Rugby

Die term “rugby” verwys hier na rugbyunie of “Rugby Union” soos wat die gebruik in Suid-Afrika is. Vir Rugby League, sien gerus daar, en vir die dorp, sien Rugby, Warwickshire.

Rugby, soms ook rugbyunie of vyftienmanrugby genoem, is ’n volkontakbal- en spansport, wat in die eerste helfte van die 19de eeu in Engeland ontstaan het. Dit is genoem na sy ontstaanplek, die Rugbyskool in die dorp Rugby. Dit is saam met Rugby League een van twee hoofvariante in die rugbyfamilie. ’n Wedstryd word gespeel tussen twee spanne met 15 spelers elk, wat op ’n reghoekige veld probeer om in 80 minute meer punte as hul opponent aan te teken. Spelers speel met ’n eiervormige bal wat hulle in hulle hande of arms dra en hulle mag die bal slegs agtertoe of sylangs oor die veld na mekaar aangee of dit dan vorentoe skop om in die doelgebied punte aan te teken. Die opponerende span poog om die baldraer se vordering te stuit deur hom te duik of fisiek met die liggaam te keer. Wanneer die baldraer geduik is, moet hy die bal los en vind daar ’n stryd (losgemaal of ’n losskrum) plaas om balbesit.

’n Tipiese toneel tydens ’n rugbywedstryd

Piktogram wat rugby aandui

In 1845 het studente by die Rugbyskool die eerste stel reëls opgestel. Ander belangrike ontwikkelinge in die rugbysport se geskiedenis was in 1895 die afkeur van Die Voetbalvereniging se reëls en in 1895 die afstigting van Rugby League. In die verlede was rugby ’n suiwer amateursport, maar in 1995 is al die beperkinge rakende die spelers se betalings opgehef, waardeur die professionele tydperk op die hoogste vlak ingelui is. Wêreldrugby (tot in 2014 die Internasionale Rugbyraad, IRR) is in 1886 as die Internasionale Rugbyvoetbalraad (IRVR) gestig en publiseer ook die reëls van die spel. Vanuit Engeland het rugby oor ’n groot deel van die wêreld versprei. Dit word veral op die Britse Eilande, in Frankryk, Oseanië, Suid-Afrika, Argentinië, Noord-Amerika en Japan gespeel. Terwyl die Britte dié sport veral in die lande van die Britse Ryk gevestig het, is die vastelandse Europa en groot dele van Afrika veral deur Frankryk beïnvloed. In lande soos Engeland, Georgië, Madagaskar, Namibië, Nieu-Seeland, Papoea-Nieu-Guinee, Suid-Afrika en Wallis word die een of ander rugbyvariant as ’n nasionale sport beskou. In die Cookeilande, Fidji, Nieu-Seeland, Samoa, Tonga en Wallis is rugby die hoofsport. In lande van die Britse Statebond met rugby as ’n tradisionele sport vir die wintermaande soos Australië, Engeland, Ierland, Namibië, Nieu-Seeland, Skotland, Suid-Afrika en Wallis, dien krieket as ’n tradisionele sport vir die somermaande.

Die eerste internasionale wedstryd is in 1871 op Raeburn Place in Edinburg tussen Skotland en Engeland beslis. Die rugbywêreldbekertoernooi, wat in 1987 vir die eerste keer aangebied is, word al om die vier jaar beslis en is van die gewildste sportkompetisies wêreldwyd. Die Sesnasies-toernooi (Noordelike Halfrond) en Die Rugbykampioenskap (Suidelike Halfrond) is ander bekende internasionale toernooie wat jaarliks beslis word. Van die vernaamste nasionale toernooie is die Premierskap in Engeland, die Top 14 in Frankryk, die Mitre 10-beker in Nieu-Seeland, die Japan Rugby League One en die Curriebeker in Suid-Afrika. Belangrike transnasionale klubtoernooie sluit in die Verenigde Rugbykampioenskap met spanne uit Ierland, Italië, Skotland, Suid-Afrika en Wallis, asook Superrugby (tans slegs in Oseanië).

Rugbywedstryde is al tydens internasionale sporttoernooie soos die Olimpiese Somerspele 1900 in Parys, die Olimpiese Somerspele 1908 in Londen, die Olimpiese Somerspele 1920 in Antwerpen en die Olimpiese Somerspele 1924 in Parys beslis. Sewesrugby is in 1998 by die program van die Statebondspele opgeneem en vorm sedertdien deel van dié toernooi. Sewesrugby behoort ook sedert die Olimpiese Somerspele 2016 in Rio de Janeiro tot die Olimpiese sportsoorte en is ook tydens die Olimpiese Somerspele 2020 in Tokio en die Olimpiese Somerspele 2024 in Parys aangebied.

Spanne en posisies

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Spelerposisies in rugby.

Elke span begin die wedstryd met 15 spelers op die veld en sewe of agt plaasvervangers. ’n Span bevat agt voor- en sewe agterspelers. Vir elke posisie word daar verskillende fisiese en tegniese vaardighede benodig, waarvolgens na rugby soms as ’n spel vir alle “liggaamsvorms en -groottes” verwys word.

Die voorspelers is in die skrum, terwyl die agterspelers oor die veld versprei is

Voorspelers

Die hoofrol van die voorspelers is om balbesit te wen en vir die span te behou. Hulle het ’n belangrike rol tydens die duik van opponente en in die losskrum. Die spelers op die posisies is meestal groter en kragtiger as al die ander; hulle is by die skrum en die lynstaan betrokke. Hulle word dikwels pak genoem, veral in ’n skrum.

Die voorryspelers bestaan uit twee stutte en die haker. Die stutte se rol is om die spanmaats in die skrum en die lynstaan te ondersteun en die losskrum met hul krag vorentoe aan te beweeg. Die haker vervul ’n sleutelposisie in die aanvallende en verdedigende spel; hy herwin die bal in ’n skrum en gooi die bal tydens ’n lynstaan in. Die tweederyspelers bestaan uit twee slotte, die grootste spelers in die span. Hulle hoofrol is om tydens ’n lynstaan na die bal te spring – dikwels ondersteun deur die ander voorspelers – en dan die gegooide bal te vang of dit vir die eie span te wen. Hulle het ook ’n belangrike taak in die skrum, aangesien hulle by die voorryspelers inskakel en die skrum vorentoe aanstoot.

Die losvoorspelers bestaan uit twee flanke en die agsteman. Die vleuelposisies vorm in die skrum die derde ry en hulle is oor die algemeen die vinnigste voorspelers in die spel. Hul hoofrol is om balbesit te wen. Die agsteman staan tussen die twee flanke in die agterste ry van die skrum. Sy rol is dit om die bal vas te maak, nadat dit deur die voorry agtertoe gegooi is, en tydens die aanvallende fases dien hy as ’n skakel tussen die voor- en die agterspelers.

Agterspelers

Die rol van die agterspelers is om moontlikhede vir die aantekening van punte te skep en uit te buit. Hulle is oor die algemeen kleiner, vinniger en ratser as die voorspelers. Van hulle word ook beter vaardighede wat betref skoppe en die hantering van die bal verwag.

Die skrumskakel en die losskakel vorm die skakelpaar. Die skrumskakel is as ’n skakel tussen die voor- en agterspelers dikwels in die middelpunt van die spel. Hy vorm meestal die eerste agterlyn en staan agter elke skrum om die bal vir sy span te wen. Die losskakel is deurslaggewend vir ’n span se wedstrydplan en hy vorm die span se beheersentrum. Hy moet beslissend kan optree en oor leierseienskappe beskik. Baie spelers op dié posisie doen vry- en strafskoppe.

Die driekwartlyn behels vier spelers. Die senters probeer om aanvallende spelers te stuit, terwyl hulle gedurende aanvallende spel hulle op hul spoed en krag staatmaak om die opponent se verdediging te klop. Die vleuels staan veral weerskante die agterlyn. Hulle is oor die algemeen die spelers wat skuiwe afsluit en drieë druk. Hulle is oor die algemeen die vinnigste spelers in die span en kan derhalwe duikslae ontwyk. Die heelagter staan meters agter die agterlyn. Hy ontvang enige diep opposisieskoppe en begin teenaanvalle. Hy moet oor goeie vangvermoë en akkurate skopvermoë beskik.

Reëls van die spel

Speelveld

Diagram van ’n rugbyveld met merke en afstande (in meter)

Die speelperk bestaan uit die speelveld, die aan weerskante aansluitende doelgebied en die omringende area. Die speelveld en die doelgebied vorm saam die speelgebied. ’n Tipiese speelgebied is 100 m lank en 70 m breed. Afhangende van die spesifieke terrein se vereistes kan die lengte ook net 94 m en die breedte 68 m wees. Hierdie buigsaamheid maak dit moontlik om byvoorbeeld sokker- of Rugby League-stadions in te span.

Die speelgebied word deur ’n soliede middellyn in twee gedeel, wat loodreg na die kantlyne loop. ’n 50 cm-lyn sny die middellyn loodreg en merk die gebied, waarvandaan afgeskop word. Die gebied tussen die doelgebied en die middellyn word helftes genoem. Buitendien is daar twee soliede lyne loodreg na die kantlyne, wat 22 m van albei doelgebiede weg is en 22-meter-lyne genoem word. Aan weerskante van die speelveld is ’n gebied, wat deur die kantlyne, die doellyn en die 22-meter-lyn omring word, maar dit nie insluit nie.

In albei helftes is bykomende stippellyne met ’n lengte van vyf meter, wat elkeen ’n spesifieke gebied makeer:

• 10-meter-lyne: Stippellyne tien meter weerskante die middellyn en parallel met dié gee die minimumafstand wat ’n span teenoor die ander, wat die afskop uitvoer, moet inneem.
• 5-meter-lyne: Stippellyne wat vyf meter die speelveld inkom en parallel met die middellyn loop. ’n Skrum mag nie nader as by dié lyn na die doelgebied beweeg nie.
• 15-meter-lyne: Stippellyne 15 meter weerskante die middellyn en parallel met dié makeer saam met die 5-meter-lyne die gebied, waar die spelers die lynstaan moet vorm.
• Buitendien word die gebied tussen die twee loodregte 5-meter-lyne (d.w.s. vyf meter van albei kantlyne en vyf meter van albei doellyne) skrumsone genoem. As ’n strafbare handeling buite die gebied plaasvind en die ander span wil skrum, verskuif die skeidsregter die skrum na die gebied.

Anders as in sokker, waar advertensies op die speelveld streng verbode is, word borgkentekens op die grasoppervlak toegelaat. Klubs, professionele ligas en toernooie gebruik dié moontlikheid as ’n bykomende bron van inkomste, veral tydens televisie-uitsendings. Om die oppervlak te spaar, verfkoste te besnoei en om verfvlekke op die spelers se truie en vel te voorkom word die toegevoegde werklikheid-tegnologie al hoe meer pleks van die verf van die oppervlak ingespan.

Doelgebied en omringende area

Doelpale met opgestopte kussings

Die doelgebiede is agter die doellyne en stem ooreen met die doelgebied in Amerikaanse voetbal. Hulle moet tussen 6 en 22 m diep wees en oor die speelveld se hele breedte strek. ’n Bal wat deur ’n aanvallende speler in die gebied onder beheer gedruk word, word as ’n drie drie erken, tensy voor die proses ’n reël oortree is of die speler die kantlyn geraak het, terwyl hy in balbesit was.

Die omringende area, wat die speelveld en die doelgebied omring, is die uit. Wanneer die bal of ’n speler die kantlyn raak, word aan die opponent op die punt van die kantlyn, waar hy uit is, ’n lynstaan toegeken. ’n Uitsondering is, as die bal nie van die speeloppervlak gehop het nie, voordat dit uit is. In dié geval vind ook ’n lynstaan plaas, maar parallel met die skopplek. Die omringende area moet ten minste vyf meter van die speelgebied af vry wees van struikelblokke en swaar, soliede voorwerpe wat ’n gevaar vir spelers kan inhou.

In die omringende area is daar 14 vlagpale, elkeen met ’n minimumhoogte van 1,2 m. Vlagpale is by elke snypunt van sekere lyne of makeer ander bepaalde afstande. Die doelpale (soms met ’n vlaggie bo-op) staan op ’n geveerde of andersins sagte basis en is met ’n skuimkussing gepolster.

