefield deel hy vir geruime tyd tot aan die einde van sy lewe ’n huis in Somerset-Wes.

Op 29 November 1981 het hy ’n beroerte-aanval, waarna hy na die destydse Volkshospitaal in Kaapstad geneem is, waar hy op 11 Desember 1981 oorlede is.

Grafkelder

In die sestigerjare laat Izak ’n grafkelder in die styl van ’n kramat in die groen omgewing van die Franschhoek-vallei op die plaas Bordeaux bou. Sy lewensmaat, John Wakefield, wat in die middel sewentigerjare oorlede is, word hier begrawe. Ook sy honde, Sally en Buster, is in loodbelynde kiste in hierdie grafkelder weggebêre. Hier rus ook Jeun-Prieur, stamvader van die Du Plessis’s, saam met agt ander geslagte, met Izak die eerste van die tiende geslag. ’n Gedeelte van Izak se as is op 5 Februarie 1982 hier ter ruste gelê, terwyl die ander gedeelte in die kerkhof op die familieplaas Houtkraal naby De Aar begrawe is.

Skryfwerk

Poësie

Reeds sedert 1920 publiseer hy gedigte in die tweetalige Kwartaalblad van die Universiteit van Kaapstad, Die Huisgenoot, Die Kleinspan en Die Nuwe Brandwag en later ook die Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring, sommiges onder die skuilnaam Okulis. Benewens die Engelse gedig Ophelia in The South African Nation van 12 Maart 1927 is al sy aanvanklike gedigte in Afrikaans.

Hy stel in 1928 ’n manuskrip saam wat hy onder die titel Gedigte voorlê vir beoordeling van die Hertzogprys. Uit ’n groot aantal van hierdie gedigte wat sedert 1920 in tydskrifte verskyn het, stel hy sy debuutbundel Lied van Ali en ander gedigte saam. Dit bevat hoofsaaklik bekoorlike ligte liedjies, maar bevat ook treffende natuurbeelde, terwyl die vier ballades met Oosterse temas en suggesties van die wêreld van Islam nuut is in Afrikaans. Sy vertalings uit die Franse poësie is ook verdienstelik. Die bundel word in vyf afdelings verdeel. Vier Oosterse gedigte is die eerste afdeling en is ballades met ’n Oosterse tema. Die lied van Ali bevat ’n atmosfeerryke musikale beskrywing van die Oosterse mark, wat uitgroei tot ’n verhaal van liefde en jaloesie. Hierdie gedig en die ander drie, Die Sjalimeer, Die opaal en Dood van Ali word aan mekaar gebind deur die tragiese liefde van Ali vir die Sultan se vrou. Die afdeling Algemeen bevat gedigte oor ’n verskeidenheid onderwerpe. Hierin is enkele gevoelige natuurgedigte verdienstelik, soos Gee my met sy nostalgiese beskrywing van die Karoo se unieke landskap en veral Kelkiewyn met sy fyn klanknabootsing. As my hart nou wil sing is ’n spontane uiting van vreugde. Die afdeling Om te sing is ’n aantal liedjies, Uit die Frans bevat Franse vertalings van onder andere Verlaine, Hugo en Rostand, en Vir die kleinspan is kinderverse.

In die Sabie is ’n goedige hekeldig op destydse aktualiteite in die Afrikaanse samelewing (insluitende die spellingstryd, die Du Plessis-kerksaak en politieke toestande), vermom as ’n dieregeskiedenis met ’n windhond as sentrale karakter. Die luimige woordkeuse vermaak, maar die stuk mis die essensiële verontwaardiging wat die satire verby die alledaagse na ’n meer universele vlak kon neem. Ten spyte van nuwe temas en ’n nuwe aanslag, is hierdie poësie steeds meer tradisioneel van aard. Verder is die tema verouderd omdat die aktualiteit van die tyd vergete is en die stryd gestry is.

In sy volgende twee digbundels sluit hy aan by die meer individualistiese verse van sy tydgenote, die Dertigers.

Die gedigte in Stryd volg die motto voorin van die Nederlands-Joodse digter Jacob Israel de Haan: “In onrust geboren, word ik gedreven tot waar de dood my kust”. Dit is dus biegverse waarin die digter in voortdurende konflik en gevegte met sy “bloedrooi luste” poog om suiwerheid te bereik, maar terselfdertyd bewus is van sy geringe krag en sondigheid. Die tiental belydenis-sonnette (Duister weë) is dan ook van die hoogtepunte in die bundel, selfs al is dit merendeels die menslikheid en eerlikheid wat tref, eerder as die tegniese bemeestering van die Petrarcaanse sonnet of die suiwerheid van segging. Waar die innerlike stryd duidelik gaan om wellus en seksuele strewe, word hierdie tema gesuggereer eerder as beskryf, wat dan ook die betekenis verbloem en die impak verminder. Nogtans is gedigte soos Gekerker in die kelder van die vlees, Soos deur ’n lamp van melkwit porselein, Ek struikel deur die lewensweë heen en Die groot rooi appels van die lewensboom aangrypend. Hierdie verse verskyn in die vroeë dertigerjare reeds in tydskrifte en is daardeur die eerste belydenis in Afrikaans van die enkeling se stryd met die bose en met die luste van die vlees. Liefdesgedigte soos Offerande, Et praeterea nihil (wat veral tref met sy mooi beeld van die eensame reier wat agterbly na die dood van sy maat) en Eenling is die mens gebore is noemenswaardig, al is nie ’n enkele een in sy geheel goed nie. Ook goed is die Karoo-sonnette (veral Koppies met sy kombinasie van die antieke mitologie en die plaaslike natuur) waar die natuurbeskrywings eg en vars aandoen en die spreker sy lewensgevoel op die landskap projekteer. Van ’n koningsdogter is ’n Germaanse ballade (waarin die verhaalelement eerder as die liriese oorheers) en beeld effektief die hofhouding van ’n Middeleeuse koning uit. Die koning het die mag om sy dogter as vrou aan te bied aan die ridder van sy keuse, terwyl die bode, wat die prinses se eintlike minnaar is, in hierdie bestel geen hoop kan koester om met haar te trou nie. Die bode word dan ook deur die koning gedood.

