Walt Disney

	Walt Disney
	Walt Disney, 1954
Geboortenaam	Walter Elias Disney
Geboorte	5 Desember 1901; Chicago, Illinois
Sterfte	15 Desember 1966 (op 65); Los Angeles, Kalifornië
Nasionaliteit	Verenigde State
Beroep(e)	tekenprentvervaardiger, filmmaker
Internet-rolprentdatabasis-profiel

Walter Elias Disney (* 5 Desember 1901 - † 15 Desember 1966) was 'n Amerikaanse tekenprentvervaardiger en filmmaker. Hy is die vader van tekenprentfilms en die skepper van wêreldbekende tekenprentkaraktertjies soos Donald Duck, Mickey Mouse en Goofy wat kinders en grootmense van oor die hele wêreld al vir dekades lank vermaak. Disneyland met sy tegniese en sprokiesagtige besienswaardighede wat in 1955 naby Los Angeles opgerig is, was Walt Disney se breinkind. So ook Disney World, Disneyland naby Orlando, Florida. Beide pretparke is onder die gewildste toeriste-aantreklikhede in die wêreld.

Newman Laugh-O-Gram (1921)

'n Kort lewensgeskiedenis

Walt Elias Disney is op 5 Desember 1901 in Chicago gebore. Sy pa was 'n rondreisende nutsman; sy ma 'n onderwyseres. As kind het Walt reeds kunstalent geopenbaar en toe die familie Kansas City toe trek, het Walt klasse in die tekenprentkuns geneem by die Kansas City Art Institute and School of Design. Na die Eerste Wêreldoorlog het hy in die reklameveld gewerk en toe in 1923 saam met sy broer, Roy, die Disneystudio opgerig. 'n Kunstenaarsvriend, Ub Iwerks, het by hulle aangesluit.

Disney, 1968

Hy sou later die kreatiewe jong kunstenaarsspan lei wat verantwoordelik was vir menige Disneyfantasië. Ondanks bepaalde suksesse (onder andere kombinasies van gewone en getekende films) het sake eers met die verskyning van die Mickey Mouse reeks koers gekry. In 1928, kombineer Walt Disney die nuwe tegnologie wat klankfilms moontlik gemaak het met 'n wenresepkaraktertjie, Mickey Mouse, en skep 'n nuwe industrie in die proses. In 1937 het Disney die wêreld se eerste vollengte tekenprent, Snow White and the Seven Dwarfs, gemaak. Net soos sy kortfilms was Snow White 'n reuse-sukses. Pinocchio, Dumbo, Bambi, Cinderella, Lady and the Tramp en Fantasia het gevolg. Daarbenewens het hy 'n reeks natuurfilms gemaak, waaronder Beaver Valley, Waterbirds, Living Desert, Vanishing Prairie en African Lion. Op die terrein van die speelfilm vervaardig hy Story of Robin Hood, The Sword and the Rose, Rob Roy en 20 000 Leagues Beneath the Sea.

Disney se sukses het gelê in sy vermoë om kreatiewe spanne te organiseer en te koördineer en sy gewilligheid om nuwe tegnologie aan te gryp - hy het nie geaarsel om eers klank, toe kleur, toe televisie as media aan te gryp nie. Hy het besef dat daar net so baie geld te maak was uit die byprodukte van sy films (speelgoed, advertensiekontrakte, ens) as uit die films self. Hy het die idee van 'n reusepretpark omskep in 'n uiters suksesvolle kommersiële werklikheid. Met versiendheid en fyn besigheidsin het hy die wêreld se grootste mediamaatskappy gebou.

Walt Disney is op 15 Desember 1966 in Los Angeles aan kanker oorlede. Onlangse artikels gee te kenne dat die beeld van Walt Disney as 'n vrolike, gelukkige man wie se hoofdoel in die lewe was om ander mense se lewens met sy stories op te helder, nie 'n akkurate beeld is nie, maar dat die skepper van stories wat by uitstek gesonde, konserwatiewe familiewaardes uitgedra het, eintlik 'n somber, komplekse, gedrewe persoon was.

