Die Oorlewendes

Die Oorlewendes is wetenskapsfiksie geskryf deur Johan Bredell (die skrywersnaam van snydokter en narkotiseur Jacobus Johannes Koekemoer) wat vir die ouderdomsgroep 10 – 14 bedoel was.

Die Oorlewendes
Skrywer	Johan Bredell
Omslagontwerper	Dawid Pieterse
Land	Suid-Afrika
Taal	Afrikaans
Onderwerp	Beskawing
Genre	Wetenskapsfiksie
Uitgewer	Daan Retief Uitgewers
Uitgegee	1983
Bladsye	77
Oplage	Twee
ISBN	0-7959-0025-2
Letterkunde-portaal

In die voorwoord skryf Bredell dat die boek hoofsaaklik daarop gemik is om te toon dat daar nie iets soos "onbruikbare kennis" bestaan nie, maar slegs kennis wat wag op 'n geleentheid om gebruik te word. Ter stawing van sy argument, het hy by sy mediese kollega aangevoer dat 'n gemiddelde standerd agt-leerling van “vandag” (vroeë-1980's) oor al die kennis beskik wat nodig is om die Steentydperk eiehandig te beëindig. So het die tema ontstaan. Bredell het geensins dit ten doel gehad om 'n ruimte- of wetenskapfiksieverhaal te skryf nie. Hy wou slegs die karakters in 'n Steentydperk plaas sonder om 'n tydparadoks te veroorsaak op planeet Aarde: "Die lesers sal my hopelik vergewe as die vreemde wêreld waarop my helde hulle bevind byna identies aan ons eie is".

Verhaalgebeure

Ontwikkeling

Tydens die skooluitstappie van standerd agt-leerlinge in die berge wat monsters van plante- en dierelewe versamel, veroorsaak 'n vormende swartgat dat Adam Fouché, Willem de Beer, Amanda le Roux, André Claassen en Krisjan Pieterse saam met 'n erg verroeste, ongestroopte motorwrak opgesuig en op 'n ander parallelle planeet soortgelyk aan die Aarde beland. 'n Kaartjie terug Aarde toe is onmoontlik.

Tot hul beskikking is 5 notaboeke, 'n potlood, 5 balpuntpenne, 4 knipmesse, 5 rugsakke, 5 waterbottels, 3 grondboontjiebotterbottels, 4 plastieksakkies, 1 skêr, 2 kamme, 'n spieëltjie, 'n sakrekenaar, 'n vergrootglas, die motorwrak en die gesamentlike, opgehoopte en “onnuttige” kennis van die vyftal.

Soos die gestrandes deur die verhaal die stukkies van die metaal en ander onderdele van die motorwrak stroop, ontgin hulle ook "stukkies inligting diep uit die stowwerige kelders van [hul] geheue". Sowel die materiaal as grysstof word sodoende herwin om 'n produk of tegniek tot oorlewing te bewerkstellig.

Die tieners pas by die nuwe omgewing aan, maar pas ook die omgewing aan tot voordeel en gemak van die mens, soos dit op die Aarde was.

Die omgewing word eers opgesom, soos die notisie van die drie groenskynende mane, die onbekende voël-, diere– en plantegroei, die groter son, die 28-uur-lange-dag en die ekologie wat herinner aan die Vrystaat. 'n Skuiling en voedsel word hoofprioriteit. Toenemend, met of sonder die hulp van die plaaslike inwoners, vind ontwikkeling plaas, soos:

• die skuiling wat verander van 'n tweekamerhut vir vyf tot 'n drieslaapkamer-swartkleisteenhuis met 'n eet– en sitkamer, kombuis en groot pakkamer en nog slaaplokale wat aangebou word ter akkommodering van vier-en-twintig mense en boorlinge van die planeet.
• wapentuig en krygskunde en vegkuns
• verkennings-, ontdekkingsreise en kartografie (met die sekstantontwerp)
• die ontdekking van sout (met die gevolglike preservering van o.a. oorskietvleis en biltong) en heuning
• erdewerk
• veldkennis, wat eetbare veldkos en wortelkoffie versamel
• die verbouing van primitiewe koringgewasse en montering van die koringmeul (waterwiel)
• die navorsing van dieregedrag, die teling en temming van dierespesies vir diereprodukte of as pak-, trek- of rydiere
• naaldwerk met riempies, waterplantvesel- “katoen”vervaardiging, die totstandkoming van 'n spinwiel en weeftoestel vir die maak van klere, sakdoeke, lakens en linne, en 'n leerlooiery.
• die ontdekking en vervaardiging van glas, seep, staal, kerse en yster
• die praksering van vervoermiddels soos 'n kruiwa en wa
• die skepping van huisraad en die saagmeul
• mediese sorg
• kosmetiek
• speletjies (soos skaak) en musiekinstrumente
• die samestelling van 'n ensiklopediese, berekenings–, patente– en dagboek, wat aanleiding gee tot papiervervaardiging en pedagogie
• laastens: prospektering vir minerale