Doelpale

Die doelpale is H-vormig en in die middel van die doellyne weerskante die speelveld. Dit bestaan uit twee vertikale pale, dié is gemaak van staal of ’n ander metaal, soms ook hout of plastiek, 5,6 m uitmekaar en word deur ’n dwarsbalk drie meter bo die grond verbind. Die pale het ’n minimumhoogte van 3,4 m (hoewel baie hoër pale algemeen is). Die pale se onderkant is meestal van pasgemaakte stoffering voorsien om spelers teen beserings te beskerm wanneer hulle in aanraking kom met die pale.

Aanteken van punte

’n Drie word gedruk

Punte kan aangeteken word deur ’n drie, ’n daaropvolgende doelskop, ’n strafskop of ’n skepdoel. Die daarby aangetekende aantal punte is oor die dekades heen herhaaldelik aangepas, mees onlangs in 1992. In dié proses het die belangrikheid van drieë teenoor die ander moontlikhede vir die aanteken van punte steeds toegeneem.

’n Drie word gedruk wanneer die bal in die opponent se doelgebied (op of agter die doellyn) se grond gedruk word. Die uitvoerende speler moet die bal in sy hande hou, wanneer hy dit onder beheer op die grond druk (een hand is voldoende). Om die bal op die grond te gooi is egter nie genoeg nie en word nie erken nie. As die skeidsregter meen dat vuilspel deur die opponent ’n waarskynlike drie verhinder het, mag hy aan die aanvallende span ’n strafdrie toeken. Deur ’n suksesvol gedrukte drie word vyf punte aangeteken. Wanneer ’n speler die bal in sy span se doelgebied druk word dit “doodgedruk” (geneutraliseer) en die opponent kry geen punte nie. Trouens is daar geen “eie doel” nie.

Ná die suksesvolle druk van ’n drie mag vir ’n doelskop van nog twee punte gemik word. Hiervoor moet die bal oor die dwarsbalk tussen die twee pale geskop word. Die doelskop word van binne die speelveld op ’n lyn deur die plek waar die drie aangeteken is, parallel met die kantlyne geneem. Vir die skop word die bal op die grond gestel. Die skopper het vir die uitvoering van die skop 90 sekondes tyd. Vir ’n skepdoel tussen die pale in oop speel word drie punte toegeken. Ten slote kan die skeidsregter ná ’n oortreding aan die opponent ’n strafskop toeken. Die span wat skop mag die bal óf na die omringende area skop vir ’n gebiedsvoordeel óf poog om met ’n geplaaste skop drie punte aan te teken. Indien die bal geskop sal word, word dit effens skuins op ’n skopring gestel om dit te stabiliseer.

Die spel

’n Strafskop word uitgevoer

Wedstryde word in twee helftes van 40 minute elk verdeel, met ’n rustyd van 15 minute tussenin. Ná die rustyd verander die spanne van kante. Onderbrekings vir die versorging van spelerbeserings of ’n dissiplinêre optrede deur die skeidsregter tel nie as speeltyd nie, waarvolgens die tydsverloop oor die algemeen meer as 80 minute is. Die skeidsregter hou die tyd, maar hy word veral by die meeste professionele toernooie deur ’n amptelike tydhouer ondersteun. As die tyd uitloop terwyl die bal nog in spel is, sal die spel voortgaan totdat die bal “dood” is (d.w.s. ’n situasie ontstaan waar ’n fase andersins herskeduleer sou word). Hieronder tel die aantekening van punte, ’n oortreding of die doodskop van die bal. Eers daarna blas die skeidsregter die eindfluitjie en beëindig die halftyd of die wedstryd. As hy ’n straf- of vryskop toeken word die spel voortgesit.

Aan die begin van die wedstryd gooi die spankapteins en die skeidsregter ’n munt om te bepaal watter span die wedstryd afskop. Die wedstryd begin met ’n skepskop, waarna die spelers die bal in die opponent se gebied naloop, terwyl die ander span poog om die bal te wen en aan te speel. Vir ’n skepskop moet die bal voor die skop met die voet van die grond hop. As die bal nie die 10-meter-lyn bereik nie het die opponent twee moontlikhede: ’n verdere afskop of ’n skrum in die middel van die middellyn. Gedurende uitklopfases van sekere toernooie is daar twee periodes van ekstra tyd vir tien minute elk (met ’n rustyd van vyf minute tussenin), as daar na tagtig minute van gewone spel ’n gelykopuitslag is. As daar dan steeds geen wenner is nie word daar vir tien minute gespeel in ’n uitklopformaat, waar die eerste span wat daarin slaag om punte aan te teken wen. As daar steeds nie ’n wenner is na 120 minute nie word die wenner bepaal deur ’n stelskopkompetisie.

Aangee en skop

Aangee van die bal

Die bal mag net sywaarts of agtertoe aangegee word, maar nie vorentoe nie. Die bal mag op drie maniere vorentoe beweeg word: deur dit te skop, deur ’n speler wat met die bal in die hand hardloop of in ’n skrum of losgemaal. Net die baldraer mag geduik of met die liggaam gekeer word. Indien ’n speler die bal aanslaan, word die wedstryd op die plek met ’n skrum voortgesit. Dit is ook die geval, as die aanslaan nie doelbewus gebeur het nie, byvoorbeeld as die bal die liggaam tref.

Elke speler mag die bal vorentoe skop vir ’n gebiedsvoordeel. As ’n speler êrens in die speelveld die bal indirek doodskop, nadat dit van die speeloppervlak gehop het, vorm die lynstaan by die plek waar die bal uit is. As die speler die bal binne sy eie 22-meter-lyn direk doodskop (sonder dat dit gehop het), het die opponent die lynstaan by die plek, waar die bal uit is. As die bal van ’n speler buite sy eie 22-meter-lyn direk doodgeskop word, vorm die lynstaan by die plek, waarvandaan die speler geskop het.

Die bal onderskep

’n Rugbyspeler ontsnap ’n duikslag tydens ’n rugbywedstryd in Wilmington, VSA

Die verdedigende span beoog om die baldraer te stuit, deur hom grond toe te bring (met ’n duikslag, dikwels gevolg deur ’n losskrum) of om vir die bal te kompeteer, terwyl die baldraer op sy voete is. Dit word 'n afbreek genoem en hiervoor is sekere reëls van toepassing.

’n Speler mag ’n baldraende opponent duik, deur hom vas te hou, terwyl hy hom grond toe bring. ’n Speler wat grond toe is mag nie die bal vashou nie en hy moet dit vrygee, waarna dit deur ’n ander speler opgetel kan word. ’n Losgemaal (sien ondertoe) vorm as ’n opponent ’n baldraer vashou, maar die baldraer op sy voete bly staan. Sodra minstens een speler van elke span saambind, word dit ’n losgemaal genoem. ’n Losskrum is soortgelyk aan die losgemaal, maar in dié geval is die bal grond toe gebring en minstens drie aanvallende spelers het op die grond gebind om die bal te verower.

Tussen die eie 22-meter-lyn en die doellyn mag ’n speler, wat ’n skop deur die opponent skoonvang, sonder dat dit ná die skop die grond geraak het, ’n vryskop vir sy eie span opeis deur “merk!” te roep.

Vastespel

Verskeie vorme van vastespel vind plaas, hoofsaaklik:

Afskoppe

Italië skop af teen Skotland in die Sesnasies-toernooi. Let op na die Italiaanse spelers agter hul skopper

Aan die begin van die twee wedstrydhelftes skop een span die bal af. Daar word met die gooi van ’n muntstuk bepaal wie eerste gaan afskop. Die afskop vind plaas wanneer ’n speler van die een span ’n skepskop vanaf die middellyn neem. Die reëls bepaal dat die bal ten minste tien meter ver moet trek voordat dit die grond raak. ’n Algemene taktiek van die span wat afskop is om die bal so hoog as moontlik te skop en dit nét oor die tien-meter stippellyn te laat val. Dit gee dan vir die skoppende span ’n kans om vir die bal te kompeteer of om dit te vang voordat die verdedigers dit kan vang. ’n Alternatiewe strategie is dikwels om die bal diep in die opponente se gebied in te skop, om sodoende soveel moontlik gebiedsvoordeel te verkry.

’n Kwartlynafskop kan ook plaasvind. Dit word toegeken wanneer die aanvallende span die bal in die doelgebied inskop en die verdedigende span die bal dooddruk. Indien die bal deur die aanvallers oor die doellyn geskop word en dit hou aan rol tot oor die doodlyn, het die verdedigende span die keuse van ’n kwartlynafskop of ’n skrum op die plek vanwaar die aanvallende span die bal geskop het. Die kwartlynafskop mag vanaf enige punt op (of agter) die kwartlyn waargeneem word.

Nota: In rugby, anders as sokker, word die wit kantlyne op die speelveld geag as buite spel te wees. As ’n speler dus op die lyn staan of daaraan raak sonder om daarbuite te trap word daar steeds bepaal dat hy uitgetrap het.

Duik

’n Rugbyduik: duikslae moet onder die nek wees met die doel om die baldraende speler te belemmer of grond toe te bring

’n Speler mag ’n opponent duik wat die bal dra deur hom vas te hou terwyl hy hom grond toe dwing. As ’n baldraer deur ’n opponent vasgehou word maar steeds voorwaartse momentum het, mag hy vorentoe oor die doellyn gly om ’n drie aan te teken. As ’n speler se knie of die bal die grond raak is dit genoeg om die speler as geduik te ag. ’n Geduikte speler moet die bal los en die speler wat die duikslag uitgevoer het moet hom ook uitlos en wegbeweeg om sodoende die bal beskikbaar te stel sodat ’n losskrum kan plaasvind. Indien ’n baldraer vasgehou word maar nie op die grond vasgehou word nie, word dit nie as ’n duikslag beskou nie en word daar normaalweg ’n losgemaal gevorm.

Spelers sal dikwels doelbewus grond toe gaan eerder as om toe te laat dat daar ’n losgemaal vorm om voordeel te trek uit die reëls wat losskrums en losgemale beheer. Wanneer ’n speler grond toe gegaan het en daar ten minste twee ander spelers is, wat oor die bal stoot (gewoonlik deur aanmekaar by die skouers te bind in ’n poging om die bal te wen) word dit as ’n losskrum geag. Geen speler mag verby die agterste voet van hul spanlede beweeg tensy hulle aan die losskrum gebind is nie. As ’n speler dit doen en aan die spel deelneem deur byvoorbeeld aan die bal te raak, word hy as onkant geag. Die losskrum word gewoonlik beëindig wanneer ’n speler in die losskrum ’n houvas op die bal kan kry om selfs daarmee te hardloop of dit uit te gee (of as die skrumskakel dit onder die voete van die agterste spelers in die losskrum kan optel). Die span wat nie balbesit het nie word toegelaat om aktief mee te ding in ’n losgemaal om balbesit deur dit uit die baldraer se hande uit te ruk. Dit is daarom gewoonlik makliker om balbesit in ’n losskrum te behou (waar die opponente nie aan die bal mag raak nie) as in ’n losgemaal. ’n Losskrum laat ’n span ook gewoonlik toe om die bal vinniger te wen en dan weer daarmee te beweeg en sodoende weer ’n volgende aanval te loods voordat hulle opponente tyd het om te herorganiseer.

Daar is ’n aantal reëls wat bepaal hoe ’n duikslag uitgevoer mag word, die mees noemenswaardige daarvan is dat ’n speler nie toegelaat word om iemand bo die skouers vas te vat nie (die nek en kop is buite die reëls) en verder moet die duiker ’n poging aanwend om sy arms om die speler te vou om sy duikslag te voltooi. Dit is onwettig om ’n speler met die voet of ’n been te pootjie, maar hande mag ingespan word (in die algemene taal na verwys as skaapvang of ’n skapie). ’n Speler wat die bal dra, mag nie deur ’n verdediger met ’n boorvat grond toe gebring word nie, met ander woorde, jy mag nie jou opponent gevaarlik omdop grond toe nie.