Kort tekenfilms

In 1920 het Walt Disney en Ub Iwerks begin om in hulle vrye tyd kort tekenfilms (Iaugh-o'-grams) vir 'n plaaslike bioskoop te maak, en in 1922 het hulle met hul eie onderneming, die Laugh-o'-Gram Corporation, begin. In dieselfde jaar en die jaar daarop het hulle vir Pictorial Clubs, Inc. 'n reeks van ses sprokiesfilms gemaak, waaronder Rooikappie, Die Vier Musikante van Bremen en Jan en die Boontjierank. Die eerste film in die Alice-reeks is toe ook geteken en toe Laugh-o'Gram in 1923 bankrot gaan, het Disney na Hollywood vertrek om 'n verspreider in die Alice-films geïnteresseer te kry. Met die finansiële steun van sy broer, Roy Disney (1893-1971), het Walt in Oktober 1923 weer 'n besigheid begin, hierdie keer in 'n motorhuis en met agt werknemers. Iwerks het hom weer by Disney aangesluit en elke week is 'n aflewering in die reeks, gebaseer op Alice's Adventures in Wonderland van Lewis Carroll (1832-1898). gereed gemaak. Dit was 'n kombinasie van teken- en speelfilms. In 1925 het Disney 'n nuwe reeks tekenfilms, Oswald, the Lucky Rabbit, ontwerp.

En toe breek Mei 1927 aan. Mickey Mouse (eers Mortimer genoem) is gebore en daarmee is 'n bloeitydperk vir die bedryf van Walt Disney ingelui. Hierop het gevolg Plane Crazy, 'n parodie op die vliegavonture van Charles Lindbergh in 1927, Mickey the Gallopin' Gaucho (1928) waarin Minnie Mouse gestalte gekry het. en Steamboat Willie (1928), wat ook van klank voorsien is. Dit was 'n splinternuwe sensasie. Hierná het daar nog 118 Mickey Mouse-films gevolg.

Klank en kleur

Disney het onmiddellik die nuwe moontlikhede wat 'n klankbaan op film gebied het, aarigegryp en 'n nuwe reeks, die Silly Symphonies, het ontstaan. Musiek- en klankeffekte was nou feitlik hoofsaak en het grotendeels die vorm en inhoud van hierdie films bepaal. Daarná het gevolg The Skeleton Dance (1929), waarin geraamtes in 'n vervalle kerkhof dans op 'n verwerking van Grieg se Optog van die Dwerge.

Anders as sy kollegas in die filmbedryf wat elke keer wantrouig, amper vyandig teenoor nuwe ontwikkelinge gestaan het, het Walt Disney onmiddellik die nuwe uitdagings, die nuwe horisonne, daarin raakgesien. Klank, kleur, nuwe formaat en later TV, is gou deur Disney na waarde geskat en ten volle benut. Klank en beeld het vir hom een geword. Beweging in musiek was vir hom beweging in beeld. Hierdie manier van filmmaak het gou bekend gestaan as "mickey-mousing".

Kleur is vir die eerste keer in 'n tekenfilm gebruik in Disney se Flowers and Trees (1931), en in die Silly Symphony-reeks. Dit het aan hom die eerste Oscar besorg, die bekendste en hoogste Amerikaanse onderskeiding wat aan iemand in die filmbedryf toegeken kan word. In 1935 het die eerste Mickey Mouse in kleur, The Band Concert, verskyn. Intussen het nog nuwe skeppinge die tekentafel verlaat: Pluto (1930), Goofy (1932) en in 1934 Donaid Duck, eers as byfiguur, maar later as hoofspeler in 'n eie reeks van 126 films.

Hierdie dierefigure van Disney - die besadigde Mickey Mouse en soms aggressiewe Donald Duck - almal vol eenvoudige, menslike eienskappe, het spoedig wêreldfigure geword. Hulle bekendheid het nie net tot tekenfilms beperk gebly nie. In gewone strokiesverhale het hulle baie gewild geword en vandag verskyn hulle op talle produkte vir die kindermark: tandeborsels, T-hempies, handsakke, nagklere horlosies, ensovoorts.