Du Plessis se volgende bundel sluit ten nouste by Stryd aan, waar hy die oorheersende tema egter meer intellektueel en minder emosioneel benader. Vreemde liefde bevat, soos die titel aandui, liefdesgedigte met homoseksuele suggesties. Mooi is die digterlike uiteensetting van As ek my vreemde liefde bloot moes lê, wat naas aanhalings van Sappho en Marsman as motto vir die bundel gebruik word. Die gedigte word genommer eerder as om daaraan titels te gee, met die insetreël wat hier gebruik word om die gedig te identifiseer. Die bundel is in vier afdelings verdeel. In die eerste word eensaamheid en die hunkering na die geliefde beskryf, met die alleenloper wat gestel word teen die geborgenheid van die gesin. Die tweede afdeling besing die samesyn met die geliefde, getemper deur die besef van die verganklikheid van liefde en die vreugde wat dit bring. Mooi is hier IX: Die hart van die daeraad het ons ingery, wat die hoogtepunt van samesyn in kwatrynvorm uitbeeld. Die derde afdeling betreur die einde van die verhouding wat soveel troos maar ook vernedering gebring het en die skeiding, met XXVI (Ek wonder of jy soms) wat veral die gevoel duidelik verwoord.  Die laaste afdeling aanvaar dat rus slegs gekry kan word in ’n groter liefde, naamlik dié van Christus. Dit is waarskynlik dat hierdie bundel sy finale beslag gekry het nadat die innerlike stryd reeds uitgewoed was en daar meer besinning oor die impak daarvan was. Terwyl die verse dus meer beheers is, mis dit tog iets van die spontaneïteit van Stryd. Die titelgedig word in 2008 aan ’n hele nuwe geslag lesers bekend gestel toe dit as gedig (met vertalings in Engels en Xhosa) in Januarie 2008 aangehaal is in die Vigs-aktiviste Zackie Achmat en Dallie Weyers se uitnodigingskaartjie na hul huwelik. Die gedig en die vertalings het ook op Achmat en die TAC (Treatment Action Campaign) se webtuistes verskyn. In 1937 word Vreemde liefde saam met Ballades met die Hertzogprys vir poësie bekroon.

Ballades is ’n saambundeling van ballades wat in vorige bundels (Lied van Ali en Stryd) verskyn het, maar bevat ook ses voorheen ongepubliseerde ballades. Veral treffend is Rietfontein, wat die verhaal vertel van twee minnaars wat by Rietfontein in die wit lig van die maan vermoor is. Die subtiele woordverandering in die herhalingsrefrein slaag daarin om spanning te bou en die werklike betekenis en verandering in atmosfeer te skilder. Vendetta het die wraak van ’n vrou in haar hartstog as tema, terwyl By die kruispad die tema het van die man wat sy siel aan die duiwel verkoop om sy wil op aarde te kry. In 1937 word Ballades saam met Vreemde liefde met die Hertzogprys vir poësie bekroon.

Du Plessis skryf sedert die vroeg dertigerjare toenemend kwatryne en in die bundel Kwatryne word ’n keuse hieruit saamgebundel. Tematies sluit baie van die kwatryne in die eerste groep aan by die gedigte in Vreemde liefde, waar hierdie belydenisse ’n blymoedige aanvaarding van die swakhede as mens vertoon. Veral mooi is In Djokjakarta met sy Oosterse atmosfeerskepping wat die romantiese agtergrond vir die geskenk van die spreker aan die geliefde vorm, en Oor donker velde. Oosterse, Kaaps-Maleise en ander temas uit die digter se reise word aangespreek in die tweede groep. Hoogtepunte is Reën in die duine, Skemering, Duiwe (met effektiewe vermenging van die duiwe en druiwe-beelde), Voorbode, Khalifa, Piekniek en Tempel-optog. Die derde groep van tien kwatryne is bepeinsinge oor die lewe, onrus en verganklikheid, wat eindig met Aanvaarding. In hierdie afdeling sluit die Carpe diem-motief tematies aan by die kwatryne van Omar Khayyám. Die kwatryne is persoonlik aan sy kuns en bevat vele fraai resultate, waarin veral die behandeling van klank en kleur uitstaan.

Skermutseling en skote sluit by die digbundel In die Sabie aan, waar die Skermutseling afdeling ’n hekeling is van literêre aktualiteite, insluitende die Vereniging vir die Vrye Boek, die polemiek oor Sy kom met die sekelmaan van Hettie Smit en Kees Konyn (Die Groot Konyn) se satiriese rubrieke. Die afdeling Skote is gerig teen volksgebreke (soos kultuurlose kultuurleiers) en die politieke beleid. Hierdie temas is uit hulle aard slegs van verbygaande belang en die digter slaag nie daarin om daaraan ’n meer universele betekenisvlak te gee nie.

