Chromatofoor

Chromatofore is selle of onderdele van selle wat kleurstof bevat. Dit word ook dikwels melanofore genoem. Kleurselle wat tot kleurveranderinge aanleiding gee, kom voor in die huid van laer diere, soos visse, reptiele en amfibieë. In sommige plantselle kom daar ook groen, geel, oranje, bruin of rooi gekleurde protoplasmatiese liggaampies voor. Chromatofore word egter nie in die laer plante soos swamme, skimmels en bakterieë aangetref nie.

Tydens die vorming van plantaardige selle ontstaan plastiede, wat deur middel van deling in die sel kan vermeerder. 'n Plastied bestaan uit protoplasmaweefsel wat deur 'n dubbele membraan omring word. By die verdere ontwikkeling van plastiede kan drie soorte chromatofore ontstaan, naamlik leuko-, chloro- en chromoplaste:

1. Leukoplaste: is pigmentlose plastiede wat in alle kleurlose dele van plante aangetref word.
2. Chloroplaste: se kenmerkende groen is toe te skryf aan die teenwoordigheid van die pigmente chlorofil a en chlorofil b. Die chloroplaste speel 'n belangrike rol in die fotosintese van groen plante.
3. Chromoplaste: is gewoonlik geel tot oranje van kleur. As gevolg van veranderinge in die pigment kan chromoplaste uit chloroplaste ontstaan. Saam vorm hierdie plastiese die plantaardige chromatofore.

Die struktuur van die chromatofore kan slegs met behulp van 'n elektron mikroskoop bepaal word. Chromatofore word deur 'n dubbele membraan van die omringende sitoplasma geskei.

Die inhoud van die chromatofoor is 'n homogene proteïnagtige matriks, die stroma, waarin stapels membraanlamellas voorkom. Hierdie lamellas word tilakoïede genoem. Die lamellas is in die verskillende soorte chromatofore verskillend gerangskik.

Chloroplaste

Chloroplaste bevat benewens die pigment chlorofil ook verskeie geel- of oranjekleurige pigmente wat die karotenoïede genoem word. By laasgenoemde word karotien en xantofil onderskei. Wanneer plante aan die einde van die somer die chlorofil in die blare begin opgebruik, gee die karotenoïede wat in die blare agterbly, die geel en oranje herfskleure.

In die geval van sommige wiere, soos onder andere die bruinwier (orde Phaeophyta), is daar soveel xantofil in die selle teenwoordig dat dit 'n bruin kleur aan die plant gee. Een plantsel kan tot vyftig chloroplaste bevat. In die geval van wiere is die chloroplaste dikwels so groot dat slegs een die hele sel vul.

Chromoplaste

Chromoplaste is nie by die fotosintese proses betrokke nie en hulle speel ook geen rol in die metabolisme van die plantselle nie. Die pigment karotien, wat in die chromoplaste teenwoordig is, gee aan hierdie plastiede 'n geel, rooi of oranje kleur. Chromoplaste kan regstreeks uit plastiede ontstaan of as gevolg van die omvorming van leukoplaste of chloroplaste. Die omvorming van chloroplaste tot chromoplaste kan duidelik gesien word wanneer vrugte ryp word: al hoe meer groen chloroplaste word deur rooi en geel chromoplaste vervang. Daar word ronde, ovaal, langwerpige en silindriese chromoplaste onderskei, terwyl sommige chromoplaste voortdurend van vorm wissel en ook die vermoë besit om hulself in die sel te verplaas.

Chromatofore by diere

In die diereryk is chromatofore gewoonlik selle of onderdele van selle wat kleurstowwe (veral melanien) bevat. Hierdie pigmentryke selle lê in die opperhuid, die leerhuid of die bindweefsel van die dier. Die spesiale struktuur van die chromatofore maak dit moontlik dat die pigment op een punt gekonsentreer word of andersins oor 'n groot oppervlak versprei word. Dit gee aanleiding tot die kleurvariasies wat 'n mens dikwels by visse, reptiele, amfibieë en baie ander laer diere sien.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, Volume 4, bl.159, ISBN 0908409451