Loketsukses

In 1934 het Walt Disney, toe 33 jaar oud, 'n geweldige groot onderneming aangepak. Hy het besluit om 'n vollengte-tekenfilm te maak: Snow White and the Seven Dwarfs. Daarvoor is 250 000 verskillende tekeninge gemaak en dit het ongeveer R1 415 miljoen gekos. Dit was 'n geweldige sukses. In Amerika en Kanada alleen het dit tot in 1971 ongeveer R16 000 000 (geldkoers 1981) opgelewer.

Tot in daardie stadium het die inkomste wat hy uit Mickey Mouse en andere ontvang het, Walt Disney op die been gehou, maar van toe af was sy geldprobleme verby. Hy het 'n groot ateljeekompleks laat bou en in 1939 het Pinocchio, nog 'n vollengtefilm, verskyn. Dit is in 1940 gevolg deur Fantasia, sy mees omstrede rolprent. Dit bestaan uit sewe dele, waarvan elkeen 'n voorstelling is van 'n bekende klassieke musikale werk, byvoorbeeld Strawinski se Le sacre du printemps en Paul Dukas se L'apprenti sorcier.

Gedurende die Tweede Wêreldoorlog het Disney 'n aantal opleidings-, propaganda- en voorligtingsfilms vervaardig, onder andere Der Führer's Face (1944) die eerste anti-Nazi-tekenfilm met Donald Duck. Daarná het verskyn Educaction for Death (1942), ook met Donald Duck, en in 1943 Victory through Air Power, 'n dokumentêre rolprent met heelwat tekenwerkopnames vermeng. Die kombinering van geanimeerde tekeninge met speelfilm, met dokumentêre materiaal of slegs met opnames van natuurtonele, is ná die Alice-reeks (1923/24) vir die eerste keer weer in 1941 toegepas in die vollengtefilm The Reluctant Dragon. Hierdie tegniek is verder uitgewerk en met groot sukses toegepas in Mary Poppins (1964) . In die veertiger- en vyftigerjare het Walt Disney se produksie aansienlik uitgebrei. In die True-life Adventure-reeks het onder andere verskyn Seal Island (1948), Water Birds (1952) en The Living Desert (1953). In sy reeks People and 'laces is onder andere vervaardig The Alaskan Eskimo (1953) en Men Against the Arctic (1955). Walt Disney se eerste rolprent, Treasure Island, is in 1950 uitgereik. Die laaste tekenfilm wat onder leiding van Walt Disney vervaardig is, The Jungle Book (1967), toon 'n vernuwing in styl en 'n wegbreek van enige vorm van valse sentiment. Ander bekende rolprente wat ná 1940 deur Walt Disney vervaardig is, sluit in Dumbo (1941, tekenfilm - tf), Bambi (1942, tf), Cinderella (1949, tf), Alice in Wonderland (1951, tf), Peter Pan (1952, tf), 20000 Leagues under the Sea (1954, speelfilm - spf). The Lady and the Tramp (1955, tf), Old Yeller (1957, spf), Sleeping Beauty (1958, tf), The Shaggy Dog (1959, spf), The Absent-minded Professor (1961, spf), The Parent Trap (1961, spf). The Sword in the Stone (1965, spf), That Darn Cat (1965, spf) en The Aristocats (1970, tf).

Een van Walt Disney se kleurryke en geniale medewerkers, prof. Julius Sumner Miller, die fisikus, het Suid-Afrika in 1967 besoek. Sy optredes voor 'n klas, waarna die jongmense hom Mr. Wonderful gedoop het, is ook oor SAUK gebeeldsaai in die reeks The Professor and the Inquiring Mind. Met sy hulp het Disney ook 'n reeks langspeelplate, Great Men of Science, uitgegee. Van sy aktiwiteite buite die filmbedryf is veral Disneyland, sy pretpark in Suid-Kalifornië, van belang. Dit is in 1955 geopen, en in 1971, vyf jaar ná sy dood, is Disneyworld in Florida geopen. In hierdie pretparke kan die besoekers, oor die algemeen meer volwassenes as kinders, die figure ontmoet wat deur Disney geskep en onsterflik gemaak is.

Met die afsterwe van Walt Disney in 1966 het die mantel van sy nalatenskap op sy ongeveer 4000 kollegas geval, wat in sy ateljee buite Hollywood werksaam is.

Bronnelys

Wêreldspektrum, Vol. 5, 79-81, ISBN 0 908409 46 X