S.V. Petersen

S.V. Petersen (1914–1987) was 'n skoolhoof van die Hoërskool Spes Bona in Athlone in Kaapstad en ’n Afrikaanse digter en skrywer. Hy was een van die eerste bruin mense wie se gedigte en prosa gepubliseer is.

S.V. Petersen, omstreeks 1949.

Lewe en werk

S.V. Petersen voor die swartbord. Hy was skoolhoof in die Kaapse Skiereiland.

Sydney Vernon Petersen is op 22 Junie 1914 op Riversdal gebore. Hy is die tweede kind en die oudste seun van die vyf kinders in die gesin, met al vyf kinders wat later onderwysers word. Sy pa is ’n tuiemaker en sy moeder ’n tuisteskepper. Hy is tot met sy twaalfde jaar ’n leerling aan die Engelstalige Berlynse Sendingskool op Riversdal en vertrek dan in 1926 na Kaapstad waar hy sy verdere skoolloopbaan aan Engelstalige skole voortsit. In 1931 matrikuleer hy aan die Hoërskool Trafalgar, waar hy veral in atletiek presteer. In sy matriekjaar loseer hy by eerwaarde Kohl van die Lutherse Sendingkerk. In hierdie tyd was daar baie beperkte geleenthede vir bruin kinders om skoolopleiding te verkry en dit was dus ’n groot prestasie om ten spyte van hierdie beperkings deur te druk en te prestee In 1929 was daar byvoorbeeld slegs 600 bruin kinders in die hele Unie van Suid-Afrika op hoërskool. Sy prestasie was slegs moontlik deur baie sterk persoonlike dryfkrag en groot opofferings en ondersteuning van sy ouers en mense soos eerwaarde Kohl. As jong kind lewer hy dan daagliks brood af en as tiener sorg hy met hande-arbeid vir ’n inkomste en bydrae tot sy opleidingskoste.

Na skool gaan hy na die Battswood Opleidingskollege in Wynberg, waar hy na ’n tweejarige kursus aan die einde van 1933 as onderwyser kwalifiseer. Sy onderwysloopbaan begin in 1934 op Ladismith in die Kaapprovinsie. Twee jaar later is hy egter terug in Kaapstad as leerkrag aan die Berlynse Sendingskool in Searlestraat, Distrik Ses. Hy begin aandklasse bywoon aan die Universiteit van Kaapstad vir die B.A.-graad met hoofvakke Afrikaans, Engels en Wiskunde. Hierdie graad verwerf hy in 1940 met die universiteitsmedalje vir Afrikaans. Tydens sy studies raak hy bevriend met I.D. du Plessis. Later behaal hy ook die B.Ed.-graad aan dieselfde universiteit. As onderwyser dien hy vanaf 1939 as assistent in die sekondêre skool Battswood, as lektor in die Opleidingskollege Battswood en vanaf 1945 as hoof van dieselfde inrigting se primêre skool. In Januarie 1947 word hy stigter van die Hoërskool Spes Bona in Athlone waar hy skoolhoof is tot met sy aftrede in 1974. Ná sy aftrede aanvaar hy ’n tydelike pos in die Departement van Opvoedkunde aan die Opleidingskollege Hewat in Crawford en in 1981 is hy na die Onderwysopleidingskollege in Bellville, waar hy tot 1983 diens doen. Hy is getroud met die onderwyseres Mavis en uit die huwelik word een seun, Sydney, gebore.