Die vlammende fez bevat verse oor die wêreld van die Kaapse Maleiers, beide stemmingskuns en verhalende verse. Besonder treffend is die gedigte Karnaval (met Madjiet se lied wat die kern vorm van die weergawe van die kleurvolle en feestelike parade); In die Slamse buurt (wat daarin slaag om die mistroostige atmosfeer van armoede vas te vang); Katrina (die aangrypende weergawe van die prostituut se lot); en Kaalvoet-klonkie (wat in die reën sy ware verkoop ten einde iets te probeer kry om aan die lewe te bly maar ten spyte van sy haglike omstandighede steeds vreugde ervaar); wat almal aspekte van hierdie bevolkingsgroep se lewe en kultuur saamvat. Veral die laasgenoemde twee gedigte is skrynend in sy uitbeelding van die uitsigloosheid van die karakters se bestaan. Die bundel word mooi geïllustreer deur die skilder Le Roux Smith le Roux.

Land van ons vadere (ook deur Le Roux geïllustreer) bevat benewens enkele natuurverse nasionale verse met ’n sosiale aksent, waarin die digter sy meestal enkelvoudige gedagtes oor hierdie temas uitdruk. Die titelgedig probeer om die Afrikaner se nasionalistiese strewe te versoen met die dwingende doel om eenheid na te streef. Die verse is meestal sonder ontroering en is vol retoriek. Bloemlesing is die digter se eie keuse uit sy gepubliseerde werk tot op daardie stadium, waar hy die gedigte in tematiese groepe indeel.

Ballade van die eensame seeman bestaan uit 75 kwatryne op meestal viervoetig-jambiese metrum, waarin ’n seeman in monoloogvorm sy lewensverhaal vertel (met eggo’s van Coleridge se Rhyme of the Ancient Mariner asook Herman Melville se Moby Dick). Die spreker bevind hom as eensame op ’n verlate eiland in die Yssee, waar hy in hierdie omgewing saam met sy vriend, die harpoenier, na die onoorwonne “Wit Vis van die Sewe Seë” gesoek het. Sy vriend kom in die soektog om, maar na die smart het die seeman ontdek dat die sin van dinge die liefde is, die bestaansrede en ook die rigsnoer van sy lewe. Ten spyte van mooi onderdele is daar geen afdoende verklaring vir die seeman se insig nie en maak die digter te veel gebruik van herhalings en stoplappe om as geheel ’n impak te maak. Waar die eerste gedeelte vaartbelyn is en ook ’n sekere spanning meebring, is die laaste gedeelte se moralisering ’n insinking.

Verhalende ballades is ballades wat reeds voorheen gepubliseer is, maar sluit ook in ’n voorheen ongepubliseerde Slamse ballade, Daar kom die Alibama, en die naturelle-ballade Nonkala, waar die terugkeer van die jagters ook die koms van haar man se doodstyding is. Ballade van die eensame seeman is ook weer hierin opgeneem.

Lig en skaduwee is ’n bonte versameling verse met temas en vorms wat uit vorige bundels reeds bekend is en meeste van die gedigte reeds in ander bundels verskyn het. Die ses pantoens (Maleise kwatryne van viervoetige verse, waar daar ’n skynbare onsamehangendheid is tussen die eerste en tweede verspaar) voeg tog ’n nuwe aspek aan sy kwatryne toe. Die titel van die bundel word ontleen aan Vooraf, waarin die spreker die jonger digkuns se “vlymskerp” en “flikkerende” woord verwerp en eerder kies vir die “warm” en “helder” woord wat deur lig en skaduwee kring.

Die sanger, die bose en die lied vertel die verhaal van die sanger wat misken was en dan terugkeer na sy mense om weer vir hulle te sing. Wanneer sy gawe weer verwerp word, herken hy die bose wat in hom gesetel is en soek die fout by homself. Hierna sing hy minder eersugtige liedere en dien sy mense met sy talent. Du Plessis slaag egter nie daarin om die verhaal as poësie dig te weef nie. Hierdie fase van sy digkuns word weer in 1957 afgesluit deur ’n eie keur uit sy werk, wat onder die titel Versamelde verse verskyn, hierdie keer per bundel en in chronologiese orde geklassifiseer. Versamelde ballades, Karoo-verse en Vaderlandse verse is ook in hoofsaak saambundeling van vroeër werk, telkens met toevoeging van enkele nuwe gedigte.

Terugblik bundel kwatryne van verskillende aard en tematiek in drie afdelings, Mens en ster, Pantoens en Terugblik. Hierdie verse se tematiek is oor die algemeen meer modern as van sy vroeër werk, met die afdeling Mens en ster wat byvoorbeeld kwatryne oor die mens en die kosmos bevat. Die bundel bevat ook ’n reeks nuwe pantoens met volkse inslag, terwyl die lang kwatrynereeks Terugblik herinneringe uit die jeug en die verlede bevat, soms in mooi beelde beskryf.

