Lulu Latsky
Lulu Latsky (*22 Oktober 1901, Carnarvon – † 8 November 1980, Tamboerskloof) was die eerste vrou in Suid-Afrika wat ’n doktorsgraad in Wetenskap verwerf en ook die eerste vrou wat ’n doktorsgraad verwerf aan die Universiteit van Stellenbosch.[1] Sy raak veral bekend vir die talle dierverhale wat sy vir kinders skryf.Sy is ook 'n medewerker aan die Kennis vir almal-reeks. Verder publiseer sy verskeie geestelike boeke en onder die skuilnaam Dr. X., publiseer sy 'n deels- outobiografiese boek Die martelgang, wat daarop gemik is om kinders meer oor die siekte tuberkulose te leer.[2]
Lewe en werk
wysigHerkoms en vroeë lewe
wysigLouise Latsky was op 22 Oktober 1901 op Carnarvon gebore as die tweede kind en oudste dogter van sewe kinders van eerwaarde Christoffel Hermanus Engelbertus Latsky en Johanna Maria Sterrenberg. Sy het vier broers (Stefanus Johannes, Peter Sterrenberg, Christoffel Hermanus en Michael Theodore) en twee susters (Johanna Christina en Charlotta Rosa)[3][4][5]
Vyf jaar na haar geboorte verhuis die familie na Stellenbosch, waar haar vader pastoor word van die Nederduits Gereformeerde Sendingkerk in Birdstraat.[6][7] Vir die eerste paar jaar woon sy die kerk se sendingskool by, wat deur haar tante (Lulu Sterrenberg) beheer word. In standerd vier skuif sy na die Bloemhof Meisieskool, waar sy ook matrikuleer. Op hoërskool versoek sy die skoolhoof, mej. Lucie Joubert, om Grieks te kan neem saam met die seuns van Paul Roos Gimnasium, maar hierdie versoek is begroet met ’n “naughty little girl[8] Op 10 Junie 1923 word sy aangeneem as lidmaat van die NG Kerk[9]
Verdere studie en loopbaan in die akademie
wysigDaarna studeer sy vanaf 1925 verder in Plant- en Dierkunde aan die Universiteit van Stellenbosch, waar sy in 1927 die B.Sc.-graad (met onderskeiding) en in 1928 die M.Sc.-graad in Dierkunde verwerf. In haar studentejare dien sy op die Studenteraad, een van die eerste vroue wat hierdie eer te beurt val. Op grond van haar akademiese prestasies word die Webb-stipendium aan haar toegeken, wat haar in staat stel om haar doktorale studies te onderneem. Wanneer sy in 1931 die D.Sc.-graad in Dierkunde verwerf met ’n proefskrif oor Die geldigheid van die Brevicipitidae as outonome familie van die Anura, is sy die eerste vrou in Suid-Afrika wat ’n doktorsgraad in Wetenskap verwerf en die eerste vrou wat ’n doktorsgraad verwerf aan die Universiteit van Stellenbosch.
In 1932 doseer sy Dierkunde en Biologie aan die Potchefstroomse Universiteitskollege, maar ’n verswakking in haar gesondheid dwing haar om terug te keer na Stellenbosch. Hier versorg sy haar ouers en tante (mejuffrou Lulu Sterrenberg) tot met hulle dood. Sy hou haarself verder besig deur lesings op te stel vir ’n korrespondensiekollege en lê haar ook toe op navorsing in Dierkunde, Bakteriologie en mediese werk.
Van 1943 tot ongeveer 1951 is sy wetenskapredakteur vir Nasionale Pers en versorg onder andere vele boeke in die Kennis vir almal-reeks[8]
Persoonlike lewe en sterfte
wysigIn die vyftigerjare trek sy saam met haar moeder en ouer broer, die invalide S.J. Latsky, na Seepunt. Wanneer hulle twee ook te sterwe kom, trek sy na Tamboerskloof. Hier versorg haar jonger broer, Peter Latsky, en sy vrou haar tot met haar dood. Sedert haar negentiende jaar word sy deur swak gesondheid gepla en word vir lang tye in die bed vasgekluister, terwyl sy in die laaste jare van haar lewe heeltemal blind word.
Op 8 November 1980 is sy in Tamboerskloof oorlede, waarna sy in die Woltemade-begraafplaas in Maitland in Kaapstad begrawe word[10][11]
Skryfwerk
wysigArtikels
wysigTeen die einde van 1934 begin sy om artikels in verskillende tydskrifte onder ’n paar skuilname te skryf en haar werk word dikwels gepubliseer in Die Jongspan, Die Huisgenoot, Die Huisvrou en Die Brandwag.
Kennis vir almal-reeks
wysigSy werk mee aan die publikasie van die Kennis vir almal-reeks, waar sy die redaktrise is van die Natuurstudie-afdeling. Sy skryf self nege titels in hierdie reeks oor onderwerpe soos dierekommunikasie, die voedselketting en eetgewoontes (Die wêreld is honger), kamoeflering (Oëverblindery) en die spinnekop (Spinnekopstreke).[12]
Diereverhale
wysigSy maak egter veral naam vir haarself met dierverhale vir kinders, die eerste waarvan in Die Jongspan verskyn. In haar verhale dra sy meestal natuurkundige en dierkundige feite aan kinders oor in die vorm van stories. Sy behandel baie van die plaaslike diere in boeke soos Diertjies en hul giertjies, Verhaaltjies uit die dierelewe en Soveel diere soveel dinge. Ook uitheemse diere wat nie in Suid-Afrika voorkom nie, vorm soms die tema van haar verhale. Dit sluit in boeke soos Oupa Bewer, Bere gaan tekere en Tannie Tydsaam, waarin sy die luidier beskryf.