In 1959 word hy benoem tot lidmaatskap van die VSA-SA leiersprogram en vertrek hy met sy gesin na Amerika waar hy voordragte hou aan verskeie Amerikaanse universiteitskolleges in New York en Chicago. Wanneer hy sy verslag moet skryf merk sy gashere op dat hy dit met die hand doen omdat hy nie ’n tikmasjien besit nie. Hulle koop vir hom een, wat hy vir die res van sy lewe vir sy skryfwerk gebruik. Hy besoek ook Ghana, Israel, Griekeland en Turkye. In April 1960 besoek hy Wes-Duitsland op ’n studiereis en bring ’n jaar in die buiteland deur, hoofsaaklik op die vasteland van Europa, waar hy ook onder andere in Nederland gas is van die Nederlands-Zuid-Afrikaanse Vereniging. Sedert 1969 word hy ook deur die regerings van Duitsland en Nederland uitgenooi om opvoedkundige sentrums in hierdie lande te besoek. In 1982 word hy aangestel op die SAUK-raad. Hy is op 30 Oktober 1987 in die Groote Schuur-hospitaal in Kaapstad aan nierversaking oorlede.

Skryfwerk

Reeds op laerskool begin hy benewens gedigte ook om prosa te skryf. Hy publiseer sedert 1940 kortverhale en sketse in Naweek, Suid-Afrika, Die Huisgenoot en Tydskrif vir Letterkunde. Sy kortverhale “Repos ailleurs” en “Kaapstad” word opgeneem in die versamelbundel “Geseënd is julle” onder redaksie van W.J. Malan en W.H. Vos. Die kortverhaal “Verbode vrugte” verskyn in 1943 in Die Naweek en word deur Daniel Hugo in die versamelbundel “Tydskrif 2” opgeneem. Dit het die vir sy tyd gewaagde tema van rasgemengde huwelik as tema, hoewel die aanslag gemoedelik is eerder as konfronterend. Uit dieselfde tyd dateer die roman “As die son ondergaan” waarin die verhaal van die ondergang van ’n jong bruin man (Frans) in die stad vertel word. As begaafde jong man wat nie sy ideaal kon verwesenlik om onderwyser te word nie, gaan hy van die platteland tot die stad in die hoop om ’n betalende beroep te bekom. Hier word hy in die stedelike nywerheidsmasjien ingesluk en maak hy vriende met ’n verkeerde groep vriende. Deur drank en seks word hy verlei tot onsedelikheid en hy trou selfs met ’n onsedelike jong vrou, Karolien. Eindelik bly hy alleen agter, deur al sy sogenaamde vriende en sy vrou verlaat en oorgegee aan drank. Dan kom sy ouers hom terughaal. Dit is slegs deur terug te keer na sy ou vertroude omgewing dat hy sy geestelike krisis te bowe kom. Die rassekwessie word hier vir die eerste keer in die Afrikaanse letterkunde van die bruin mense se kant beskryf, waar die emosionele impak goed verwoord word. Hierdie probleem bly egter op die agtergrond en die verwording en aftakeling van die hooffiguur is nie simbolies of voorbeeld van die bruin mense se stryd as sodanig nie, maar verteenwoordig eerder ’n meer universele mensbeelding. Die roman gee oor die algemeen ’n meer genuanseerde karakterisering as die tipebeelding van talle ouer skrywers. In 1946 word “As die son ondergaan” met ’n prys bekroon in ’n landswye prosawedstryd van die blad Kern, deel van die Unie-Volkspers. Saam met P.J. Philander skryf hy ook skoolhandboeke vir Aardrykskunde en Geskiedenis.

Dit is egter met sy gedigte wat hy die grootste bydrae tot die Afrikaanse letterkunde maak. Met sy werk kry die bruin mens met sy gevoelens van verset en aanvaarding die eerste keer ’n eie stem in die Afrikaanse letterkunde. Hy sluit aanvanklik in sy tegniek meer aan by die nasionale tipe verse van die ouer digters, eerder as by die Dertigers of Veertigers met hulle meer persoonlike problematiek. Die beste verse in sy eerste bundels beïndruk met hulle eenvoud en dramatiese impak deur die gebruik van dialoog. Die toonaard van hierdie bundels is wrang en bitter, gevul met ontroering, wat weergegee word op ’n nugtere en direkte manier. Die tegniek in hierdie gedigte sluit nog in groot mate aan by die geslag voor Dertig.