Sjeg Joesoef was reeds die onderwerp van ’n gedig in Die vlammende fez Dit is ’n monoloog waarin die lewe van hierdie heilige geskets word, subtiel deurspek met filosofiese opmerkings oor die Suid-Afrikaanse rasseprobleem. Sjeg Joesoef van Makassar is ’n heilige en legende onder die Maleiers. As Oosterse vors word hy in die sewentiende eeu uit Makassar as politieke gevangene na die Kaap gestuur, waar hy die Moslem-geloof vestig. Hy word tussen die duine by Faure begrawe, wat vir elke gelowige Moslem in Suid-Afrika ’n heilige plek is. Voor in die bundel gee Du Plessis ’n deeglike oorsig van die hooffiguur se lewensverhaal wat nie net waardevol is nie, maar ook noodsaaklik om die verloop van die gedig te verstaan. Veral mooi is die mens se stryd teen die eensaamheid en teen homself en die uitreik na iets wat groter as hy self is, die soeke na die bron van alles.

Die besinning oor die rasseprobleem voer I.D. verder in Ballade van broer Blindeman, ook uit die Maleierperspektief gesien, met enkele geslaagde beelde en ’n prysenswaardige soberheid. Nogtans is die geheel nie afgerond genoeg nie en vervaag die kleurprobleem as sentrale tema soms agter ander onbenullige detail. Die Broer Blindeman van die titel kan gesien word as die simbool van die blanke owerheid en die blanke selfsug en dwarsdeur die werk groei die waarskuwing aan die blankes in intensiteit. In die ballade word vyf karakters (’n Maleise kunstenaar, ’n visserman, ’n bendelid, ’n sanger en ’n onderwyser) aan die woord gestel en deur suggestie word aangetoon hoe hulle gefrustreer word deur die beperkings wat die onregverdige rassebestel op hulle plaas. Versamelde verse verskyn by geleentheid van sy sewentigste verjaarsdag en bevat ’n keur uit sy digbundels tot op daardie stadium opgedeel in die afdelings Oosterse verse, Uit Sjeg Joesoef, Hekeldigte, Oor die Kaapse Maleiers, Karoo-verse, Vaderlandse verse, Ballades, sonnette en kwatryne en Ander verse.

In Kaapse moppies versamel hy Kaaps-Maleise volksverse wat hy oor baie jare opgeteken het. Ten tye van sy tagtigste verjaarsdag word sy gedigte almal saam versamel in Mens en ster, waarin ook ’n aantal voorheen ongepubliseerde gedigte uit die periode 1925–1937 opgeneem word.

Raamwerk vir Suid-Afrika het die Suid-Afrikaanse politieke situasie, die Afrikaner se rol daarin en die digter se eie “credo” as onderwerp. Die bundel beslaan drie afdelings, waarvan die eerste (1945: ’n Stem uit die verlede) ’n keur is uit sy bundel Land van ons vadere en die ander twee afdelings (1979: Ek het op Tafelberg gestaan en 1980: Nou het die uur ons ingehaal) nuwe verse bevat. Die bundel bepleit onderhandelinge tussen alle bevolkingsgroepe om individue nie op grond van ras nie, maar op grond van meriete hulle plek in die samelewing te laat vind.

Versamelbundels

Du Plessis se gedigte word in ’n menigte versamelbundels opgeneem, waaronder Groot verseboek, Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Afrikaanse versameling, Ons jongste letterkunde, Digters en digkuns, Afrikaanse ballades, Uit ons digkuns, Junior verseboek, Die junior digbundel, Nuwe Kleinverseboek, Nuwe Kleuterverseboek, Afrikaanse natuurpoësie, Digterstemme, Digters en digsoorte, Afrikaanse verse, Die dye trek die dye aan, Afrikaanse letterkunde, Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, Uit ons letterkunde, Goudaar, Verse vir Opperman, My Afrikaanse verseboek, Die goue vreugde, Voorspraak  en Woordpaljas. Sy gedigte word gereeld getoonset en deur bekende Afrikaanse sangers gesing.

Toonsetting van gedigte

Hubert du Plessis se liedsiklus Vreemde liefde is op die gelyknamige bundel gegrond en sy koorwerk Slamse beelde se teks is ontleen aan Die vlammende fez. Laurika Rauch se uitvoering van Katrina van die Bo-Kaap word baie bekend.

Engelse digkuns

Hy skryf ook Engelse gedigte. From a Persian garden is vertalings in Engels van ’n aantal kwatryne van Omar Khayyám. The passing show bevat gedigte oor die Suid-Afrikaanse politieke situasie, asook kwatryne geskryf by die dood van sy hond. Song of Venus word in ’n beperkte, genommerde oplaag uitgegee en bevat ’n soort hooglied oor die liefdespel tussen Mars en Venus.

Prosa

Kortverhale

Sy prosa is veral kortverhale wat hy in ’n aantal bundels versamel wat nie besonder hoog aangeslaan word deur kundiges nie. Legendes van alle nasies is ’n bundel waarin oorspronklike legendes oorvertel word. Die studie in verband met sy proefskrif het hom in aanraking gebring met die Oosterse mistisisme en in verskeie van sy verhale maak hy dan ook gebruik van Neo-Gotiek, waarin daar geheimsinnige, spookagtige en bonatuurlike elemente, soos vampiere, spoke en spiritisme, voorkom. Hierdie kortverhale van hom sluit in Mal Gert, Necropolis, Die feniks, Die swart aap, Scorpio, Die weerwolf en Maria.

Uit die Ander Wêreld is ’n eerste bundel met verhale wat die leser die geheimsinnige probeer inlei, waar onbekende en bonatuurlike magte aan die werk is. Hoewel die bonatuurlike element soms op verdienstelike wyse gesuggereer word, bly die voorstelling nugter van aard.