Dr. X
wysigOnder die skuilnaam Dr. X skryf sy die roman Die martelgang, waarin sy poog om inligting oor tuberkulose so oor te dra dat kinders dit ook sal verstaan. Hierdie boek is gedeeltelik outobiografies van aard.
Geestelike publikasies
wysigSy skryf ook ’n paar geestelike boeke, insluitende Die man van Nasaret, Vrede en vreugde op aarde, Sterker as die dood, Swerwelinge en Die held van God.
Publikasies
wysigWerke wat uit haar pen verskyn sluit in:[13][14]
| Jaar | Publikasies |
|---|---|
| Kinder- en jeugboeke | |
| 1937 | Diertjies en hul giertjies |
| Anna die voëltjie en ander stories | |
| Koning Leeu en sy onderdane | |
| Wapenstilstand in die diereryk | |
| 1938 | Natuurlike rytuie |
| 1939 | Almal wat leef, haal asem |
| Familie van Vlerrie | |
| Liefde in Pikkewynland | |
| Die oerang-oetang | |
| Verhaaltjies uit die dierelewe | |
| Voorsorg | |
| 1940 | Oupa Bewer |
| Penman se kleinspan | |
| Die perdeby-vroutjie | |
| 1941 | Bere gaan tekere |
| Spekkie en Bedrieglik | |
| 1942 | Instink of verstand |
| Koning Gorilla hou vergadering, of Mammalia | |
| Rooibokkie | |
| Sosiale lewe in die natuur | |
| 1943 | Rollie gered |
| Muisie en Koringkriek | |
| Ouersorg | |
| Spinnekopstreke | |
| 1945 | Dieretaal |
| Kleinbaas Eina | |
| Oëverblindery | |
| 1946 | Diknek en Dikoog |
| Die vlindervroutjie | |
| 1947 | Lelik in die knyp |
| 1948 | Die wêreld is honger |
| 1949 | Tannie Tydsaam |
| Haai, waar was jy? | |
| 1950 | Almal wil lewe |
| Huise en paleise | |
| Oorlog in die diereryk | |
| 1951 | Jakkals is bobaas |
| “Skaam jou, Pietjie!” | |
| Die tannie dros weg | |
| Liefde in Volstruisland | |
| 1953 | Die diere hou konsert |
| 1954 | Oubaas Eina |
| Pikkewynland lewe | |
| Platjie en Platneus | |
| 1960 | Dierevreugde en diereverdriet |
| Soveel diere soveel dinge | |
| 1961 | Mevrou Hen die wêreld in |
| Ander boeke | |
| 1941 | Vrede en vreugde op aarde |
| Die martelgang (onder die naam Dr. X) | |
| 1945 | Sterker as die dood |
| 1947 | Swerwelinge |
| 1949 | Die man van Nasaret |
| 1959 | Held van God |
Bronnelys
wysigBoeke
wysig- Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica. Pretoria en Kaapstad. Tweede druk, 1984.
- Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers. Eerste uitgawe Tweede druk, 2005.
Tydskrifte en koerante
wysig- Latsky, L.G. Die geloof van Lulu Latsky 22 Oktober 1901 – 8 November 1980. Die Kerkbode, 4 Februarie 1981.
Verwysings
wysig- ↑ SA History: http://www.sahistory.org.za/people/louise-latsky
- ↑ Stellenbosch Writers: http://www.stellenboschwriters.com/latskyl.html
- ↑ Family Search: https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:S3HT-6LX3-JRC?i=28&wc=M6GW-RWG%3A49605401%2C49605402%2C49605403%2C50255401%3Fcc%3D1478678&cc=1478678
- ↑ Wikitree-webwerf: http://www.wikitree.com/wiki/Latsky-67
- ↑ Geni: https://www.geni.com/people/Louise-Lulu-Latsky/6000000021410528982
- ↑ Anoniem. Latsky, dr. Lulu. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein.
- ↑ Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Eerste uitgawe, 1949.
- ↑ 8,0 8,1 Die Oud-Bloemhoffer van Maart 2005: http://bloemhofschool.co.za/bloemhofbond/wp-content/uploads/2015/06/Nuusbrief-Maart-2005.pdf[dooie skakel]
- ↑ Family Search webwerf: https://familysearch.org/ark:/61903/3:1:S3HT-6LX3-JRC?i=28&wc=M6GW-RWG%3A49605401%2C49605402%2C49605403%2C50255401%3Fcc%3D1478678&cc=1478678
- ↑ http://www.eggsa.org/library/main.php?g2_itemId=1075641Seen
- ↑ Eggsa-webwerf: http://www.eggsa.org/library/main.php?g2_itemId=1075641Seen
- ↑ Storiewerf: http://www.storiewerf.co.za/cvs/cv_lululatsky_ph.htm Geargiveer 13 September 2014 op Wayback Machine
- ↑ Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3ALatsky%2C+Lulu.&qt=hot_author
- ↑ Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3ALatsky%2C+Lulu+Louise.&qt=hot_author