Dál Riata

Dál Riata (dikwels ook gespel as Dál Riada of Dalriada [dælˈriːədə], "die mense of volk van Riata") was 'n Gaeliese koninkryk wat aan weerskante van die Noordkanaal tussen die eilande Groot-Brittanje en Ierland geleë was en dele van Wes-Skotland en Noordoos-Ierland ingesluit het. In sy bloeitydperk tussen die laat 6de en vroeë 7de eeu het Dál Riata oor die huidige Argyll in Skotland, die noorde van die graafskap Antrim in die Ierse provinsie Ulster asook dele van die Binne-Hebride gestrek. Sy hoofstad was die heuwelfort Dunadd in Argyll. Die term Dál Riata kan sowel na die koninkryk asook sy bewoners verwys. Volgens die nouer etniese definisie word sprekers van Gaelies, wat die westelike deel van Skotland (Argyll en Bute) bewoon en na hulself en hul Ierse bure as Góidil verwys het, Dál Riata genoem.

'n Satellietfoto van Skotland en die noorde van Ierland wys Dál Riata se gebiedsomvang (aangedui met skakering)

Argyll - wat as die "oostelike provinsie van die Gael" vertaal kan word - het reeds vroeër danksy sterk immigrasie uit die noorde van Ierland onder Ierse invloed gekom. Onlangse argeologiese navorsing staaf nie die teorie waarvolgens Skotland se Keltiese beskawing van Ierse oorsprong is nie. 'n Alternatiewe hipotese is dat Ierland en Skotland 'n gemeenskaplike Keltiese beskawing gedeel het.

Oorspronklik is na die Ierse bevolking as Scoti of Skotte verwys - 'n pejoratiewe Romeinse term vir Keltiese seerowers. Omstreeks 500 n.C. het die heerserfamilie van die Ierse gedeelte van Dál Riata hulle in Skotland gevestig en Dunadd en Dunolly tot sy hoofnedersettings uitgebou. Die Ierse Dál Riata het sy oorspronklike karakter en politieke invloed geleidelik kwytgeraak, veral na Wiking-invalle in die vroeë 9de eeu, terwyl die Skotse Dál Riata verskeie kere deur Piktiese aanvallers bedreig is. Teen die middel van die 9de eeu het Dál Riata se koning Kenneth I MacAlpin Pikte en Scoti in 'n gemeenskaplike koninkryk verenig wat voortaan as Skotland bekendgestaan het.

Skots-Gaelies word deur sommige navorsers as die taalkundige erfenis van Dál Riata in Skotland beskou. Volgens hierdie hipotese het die Ierse taal, wat deur Ierse immigrante na Argyll geneem is, vervolgens oor groot dele van Skotland versprei om hier tot 'n selfstandige sustertaal van Iers te ontwikkel. Ander geleerdes verwerp die migrasie-teorie weens die gebrek aan ooreenkomstige argeologiese vondse en neem aan dat Gaelies reeds in die eerste millennium v.C. as die hooftaal van Skotland in gebiede wes van Druim nAlban gevestig is.