Brouwerroete

Die Brouwerroete was sedert 1616 die verpligte koers wat die VOC se seilskepe van die Kaap die Goeie Hoop oor die Indiese Oseaan na Java moes volg.

Moesonroete

Tot vroeg in die 17de eeu het die VOC se skepe (soos ook die skepe van Portugal) vanaf Tafelbaai die kus van Oos-Afrika gevolg tot in die omgewing van Kaap Correntes en dan óf deur die Mosambiekkanaal óf oos van Madagaskar verby Mauritius en Réunion geseil. Daarna was die rigting oos oor die Indiese Oseaan met soms ‘n tussenlanding in Indië. Die reisduur van hierdie roete vanaf Europa was om en by ‘n jaar.

Roete Nederland tot Tafelbaai

Die VOC se seilskepe het van die Nederlandse hawens deur die Engelse Kanaal, deur die Wagenweg en dan ver wes naby die kus van Brasilië verby gevaar. Daar is die roete dan van suid na oos gewysig om die Kaap die Goeie Hoop te bereik. Maar die presiese koers is altyd gedikteer deur die heersende winde en die seestrome. Die reis het gemiddeld ‘n 4½ maande geduur. Tafelbaai was ‘n verpligte halte. Gewoonlik was die oponthoud hier ongeveer ‘n maand. In daardie tyd is vars groente, water en vleis ingeskeep en is in die Kompanjie se hospitaal na die gesondheid van siek seemanne omgesien.

Nuwe oostelike trajek

In 1611 het die ontdekkingsreisiger Hendrik Brouwer ‘n roete ontdek wat die reistyd tussen Nederland en die Ooste amper gehalveer het. Op sy voorstel moes die skepe vanaf Tafelbaai (op 34° suid) direk suid vaar tot by die Roaring Forties (dus by 40° suid). Hierdie westewinde en die seestroom het die seilspoed van hier af ooswaarts oor die Indiese Oseaan baie verhoog. Na 2000km is die Amsterdameiland (37° 52′ suid, 77° 32′ oos) of die Sint-Pauleiland (38° 43′ 19″ suid, 77° 31′ 4″ oos) bereik. Hier is noordnoordoos gedraai en na 13 000km en ongeveer 80 dae na die vertrek uit Tafelbaai is Batavia via Straat Soenda (5° 55′ suid, 105° 53′ oos) tussen Sumatra en Java bereik. Na ongeveer ‘n reisduur van 8 maande vanuit Nederland en ‘n afstand van 27 000km is die doel bereik. Dus was die reisduur aansienlik korter as op die moesonroete. Dit het dus baie geld bespaar en was daar minder gevalle van skeurbuik. Ook was daar minder kans op orkane op hierdie trajek en was dit koeler vir die bemanning en die vrag.

Probleem met die nuwe roete

Daar was hierdie jare nog geen metode om korrek die lengtegraad van ‘n plek te bepaal nie. Daarom het dit baie op die ervaring van die kaptein neergekom om na ‘n reis van 2000km ooswaarts die roer om te gooi en noord te vaar. As Amsterdameiland en Sint-Pauleiland nie gesien is nie, kon die skip te ver oos gevaar het voordat gedraai is. Reeds in 1620 het die Engelse die Nederlanders se voorbeeld gevolg toe die Royal Exchange onder kapt. H. FitzHerbert die roete suksesvol afgelê het. In 1622 volg kapt. John Brooke(s) met die Tryall. Helaas het Brooke die lengteligging heeltemal verkeerd gehad. Sy skip met 93 opvarendes vergaan op die Tryal-rotse (20° 16′ suid, 115° 23′ oos), ‘n 14km noordwes van die Montebello-eilande. Dit was die eerste van vele skeepsrampe aan die Australiese noordweskus. Maar dit was genoeg om die Engelse te laat besluit om vir die volgende 20 jaar die roete nie weer te gebruik nie. Die Nederlanders het egter voortgegaan op die ingeslane koers. In 1629 vergaan die Batavia en in 1727 die Zeewijk op ‘n plek bekend om sy skeepswrakke, naamlik die Houtmanrotse (ook bekend as die Houtman Abrolhos) by 28° 43′ suid, 113° 47′ oos en 60km wes van Geraldton. Ook vergaan aan die Australiese weskus nog die Vergulde Draeck in 1656. Net mooi 40 jaar later verken Willem de Vlamingh die kusgebied op soek na oorlewendes van die Ridderschap van Holland wat in 1694 met 302 opvarendes verdwyn het. Geen spoor van die skip is ooit gevind nie. In 1712 vergaan ook die Zuytdorp. Tussen 1595 en 1795 het die VOC 4 800 reise na die Ooste onderneem en slegs vyf het in ‘n skeepsramp geëindig. Die Brouwerroete het ‘n vername rol gespeel in die ontsluiting van die weskus van Australië.

Batavia na Nederland

Op die retoervaart terug na Nederland is nie dieselfde roete gevolg nie. Daar is vanaf Java direk oos gevaar tot ongeveer 60° oosterlengte. Daar is skerp suid gedraai om tussen Madagaskar en Mauritius deur te vaar. Hierdie reis van amper 10 000km het ‘n 3 maande geduur en Tafelbaai is liefs in Februarie bereik om die suidoostewinde te benut. Na ‘n maand in Tafelbaai om kos en water in te skeep, is die reis na Patria (die vaderland) voortgesit. Oos van St. Helena, deur die Wagenweg, verby die Asore, wes van Ierland, noord van Skotland en na ‘n 4 maande is die Koopvaardersrede in Nederland weer bereik.

Lees ook

• Klipperroete

Bronnelys

• Akveld, Leo en Els M. Jacobs (reds.): De kleurrijke wereld van de VOC. Nationaal Jubileummboek VOC 1602-2002. Bussum: Uitgewerij THOTH, 2002.
• Böeseken, A.J.: Geskiedenis-atlas vir Suid-Afrika. Kaapstad: Nasou,1963.
• de Wet, Con en Leon Hattingh en Jan Visagie (reds.): Die VOC aan die Kaap, 1652-1795. Pretoria: Protea Boekhuis, 2016. ISBN 978-1-4853-0019-9