Losskrum

’n Losskrum tydens die wedstryd van Italië teen Frankryk tydens die Sesnasies-toernooi in 2011

’n Losskrum is ’n stryd om balbesit. Wanneer ’n speler geduik word, moet hy asook die duiker die bal laat gaan en poog om uit die pad te beweeg. Die eerste speler(s) wat by die los bal aankom van watter span ook al mag dan die bal optel; sodra daar egter meer as een speler aanmekaar gebind het met die bal by hul voete word dit beskou as ’n losskrum en mag ander spelers slegs aan die spel deelneem as hulle dit vanuit hul eie gebied doen. In ’n losskrum mag geen speler sy hande gebruik om die bal te wen nie, maar moet elke span probeer om die ander span terug te stoot en die bal met hulle voete na hulle kant toe terug te hak waar dit dan deur die skrumskakel of agterste speler in die losskrum (mag nie meer gebind wees nie) opgetel kan word. Spelers in ’n losskrum mag nie doelbewus gaan lê nie. Indien die bal vassteek in die losskrum ken die skeidsregter die vaste skrum toe aan die span wat vorentoe beweeg het.

Die meeste oortredings kom normaalweg in die losskrums voor. Spelers probeer dikwels die terugwen van die bal deur die opponente te vertraag of om dit vinniger vir hulself te wen deur onwettiglik van hulle hande gebruik te maak, op die bal te lê, of deur doelbewus te gaan lê. Sulke oortredings word dan deur die toekenning van ’n strafskop aan die ander span gestraf.

As die aanvallende span op ’n wettige wyse balbesit sou verloor hetsy deurdat die aanvallende speler die bal laat val het of deur die toedoen van ’n verdedigende speler wat die bal by hom afneem dan word daar gesê dat die balbesit “omgekeer” is. Ná die omgekeerde balbesit hou die spel weer aan behalwe dat die aanvaller/verdediger rolle van die spanne nou verander het.

Losgemaal

Die All Blacks se losgemaal teen die Springbokke tydens die Drienasiereeks in 2011

’n Losgemaal vorm as die baldraer vasgehou word en ’n speler van beide kante aan hom bind. Die opponent probeer om die bal by hom weg te raap en sy medespeler sal probeer om hom vorentoe te stoot. Wanneer ’n losskrum eers gevorm het mag ander spelers ook aansluit by die losgemaal maar moet hulle, net soos in die geval van ’n losskrum, dit vanaf hulle eie kant doen. As die losgemaal ophou om vorentoe te beweeg, ken die skeidsregter ’n skrum toe aan die span wat nie in balbesit was toe die losgemaal begin het. ’n Taktiek wat dikwels hier gebruik word om gebiedsvoordeel te verkry sonder om balbesit te verloor deurdat die losgemaal tot stilstand gedwing word, is om die bal in die losgemaal agtertoe aan te gee tot in die hande van ’n speler agter in die losgemaal, hy sal dan om die kant van die losgemaal rol om ’n nuwe losgemaal aan die gang te sit. Dit is teen die reëls (om veiligheidsredes) om die losgemaal af te trek grond toe. Skeidsregters is bewus daarvan dat baie spanne sal probeer om ’n losgemaal te stop deur dit doelbewus te laat val en hulle hou daarom die beweging met valkoë dop.

Lynstaan

’n Lynstaan

Wanneer die bal uit is ken die skeidsregter ’n lynstaan teen die span aan, wat die bal laaste geraak het. Die voorspelers van elke span staan dan in twee lyne ’n meter uitmekaar, 5 tot 15 meter vanaf die kantlyn. Die bal word van die kantlyn in die lynstaan tussen die voorspelers wat opgery het ingegooi deur ’n speler van die span wat die span nie uit gespeel het nie. As die bal vanaf ’n strafskop uit is, word die ingooi aan die span wat geskop het toegeken, indien nie, word die ingooi aan die ander span toegeken.

Albei spanne poog om die bal te herwin en die spelers mag spelers ’n spanmaat lig of ondersteun. ’n Springer kan eers geduik word as hy weer veilig geland het. Hierby is net kontak van skouer tot skouer wettig; ’n opsetlike oortreding word as ’n gevaarlike spel beskou en gestraf met ’n strafskop.

Skrum

’n Skrum

’n Skrum is ’n manier om die spel na ’n kleiner oortreding veilig en billik voort te sit. Skeidsregters ken gewoonlik skrums toe vir aanslane, waar ’n speler die bal vorentoe laat val het, of vir oortredings wat nie doelbewus gepleeg word nie, wanneer ’n speler die bal in sy eie doelgebied dooddruk, wanneer ’n speler speelkant (aan- of onkant) is of die bal in ’n losskrum of losgemaal gevang word en daar geen realistiese kans is om dit te herwin nie. As ’n strafskop toegeken word vir ’n ernstiger oortreding, kan die span waaraan dit toegeken is, kies om eerder die skrum as die strafskop te neem. Dit word dan gewoonlik gedoen wanneer die aanvallende span naby die opponent se doellyn is en wil probeer om die opponent se voorspelers almal op een punt bymekaar te trek om hulle agterlyn meer spasie te gee of as hulle glo dat hulle, hul opponent oor die doellyn kan stoot om sodoende ’n “oorstootdrie” aan te teken.

’n Skrum word gevorm deur die agt voorspelers van elke span wat hurk en in drie lyne opry, voordat hulle by die opponent inskakel. Die voorry bestaan uit twee stutte weerskante die haker. Die tweede ry bestaan uit elk twee slotte en twee flanke. Die agsteman vorm die agterry. Na hierdie opstelling word as ’n 3-4-1-formasie verwys.

Sodra die skrum gevorm het, gooi die skrumskakel van die nieoortredende span die bal in die spasie tussen die twee voorrye in, die sogenaamde “tonnel”. Die twee hakers kompeteer dan om die bal deur die bal met die voete agterna te haak, terwyl albei spanne poog om die opponent agterna te stoot om die bal te wen. Die span wat die bal verower kan die bal óf onder hul voete hou en die opponent vir meer gebiedsvoordeel verder stoot óf die bal na die agterry beweeg, waar dit deur die agsteman of die skrumskakel opgetel word.

Wedstrydbeamptes en oortredings

’n Skeidsregter wys ’n 10-minute-tydstraf

Daar is drie wedstrydbeamptes, die skeidsregter op die speelgebied en twee assistente of grensregters weerskante die veld. Laasgenoemde is veral verantwoordelik om aan te dui wanneer die bal of die spel in die grens of doelgrens beweeg, en die sukses al dan nie van skoppe na die pale. Hulle rol is uitgebrei en hulle ondersteun die skeidsregter op verskeie terreine, byvoorbeeld by die rapportering van vuilspel en speelkant van spelers. Van die spelers word verwag dat hulle die skeidsregter se beslissings respekteer. Onbeskoftheid, weerspreking en pakvorming, soos dit in ander sportsoorte gebeur, word afgekeur en konsekwent gestraf, met die laaste middel die uitsluiting van spelers. Slegs die spankaptein mag die skeidsregter toespreek; die skeidsregter kan die aard van die oortreding aan hom verduidelik, maar hy is nie verplig nie. Die skeidsregter let veral op die korrekte uitvoering van die skrum en die losgemaal en hy gee die spelers toepaslike instruksies. Gedurende wedstryde by hoëvlakkompetisies word dikwels ’n bykomende televisiewedstrydbeampte (TMO of videoskeidsregter) ingespan, wat draadloos met die skeidsregter kan kommunikeer. Hy kan die skeidsregter in die besluitnemingsproses oor omstrede gebeurtenisse ondersteun of vuilspel rapporteer. Die skeidsregters en assistente het ’n gevestigde stel handseine om hul besluitnemings aan te dui.

Algemene oortredings sluit in ’n duik bo die skouer, die ineenstorting van ’n skrum, ’n losskrum of losgemaal, om die bal nie te los nie nadat die speler grond toe geneem is, of speelkant van ’n speler. Die nieoortredende span het verskeie opsies as aan hulle ’n strafskop toegeken word: ’n kort afskop deur die bal uit ’n kort afstand uit die hand te skop sodat die skopper die bal weer kan vat en hardloop; ’n afskop deur die bal uit ’n langer afstand uit die hand te skop vir ’n lynstaan; ’n geplaaste skop deur ’n doel aan te teken; of ’n skrum. Ná herhaalde oortredings kan ’n speler vir die oorblywende wedstryd geskors (’n rooi kaart) of vir tien minute van die veld gesit word (’n geel kaart).

Soms word oortredings gedurende die wedstryd deur die skeidsregter, sy assistente of die televisiewedstrydbeampte nie raakgesien nie. Spelers kan dan in die nadraai deur ’n onafhanklike, deur die organiseerder aangewese kommissaris aanspreeklik gehou en gestraf word – tot skorsings vir sekere weke.

Plaasvervangers

Gedurende ’n wedstryd kan spelers weens beserings of om taktiese redes vervang word. ’n Vervangde speler mag slegs by die wedstryd heraansluit as hy tydelik vervang is om ’n bloeding te stop. ’n Vervangde speler mag tydelik terugkeer om ’n speler met ’n bloed- of kopbesering te vervang, of permanent as hy ’n voorryspeler vervang. Vir internasionale wedstryde mag agt plaasvervangers genomineer word; vir ander wedstryde besluit die wedstrydorganiseerder hoeveel plaasvervangers genomineer mag word (tot ’n maksimum van agt). Hiervan moet drie behoorlik afgerig wees en oor die nodige ervaring beskik om die drie voorryposisies te beklee.

Toerusting

’n Moderne rugbybal

’n Speler met ’n kappie

Die basiese toerusting bestaan uit bal, trui, kortbroeke, sokkies en stewels. Die rugbybal het die vorm van ’n prolate sferoïde. Oorspronklik is dit vervaardig uit ’n opgestopte varkblaas, wat met vier leerpanele van dieselfde vorm toegedraai en aanmekaargewerk is. Moderne balle bestaan uit ’n opblaasbare rubber- of poliësterblaas, terwyl die oppervlak teen einde van ’n beter hantering oor klein knoppe beskik. Vir die gebruik op ’n professionele vlak is sekere parameters van toepassing: Die balle weeg van tussen 410 tot 460 gram, is 280 tot 300 mm lank en het ’n omtrek van 740 tot 770 mm by die hoofas. Kleiner balle mag vir wedstryde tussen jonger spelers gebruik word.

Truie is vervaardig uit sintetiese vesels soos poliëster, het kort moue en is oor die algemeen kraagloos om ’n potensiële aanvaller minder aanvalsoppervlak te bied (hoewel sulke optrede gedurende spel buite die reëls is). Tot die draai van die millennium is tradisionele rugbytruie vervaardig uit katoen en het ’n kraag gehad soortgelyk aan ’n polohemp (maar meestal stywer). ’n Patroon wat gereeld gebruik word is ’n reeks horisontale strepe afwisselend in kleur. Kortbroeke mag nie opgestop wees nie; enige items wat gespes, knippies, ringe, skarniere, ritssluiters, skroewe, boute of onbuigsame materiaal of uitsteeksels bevat word ook nie toegelaat nie.

Rugbystewels het tradisioneel ver bo die enkel afgesluit. Oor die jare heen het dié soort stewels skaars geword, hoewel baie spelers steeds halfhoë stewels dra, wat net bokant die enkel afsluit. ’n Bykomende enkelondersteuning word as gepas beskou, veral gegewe die stres van aanvallende spel en die baie liggaamskontak. Moderne stewels gemaak met klampe van rubber of aluminium is baie soortgelyk aan sokkerskoene; hulle is effens breër en het effens hoër hakskoene. Hul laer snit bied minder enkelondersteuning, maar maksimale buigsaamheid by minimumgewig.

Beskermende toerusting is opsioneel en streng gereguleer. Die algemeenste is die mondskerm wat deur byna al die spelers gedra word en in sommige lande selfs verpligtend is. Dun kappies word ook toegelaat (om blomkoolore te voorkom), dun en buigsame skouerkussings onder die trui en skerms vir die skeenbeen wat onder die sokkies gedra word. Verbande, wonddekkings of dun pleisters mag gedra word om beseerde dele te ondersteun of te beskerm; sommige spelers dra verbande om hul koppe ter beskerming van hul ore in ’n skrum. Vroue mag ook ’n dun borsskut onder hul trui dra. Sommige soorte vingerlose handskoene word toegelaat as ’n gryphulp. Dit is die verantwoordelikheid van die wedstrydbeamptes om klere en toerusting voor die wedstryd na te gaan om te verseker dat dit aan die reëls voldoen.