Afrikaanse goëlstories bevat sommige van die bogenoemde verhale.

Goëlery doen verslag oor gerapporteerde voorvalle van die bonatuurlike in die buiteland en in Suid-Afrika en in ’n aparte afdeling word moontlike verklarings vir wat aanleiding tot hierdie voorvalle kon gegee het, behandel. Bonatuurlike verskynsels wat kortliks ontleed word sluit in telekinese of levitasie, hipnose, telepatie, apport-fenomena, dematerialisasie, dwaalligte en bilokasie (of die vermoë om uittreding uit die materie te bewerkstellig sodat dit deur ander waargeneem kan word, al is die primêre objek elders). Dit is ’n interessante boek wat die resultaat van wetenskaplike ondersoeke tot op daardie stadium insluit. Hy verwerk gedeeltes van hierdie materiaal in Engels vir die publikasie van Poltergeists of the South. Uitgesoekte goëlstories word by die geleentheid van sy tagtigste verjaarsdag gepubliseer en is ’n keur uit sy verhale oor bonatuurlike verskynsels.

Die wedstryd en ander verhale vir die jongspan is ten spyte van die titel ook geskik vir volwasse lesers. Dit bevat onder andere drie vertaalde Franse verhale en drie speurverhale wat op mekaar volg. Tiperend van sy skryfwerk vir die jeug bevat dit ook ’n sportverhaal en verhale met ’n Oosterse agtergrond. Hoogtepunte is die verhale Blou-Jan en Die sanger, waarin die twee hoofkarakters simpatiek uitgebeeld word tydens ’n krisismoment in hulle lewens, waar hulle ware aard na vore kom. Blou-Jan is ’n parmantige straatseun, wat onder die invloed van ’n bende misdadigers ’n konstabel doodskiet tydens ’n inbraak. Abdullah is die baassanger van die Kaap wat in vyftig jaar ’n groot liedereskat versamel het. Tydens die oefeninge vir ’n karnaval het hy egter ’n ligte beroerte en moet op mediese advies ophou met sing. Dit is egter sang wat die lewe vir hom die moeite werd maak.

Kortverhale word verder versamel in Die Corcovado, waarin nege van die verhale wat reeds in Die wedstryd verskyn het, weer opgeneem word, sommige onder ander titels. So word Die verstoteling verander na Ontwaking; Toekomsplanne word Drie lewens, Die opaal word Diefstal?; Die wedstryd word Versoeking; Die geheim van die kamer word Die stem en Die nar word Jannie. Hierdie bundel bevat dus eintlik slegs drie nuwe verhale, asook twee vertalings van verhale van André Theuriet en Emmanuel Arène. Die vier verhale in afdeling II, Waar die sterre gloei, Drie lewens, Ontwaking en Dood van ’n kunstenaar het almal die stryd tussen pa en seun as tema, maar behandel ook die innerlike stryd van die seuns wat almal gevoelig is vir skoonheid in die natuur en die lewe.

Gevreesde vriend se titel dui reeds aan dat die bundel die dood as deurlopende tema het, met die paradoks dat die dood beide gevrees én ’n vriend kan wees, afhangend van die omstandighede. In Die redder is die hoofkarakter Jan ’n kunssinnige seun wat kunstenaar word en in die buiteland in Parys vir Henri ontmoet, wat sy mentor en minnaar word. Jan keer sonder goeie rede na tien jaar na Suid-Afrika terug, waartydens Henri sterf en Jan se lewe in uitsigloosheid verval. Hierdie verhaal is een van die eerstes in Afrikaans om die homoseksualiteit as tema te ontgin, hoewel nog aarselend. Maria is die verhaal van ’n prostituut wat na ’n nag van seksuele ekstase selfdood is, klaarblyklik gewalg deur die drange van die vlees en die uiterstes waartoe dit ’n mens dryf.

In Die verbode ryk handel die verhale grootliks rondom die Maleiers as hoofkarakters en word hulle lewenswêreld uitgebeeld, met die titel wat hierdie groep se uitsluiting uit die voorregte van die witmense se wêreld illustreer. In die verhale word ook vrae oor rassevermenging gestel, terwyl sosiale deernis vir die bruin mense duidelik is in verhale soos Twee wêrelde en Karnaval. Die sanger het reeds voorheen in Die wedstryd verskyn. In die kompstuin is ’n hoogtepunt in die bundel, waar die Maleierseuntjie Ishmael dit verkies om in die kompstuin rond te loop omdat sy huislike omstandighede neerdrukkend is. In die tuin is daar orals wedywering tussen kleure, soos by die visse en die voëls, wat as voorbereiding dien vir Ishmael se botsing met die wit ou mans. Hierdie konflik noop Ishmael om sy eerste versetsdaad te pleeg deur met ’n klip ’n peer van die boom af te gooi en weg te hardloop. Hy het in die tuin gemoedsrus kom soek, maar in ’n oorlewingstryd beland. Die boerhond slaag daarin om ’n tasbare atmosfeer van die Bose se teenwoordigheid te skep. Du Plessis stel bloemlesings saam uit hierdie verhale in Goede dood (waar die titelverhaal uit Gevreesde vriend kom) en Drie wêrelde, telkens met die toevoeging van ’n nuwe verhaal of verhale.

Moleste op die Albatros bevat agt luimige verhale van uiteenlopende aard.

