Bynier
Die byniere, twee klein organe wat elk skaars 5 g weeg en onderskeidelik bo-op die regter- en linkernier rus, is noodsaaklik vir 'n groot verskeidenheid funksies van die menslike liggaam. As die liggaam in gevaar verkeer, is dit die hormone wat deur hierdie twee organe afgeskei word, wat die liggaam in staat stel om vinniger te hardloop, harder te slaan en swaarder gewigte op te tel. Hierdie hormone is bekend as adrenalien en noradrenalien. Die Kortisoonhormone wat ook deur die byniere afgeskei word, kan ook chemies berei word en dan in die geneeskunde gebruik word om 'n honderdtal siektes, van asma tot ulseratiewe kolitis, te behandel. Elke bynier bestaan uit 'n bynierskors (cortex suprarenalis) en 'n byniermurg (medulla suprarenalis). Die weefsel van die bynierskors en die byniermurg verskil fisiologies heeltemal van mekaar en hul funksies is ook heeltemal uiteenlopend. Alle soogdiere het goed ontwikkelde byniere. In die geval van ander werweldiere is hierdie organe nie so goed ontwikkel nie.
Die bynierskors
Die bynierskors maak saam met organe soos die niere en die skildkliere 'n deel van die liggaam se endokriene stelsel uit. Sonder die bynierskors kan die menslike liggaam nie aan die lewe bly nie. 'n Deel van die hormone wat deur die bynierskors afgeskei word, word steroïede of kortikosteroïede genoem. Hierdie hormone beïnvloed die liggaam se proteïen- en suikermetabolisme. Dit kan ook die bloed se suikervlak verhoog en só die werking van insulien neutraliseer. Die hormoon aldosteroon, wat deur die bynierskors afgeskei word, reguleer die hoeveelheid sout wat deur die niere uitgeskei word. Groot hoeveelhede sout word in die urine uitgeskei as hierdie hormoon nie deur die bynierskors afgeskei word nie. Die liggaam sal 'n oormatige hoeveelheid water uitskei as die soutuitskeiding te hoog is, en dit kan uiters nadelige gevolge vir die liggaam inhou. Die bynierskors vervaardig ook klein hoeveelhede geslagshormone. Te veel hormone kan deur die bynierskors afgeskei word as daar gewasse in hierdie deel van die byniere gevorm word. In só 'n geval sal die liggaam se spiere uitteer, maar omdat die liggaam water en sout behou, sal die aangetaste persoon baie gewig optel. As die bynierskors egter as gevolg van siekte te min hormone afskei, kan die teenoorgestelde gebeur. Ten spyte van die belangrike rol wat kortisoon in die suiker- en soutmetabolisme van die Iiggaam speel, het dit ook 'n dramatiese uitwerking op ontsteking. In die geval van rumatiek, waar die liggaam se gewrigte as gevolg van ontsteking opswel en baie seer en styf word, kan kortisoon merkwaardige verligting bied. 'n Nadeel van kortisoon is egter dat dit die liggaam se weerstandsverrnoë verminder en ook ander ongewenste newe-effekte kan veroorsaak.
Die byniermurg
Die byniermurg maak slegs een tiende van die bynier uit en word dikwels as 'n deel van die outonome senustelsel beskou. Die byniermurg word deur die bynierskors omhul. Die adrenalien en die noradrenalien wat deur die byniermurg afgeskei word, stel die liggaam in staat om baie vinnig in gevaarsituasies te reageer. Hierdie twee hormone is dus verantwoordelik vir simptome van angs, skok, woede en senuagtigheid. Sodra die byniermurg hierdie twee hormone afskei, word die klein bloedvatjies aan die veloppervlak vernou. Dit gee aanleiding tot die bleek voorkoms van mense wat beangs is of aan gevaar blootgestel is. Die afskeiding van adrenalien en noradrenalien veroorsaak verder dat die bloedvate in die liggaam se spiere wyer word. Omdat die bloedtoevoer na die spiere daardeur verhoog word, stel dit die liggaam in staat om baie energiek te reageer. Die hart se pompvermoë en krag word ook verhoog. Adrenalien en noradrenalien stimuleer ook die brein sodat die nodige beslissings in 'n gevaarsituasie vinnig geneem kan word. Hormone wat deur die byniermurg afgeskei word en stowwe wat daaruit vervaardig word, word dikwels in die moderne geneeskunde gebruik. As adrenalien saam met verdowingsmiddels toegedien word, verleng dit die verdowingseffek van die middels. Adrenalien word gereeld vir die behandeling van verskeie allergieë gebruik. Asmalyers kan ook van hierdie hormoon gebruik maak om die lugpype wyer te maak ten einde die simptome van die siekte te verlig. In die geval van hartversaking kan adrenalien ook baie doeltreffend aangewend word. Adrenalien word dan in die hart ingespuit om die hart weer te laat klop.
Sien ook
wysigBronnelys
wysig- Wêreldspektrum, Volume 4, bl.86-87, ISBN 0908409451