Gedurende afrigting word sekere gespesialiseerde voorwerpe ingespan. ’n Duiksak is ’n langwerpige opgestopte rubbersak waarmee ’n speler duike kan oefen sonder dat ’n tweede speler betrokke is. Hierdie sakke staan op die grond en word deur ’n ander persoon gelig, sodat die speler ’n volledige duik kan uitvoer. ’n Variant hiervan is die rukskild vir die oefen van die losskrum. Die afrigter of ’n spanmaat hou dit in die hand en die speler kan sodoende op ’n veilige manier die persoon wat die skild hou stoot. Aan ’n skrummasjien kan ’n aantal spelers gelyktydig skrums oefen. Hierdie masjien is ’n swaar opgestopte toestel op wiele wat ’n konstante teendruk genereer.

Beserings

’n Speler word behandel vir ’n bloeding

Rugby word beskou as ’n fisies kwaai sportsoort wat dikwels tot beserings lei. Volgens ’n opname deur die Australiese sportdokters se beheerliggaam is sowat meer as die aangemelde beserings minimaal of lig, waardeur die spelers nie ’n wedstryd misloop nie. Die liggaamsdele wat die meeste geraak word is skouers (18% van al die beserings), knieë (13%), heupe (12%) en enkels (12%). Verstuitings en spannings vorm sowat 58% van alle beserings, met oormatige inspanning en oorbelasting wat ook dikwels voorkom. Die algemeenste oorsaak van beserings is duikslae, maar dit is ook die belangrikste skuif. Volgens statistieke doen die speler wat in balbesit is in vergelyking met die aanvallende speler twee keer meer beserings op.

Beserings aan die kruisbande veroorsaak van die langste hersteltye, aangesien ’n terapie oor maande streek. Dit word nie net deur kontak met ’n opponent veroorsaak nie, maar ook deur ’n kronkeling van die knie. Om sulke beserings te voorkom is ’n liggaamlike fiksheid noodsaaklik. Bloedings kom as gevolg van die baie stote reëlmatig voor. ’n Speler met ’n bloeding moet van die speelveld verwyder en met ’n verband behandel word. Die span mag hom hiervoor maksimaal 15 minute vervang.

Traumatiese breinbeserings geniet ’n besondere aandag. In 2012 het die wêreldbeheerliggaam ’n “traumatiese breinbeseringprotokol” ingestel, wat sekere maatreëls insluit, waarmee die risiko van kopbeserings ná ’n impak verminder sal word. Dit sluit in voorseisoentoetse om ’n verwysingsbalans van kwesbaarheid in te win. Daarbenewens word tydens die wedstryd sekere maatreëls ingespan, waartydens die speler van die speelveld geneem word en saam die dokter ’n stel vra invul. Buitendien moet die speler ná herhaaldelike breinbeserings ’n neuroloog sal besoek, voordat hy weer mag speel.

Beheerliggame

Lidlande van Wêreldrugby volgens status:

   Volle lede

   Geassosieerde unies

   Nielidlande

Die internasionale beheerliggaam vir rugby en daaruit afgeleide variante is Wêreldrugby met sy hoofkantoor in Dublin. Dit is in 1886 as Internasionale Rugbyraad (IRR) gestig en bevat 120 nasionale beheerliggame as lede, van wie 102 volle lede en 18 geassosieerde unies. Wêreldrugby is verantwoordelik vir die opstel en verandering van die reëls en die organisering van die belangrikste internasionale toernooie. Van die belangrikste toernooie sluit in die Rugbywêreldbeker vir beide mans en vroue, Sewesrugbywêreldbeker, Wêreldrugbysewesreeks vir mans en vroue, Wêreldrugby o/20-kampioenskap, Wêreldrugby o/20-trofee, Nasiesbeker en die Stille Oseaan Nasiesbeker. Sedert 2006 vereer die beheerliggaam uitstekende spelers en afrigters sowel as besonder verdiensvolle beamptes met inskrywing in die Wêreldrugby se Heldesaal.

Ses vastelandse beheerliggame, wat ook lede van Wêreldrugby is, vorm die daaropvolgende vlak. Hulle is Rugby Afrika, Asië Rugby, Rugby Amerikas Noord, Rugby Europa, Oseanië Rugby en Suid-Amerika Rugby. Hierdie beheerliggame is veral verantwoordelik vir die aanbieding van vastelandse toernooie. Die nasionale beheerliggame reël toernooie in hul onderskeie lande en is verbonde aan Wêreldrugby asook ’n sekere vastelandse beheerliggaam. ’n Besondere geval is SANZAAR, ’n gesamentlike onderneming deur die beheerliggame van Suid-Afrika, Nieu-Seeland, Australië en Argentinië, wat die Superrugby- en Rugbykampioenskap-toernooie aanbied. Terwyl die drie eersgenoemdes sedert 1995 daaraan behoort (aanvanklik onder die naam SANZAR), het die Argentynse beheerliggaam in 2016 aangesluit.

Geskiedenis

Ontstaan van rugby

William Webb Ellis (1806–1872) word dikwels as “vader van rugby” beskou

’n Calcio storico fiorentino-wedstryd op die Piazza Santa Maria Novella in Florence, Italië, geskilder deur Jan Van der Straet, 1561

Die Rugby-skool in die Engelse dorp Rugby

Op die Britse Eilande word sedert die Middeleeue sokkeragtige spele gespeel wat onder die sambreelterme “volksvoetbal” of “gepeupelsokker” saamgevat word. Van hulle is oor die algemeen tussen naburige stede en dorpe beslis, waarby ’n onbeperkte aantal spelers teen mekaar te staan gekom het om op enige moontlike manier ’n opgestopte varkblaas na die merke aan weerskante van ’n dorp te beweeg. Voorbeelde hiervoor is Shrovetide football in Engeland, Caid in Ierland, Ba’ game in Skotland en Cnapan in Wallis. Die eerste gedokumenteerde Shrovetide-wedstryd is in 1175 in Londen gehou. Aangesien sulke spele dikwels in gewelddadige uitspattighede met beserings en selfs sterftes ontaard het, het die owerhede gereeld gepoog om hulle te verbied en die volk sodoende te dissiplineer. Die oudste bekende verbod is in 1314 deur die Londense burgemeester afgekondig. Die wilde, onbeheerde spele kon egter eers in die middel-19de eeu uitgeskakel word. In ander lande is soortgelyke spele uitgeoefen. Soule was wydverspreid in Noord-Frankryk; ’n verbod deur koning Filips V van Frankryk het bewaar gebly. Ander bekende voorbeelde sluit in Calcio storico fiorentino in Italië en Lelo burti in Georgië.

Vanaf die 15de eeu het die openbare skole nieamptelike reëls vir sokkeragtige spele ontwikkel en oor die algemeen die aantal deelnemers beperk. Hierdie proses het vir eeue voortgeduur en elkeen van hierdie skole het sy eie stel reëls opgestel. Byvoorbeeld dateer die Eton-kollege se Wall Game uit die jaar 1717. Teen die middel-17de eeu was ook aan die Rugby-skool in die dorp Rugby (graafskap Warwickshire) ’n soortgelyke spel bekend. Volgens ’n oorlewering het die student William Webb Ellis tydens ’n wedstryd in 1823 die bal eerste opgetel en begin hardloop om ’n punt aan te teken. Hoewel dié bewering nie deur bewyse gestaaf kan word nie, is dit so wydverspreid en gewild, dat die Rugbywêreldbekertrofee na hom Webb Ellis-beker genoem is. Die baldra en -gooi was by die Rugby-skool aanvanklik buite die reëls, maar vanaf 1838 is dit geduld en het uiteindelik ’n vaste bestanddeel in die stel reëls geword wat deur studente in Augustus 1845 uitgevaardig is.

Danksy die hoë opvoedkundige reputasies van rektor Thomas Arnold het die rugbyreëls ook vinnig by ander skole gevestig. Voormalige studente van die Rugby-skool het in 1843 die eerste klub by Londen se Guy’s-hospitaal gestig. Albert Pell, ’n latere Britse Laerhuis-lid, het die rugbyspel rondom 1840 by die Universiteit van Cambridge ingevoer. Daar het die studente ná enkele jare verkies om die bal te skop pleks om dit te gooi. Hulle het in 1848 die kompeterende Cambridge-reëls uitgevaardig. Ondanks teenstrydige reëls word albei variante voetbal genoem, wat soms tot geskille in die interpretasie van die reëls gelei het. In 1862 het Richard Lindon, ’n leerwerker wat in die dorp Rugby werksaam was, balle uit rubberblase wat met leer toegedraai is, bekendgestel. As gevolg van die rubber se buigsaamheid kon balle met ’n duidelike eierform vervaardig word. Hierdie was vir rugby meer geskik as ronde balle, aangesien die spel meer en meer op hantering pleks van dribbel gefokus het.

Onderskeiding van sokker en rugbyliga

Die eerste toetswedstryd ter wêreld: Engeland teen Skotland op 27 Maart 1871 in Edinburg

Aangesien daar nog baie ruimte vir interpretasies was, het op 26 Oktober 1863 verteenwoordigers van elf klubs en openbare skole by die Londense Freemasons’ Tavern vergader en Die Voetbalvereniging gestig. In vyf verdere vergaderings het hulle op basis van die Cambridge-reëls die eerste vaste stel reëls vir moderne sokker uitgevaardig. Die Blackheath FC het die idee verwerp dat die hou en gooi van die bal met die hande nou verbode sou wees, aangesien dit die spel se karakter heeltemal sou verander. Derhalwe het hulle na net vyf weke die beheerliggaam weer verlaat en voortgegaan om volgens die rugbyreëls te speel. Die Blackheath FC en die Richmond FC het op 4 Desember 1870 ’n brief in die tydskrif The Times gepubliseer, waarin hulle alle klubs, wat “belangstel om sokker in rugbystyl te speel”, vir ’n vergadering genooi het. 21 het dié oproep nagekom en op 26 Januarie 1871 in die Londense Pall Mall Restaurant ’n eie beheerliggaam gestig, die Rugbyvoetbalunie (RFU). Dit het in Junie dieselfde jaar sy eie stel reëls gepubliseer, waarmee rugbyvoetbal en sokker uiteindelik geskei is. Intussen is op 27 Maart 1871 in Edinburg die eerste internasionale wedstryd tussen Skotland en Engeland beslis en deur die gasheer gewen.

Aanvanklik het die RFU homself nie net as ’n verteenwoordiger van Engeland beskou nie, maar as beheerliggaam van die hele Verenigde Koninkryk, maar binne die daaropvolgende dekade is ook beheerliggame in die drie ander Tuisnasies (Skotland, Ierland en Wallis) gestig. In 1883 het hulle saam die eerste jaarlikse Tuisnasies-toernooi (die latere Vyfnasies- en huidige Sesnasies-toernooi) aangebied. In 1884 het die Engelse ’n meningsverskil met die Skotte gehad oor ’n drie wat deur die Ierse skeidsregter nie erken is nie. Die RFU was van mening dat Engeland as “stigtingsnasie” van die rugbyspel die alleenlike reg geniet het om omstrede punte in die stel reëls te interpreteer. Die ander drie beheerliggame het nie saamgestem nie en in 1886 ’n beheerliggaam, die Internasionale Rugbyraad (IRR, nou Wêreldrugby) gestig, wat aanspraak gemaak het op die uitsluitlike besluitnemingsbevoegdheid oor die stel reëls. Die RFU het aanvanklik geweier om aan te sluit en die toernooie in 1888 en 1889 geboikot. In 1890 het die RFU uiteindelik aangesluit, nadat ’n onafhanklike Arbitrasieraad met die IRR saamgestem het.

Toe rugby vanaf die laat 1870’s in ’n toenemende mate by die werkersklas gewildheid verwerf het, was daar herhaaldelik kontroversiële debatte oor die kwessie, of vergoedings vir die vrystelling van werkers toegelaat sou word al dan nie. Veral in die sterk geïndustrialiseerde Noord-Engeland het baie spelers weens hul professionele verpligtinge wedstryde misgeloop of moes hul salaris laat vaar indien hulle wel wou uitdraf. Die RFU was op sy beurt bekommerd dat sulke vergoeding die weg na professionele sport sou kon baan. In 1893 het Yorkshire-klubs beswaar aangeteken dat die deur die hoër- en middelklas beïnvloede klubs van die suide, wat suiwer amateurisme bevorder het, in die RFU-komitee glo oorverteenwoordig was. Net so is vergaderings in Londen teen tye gehou wat dit vir noordelike lede dikwels bemoeilik het om daaraan deel te neem. Daarmee was die beheerliggamstrukture glo teen nadeel van die noordelike klubs, hoewel hulle in die meerderheid was. Op 29 August 1895 het die verteenwoordigers van 20 klubs uit die graafskappe Cheshire, Lancashire en Yorkshire in Huddersfield vergader, waar hulle op hul uittrede uit die RFU en die stigting van die Noordelike Rugbyvoetbalunie (nou Rugbyvoetballeague) besluit het. Aanvanklik het hulle volgens die RFU-reëls gespeel, maar vanaf die eerste volledige 1895/96-seisoen het hulle sekere veranderinge begin implementeer, waarvolgens die aparte variant Rugby League ontstaan het.