Op die rand van die afgrond is die verhaal van ’n vrygesel wat in sy jong dae nie vir Miemie as vrou kon kry nie en toe self reggekom het met kosmaak en ander tradisionele vroulike huistake. Na baie jare sien hy dan weer vir Miemie en besef hoe gelukkig hy was om haar nie te hê nie. In die plek van die slanke aansienlike Miemie van sy jong dae is daar nou ’n enorme oorgewig vrou, op haar eie so groot soos drie vroue.

Versamebundels

Verskeie van sy kortverhale word in versamelbundels opgeneem, soos Die groot wit perd van Oupatjie in Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale en Uit die kontreie vandaan; Groen are in Twaalf Afrikaanse Kortverhale; en Die kompstuin in Vuurslag en Wys my waar is Timboektoe. Ander versamelbundels waarin sy werk verskyn sluit in Steekbaard onder redaksie van Abraham H. de Vries, Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal en Voorsmaak van F.V. Lategan, Vlugte saamgestel deur Sarel Marais, Tussen die engtes onder redaksie van D.B. Bosman, N.P. van Wyk Louw en W.E.G. Louw en Uit die skemeraand van J.P. Scannell.

Kaapse Maleier verhale

Hy word ’n kenner van die lewenswyse en kultuur van die Kaapse Maleiers en ’n groot aantal van sy werke (vir volwassenes sowel as kinders)) het hierdie bevolkingsgroep as onderwerp. In 1935 promoveer hy op ’n proefskrif oor Die bydrae van die Kaapse Maleier tot die Afrikaanse volkslied, wat later gepubliseer word. Hierin toon die skrywer hoe die Kaapse Maleier baie van die ou Hollandse liedjies bewaar het en ook taalkundig by Afrikaans aangepas het.

Die Maleise liedereskat is ’n versameling van volksliedjies.

Die Maleise samelewing aan die Kaap is ’n algemene en historiese beskrywing.

Sy Maleierverhale verskyn eers in die twee dele van Uit die Slamse buurt, wat opgevolg word deur Die gevleuelde perd en ander Kaapse stories.

’n Keur uit hierdie drie bundels word later onder die titels Doederomandro en ander Kaapse stories, Sapen Sewekop en ander Kaapse stories, Die Maboersa en ander Kaapse stories en na sy dood ook in Baroen en ander Kaapse stories gepubliseer. Hierdie eiesoortige verhale besit al die betowering van die onmoontlike wat soos die wondergedagtes van ’n kind eenvoudig moontlik word, met ’n wye verskeidenheid van oorspronklike en vindingryke temas. Uittreksels uit Uit die Slamse buurt en Die gevleuelde perd word in Engels vertaal en uitgegee as Tales from the Malay Quarter. Oorspronklik in Engels is The Cape Malays en saam met C.A. Lückhoff skryf hy ook The Malay quarter and its people.

Feitelike/vakkundige werke

Hy skryf verskeie boeke van meer filosoferende, feitelike en vakkundige aard. Die mag van die woord is ’n versameling van sy essays en sketse, waar die meeste van die essays die tema van die kuns en meer bepaald die taal en letterkunde het. Hierin maak hy talle kere stellings wat van diepe insig en rype oordenking getuig, maar hy slaag selde daarin om ’n essay te skryf wat in inhoud en vorm volkome sluit en dus in sy geheel bevredigend is.

Kom reis met my is ’n bundel met opstelle oor sy reiservarings. Die boek word in drie dele verdeel, waarin hy respektiewelik skryf oor reise in die Ooste, Suid-Amerika en Europa.

Aantekeninge uit Tuynstraat bevat outobiografiese aantekeninge van groot kultuur-historiese belang, aangesien dit gebeure van landsbelang as agtergrond het vir herinneringe, terwyl dit ook beskrywings gee van belangrike figure uit die letterkundige en politieke wêrelde. Hierin maak die skrywer ook op morele gronde ’n pleidooi vir die toekenning van volle landsregte aan die bruin mense. Versamelde prosa word uitgegee by geleentheid van sy sestigste verjaarsdag en bevat ’n keur uit sy kortverhale (saam met vyf voorheen ongebundelde verhale), Kaapse sprokies, essays, reisbeskrywings, goëlstories, literêre beskouings en ’n hoofstuk uit een van sy jeugverhale.

Jeugboeke

Hy skryf ook jeugboeke, waaronder die Springbok-reeks van sportboeke, met die klem op rugby. Hierdie boeke sluit in Die Springbok, Die silwervaring, Die rugbykroon en Rugby in Rio. Vier vriende (die senter Willie Venter, die losskakel Piet Uys, Tokkie die vetsak en Sigaret, die stil rooikop) se rugby ervarings word hierin weergegee, met die agtergrond onderskeidelik die Boland, Nieu-Seeland, Engeland en Argentinië, waarin benewens beskrywings van die groep se avonture ook inligting oor die betrokke lande en hulle kulture weergegee word. In Olimpiade woon die vier vriende die Olimpiese Spele in Berlyn by en leer die leser die agtergrond van hierdie spele ken, asook die geskiedenis en kultuur van Duitsland.

Verhale oor die Ooste

Die Ooste vorm die agtergrond vir baie van sy verhale, waaruit sy liefde vir en kennis van die Kaapse Maleier blyk. Die jeugromans Die skat van Robbeneiland, Die hart van Java en Die oog van Boeddha is almal avontuurverhale waarin die Ooste en die soektog na verlore skatte die agtergrond is.