“Die enkeling” maak impak meer in die egtheid van gevoel oor die lyding van bruin mense, as met die kwaliteit van die gedigte, wat verstegnies nog nie waarlik poësie geword het nie. Hierin kom veral die aangrypende gedig “Bede” in opstand teen “die vloekstraf van ’n donker huid” met die slot waarin die spreker vra vir berusting in sy lot as dit inderdaad God se wil is. “Opstand” beskryf egter hoe moeilik dit is om te berus en te swyg. “Roepende stemme” gee ’n koor se noodkrete weer wat vra hoe lank die onderdrukking nog sal voortduur, met telkens ’n kommentator se antwoord, wat die noodkrete met ’n groter werklikheid vergelyk. “Die arbeider” is ’n oorwegend geslaagde uitbeelding van ’n gestalte. ’n Gedig soos “Die vreemde” is tiperend van die protes en wrok oor die minderwaardige posisie wat die bruin mense in die samelewing beklee, terwyl “Drinklied” die poging om die werklikheid in alkohol te probeer vergeet as tema het. By ’n herdruk laat hy ’n aantal van die jeugverse (insluitende “Worsteling”, “Vergewe... Vergeet?”, “Elegie” en “Die winterwind”) weg, maar bring verder geen veranderinge aan nie.

“Die stil kind” toon vooruitgang en die toonaard van die gedigte is minder skel. Na aanleiding van die titel is dit dan ook die dromende kind wat as eensame enkeling geteken word, terwyl daar weer gevoelvolle verse ingesluit word oor die afgesloofde slagoffers van armoede. “Riversdal” beeld nege vroue uit wat die wit mense se klere was by die rivier, met effektiewe gebruik van woord en ritme. “Voorteken” skets die eensaamheid van die bruin mense, met die wete dat die lewe van hierdie mense gedoem is tot sware arbeid en min voldoening. “Motorrit” bewoord die gevoel van verlossing wanneer die spreker met sy motor die stad kan verlaat en vry kan wees in die spoed van die motor en die teenwoordigheid van die natuur, terwyl “Rondebosch” ook uiting gee aan die vryheid van die natuur. “Die loper” beeld die stryd uit van die intellektuele bruin man, terwyl “Slotsom” die gevolgtrekking maak dat daar in die dood geen verskil is tussen die rasse nie.

Na ’n lang stilswye publiseer hy weer vanaf 1960 gedigte in “Die kinders van Kain”, “Suiderkruis”, “Nag is verby” en “Laat kom dan die wind”. Die beste verse in hierdie bundels gee pittige uitbeelding van stadstipes, terwyl die versetverse teen rassediskriminasie ook baie sterker opklink. “Die kinders van Kain” se titel verwys reeds na mense wat uitgesluit word uit die samelewing. Die bundel toon reeds in onderdele vooruitgang op sy eerste twee bundels en verteenwoordig in sy uitbeelding van die verbittering, swaarmoedigheid en eensaamheid van die bruin mens ’n belangrike stem in die Afrikaanse digkuns. Groei kan veral gesien word in die soberder en minder krampagtige segging in meeste gedigte, terwyl ’n groter aantal gedigte in hulle geheel suiwer is. Mooi gedigte is onder andere “Kinders van Kain” (waar die lot van die verskoptes gekontrasteer word met die belofte van die nuwe dag); “Die drumpel” (waarin die onbeskofte wyse waarop die bruin mense behandel word, besweer word met die aanklag dat hierdie rassegroep ontstaan het uit die immorele gedrag van wit pioniers); “Kinderland” (met sy weemoed oor drome van kindertyd wat heeltemal verlore gaan); en “Die veles” (wat op geestige wyse die lewensgang van die gewone mense uitbeeld). “Bergies” is ook noemenswaardig met sy geestige beelding van hierdie groep mense, terwyl “Windermere” die maatskaplike nood van die mense aanraak. “Kaapse naweek” beskryf die oppervlakkige lewenswyse van plesiersoekers. “Die toring Babel” verhef die plaaslike diskriminasie tot ’n universele probleem, met “Kamee” wat die opgeruimdheid van die bruin vrou te midde van swaarkry uitbeeld.