Verdediging van amateurstatus

Gedurende die dekades sonder kommersiële lugvervoer het nasionale spanne van verskeie vastelande selde teen mekaar te staan gekom. Dit het plaasgevind tydens uitgestrekte toere, wat as gevolg van die noodsaaklike skeepsreise soms langer as ’n halfjaar geneem het. Toerende spanne het nie net toetswedstryde teen nasionale spanne gespeel nie, maar ook ’n aantal wedstryde teen plaaslike keurspanne en klubs. Die eerste twee toere is in 1888 gereël: ’n Britse keurspan (later die Britse en Ierse Leeus genoem) het Nieu-Seeland en Australië besoek, terwyl ’n Nieu-Seelandse Maori-keurspan deur die Noordelike Halfrond getoer het. Twee dekades later het al die drie groot rugbylande in die Suidelike Halfrond hul nasionale spanne na Europa gestuur: Nieu-Seeland in 1905, gevolg deur Suid-Afrika in 1906 en Australië in 1908. Hulle het nuwe spelstyle en taktieke saamgeneem en was baie meer suksesvol as oorspronklik verwag. Tydens hul 1905-toer het die Nieu-Seelanders vir die verbaasde publiek voor elke wedstryd ’n Haka, die Maori’-oorlogsdans, opgevoer. Die Walliese nasionale span en die gehoor in Cardiff het met die Walliese volkslied – Hen Wlad Fy Nhadau (“Land van my vaders”) – geantwoord. Dit was die eerste keer wat ’n volkslied voor ’n sportwedstryd gesing is.

Tot in 1987 het die RFU die invoering van ’n gereguleerde kampioenskapbedryf teëgestaan, omdat hulle gevrees het dat die sport anders die pad van suiwer amateurisme sou verlaat het. Van die klubs het net plaaslike toernooie teen mekaar georganiseer. ’n Aantal koerante het gepoog om met statistieke opnames die klubs se individuelle sterkte te bepaal, maar dit was slegs skattings. Skotland het ’n soortgelyke konserwatiewe standpunt ingeneem. Daar is sedert 1865/66 ’n nieamptelike kampioenskap beslis, maar die beheerliggaam het dit vir meer as ’n eeu heeltemal geïgnoreer. In ander lande het die beheerliggame minder beperkend opgetree. Frankryk was die mees liberale, waar sedert 1892 ’n nasionale klubkampioenskap bestaan het. Maar teen 1930 het die berigte oor versteekte professionalisme deur samespanning toegeneem, wat die IRR in ’n toenemende mate omgekrap het. Toe die situasie ondanks herhaaldelike waarskuwings nie verbeter het nie, is Frankryk as ’n nielid van die IRR van 1932 tot 1947 uit die jaarlikse Vyfnasies-toernooi geskors. Onder leiding van die Franse beheerliggaam is in 1934 die kompeterende wêreldbeheerliggaam Fédération internationale de rugby amateur (FIRA) gestig, wat lande verteenwoordig het wat nie aan die eksklusiewe IRR behoort het nie. Die FIRA het aansienlik daartoe bygedra om die rugbysport buite die Engelstalige lande te vestig. Eers 60 jaar later het dit ingestem om hom ondergeskik aan die IRR te stel en die rol van ’n Europese vastelandse beheerliggaam in te neem.

Anti-apartheidsaktiviste storm die veld in Hamilton, Nieu-Seeland (1981)

Die rassistiese Suid-Afrikaanse apartheidsbeleid het baie kontroversies tot gevolg gehad. “Niewit” spelers is vir ’n lang tyd verbied om vir die Springbokke te speel en die Maori's onder die Nieu-Seelanders is tot in 1970 nie toegelaat om aan wedstryde in Suid-Afrika deel te neem nie. Teen sulke diskriminasies het in die 1960’s ’n invloedryke internasionale protesbeweging ontstaan. Net so is die Suid-Afrikaanse toere na die Verenigde Koninkryk en Ierland in 1969/70 en Australië in 1971 deur talle betogings en stakings vergesel. Die vanaf sy begin omstrede All Blacks se 1976-toer het daartoe gelei dat baie Afrikalande die Olimpiese Somerspele 1976 in Montreal geboikot het, hoewel rugby destyds geen Olimpiese sportsoort was nie. Dienooreenkomstig het die Britse Statebond-lidlande in 1977 die Gleneagles-ooreenkoms onderteken, wat daarop gemik was om Suid-Afrika heeltemal van die sportwêreld te isoleer. Nietemin het die Suid-Afrikaners in 1981 deur Nieu-Seeland getoer, vergesel deur massiewe en soms gewelddadige betogings wat die hele land geraak het.

Nietemin was die Suid-Afrikaanse beheerliggaam gedurende die hele apartheidstydperk ’n volle IRR-lid en het in 1985 vir die invoering van die Rugbywêreldbeker gestem, hoewel die nasionale span weens die sportboikot nie in aanmerking gekom het nie. Die beslissende stemming in die uitvoerende raad was met 10–6 stemme redelik naelskraap; konserwatiewe rugbykringe het hulle kommer uitgespreek dat so ’n toernooi die druk op amateurisme verder sou verhoog. In 1987 het Nieu-Seeland die eerste Rugbywêreldbeker gewen. Drie jaar ná die einde van apartheid kon Suid-Afrika die Rugbywêreldbeker 1995 aanbied en het tydens sy eerste deelname ook die trofee ingepalm. Die oorhandiging van die beker deur president Nelson Mandela aan die spankaptein Francois Pienaar word as een van die mees simboliese oomblikke in die sportgeskiedenis en die geboorte van die “reënboognasie” beskou.

Professionele tydperk

Vir sowat ’n honderd jaar het die beheerliggame alle aanvalle op die suiwer amateurstatus suksesvol weerstaan en ’n kompromislose houding jeens al dié ingeneem, wat enige soort verbintenis met die professionele variant Rugby League gehandhaaf het. Een enkele League-wedstryd, al was dit sonder vergoeding, was genoeg om ’n speler lewenslang uit rugby te skors. Die beheerliggame het ook van hul invloed in hoë posisies gebruik gemaak om Rugby League uit talle onderwysinstellings en die gewapende magte te verban. Maar selfs hierdie drakoniese maatreëls kon nie verhoed dat weer en weer hoëklaspelers om ekonomiese redes na Rugby League oorgeskakel het nie, veral sedert die 1980’s. Met toenemende globalisering het die druk uiteindelik te groot geword. Die aand voor die 1995-eindstryd het die beheerliggame van Australië, Nieu-Seeland en Suid-Afrika bekend gemaak, dat hulle met Rupert Murdoch se News Corporation ’n kontrak oor tien jaar ter waarde van $550 miljoen rakende die televisieregte vir twee nuwe toernooie aangegaan het, naamlik Die Rugbykampioenskap tussen die drie nasionale spanne en die internasionale toernooi Super 12. ’n Ander Australiese media-entrepreneur, Kerry Packer, het verdere onrus veroorsaak, aangesien hy ’n wêreldwye liga met die naam “Wêreldrugbykampioenskap” met 30 spanne beplan het. Dit het nie tot stand gekom nie, maar die IRR se uitvoerende raad het op sy vergadering op 26 Augustus 1995 geen ander keuse gehad om al die beperkinge rakende die spelers se betalings op te hef en daarmee die rugbyspel te professionalisier. Sonder dié eenparige besluit sou rugby heeltemal gemarginaliseer gewees het.

’n Aansienlike voordeel van professionaliteit was, dat rugbyspelers nie meer konstant oorskakel nie, omdat hulle deur die inkomste by die Australiese en Engelse Rugby League-klubs gelok word. Die destydse verantwoordelikes het ook gehoop, dat die borge en toeskouers se belangstelling op langtermyn van Rugby League na die meer internasionale rugby sou verskuif. Aangesien albei variante oor die lang dekades van aparte bestaan verskillend ontwikkel het in beide kultuur- en spelaspekte het op die ou end net relatief min Rugby League-spelers oorgeskakel. Aan die ander kant het rugby sedert 1995 ’n ongekende groei gesien, hetsy in die aantal gelisensieerde spelers, die aantal lidverenigings of die belangstelling van toeskouers. Byvoorbeeld word die Rugbywêreldbeker nou as die derde grootste sportgebeurtenis beskou. Buitendien het die beheerliggame suksesvolle pogings aangewend om rugby ook onder vroue te vestig. Teen die jaar 2000 het die oorsese toere volgens die ou tradisie tot ’n einde gekom (met uitsondering van die Britse en Ierse Leeus-toere al om die vier jaar). Dit is deur nuwe toernooie en twee tydstippe vir toetswedstryde in Junie en November vervang.

Wêreldwye verspreiding

Die verspreiding van rugby as ’n wêreldwye sport het sy oorsprong in die uitvoer deur Britse emigrante en militêre personeel, asook studente wat na die buiteland terugkeer. Dit word in sewe lande as nasionale sport beskou, naamlik Fidji, Georgië, Madagaskar, Nieu-Seeland, Samoa, Tonga en Wallis.

Oseanië

Sien ook: All Blacks, Fidjiaanse nasionale rugbyspan, Samoaanse nasionale rugbyspan, Tongaanse nasionale rugbyspan, en Wallabies

Toetswedstryd tussen Nieu-Seeland en Australië (2017)

In 1863 is in Sydney die eerste rugbyklub in Australië gestig. Die Sydney Universiteitsvoetbalklub het as eerste span buite die moederland Groot-Brittanje die stel gekodifiseerde rugbyreëls gebruik en twee jaar later die eerste amptelike wedstryd gereël. Die invoering van rugby in Nieu-Seeland word toegeskryf aan Charles Monro wat die spel as ’n student in Londen leer ken en dit in 1870 in Nelson aan die plaaslike sokkerklub bekendgestel het.

’n Aantal eilandstate in die Stille Oseaan het rugby aangegryp. Britte, Nieu-Seelanders en inheemse polisiemagte het in 1884 vir die eerste keer rugby by Ba op die hoofeiland Viti Levu gespeel. In Samoa het rugby ná die begin van die Eerste Wêreldoorlog onder Nieu-Seelandse mandaatbestuur baie gewildheid verwerf, waarby die Rooms-Katolieke orde van die Maristebroers van kardinale belang was. In Tonga het rugby vanaf 1900 goed gevestig, veral danksy adellikes wat van hul opleiding in Australië teruggekeer het. In ander eilandstate in die Stille Oseaan soos die Cookeilande, Frans-Polinesië, Niue, Papoea-Nieu-Guinee en die Salomonseilande is rugby ook bekend, maar nie naastenby so belangrik soos in Fidji, Samoa en Tonga nie.

Noord-Amerika

Sien ook: Kanadese nasionale rugbyspan en Verenigde State se nasionale rugbyspan

’n Major League Rugby-wedstryd in 2021

In 1868 is in Montreal die eerste rugbyklub in Kanada gestig. Dié stad het ook ’n rol by die sport se invoering in die Verenigde State gespeel, toe in 1874 studente van die McGill Universiteit teen ’n span van die Harvard-universiteit te staan gekom het. Die twee hoofvariante van Gridiron-voetbal – Kanadese voetbal en in ’n mindere mate Amerikaanse voetbal – is eens as variante van rugby beskou, maar na hulle word vandag selde as sodanig verwys. Die Kanadese voetbal se beheerliggaam het tot in 1967 die naam Kanadese Rugbyunie gedra, meer as vyftig jaar ná dié sportsoort se skeiding van die gevestigde rugbyreëls. Die Grey-beker, die trofee vir Kanadese voetbal se kampioen, is oorspronklik aan die rugbykampioen oorhandig. Terwyl die Kanadese rugbysport veral in die provinsie Brits-Columbië uitgeoefen word, het dit in die Verenigde State oor baie dekades heen amper verdwyn, voordat dit vanaf die 1960’s ’n herlewing ondergaan het. Vandag word rugby in die Verenigde State as die snelsgroeiende sportsoort beskou. Sedert 2019 word die Kanadees-Amerikaanse professionele liga Major League Rugby uitgespeel.