Mettertyd ontstaan 'n geordende gemeenskap uit die groepie huisies aan die voet van die berg. Dit is 'n uitbreidende gekultiveerde beskawing wat deur harde werk, samewerking en vernuf met tegnologiese vooruitgang, sekerheid, gerief, rinkelende teekoppies en geselligheid gepaardgaan.

Soos die “herstigte” aardse beskawing op die naamlose planeet egter uitbrei, herhaal die aardse ekologiese geskiedenis van die voorouers homself noodwendig ook. Aan die einde van die verhaal ontmoet die leser Adam en Amanda se 20-jarige seun. Sy funksie is prospekteerwerk en is in die verhaalhede op pad terug huis toe. Sy soektog na minerale neem hom dikwels vir lang tye van die huis af weg. Hierdie keer was hy twee maande lank weg, wat reeds op die drastiese hulpbronagteruitgang rondom die nuwe beskawing dui. Die duidelik onvolhoubare ontginning (en omgewingsaftakeling) deur die mensbeskawing word egter in die skadu gestel van die ironiese opmerking: Soos enige jongman wat nog iets van die Voortrekkers se bloed in sy are oorhet, is hy 'n kind van die wilde, ongetemde plekke en hierdie wêreld pas hom goed...Sorgvuldig krap hy die vuurtjie onder die sand toe, want in hierdie droë seisoen kan 'n veldbrand katastrofiese gevolge hê.

Die mens en die plaaslike inwoners

Hoewel dit eintlik die vyf tieners self is wat die ruimtewesens op 'n ander planeet is, word die verhaal uit die oogpunt van die beskawers vertel wat reg, orde en ontwikkeling sal handhaaf. Hul eerste ontmoeting met die planeetinwoner, Kara, is wanneer Adam en Krisjan haar as beseerde en uitgeteerde in die lang gras ontdek. Sy het lang, blonde hare wat in smerige toutjies van haar kop afhang. Sy word na die mense se huis geneem en versorg. Amanda is verheug oor die nuwe vroulike geselskap.

Kara praat met 'n diep, melodieuse stem – niemand verstaan haar egter nie. Sy toon skerpsinnigheid en intelligensie wat die mense verbaas, want binne 'n week kan sy reeds 'n geradbraakte gesprek in Afrikaans voer. Die plaaslike inwoner verwonder haar aan die vreemde dinge in die kamp, maar veral die metaalvoorwerpe. Sy is baie geheg aan André, wat sy Borak begin noem toe hy met 'n bokkie oor sy skouers die kamp binnegekom het. Borak beteken "jagter", wat 'n eretitel by haar mense is. Amanda leer haar 'n paar skoonheidswenke. Dit is geen geheim dat Kara smoorverlief is op André nie; as pasiënt is hy nooit alleen gelaat nie. Sy val ook vir Adam aan wanneer hy in 'n noodgeval 'n gaatjie in André se nek wil sny tydens 'n anafilaktiese aanval weens 'n bysteek, want sy dink Adam wil hom leed aandoen.

Kara is vaag waar haar mense presies is; sy beduie in 'n oostelike rigting en stamel dat ene Korag haar wou doodmaak. Kara wend geen poging aan om na haar eie planeetvolk terug te keer nie en word heeltemal by die groep geassimileer. Sy verkies om 'n voorhang oor haar verlede te hou. Dit is haar veldkennis van versamelkosse wat van groot waarde vir die mense is. Dit is haar aanpassingsvermoë onder die mense wat Adam verbyster, veral omdat hy self sieklik terugverlang aarde toe.