“Suiderkruis” bevat twee afdelings, waarin gedigte oor herinneringe aan ’n jeug op die platteland enersyds en wedervaringe in die huidige stedelike milieu andersyds gebundel word. Elke afdeling eindig met ’n suite van vyf gedigte (die “Ballade”-reeks van die platteland en die “Belydenis van die stedeling”-reeks) waarin die vryheidsgevoel gekontrasteer word. Die herinnering aan die landelike lewe vind uiting in aandoenlike herinneringsverse soos “Tuiskoms” en “Sekelgat”, waar die eertydse vreugdes afgespeel word teen die weemoed van onthou. Mooi uitgebeeld is ook verskoptes in die stad, soos in “Koerante-verkopertjie” en “Die doofstomme”.

“Alleenstryd” is ’n keur wat hy self uit sy gedigte tot op daardie stadium maak. Die titel verwys na eensaamheid en ook die lewensstryd wat hy in sy poësie probeer bewoord. In hierdie bundel blyk duidelik die progressie vanaf die landelike natuurvers na die meer werklikheidsgerigte stedelike poësie.

“Nag is verby” (opgedra aan I.D. du Plessis) se tematiek is grootliks die kwessie van velkleur wat beoordeling oor die waardigheid van die mens domineer, die soektog na ’n eie identiteit en die gevoel van geborgenheid wat daar in die ouerhuis was. Die bundel bevat versetverse, landskapverse, herinneringsverse en reisverse, laasgenoemde deur reise in beide die eie land en die buiteland geïnspireer. Die titel van die bundel is tekenend van ’n meer optimistiese lewensuitkyk, ’n uitbeweeg uit ’n situasie van frustrasie na een van groter hoop en gelykheid, wat ook in die gedigte weerspieël word. Die titelgedig is uitbeelding van ’n profetiese visie oor menslike vryheid. Noemenswaardige gedigte is “Stadsmens” (met sy uitbeelding van die hand-tot-mond bestaan van hierdie groep); “Kaapse Vlak” (oor die gewelddadige dood van ’n jong seun); en “Landelik” (met mooi beelde uit hierdie sorgelose en eenvoudige wêreld. Daar is ook etlike herinneringsverse, met die bestes “Drie dromertjies”, “Die witborskraai” en “Sekelmaan”.

Sy laaste bundel is “Laat kom dan die wind”, wat oor die algemeen negatiewe kritiek ontvang. Die bundel bevat reisverse, jeugherinneringe, hunkeringe na ’n vervloë leefwyse en uitbeeldings van stadsfigure. In 1962 publiseer hy in Nederland die bundel Engelse verse “Meditations on the brink”, veral gebaseer op die antropomorfiese teorieë van Rudolf Steiner. In 1967 stel dr. W.H. Vos ’n bundel “Keurverse” saam uit die gedigte van Petersen en P.J. Philander. Sy gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, “Digterstemme”, “Afrikaanse verse”, “Uit ons digkuns”, “Uit ons letterkunde”, “Digters en digkuns”, “Die junior digbundel”, “Woordpaljas”, “My Afrikaanse verseboek”, “Die goue vreugde”, “Voorspraak” en “Junior verseboek”, terwyl hy ook ’n geleentheidsgedig lewer vir “Verse vir Opperman”. Hy publiseer ook gedigte in tydskrifte soos Standpunte en Tydskrif vir Letterkunde.