Europa

Sien ook: Belgiese nasionale rugbyspan, Duitse nasionale rugbyspan, Engelse nasionale rugbyspan, Franse nasionale rugbyspan, Georgiese nasionale rugbyspan, Ierse nasionale rugbyspan, Italiaanse nasionale rugbyspan, Nederlandse nasionale rugbyspan, Portugese nasionale rugbyspan, Roemeense nasionale rugbyspan, Russiese nasionale rugbyspan, Skotse nasionale rugbyspan, Spaanse nasionale rugbyspan, Tsjeggiese nasionale rugbyspan, en Walliese nasionale rugbyspan

Duitsland teen België tydens die Europese Rugbywêreldbeker 2007-kwalifisering in 2006

Britse immigrante het in 1872 die eerste rugbyklub in Frankryk gestig, waar dit veral in die suide van die land gevestig het. Daarna was dit veral Franse wat rugby na ander Europese lande versprei het. Dit veral omdat die Internasionale Rugbyraad se lede in die Tuisnasies aanvanklik veral teen mekaar gespeel het en later teen spanne van die Suidelike Halfrond (Australië, Nieu-Seeland, Suid-Afrika). Frankryk is vir die Vyfnasies-toernooi (nou die Sesnasies-toernooi) genooi, maar was geen IRR-lid nie. Dit was ook die enigste skakel na die res van Europa, wat andersins grootliks aan sy eie lot oorgelaat en deur die Tuisnasies geïgnoreer is. Dienooreenkomstig was die ontwikkeling in deelnemers en toeskouers taamlik beskeie. Nadat Frankryk in 1932 ná bewerings van skynamateurisme tydelik uit die Vyfnasies-toernooi geskors is, het hulle weens die gebrek aan internasionale kompetisies die enigste Europese topspan geword wat gereeld teen ander Europese lande gespeel het. Vanaf 1947 het Frankryk weer aan die Vyfnasies deelgeneem. In 1978 het die Franse Rugbyfederasie as eerste beheerliggaam van ’n nie-Engelstalige land by die IRR aangesluit, maar gelyktydig aan die FIRA verbonde gebly en só rugby in ander lande help vestig. Met die aansluiting van Italië in 2000 het die Vyfnasies die huidige Sesnasies geword. Die belangrikste Europese rugbylande buite die Sesnasies is België, Duitsland, Georgië, Nederland, Portugal, Roemenië, Rusland en Spanje.

Suid-Amerika

Sien ook: Argentynse nasionale rugbyspan, Brasiliaanse nasionale rugbyspan, Chileense nasionale rugbyspan, en Uruguaanse nasionale rugbyspan

Uruguay teen Chili tydens die Suid-Amerikaanse kampioenskap 1951 in Buenos Aires

Argentinië is die vernaamste Suid-Amerikaanse rugbyland en by verre die suksesvolste. Die eerste wedstryd daar is in 1873 gespeel en die beheerliggaam is in 1899 gestig. Nietemin beskik sekere lande op die vasteland oor ’n lang rugbytradisie. Rugby word in Brasilië sedert die 19de eeu gespeel, maar eers sedert 1926, toe São Paulo teen Santos geseëvier het, is daar gereelde toernooie. In Uruguay was daar verskeie mislukte pogings nodig om rugby te vestig, veral danksy die Montevideo-krieketklub se moeite. In 1951 het hulle met die stigting van ’n nasionale Liga uiteindelik daarin geslaag. In Chili en Paraguay is daar ook genoegsame ondersteuning vir ’n gereelde speelbedryf, met die beheerliggame wat onderskeidelik in 1948 en 1970 gestig is.

Asië

Sien ook: Hongkongse nasionale rugbyspan, Japannese nasionale rugbyspan, Koreaanse nasionale rugbyspan, en Thaise nasionale rugbyspan

Openingseremonie van die Top League se 2009–10-eindstryd

Talle Asiatiese lande se rugbytradisies dateer uit die tydperk van die Britse Ryk. In die vroeë 1870’s het Britse emigrante die rugbysport in Indië gevestig en in 1873 is in Kolkata die eerste klub gestig. Met die onttrekking van ’n gestasioneerde weermagregiment het die belangstelling skielik gedaal; die verdere ontwikkeling het tot stilstand gekom en is deur krieket permanent oorskadu. Die eerste klub in Ceylon (nou Sri Lanka) is in 1879 gestig; ook hier was veral Britte betrokke. Asië se voorste rugbyland is Japan. In 1866 het rugby in dié land gevestig en in teenstelling met die Indiese subkontinent het die sport vanaf die laat 1890’s ook onder die inheemse bevolking meer en meer gewildheid verwerf. In 2019 het Japan die eerste Asiatiese land geword wat ’n rugbywêreldbekertoernooi aangebied het. Van die ander vername Asiatiese rugbylande sluit in die Volksrepubliek China, Maleisië, Filippyne, Singapoer en Suid-Korea. Die voormalige Britse kroonkolonie Hongkong het ’n belangrike rol in die ontwikkeling van die variant sewesrugby gespeel, veral met die aanbieding van die Hongkong Sewesrugbytoernooi sedert 1976. Die rugbygeskiedenis in die Nabye Ooste en die Persiese Golfstate het begin in die 1950’s met die stigting van klubs deur Britse en Franse soldate wat ná die Tweede Wêreldoorlog in die streek gestasioneer was. Toe hulle onttrek is, het jong werknemers, meestal Europeërs wat in daardie lande werksaam is, hierdie spanne aan die gang gehou. Tot vandag toe kon egter net min belangstelling onder die inheemse bevolking gekweek word.

Afrika

Sien ook: Ivoriaanse nasionale rugbyspan, Keniaanse nasionale rugbyspan, Namibiese nasionale rugbyspan, Springbokke, en Zimbabwiese nasionale rugbyspan

Ivoriaanse nasionale span voor die Rugbywêreldbeker 2011-kwalifiseringswedstryd teen Zambië

In Kaapstad gestasioneerde Britse soldate het in 1875 die rugbysport in Suid-Afrika gevestig. Die sport het vinnig oor die hele land en die aangrensende Rhodesië (nou Zimbabwe) versprei. Suid-Afrikaanse setlaars het die spel ook na Namibië saamgeneem en in Brits-Oos-Afrika teen Britse beamptes te staan gekom. Rondom die eeuwisseling het die beeld verstewig dat rugby ’n spel vir “wit” spelers sou wees, waarvolgens dit byvoorbeeld ook deur die Boere van Nederlandse afkoms aangegryp is, maar min deur die inheemse “swart” bevolking. Veral sedert die einde van die Suid-Afrikaanse apartheidsbeleid het die sport ook na ander Afrikalande versprei, byvoorbeeld Ivoorkus en Madagaskar (waar gedurende kampioenskapwedstryde tot 40 000 toeskouers saamdrom). Kenia op sy beurt is veral in sewesrugby suksesvol. As FIRA-lede het die Noord-Afrikaanse lande Marokko en Tunisië tot in 1999 gereeld aan Europese toernooie deelgeneem. In 2000 het die IRR as deel van die beheerliggame se herordening egter daarop aangedring dat hulle oorskakel na die Afrikabeker, om dié kompetisie se mededingendheid te verbeter.

Belangrike toernooie

Rugbywêreldbeker

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Rugbywêreldbeker.

Eindstryd van die Rugbywêreldbeker 2011 tussen Frankryk en Nieu-Seeland

Die Webb Ellis-beker is die belangrikste trofeë in Rugby en word al om die vier jaar tydens die Rugbywêreldbeker uitgespeel

Die belangrikste toernooi is die Rugbywêreldbekertoernooi wat sedert sy eerste aanbieding in 1987 al om die vier jaar beslis word. Südafrika is die huidige Rugbywêreldkampioen, nadat hulle Nieu-Seeland in die eindstryd van die Rugbywêreldbeker 2023 in Frankryk geklop en sodoende hul vierde titel ná 1995, 2007 en 2019 ingepalm het. Nieu-Seeland is ’n driemalige wêreldkampioen (in 1987, 2011, 2015). Australië het twee keer geseëvier (in 1991 en 1999), Engeland eenkeer (in 2003). Daarmee is Engeland tot dusver die enigste span van die Noordelike Halfrond wat ’n eindstryd gewen het, terwyl Frankryk drie keer as naaswenner geëindig het (in 1987, 1999 en 2011).

Die Rugbywêreldbeker het sedert sy invoering bestendig gegroei. Die eerste toernooi is in 17 lande uitgesaai en het altesaam 230 miljoen televisiekykers bereik. In die poelfase en eindstryd kon die teiken van een miljoen verkope kaartjies nie gehaal word nie. 94 lande het aan die Rugbywêreldbeker 2007 in Frankryk en die voorafgaande kwalifisering deelgeneem, vir die poel- en uitklopfase het die organiseerders 3,85 miljoen verkope kaartjies getel. Dié toernooi se kumulatiewe televisiekykertal, wat in meer as 200 lande uitgesaai is, het 4,2 miljard beloop.

Internasionale toernooie

Sesnasies-toernooi 2015: Skotland teen Wallis

Beide die Sesnasies-toernooi en Die Rugbykampioenskap word verreweg as die belangrikste en taaiste jaarlikse toernooie beskou. Die Sesnasies-toernooi word deur Engeland, Frankryk, Ierland, Italië, Skotland en Wallis uitgespeel. Dit is in 1883 vir die eerste keer as die Tuisnasies-toernooi aangebied, toe die vier Tuisnasies die voorheen sporadiese vriendskaplike wedstryde in ’n toernooi saamgesnoer het. In 1910 het Frankryk vir die eerste keer deelgeneem, wat toe die Vyfnasies-toernooi geword het. Ná bewerings van skynamateurisme en vrese van geweld op die speelveld is Frankryk in 1931 tydelik uit die toernooi gesit, wat vanaf 1947 weer kon deelneem. Sedert Italië se aansluiting in 2000 word die toernooi tussen ses spanne uitgespeel.

Die Rugbykampioenskap is die jaarlikse toernooi tussen die vier beste nasionale spanne in die Suidelike Halfrond – Argentinië, Australië, Nieu-Seeland en Suid-Afrika. Vanaf sy invoering in 1996 tot in 2011 is die toernooi as die Drienasiesreeks uitgespeel, aangesien net Australië, Nieu-Seeland en Suid-Afrika daaraan deelgeneem het. In die toernooi se eerste jare het die drie spanne elk twee keer teen mekaar te staan gekom, vanaf 2006 was dit elk drie keer (met uitsondering van jare met ’n rugbywêreldbekertoernooi). Sedert Argentinië se aansluiting in 2012 neem vier spanne aan die toernooi deel met elk twee wedstryde teen mekaar; in jare met ’n rugbywêreldbekertoernooi is daar net een wedstryd elk.

Al die nasionale spanne word in een van drie vlakke ingedeel. In die eerste vlak is die deelnemers aan die Sesnasies-toernooi en Die Rugbykampioenskap, asook Japan, ’n verdere twaalf nasionale spanne vorm die tweede vlak en al die oorblywende spanne die derde vlak. Die idee daaragter is, dat dit elke span se spelvlak weerspieël en nasionale spanne van omtrent dieselfde vlak teen mekaar te staan kom. In die praktyk word spanne van die eerste sterkteklas egter bevoordeel, aangesien hulle meer gereeld finansieel aantreklike wedstryde teen mekaar kan speel en sodoende aansienlik hoër inkomste vir hul beheerliggaam kan genereer. Dienooreenkomstig kan hierdie beheerliggame meer belê, waarvolgens die afstand teenoor die spanne van die tweede en derde vlak ondanks toelaes deur die wêreldbeheerliggaam nie minder word nie. Kritici kla dat dié stelsel te rigied is en die ontwikkeling van rugby eerder kniehalter. Dit het ook tot gevolg dat nie een enkele span van die eerste vlak aan vastelandse toernooie deelneem nie.