Die hart van Java is die opvolg van Die skat van Robbeneiland, terwyl Die oog van Boeddha ’n onvoltooide manuskrip van H. Luhis as basis het.

Die wrak van die Grosvenor skryf hy saam met H.R. Cooper, waar die boek die stranding van die skip Grosvenor as agtergrond neem vir die seuns Jan en Jack se avonture tydens ’n skoolvakansie aan die Natalse kus. Tussendeur word die verhaal van die skip en die vroeë geskiedenis van Suid-Afrika ook in die verhaal ingevleg.

Volksverhale

Hy publiseer ook verskeie volksverhale in Legendes van alle nasies, terwyl Hasie by die dam eweneens ’n volksverhaal is, afkomstig uit plaaslike bodem. In 1962 ontvang hy die Scheepers-prys vir Jeuglektuur vir sy jeugboeke (Die skat van Robbeneiland, Die Springbok, Die Silwervaring, Die rugbykroon, Rugby in Rio, Olimpiade, Wrak van die Grosvenor, Hart van Java, Die oog van Boeddha, Kom reis met my, Legendes van alle nasies, Uit die Slamse buurt (deel I en II) en Die gevleuelde perd en ander Kaapse stories). Sy kinderverhaal Bawa Mera word opgeneem in die versamelbundel Goue fluit, my storie is uit onder redaksie van Linda Rode.

Engelse werk

In Engels is Buster, Sally and Mark (subtitel The story of three dogs). Die skrywer vertel hoe hy en sy vriend John, wat ’n huis in Somerset-Wes gedeel het, besluit het om vir hulle ’n hond aan te skaf. So kry hulle op Ruyterplaas naby Houtbaai ’n tien weke oue baster tussen ’n bokser en ’n boerboel, wat hulle Buster noem. Vier maande later sluit die opreg geteelde bokser Sally by Buster aan en na Buster se dood word die boerboel Mark lid van hierdie gesin. Rondom die kameraadskap van hierdie drie honde skryf hy dan ’n ontroerende essay.

Eerbewyse

Ten tye van sy tagtigste verjaarsdag in 1980 word I.D. du Plessis op talle wyses vereer. Die Universiteit van Kaapstad ken ’n eredoktoraat (D.Litt.-graad) aan hom toe vir sy bydrae tot die Afrikaanse letterkunde en ook sy bydrae tot die waardering van die Maleier-kultuur. Die Maleierkoorkomitee reël in hierdie jaar ’n spesiale tagtigste verjaardagfees vir hom in die Kaapstadse stadsaal. Terwyl hy in 1980 saam met die Raad van Maleierkore oorsee toer, ken die Universiteit van Rome ’n eremedalje aan hom toe uit erkenning vir sy bydrae op kultuurgebied en die bevordering van goeie rasseverhoudinge oor ’n lang tydperk. Die Stigting Jan van Riebeeck ken in Januarie 1982 postuum ’n erepenning aan hom toe vir sy bydrae tot die Afrikaanse en Maleier-kultuur en die Suid-Afrikaanse volkslewe.

Publikasies

Jaar	Publikasie
1931	Lied van Ali en ander gedigte
1932	In die Sabie Die Springbok Legendes van alle nasies
1933	Die silwervaring
1934	Die rugbykroon
1935	Stryd Uit die ander wêreld Die bydrae van die Kaapse Maleier tot die Afrikaanse volkslied
1936	Die wedstryd en ander kortverhale vir die jongspan
1937	Vreemde liefde Ballades
1938	Olimpiade
1939	Uit die Slamse buurt I Uit die Slamse buurt II Hasie by die dam Die Maleise samelewing aan die Kaap
1940	Die skat van Robbeneiland
1941	Kwatryne Goëlery Rugby in Rio
1942	Die Corcovado Die hart van Java Afrikaanse goëlstories I Afrikaanse goëlstories II
1943	Skermutseling en skote Die verbode ryk Die vlammende fez Die gevleuelde perd en ander Kaapse stories
1944	The Cape Malays Die oog van Boeddha
1945	Land van ons vadere Tales from the Malay quarter
1946	Gevreesde vriend Bloemlesing
1948	Kom reis met my
1949	Ballade van die eensame seeman Die skat van Robbeneiland en Hart van Java
1950	Olimpiade en Rugby in Rio
1952	Lig en skaduwee Die mag van die woord Verhalende ballades
1953	Goede dood The Malay quarter and its people (saam met C.A. Lückhoff)
1955	Die sanger, die bose en die lied
1956	Die wrak van die Grosvenor (saam met H.R. Cooper)
1957	Versamelde verse
1959	From a Persian garden
1960	Versamelde prosa
1961	Versamelde ballades
1965	Karooverse
1966	Vaderlandse verse Hasie by die dam Poltergeists of the South
1967	Terugblik
1970	Sjeg Joesoef Doederomandro en ander Kaapse stories Drie wêrelde Versamelde verse
1971	Sapen Sewekop en ander Kaapse stories
1973	Ballade van Broer Blindeman
1974	The passing show
1975	Aantekeninge uit Tuynstraat
1976	Song of Venus
1977	Kaapse moppies Die Maboersa en ander Kaapse stories
1978	Moleste op die Albatros Buster, Sally and Mark
1980	Uitgesoekte goëlstories Mens en ster Raamwerk vir Suid-Afrika
1982	Baroen en ander Kaapse stories