Sekere masjiene wat in aanbou is, soos die weefmasjien, maak nie vir Kara sin nie, maar sy is opgewonde om te leer hoe die vreemde klere van "die maats" gemaak word. Sy stel ook daarin belang om te leer lees en skryf. Die taak word in die bekwame hande van Amanda oorgelaat. Kara verstaan nie waarom horeks, wat by haar mense as voedsel beskou word, as trek- en pakdiere gebruik word nie.

Tydens Willem en Adam se ekspedisie vind hulle Kara se broer, Tamar (toe hy een van hul getemde horeks probeer steel as voedsel vir sy mense). Hy is net so blond soos Kara, met fynbesnede gelaatstrekke. Hy dra 'n veljurk en om sy middel hang 'n klipbyl aan 'n stuk riem. Hy is verbaas dat mense sy taal kan praat (deur taalaanleer by Kara). Tamar dink die seuns is towenaars omrede hulle op die horeks rondry (om te gaan jag). Hy begryp aanvanklik ook nie die jagtuie wat gebruik word nie. Adam vind dit weer moeilik om te verduidelik wat yster is, "want die mense het nie 'n woord vir yster nie". Tamar weier om op die horek te klim en lei Willem en Adam te voet na sy kampplek. Daar is omtrent twintig kinders wat in ouderdom wissel tussen ses tot ongeveer veertien. Hulle is almal blond en het blou oë. Die volwassenes is almal deur Korag om die lewe gebring:

“Korag is die leier van die ander mense. Hy haat ons. Hy kom van daar... daar ver af, lank gelede. Hy en sy jagters het ons ouers almal doodgemaak en ons gevange geneem. Ek en my suster het een nag stilletjies al die kinders bymekaargemaak en ontsnap. Van toe af moes ons vlug vir ons lewe, want Korag sal ons nou almal doodmaak".

Die hele stam word by die mense ingelyf. Tamar en Kara word herenig. Soos die teks dit stel, "sonder dat hulle dit in woorde uitdruk, is dit duidelik dat die twee die vreemde wesens onder wie hulle beland het, byna aanbid. Volgens hulle standaarde is daar byna niks wat die vyf maats nie kan doen nie". Die plaaslike planeetbewoners word by al die bedrywighede betrek om die mense met hul dagtake te help, ten bate van die nuwe samelewing van vier-en-twintig lede, soos te sien by die groot slaaplokale wat aangebou word. Elke lid van die gemeenskap het sy funksie binne die nedersettinkie.

Korag en sy bende, met die woeste swart hare, het 'n renons in Tamar se stam. Uit die bietjie gemelde geskiedenis in die boek blyk daar mededinging te wees oor prooi. Aanvanklik kon Korag dit regkry om die blonde planeetbewoners te onderdruk (en vind dit selfs ongelooflik). Toe laasgenoemde nie alleen in getalsterkte nie, maar ook deur skranderheid hom kon uitoorlê, wou Korag, op die enigste manier wat aan kom bekend is, reageer - "deur hulle te oorrompel, wou hy die laaste een uitmoor of onderwerp, maar selfs dit was tot mislukking gedoem". Die laaste uitweg lê in die ontvoering van die "twee vroumense" om sy heerskappy te bewys.

Ná die ontvoering van Kara en Amanda deur Korag, die opsporing deur die driemanskap (Tamar, as die spoorsnyer, André en Adam) en die anderwêreldse vegkuns waarmee Korag en sy twee handlangers oorweldig is, word sekerheidsmaatreëls by die nedersetting getref. Die gemeenskap word opgelei in die krygskunde. Korag en sy bende van dertig keer met wraak terug, maar moet na vele probeerslae die aftog blaas. Dit gebeur egter nie voordat Korag die frontlinie deurbreek en André 'n ernstige kopwond toegedien het nie.

Korag het nog 'n paar keer halfhartig probeer om die nedersettinkie aan te val, maar...

die beskawing het hom ingehaal en sy klein breintjie kan dié veranderinge om hom nie verwerk nie. Hy voel egter aan dat dit die einde van 'n lewenswyse vir hom en sy mense beteken en hy trek dieper en dieper in die onherbergsame dele van die land in. En so gaan die jare verby.