Multisportbyeenkomste

Olimpiese Somerspele 1920: Verenigde State teen Frankryk

Rugbytoernooie is tydens die Olimpiese Somerspele in 1900, 1908, 1920 en 1924 aangebied – onder andere ook omdat Pierre de Coubertin, die president van die Internasionale Olimpiese Komitee (IOK) – ’n ywerige rugbyspeler en -aanhanger was. Aangesien hulle nie soewereine lande is nie en die beheerliggame nie ’n gesamentlike span opgestel het nie, is ingevolge die Olimpiese reëls Skotland, Wallis en Engeland nie toegelaat om op hul eie deel te neem nie. In 1900 het die gasheer Frankryk die goue medalje ingepalm en in 1908 Australië. Sowel in 1920 as in 1924 het die Verenigde State in die eindstryd verrassend teen die gunsteling Frankryk geseëvier. Ná Coubertin se aftrede het rugby in die IOK aan ondersteuning verloor en is uit die Olimpiese program verwyder. In die vroeë 1990’s het die Internasionale Rugbyraad (nou Wêreldrugby) hom begin beywer vir die herinstelling van rugby as ’n Olimpiese sportsoort. Die jare se pogings is uiteindelik beloon, toe die IOK op die herinstelling besluit het – al is dit die sewesrugbyvariant, wie se reëls op dié van rugby gebaseer is. Die eerste Olimpiese sewestoernooi vir mans en vroue is tydens die Olimpiese Somerspele 2016 beslis.

Terwyl sedert die Statebondspele 1998 in Kuala Lumpur sewesrugby deel van die Statebondspele se program is, is tydens die Asiatiese Spele in 1998 en 2002 elk ’n sewes- en rugbytoernooi beslis. Sedert 2006 vorm slegs sewesrugby deel van die Asiatiese Spele se program (sedert 2010 ook vir vroue).

Nasionale en internasionale kampioenskappe

Eindstryd van die Franse kampioenskap in 2018

Die Curriebekertrofee word tydens Suid-Afrika se oudste en belangrikste plaaslike rugbykompetisie uitgespeel en dateer terug na 1889

Die vernaamste nasionale kampioenskappe is dié van Frankryk en Engeland. Die Franse professionele liga Top 14 behels 14 klubspanne; dit word namens die Franse Rugbyfederasie en die departement van sport gereël deur die organisasie Ligue nationale de rugby (LNR) wat verantwoordelik is vir toesig, ontwikkeling, finansies, bevordering van professionele rugby en advies aan die betrokke klubs. Die LNR is ook verantwoordelik vir die tweede hoogste professionele liga Pro D2 met 16 spanne. Die hoogste Engelse liga, die Premierskap met twaalf spanne, word deur die maatskappy Premiership Rugby gereël, waarby die klubs en ’n belegger betrokke is. Die Engelse Rugbyvoetbalunie is direk verantwoordelik vir die reëling van die tweede hoogste professionele liga, die RFU-kampioenskap wat ook twaalf spanne behels. Die Japan Rugby League One het homself as die derde vernaamste nasionale professionele liga in die Noordelike Halfrond gevestig; al die twaalf deelnemende spanne is sonder uitsondering in besit van groot maatskappye.

Konsessies speel ’n besondere rol in professionele rugby. Óf verskeie vooraanstaande klubs in ’n streek sluit saam om ’n soort samewerkingsgemeenskap te vorm en ’n gesamentlike keurspan saam te stel, óf verskeie provinsiale beheerliggame stel ’n span saam uit die beskikbare spelers in hul gebied. Die verskeie klubs en provinsiale beheerliggame neem ook deel aan die onderskeidelike nasionale kampioenskappe. Die Verenigde Rugbykampioenskap behels 16 konsessies uit Italië, Ierland, Skotland, Suid-Afrika en Wallis. Dit was aanvanklik ’n suiwer Europese toernooi met die naam Pro12 en is in onderskeidelik 2017 en 2021 met twee Suid-Afrikaanse spanne elk aangevul. Die oorskakeling was die gevolg van geskille met die Superrugbyliga. Dit het oorspronklik uit 18 konsessies uit Argentinië, Australië, Japan, Nieu-Seeland en Suid-Afrika bestaan. Weens die wêreldwye Covid-19-pandemie het ook Argentinië en Japan uitgeval, waarvolgens Superrugby tans uit twaalf Australiese en Nieu-Seelandse konsessies elk bestaan.

Major League Rugby, wat in 2017 gestig en waaraan 13 konsessies deelneem, begin hom in Kanada en die Verenigde State vestig. Ander belangrike nasionale kampioenskappe met deels halfprofessionele spanne sluit in die Curriebeker in Suid-Afrika, die Nasionale Rugbykampioenskap in Australië, die Mitre 10-beker in Nieu-Seeland, die Top10 in Italië, die Skotse Premierskap in Skotland en die Walliese Premierafdeling in Wallis. Europa beskik met die Europese Rugbykampioenbeker en die Europese RugbyUitdaagbeker oor twee gesogte Europese Bekerkompetisies vir professionele klubspanne en konsessies.

Vrouerugby

Die eerste bekende verwysings omtrent vrouerugby dateer uit die laat 19de eeu. ’n Groep vroue het tydens ’n toer in somer 1881 deur Skotland en Noord-England ’n aantal “voetbal”-wedstryde gespeel, van wie die meeste wedstryde volgens die Voetbalvereniging se reëls gespeel is. ’n Uitsondering was ’n wedstryd op 25 Junie 1881 in Liverpool, wat volgens rugbyreëls gespeel is. Hierdie wedstryde het groot gehore gelok, al was die berigte in die plaaslike koerante selde vleiend. Die toeskouers se houding was alles behalwe positief en sekere wedstryde moes weens onluste op en buite die veld afgelas word. Die eerste vroulike rugbyspeler wat by naam bekend is, was Emily Valentine, wat in 1887 vir die Portora Royal-skool se rugbyspan in die Noord-Ierse dorp Enniskillen gespeel het. Die eerste gedokumenteerde poging om ’n suiwer vrouespan te skep, dateer uit 1891, toe ’n beplande toer deur Nieu-Seeland weens die openbare verontwaardiging afgelas moes word. Die daaropvolgende wedstryd, waaroor in die media verslag gedoen is, is eers op 16 Desember 1917 geskeduleer, toe tydens ’n liefdadigheidsgeleentheid in die Walliese Cardiff twee keurspanne uit die stede Cardiff en Newport teen mekaar te staan gekom het (die gasvroue het met 6–0 geseëvier).

Sesnasies-vrouetoernooi in 2014: Frankryk teen Italië

In die 1930’s was daar ’n poging om ’n vrouerugbyliga in Australië te vestig, maar dit was eers drie dekades later wat die sport geleidelik kon vestig, aanvanklik veral by sekere Europese universiteite. Die eerste gedokumenteerde kampioenskapwedstryd tussen twee vrouespanne is op 1 Mei 1968 in Toulouse voor “duisende toeskouers” gespeel. Dié sukses het twee jaar later gelei tot die stigting van die eerste vrouerugbyfederasie. Die eerste vrouetoetswedstryd is op 13 Junie 1982 in Utrecht aangebied, toe die nasionale vrouespanne van Frankryk en Nederland teen mekaar te staan gekom het; Frankryk het met 4–0 gewen.

In 1991 is in Wallis die eerste Rugbywêreldbeker vir vroue aangebied wat deur die Verenigde State gewen is. Die tweede toernooi het in 1994 gevolg en is daarvandaan tot in 2014 al om die vier jaar gehou. Daarna het Wêreldrugby die daaropvolgende toernooi na 2017 uitgestel, waarmee ’n nuwe vierjaarlikse siklus begin het. Die mees suksesvolle span is Nieu-Seeland met vyf titels, van wie vier agtereenvolgende van 1998 tot 2010. Naas die Rugbywêreldbeker is daar ander gereelde toernooie, onder meer die Sesnasies, wat ná die manskompetisie plaasvind. Dit is in 1996 vir die eerste keer aangebied en aanvanklik deur Engeland oorheers, maar later het ook Frankryk en Ierland ’n aantal titels ingepalm.

Variante

Strandrugby

Uit rugby het sekere variante voortgespruit met ’n kleiner aantal spelers en minder fisiese kontak as die hoofverskille. Die verreweg oudste en mees verspreide variant is sewesrugby, wat in 1883 in die Skotse dorp Melrose ontstaan het. Op ’n rugbyveld met dieselfde grootte speel spanne van sewe spelers elk teen mekaar oor twee helftes van sewe minute elk. Sewesrugby word byna geheel en al in ’n toernooiformaat gespeel, waarby elke deelnemende span binne een of twee dae ’n aantal opeenvolgende wedstryde moet speel. Van die belangrikste toernooie sluit in die Hongkong Sewes en die Doebai Sewes. Altwee vorm deel van die Wêreldrugby Sewesreeks wat sedert 1999 jaarliks tussen baie nasionale spanne uitgespeel word. Sedert 1993 word al om die vier jaar ’n eie Sewesrugbywêreldbeker aangebied en sedert 2016 is sewesrugby ’n Olimpiese sportsoort (voorheen was dit van 2001 tot 2013 deel van die Wêreldspele). Tiensrugby het in die 1960’s in Maleisië ontstaan en is veral in Oos-Asiatiese lande gewild. Albei spanne bestaan uit tien spelers elk en ’n wedstryd bestaan uit twee helftes met tien minute elk.

Touch, waar duikslae uitgevoer word deur bloot met albei hande aan die baldraer te raak, is geskik as ’n oefenspel, maar ook vir spanne van gemengde geslag, en word deur beide kinders en volwassenes gespeel. Ander variante met minder fisiese kontak is ontwikkel om kinders nader aan die sport te bring. Wydverspreid is minirugby, wat in die 1970’s in Engeland ontstaan het en waarin kinders geleidelik in drie ouderdomsgroepe aan die meer komplekse skuiwe van rugby bekend gestel word. In tagrugby dra elke speler ’n gordel met twee klittenbande. Die verdedigende spelers moet aan een van hierdie bande trek om die baldraer te dwing om die bal aan te gee; andersins is die sport oorwegend kontakloos. ’n In die Verenigde State gewilde variant hiervan is vlagrugby; ook hier word veral daarop gemik om kinders geleidelik aan die meer komplekse skuiwe van rugby bloot te stel. Strand- en sneeurugby is veral geskik vir ontspanningsdoeleindes. Rolstoel- en onderwaterrugby het net die naam met rugby ingemeen.

Verskille tussen rugby en Rugby League

Sedert die skeiding van rugby en Rugby League in 1895 was daar reëlveranderinge in albei variante, sodat hulle ondanks die steeds sigbare baie ooreenkomste twee verskillende balsportsoorte is. Terwyl by rugby 15 spelers per span op die speelveld is, is dit in Rugby League net 13. ’n League-spelveld is twee meter smaller as ’n unieveld. Met ’n drie word in Rugby League vier pleks van vyf punte aangeteken, met ’n skepdoel een pleks van drie punte en met ’n strafskop twee pleks van drie punte. Die balle is amper gelyk in grotte, maar die punte van die Rugby-League-balle is meer spits.

Die hoofverskille in die stel reëls gaan veral om die verandering in balbesit. Ná ’n duikslag word nie om die balbesit gekompeteer nie, maar die baldraende span ontvang dit weer terug; eers ná die sesde duikslag verander die balbesit. Aangesien die bal net tydens ’n een-teen-een-duikslag weggegryp kan word, is daar minder moontlikhede as in rugby om die balbesit te wen. Oor die algemeen het dit ’n meer gebalanseerde balbesit tot gevolg. In Rugby League is daar geen lynstaan, pleks daarvan vind ’n skrum plaas. Afgesien van dié situasie is ’n skrum minder belangrik, net só is daar geen losskrum of losgemaal nie. Pleks daarvan moet in Rugby League ’n geduikte speler die bal met sy voete agternarol, waarna spelers van albei spanne om die rollende bal kompeteer.

Terwyl die spelaksie in rugby meer oor die wen en hou van balbesit gaan, gaan Rugby League meer oor direkte individuelle konfrontasies tussen enkele spelers. Gepaard met die minder aantal spelers en die effens nouer speelveld is taktiese fynighede minder belangrik. Dienooreenkomstig word Rugby League beskou as die vinniger en taaier van die twee variante. Oor die algemeen word rugby sedert sy professionalisering in tegniese en taktiese opsig meer deur Rugby League beïnvloed. In die teenoorgestelde rigting is daar ook ’n invloed, maar dit is minder oënskynlik.