Samesteller

Jaar	Publikasie
1939	Maleise liedereskat

Sien ook

• Lys van Afrikaanse digters

Meer oor I.D du Plessis

• H.Ohlhoff se essay: http://repository.up.ac.za/bitstream/handle/2263/19555/Ohlhoff_IDduPlessis(1982).pdf?sequence=1
• Kort biografie op Storiewerf: http://www.storiewerf.co.za/cv's/cv_idduplessis_ph.htm
• Kort biografie op: http://gewildstegedigte.litnet.co.za/author/id-du-plessis/
• Lees van sy poësie: http://gewildstegedigte.litnet.co.za/author/id-du-plessis/

Toonsettings van sy werk

• Rietfontein (Gedig)→ Gerald Clark Rietfontein se leidam [Video] : http://www.geraldclark.co.za/video/rietfontein-se-leidam.html (ook beskikbaar op Youtube)

Bronne

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk. Elsiesrivier, 1964.
• Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk. Eerste uitgawe. Eerste druk Elsiesrivier, 1963.
• APB-Komitee vir Skoolboeke. Die junior digbundel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Sesde druk, 1963.
• Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) Voorspraak. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe. Tiende druk, 1994.
• Aucamp, Hennie. I.D. du Plessis (1900–1981) in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. Skrywers en rigtings. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria. Eerste uitgawe, 1952.
• Beukes, W.D. (red.) Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe eerste druk, 1992.
• Botha, Elize. Prosakroniek. Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1987.
• Buning, Tj. Uit ons digkuns. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria. Nuwe omgewerkte druk, 1960.
• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk. Eerste uitgawe, 1980.
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970.
• Du Plessis, I.D. Aantekeninge uit Tuynstraat. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste druk, 1975.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica. Pretoria en Kaapstad. Tweede druk, 1984.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1983.
• Kannemeyer, J.C. Verse vir die vraestel. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Eerste uitgawe, 1998.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Krige, Uys (red.) Afrikaanse versameling. A.A.M. Stols Uitgevers-maatschappij Maastricht. Eerste uitgawe, 1937.
• Kritzinger, M.S.B. Ons jongste letterkunde. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria. Tweede druk, 1940.
• Lategan, F.V. Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Johannesburg, 1961.
• Lategan, F.V. Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, 1965.
• Lategan, F.V. Voorsmaak. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria. Eerste druk, 1972.
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Vierde uitgawe. Eerste druk, 1973.
• Lindenberg, E. I.D. du Plessis. in Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Malherbe, F.E.J. Aspekte van Afrikaanse literatuur. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Port Elizabeth. Eerste uitgawe, 1940.
• Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, 1936.
• Nienaber, P.J. en Lategan, F.V. Afrikaanse natuurpoësie. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Derde druk, 1952.
• Nienaber, P.J. (samesteller) Digters en digkuns. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Derde druk, 1954.
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) Digters en digkuns. Perskor-Uitgewers. Kaapstad. Vyfde uitgawe. Sewende druk, 2007.
• Nienaber, P.J. Die Hertzogprys Vyftig Jaar. Nasionale Boekhandel. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1965.
• Nienaber, P.J. Jonger skrywers oor eie werk. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Eerste uitgawe, 1951.
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. Uit ons letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Sewende druk, 1968.
• Opperman, D.J. Junior verseboek. Nasionale Boekhandel Beperk. Kaapstad. Agste druk, 1960.
• Pheiffer, R.H. Woordpaljas. Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg. Derde uitgawe. Derde druk, 1993.
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co. Kaapstad. 1939. (derde druk)
• Van Biljon, Madeleine. Geliefde leesgoed. Quellerie-Uitgewers Edms. Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1996.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1999.
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers. Eerste uitgawe. Tweede druk, 2005..

Tydskrifte en koerante

• Aucamp, Hennie. I.D. du Plessis en die kortverhaal. Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 32 no. 1, Maart 1992.
• Botha, Amanda. I.D. – ’n sieraad in ons gemeenskap. Die Transvaler, 30 Junie 1980.
• Kaapstadse redaksie. ID se dood groot verlies vir PW. Rapport, 13 Desember 1981.
• Ohlhoff, H. I.D. du Plessis (1900–1981). Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 22 no. 4, Desember 1982.
• Spangenberg, D.F. en Pretorius, S.J. In gesprek met I.D. du Plessis. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 21 no. 1, Februarie 1983.
• Van Heerden, Ernst. ’n Beskouing oor die verskuns van I.D. du Plessis. Standpunte. Jaargang 4, no. 3 1949.
• Van Zyl, Wium. Van ‘Djokjakarta’ tot ‘Die ballade van die onwaarskynlike seun. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28 no. 3, Augustus 1990.
• Vosloo, Johan. ’n Bloedjong dr. I.D. word tagtig. Rapport, 22 Junie 1980.
• Vorster, Roelof. Dié digter van Dertig was ’n mens onder mense. Rapport, 20 Desember 1981 Skoolloopbaan.

Internet

• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2007/01/13/BY/14/IDduPLESSIS.html
• Ferreira, Martin Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1993/11/27/2/18.html
• Hugo, Daniel Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2007/12/15/BY/5/Leketaal1215-289.html
• Preller, DS Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1994/01/15/2/3.html
• Van der Ross, RE Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2011/03/16/SK/12/brief2.html
• Wiese, Tobie Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2011/03/01/SK/11/FORtobie.html