Eerbewyse

In 1950 wy die SAUK ’n episode van “Ons skrywers en digters aan die woord” aan sy werk. Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns ken in 1959 ’n erepenning aan hom toe vir sy bydrae tot die Afrikaanse kultuur en hy kry ook die Kroningsmedalje vir sy opvoedkundige werk. In 1977 word hy voorgestel as lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, maar die Akademie vat so lank om tot ’n besluit te kom dat sewe lede uit protes bedank. Wanneer die Akademie hom wel nader om lid te word, wys hy dit weens swak gesondheid van die hand. Die Staatspresident ken in 1982 die Dekorasie vir Voortreflike Diens aan hom toe. In 1986 word hy verkies tot lid van die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden in Nederland. Kort na sy dood ontvang hy die ereburgerskap van sy geboortedorp Riversdal saam met Alba Bouwer en Dalene Matthee. ’n Radiohoorspel oor hom word deur Chris Swanepoel saamgestel onder die titel “Kind van die dal” en in 1989 oor die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie se Afrikaanse Diens uitgesaai. Die komponis Hendrik Hofmeyr toonset in 1997 twee van sy gedigte (“Kinderland” en “Die veles” uit die bundel “Die kinders van Kain”) en in 2005 word nog toonsettings deur Hofmeyr tydens die Woordfees op Stellenbosch gesing.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1944	Die enkeling
1946	As die son ondergaan
1948	Die stil kind
1960	Die kinders van Kain
1962	Meditations on the brink
1965	Suiderkruis
1979	Alleenstryd
1980	Nag is verby
1985	Laat kom dan die wind

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Elsiesrivier Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Antonissen, Rob “Kern en tooi” Nasou Beperk Eerste uitgawe Eerste druk Elsiesrivier 1963
• APB-Komitee vir Skoolboeke “Die junior digbundel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Sesde  druk 1963
• Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) “Voorspraak” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste  uitgawe Tiende druk 1994
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. “Skrywers en rigtings” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe  1952
• Botha, Danie “Die helder dae” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe 2014
• Buning, Tj. “Uit ons digkuns” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Nuwe omgewerkte druk 1960
• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2” Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. “Verse vir die vraestel” Tafelberg-Uitgewers Beperk Eerste uitgawe 1998
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Lindenberg, E. (red.) “Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde” Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Nienaber, C.J.M. “Oor literatuur 2” Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1977
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) “Digters en digkuns” Perskor-Uitgewers  Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
• Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse  letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene  uitgawe 1969
• Nienaber, P.J.; Erasmus, M.C.; Du Plessis, W.K. en Du Plooy, J.L. “Uit ons letterkunde” Afrikaanse Pers-Boekhandel Sewende druk 1968
• Opperman, D.J. “Junior verseboek” Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad Agste druk 1960
• Pheiffer, R.H. “Woordpaljas” Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Derde uitgawe Derde  druk 1993
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Willemse, Hein “Aan die ander kant” Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2007

Tydskrifte en koerante

• Anoniem “S.V. Petersen op 73 in Kaapstad oorlede” “Die Burger” 31 Oktober 1987
• Ester, Hans “Sydney Vernon Petersen” “Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden, 1999-2000”
• Jansen, Valda “Op soek na S.V. Petersen” “Rapport” 5 Desember 2010
• Toerien, Barend J. “Dwars moet ek wees om reguit te wees” “Die Burger” 4 November 1987
• Watermeyer, G.A. “Die digterskap van S.V. Petersen” “Helikon” Jaargang 3 no. 13 Oktober 1953

Internet

• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1987/10/31/3/2.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1987/11/03/15/11.html^{[dooie skakel]}
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1987/12/10/16/3.html^{[dooie skakel]}
• Digitale Bibliotheek voor Nederlandse letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=pete028
• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Petersen,_Sydney_Vernon
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 15. Desember 2008: www.litnet.co.za
• Van Wyk, Steward LitNet: http://www.litnet.co.za/sv-petersen-se-tydskrifverhale/
• Willemse, Hein Archived public website: http://archivedpublicwebsite.up.ac.za/sitefiles/file/46/349/Verwantskap%20SV%20Petersen%20-%20Hein%20Willemse.pdf^{[dooie skakel]}
• Willemse, Hein Tydskrif vir Letterkunde: http://www.scielo.org.za/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0041-476X2010000200003
• Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-no2002095267/