Diglossie

Diglossie kom in baie taalgemeenskappe voor, waar twee verwante taalvariëteite in wese as dieselfde taal beskou word. In Suid-Afrika was vroeër onder die term 'Hollands', beide Afrikaans en Nederlands verstaan en was Nederlands (Hoog-Hollands) en Afrikaans (Hollands) toe, in wese as sinonieme beskou.

Taalvariëteite in diglossie

Diglossie is 'n normale taalverskynsel en kom voor waar twee verwante taalvariëteite in dieselfde taalgemeenskap gebruik word, maar in verskillende omstandighede. Hierdie variëteite leef in simbiose met mekaar, maar het elke variëteit 'n duidelik afgebakende rol. Beide die taalvariëteite was as 'moedertaal' beskou.

Voorbeelde van diglossie is Suid-Afrika met Afrikaans en Nederlands van voor 1925, maar ook die Arabiessprekende lande, Griekeland, Duitstalige Switserland, Vlaandere en Haïti. In elk van die gebiede word 'n verhewe variëteit (H=hoog) en 'n omgangstaal (L=laag) gebruik. In 'n bepaalde situasie word slegs H gebruik en in ander situasies weer slegs L, byvoorbeeld:

Situasie	H-variëteit	L-Variëteit
Aanbieding kerkdiens	Ja	Nee
Instruksies aan arbeiders en bediendes	Nee	Ja
Persoonlike brief	Ja	Nee
Taalgebruik in parlement	Ja	Nee
Lesing aan universiteit	Ja	Nee
Gesprek met vriende	Nee	Ja
Nuusuitsending	Ja	Nee
Radio vervolgverhaal	Nee	Ja
Nuus in koerante	Ja	Nee
Onderskrif politieke spotprent	Nee	Ja
Digkuns	Ja	Nee
Volksliteratuur	Nee	Ja

In 'n diglossie-gemeenskap is die L-variëteit die algemene spreektaal en die H-variëteit die algemeen aanvaarde skryftaal of kultuurtaal. Die H-variant word nie by moeder geleer nie maar op skool. Die H-variant word nie deur elkeen in die diglossie-gemeenskap ewe vlot beheers nie, maar hang af van die vlak van geletterdheid.  

Die belangrikste kenmerke van diglossie

Funksie

Om die korrekte variëteit in die juiste situasie te gebruik is van groot belang, want 'n vreemdeling wat alleen die L variëteit vlot en akkuraat aanleer en dit dan in formele situasies gebruik, sou 'n bespotting uitmaak. Daarteenoor sal iemand wat alleen die H variëteit gebruik in 'n informele situasie, byvoorbeeld tydens die doen van inkopies, eweneens bespotlik wees. Dit was die geval met Afrikaans (L) en Nederlands (H) in Suid-Afrika van voor 1925.

Prestige

Binne hierdie taalgemeenskap word die H variëteit veel hoër gewaardeer as die L variëteit. Hierdie superioriteit van die H variëteit is soms so groot dat sprekers van die taalgemeenskap die bestaan van die L variëteit ontken (baie Afrikaners het voor 1910 ontken dat hulle Afrikaans praat). Baie sprekers van L sal selfs ontken dat hulle die L variëteit gebruik, al gebruik hulle dit daagliks.

Binne die prestige taalgemeenskap, waar die persepsie kan bestaan dat H tog nie so verhewe en superieur is nie, bestaan nogtans die geloof dat H mooier klink, meer logies is, beter geskik is om belangrike gedagtes oor te dra, ensovoorts. Hierdie houding bestaan selfs onder taalgebruikers wat die H vorm kwalik beheers.

Literêre Erfenis

In elk van die taalgemeenskappe waar diglossie voorkom, is daar 'n geskrewe literatuur in H, wat hoë respek binne die gemeenskap geniet. Alhoewel die literatuur in die verre verlede tot stand gekom het in 'n bepaalde gebied (soos in die geval van Arabies), beskou alle Arabiestaliges uit ander gebiede hierdie ou literatuur as hul literêre erfenis. Dieselfde gebeur ook vandag waar in 'n ander taalgemeenskap die H vorm 'n standaardtaal is (vir Haïti Kreools is dit Frankryk, vir Switserduits is dit Duitsland, en vir Afrikaans was dit Nederlands), en word die daargeskepte literatuur, ook beskou as behorende tot die diglossiegemeenskap.

Verwerwing

In diaglossiegemeenskappe gebruik volwassenes L, wanneer hulle met kinders praat en kinders gebruik L in hul onderlinge kommunikasie. Die gevolg is dat L aan kinders geleer word, en word dit deur die gemeenskap gesien as die normale manier waarop kinders hul moedertaal aanleer. Die H vorm word wel soms deur kinders gebruik, maar die werklike aanleer van H word gedoen deur middel van formele onderwys.

Standaardisering

Binne diglossiegemeenskappe, geniet H voorrang by die grammatikale bestudering van die taal. Daar bestaan grammatika handboeke, woordeboeke, riglyne vir uitspraak, styl ensovoorts vir H. Daar is dus 'n vasgestelde norm vir uitspraak, grammatika en woordeskat vir H (wat variasie alleen in 'n beperkte mate toelaat). Die spelling is goed gevestig en vertoon min variasie. Hierteenoor bestaan daar nie deskriptiewe en normatiewe riglyne vir die L vorm nie, of byna nie, of is dit is betreklik resent.

Stabiliteit

Diglossie dui nie op ’n onstabiele toestand nie. Diglossie kan vir eeue lank, en selfs vir meer as duisend jaar, binne 'n taalgemeenskap bestaan.

Grammatika

Een van die treffendste verskille tussen H en L is die grammatikale struktuur. H beskik oor grammatikale kategorieë, wat nie in L voorkom nie, en het 'n verbuigingsisteem van naamwoorde en werkwoorde wat in L vereenvoudig is, of geheel afwesig is. Dit is ook opmerklik dat in diglossiegemeenskappe daar altyd uitgebreide verskille bestaan tussen die grammatikale strukture van H en L.

Leksikon

Die grootste gros van woordeskat van H en L word gedeel, met variasies in vorm en met verskille in betekenis. In H kom daar tegniese terme en aangeleerde uitdrukkings in die leksikon voor, wat nie in L voorkom nie. Aan die ander kant beskik L oor populêre uitdrukkings en die name van huishoudelike voorwerpe, wat nie in die leksikon van H voorkom nie.

'n Verrassende kenmerk van diglossie is die voorkoms van gepaarde items, een H en een L wat verwys na gemeenskaplike konsepte, wat dikwels in H en L voorkom. Die betekenis van die items is dan ook min of meer dieselfde, en dui onmiddellik by gebruik aan dat H of L die bedoeling van die gebruiker is. Voorbeelde hiervan in Nederlands-Afrikaans is vlees (L = vleis), soep (L = sop), ezel (L = donkie), hoofd (L = kop), gij of u (L = jy), ensovoorts.

Fonologie

Ook op fonologiese gebied bestaan daar soms duidelike verskille tussen H en L. Die fonologiese verskille tussen H en L mag heel klein wees, soos in byvoorbeeld Grieks, of groter verskil toon soos in byvoorbeeld Arabies of Haïti Kreools, of daar mag drastiese verskille wees, soos in Switserduits.

Diglossie en die Afrikaanse Beweging

Diglossie is deur die Afrikaanse Taalbeweging beskou as ’n ongesonde taaltoestand, terwyl dit deur die Nederlandse Taalbeweging beskou is as normaal.

Bibliografie

• C.A. Ferguson: Language Structure and Language Use. Stanford: Stanford University Press, 1971.