Invloed op ander sportsoorte

Australiese voetbal is deur Tom Wills bedink

Beide Amerikaanse voetbal Kanadese voetbal het ontwikkel uit ’n vroeë variant van rugby, toe Rugby League nog nie bestaan het nie. ’n Belangrike verskil is die vorentoe aangee van die bal vir ’n speler verder vooruit in die aanvallende rigting, wat in rugby buite die reëls is. Die Noord-Amerikaanse spele fokus baie meer daarop om deur gebiedsvoordele die aanvalsreg te behou. Buitendien lei die spel wat uit selfstandige fases bestaan tot talle onderbrekings, terwyl rugby meer deur ’n konstante, min onderbroke vloeiende spel (soos in sokker) gekenmerk word.

’n Ander sportsoort wat uit rugby ontstaan het, is Australiese voetbal, waar die skop van die bal baie meer belangrik is as die aangee en hardloop; boonop is die speelveld ovaal pleks van reghoekig. Dié sportsoort is glo bedink deur Tom Wills wat by die Rugby-skool ’n vroeë variant van rugby leer ken en dit in Australië aangepas het. James Naismith het aspekte van sekere sportsoorte, waaronder rugby, geneem om basketbal te bedink. Die mees oënskynlike ooreenkomste is dié van die hopbal met die ingooi by die lynstaan en die onderhandse skoot, wat die sport in die eerste jare gekenmerk het. Sweedse sokker (Sweeds: Svensk fotboll), wat tussen die 1870’s en 1890’s in Swede gespeel is, was ’n mengsel aan sokker- en rugbyreëls.

Statistieke en rekords

Alun Wyn Jones hou die rekord vir die meeste toetswedstryde

Volgens ’n verslag deur die Coventry-universiteit se Sentrum vir Internasionale Sportbesigheid het in 2011 meer as vyf miljoen mense rugby of een van sy variante gespeel, gelykstaande aan ’n groei van 19% teenoor die 2007-verslag. Vervolgens het die deelname in Afrika met 33% toegeneem, in Suid-Amerika met 22% en in Asië asook Noord-Amerika met 18%. In 2014 het die IRR ’n wêreldwye opname oor die algehele aantal speler gepubliseer. Destyds was daar 6,6 miljoen se spelers, van wie 2,36 miljoen se gelisensieerde lede wat vir ’n klub gespeel het wat by hul land se beheerliggaam geaffilieer is. Volgens die Wêreldrugby-jaarverslag 2016 was daar 8,5 miljoen se spelers, van wie 3,2 se miljoen geregistreerde beheerliggaamspelers en 1,9 miljoen geregistreerde klubspelers; die aandeel vroue was 22%.

Alun Wyn Jones hou die rekord vir die meeste toetswedstryde; teen Februarie 2022 het hy 149 keer vir die Walliese nasionale span en twaalf keer vir die keurspan Britse en Ierse Leeus uitgedraf. Die Nieu-Seelander Dan Carter hou met 1 598 punte tussen 2003 en 2015 die rekord vir die meeste aangetekende punte. Twee nasionale spanne deel die rekord vir die langste onoorwonne wenstreep in die eerste vlak met 18 opeenvolgende oorwinnings elk, naamlik Nieu-Seeland van Augustus 2015 tot Oktober 2016 en Engeland van Oktober 2015 tot Maart 2017. Die bywoningsrekord vir ’n rugbywedstryd is 109 874 wat op 15 Julie 2000 op die ANZ-stadion in Sydney opgestel is, toe Nieu-Seeland Wallabies met 39–35 geklop het. Die bywoningsrekord vir ’n ligawedstryd is 99 124, toe Racing 92 op 24 Junie 2016 op Camp Nou in Barcelona in die eindstryd van die Franse liga Top 14 RC Toulon verslaan het; dié wedstryd is weens skeduleringskonflikte met die Europese Sokkerkampioenskap 2016 van sy gewone plek, die Stade de France in Saint-Denis, verskuif.

Spel- en aanhangerkultuur

Japannese en Walliese ondersteuners tydens die Rugbywêreldbeker 2007

’n Engelse spreekwoord lui: “Sokker is ’n herespel wat deur rampokkers gespeel word en rugby is ’n rampokkerspel wat deur here gespeel word.” (Football is a gentleman’s game played by hooligans, and rugby is a hooligan’s game played by gentlemen.) Dit is bedoel om die ironie van die feit te illustreer, dat ’n fisies harde en gevaarlike spel soos rugby gespeel word deur beskaafde en welgemanierde “here” wat die skeidsregter respekteer, terwyl sokker, ’n volgens bewerings minder taaie spel, in ’n meer aggressiewe omgewing gespeel word (of dit nou op die veld, tussen die spelers, teenoor die skeidsregters of onder die ondersteuners is). Sedert die professionalisering is die spreekwoord egter nie meer in dié absoluutheid van toepassing nie.

Die veral in sokker bekende verskynsel van rampokkery is in rugby oor die algemeen onbekend. Die respek wat die spelers vir mekaar en teenoor die skeidsregter toon sluit ook die toeskouers in. Tuis- en wegondersteuners word nie streng van mekaar geskei en aan spesifieke sektore in die stadion toegewys nie; hulle sit eerder dikwels saam in die pawiljoen. Dienooreenkomstig is die polisieteenwoordigheid aansienlik minder as by sokkerwedstryde en die speelvelde word nie deur versperrings beskerm nie. Mededingende aanhangers word selfs aangemoedig om in kontak te tree en saam te vier. Aan die ander kant respekteer die ondersteuners die opponerende span se spelers deur kalm te bly wanneer hulle ’n doel- of strafskop neem. ’n Tradisie wat in die verlede baie gereeld onder die spelers gehandhaaf is, was die gesamentlike lekker vieringe deur die spelers en ondersteuners van albei spanne in die “derde helfte” ná die eindfluitjie; Sedert professionalisering in die middel-1990’s het die bereidwilligheid vir sulke vieringe onder die spelers egter aansienlik minder geword.

Rugby in die kuns

Henri Rousseau: Les joueurs de foot-ball (1908)

Francis Cadell: The Rugby Player (ca. 1920)

Die sportsoort rugby en sy spelers het talle kunstenaars geïnspireer. Die roman Tom Brown’s School Days (“Tom Brown se skooljare”), geskryf in 1857 deur Thomas Hughes, is gebaseer op die skrywer se ervarings by die Rugby-skool en bevat die beskrywing van ’n wedstryd. Die bekendste verfilming van dié roman is in 1940 uitgereik, met Robert Stevenson as regisseur en Cedric Hardwicke in die hoofrol. James Joyce verwys onder andere in sy werke Ulysses (1922) en Finnegans Wake (1939) na die Ierse klub Bective Rangers; in die halfoutobiografies werk A Portrait of the Artist as a Young Man (1916) word ook die Ierse nasionale speler James Magee genoem. In The Adventure of the Sussex Vampire, ’n Sherlock Holmes-verhaal uit 1924 deur Arthur Conan Doyle, word berig dat die fiktiewe karakter Dr. Watson in sy jeug rugby vir die Blackheath FC gespeel het.

Die skildery Les joueurs de foot-ball (“Die voetbalspelers”) deur die Franse impressionis Henri Rousseau uit 1908 toon twee rugbyspelers elk wat teen mekaar speel. Ander Franse kunstenaars wat die sport in hul werke geskilder het, sluit in Albert Gleizes (Les Joueurs de football [“Die voetbalspelers”], 1912), Robert Delaunay (Football. L’Équipe de Cardiff [“Voetbal. Die span van Cardiff”], 1916) en André Lhote (Partie de Rugby [“Rugbywedstryd”], 1917). Francis Cadell, ’n verteenwoordiger van die Skotse koloriste, het omstreeks 1920 die skildery The Rugby Player geskilder. Tydens die kunskompetisie gedurende die Olimpiese Somerspele 1928 in Amsterdam het die Luxemburgse Jean Jacoby met die werk Rugby die goue medalje in die kategorie tekeninge en waterverf ingepalm.

In die 1949-komedierolprent A Run for Your Money deur Ealing Studios en die 1979-rolprent Grand Slam deur BBC Wallis draai die plot om ondersteuners wat ’n rugbywedstryd bywoon. Rolprente, wat meer op die sport fokus, sluit in die onafhanklike werke Old Scores (1991) en Forever Strong (2008). Die Uruguaanse rugbyspan Old Christian’s Club se oorlewingstryd ná die vliegongeluk van Fuerza-Aérea-Uruguaya-vlug 571 in 1972 word in die 1993-rolprent Alive uitgelig. Die glo bekendste rugbyrolprent is Invictus deur die regisseur Clint Eastwood (2009) wat op die boek Playing the Enemy deur John Carlin geskoei is. Dié rolprent handel oor die gebeurtenisse rondom die Rugbywêreldbeker 1995 en Nelson Mandela se moeite om die Suid-Afrikaanse bevolkingsgroepe na apartheid deur middel van rugby te versoen. Die Suid-Afrikaanse 2016-rolprent Modder en bloed vertel, hoe Suid-Afrikaanse krygsgevangenes tydens die Tweede Vryheidsoorlog in die kamp op die eiland Sint Helena rugby leer ken het. Die Suid-Afrikaanse televisiereeks Getroud met rugby is vir die eerste keer in 2009 uitgesaai en deur die Britse televisiereeks Footballers’ Wives geïnspireer.

Strokiesverhale omtrent rugby is veral gewild in Frankryk. Voorbeelde sluit in die reekse Rubipèdes deur Michel Iturria en Les Rugbymen deur Poupard en Béka. In “Asterix in Brittannié”, ’n uitgawe van die ook in Afrikaans beskikbare Asterix-reeks deur Albert Uderzo en René Goscinny, besoek die hoofkarakter op soek na ’n towerdoepa ’n rugbywedstryd tussen Camulodunum en Durovernum. Na rugby word ook in die gelyknamige rolprent en in die rolprent Asterix & Obelix – In diens van haar majesteit verwys.

In die openbare en die beeldhoukuns is daar talle werke wat aan rugby gewy is. In die Twickenham-stadion staan ’n 8,2 m hoë bronsbeeld deur die kunstenaar Gerald Laing wat ’n lynstaan uitbeeld en in die Millennium-stadion ’n standbeeld van die beampte Tasker Watkins. Van die spelers wat met standbeelde vereer is, sluit in Gareth Edwards (in Cardiff) en Danie Craven (in Stellenbosch). In die dorp Larrivière-Saint-Savin in Suidwes-Frankryk is die Notre-Dame-du-Rugby geleë; dit is nie aan ’n heilige gewy nie, maar aan rugby.

Sien ook

• Lys van internasionale rugbyspanne
• Rugbywoordelys

Verdere leesstof

• (af) "Reëls van die Spel" (PDF, 7,4 MB). Wêreldrugby. 2022. Besoek op 24 Julie 2022.
• (en) Terry Godwin, Chris Rhys (1981). The Guinness Book of Rugby Facts & Feats. Enfield: Guinness Superlatives Ltd. ISBN 0-85112-214-0.
• (en) Philip Dine (2001). French Rugby Football: A Cultural History. Oxford: Berg. ISBN 1-85973-327-1.
• (en) Richard Bath (2001). The Complete Book of Rugby. Seven Oaks Ltd. ISBN 1-86200-013-1.
• (en) Tony Collins (2016). The Oval World – A Global History of Rugby (2de uitg.). Londen: Bloomsbury. ISBN 978-1-4088-3157-1.
• (en) Tony Williams, John McKittrick (2015). Rugby Skills, Tactics and Rules (4de uitg.). Londen: Bloomsbury. ISBN 978-1-4729-1372-2.
• (en) Cick Cain, Greg Growden (2011). Rugby Union for Dummies (3de uitg.). Hoboken: Wiley & Sons. ISBN 978-1-119-99092-5.
• (en) Huw Richards (2007). A Game for Hooligans – The History of Rugby Union. Edinburg: Mainstream. ISBN 978-1-84596-255-5.

Eksterne skakels

• (en) Wêreldrugby (wêreldbeheerliggaam)
• (en) Planet Rugby (nuuswebwerf)
• (en) ESPNscrum (nuuswebwerf)
• (en) The Rugby Archive (wêreldwye uitslagdatabasis)
• (en) Rugbygeskiedenis
• (en) "Rugby". Encyclopædia Britannica. Besoek op 24 Julie 2022.