Elektra (Sophokles)

Elektra is 'n tragedie soos oorvertel deur die Griekse digter Sophokles. Die drama word omstreeks die jaar 413 v.C. in Athene opgevoer.

Dramatis personae

Elektra (hoofkarakter)
Orestes (broer van Elektra, Chrusothemis en Iphigeneia)
Paidagogos (letterlik: dienaar, ou kneg)
Pulados (nefie van Elektra, Chrusothemis, Orestes en Iphigeneia)
Klutaimnestra (moeder van Elektra, Chrusothemis, Orestes en Iphigeneia)
Aigisthos (Koning van Argos en Mukene en konkubinus van Klutaimnestra)
Koor van Mukeense vroue
Koorleidster

Stamboom

                                   Pelops
                            ________|_________
                           |                  |
Zeus – Leda – Tundareos      Atreus          Thuestes
 |_____|  |______|           ___|_______         |
    |         |             |           |       Aigisthos
  Helena    Klutaimnestra – Agamemnon  Menelaos
              |__________________|_____
              |      |           |     |
      Iphigeneia   Elektra  Orestes   Chrusothemis

Intrige

Aanloop

Tydens Peleus, die koning van Thessalië, en die seegodin Thetis se goddelike huwelik daag Eris, die godin van tweedrag, ongenooid by die banket op en gooi 'n twisappel onder die gaste in. Op die goue appel staan geskryf: "Vir die skoonste". Met die gevolglike twis wat onder die godinne uitbreek. Later is dit net Hera en haar dogters Athena en Aphrodite wat steeds op die appel aanspraak maak. Zeus word ingeroep om te oordeel. Omrede hy vir sy eie beswil geen onderskeid tussen sy vrou en dogters wil maak nie, stel hy voor hulle moet 'n sterfling raadpleeg. Paris, seun van koning Priamos van Troje, word aanbeveel. Paris wys Aphrodite aan, hoofsaaklik uit die guns wat sy hom sal bewys: sy sal hom die mooiste vrou op aarde toebedeel.

Wanneer Paris te hore kom van die skone Helena, vrou van koning Menelaos van Sparta, glo hy sy geluk word nou bewaarheid. Hy vaar met die goedkeuring van sy vader na Griekeland.

Niksvermoedend ontvang Menelaos vir Paris heel gasvry, maar moet op 'n dag dringend na die eiland Kreta toe haas. Paris en Helena is nou alleen. Helena het heel onder die indruk van Paris gekom en albei vaar terug na Troje. Paris se oudste broer Hektor is hieroor hewig ontsteld, want dit sal noodwendig 'n oorlog ontketen, maar dit kan Paris en die Trojane nie die minste skeel nie. Hulle het die mooiste vrou op aarde in hul midde.

Toe die Grieke teen die Trojane wil optrek sit die opperbevelvoerder Agamemnon met 'n probleem. Die wind wat die skepe sou wegvoer na Troje bly net weg. Die siener Kalchas word geraadpleeg: die godin Artemis hou die wind teen, want sy is kwaad vir Agamemnon omdat hy by geleentheid gespog het oor 'n wildsbok wat hy in haar woud geskiet het. As boetedoening moet Agamemnon sy dogter Iphigeneia aan haar offer. Anders bly almal mooitjies tuis.

Met die morrende soldate wat hom aanhits om tussen sy eie voordeel en die wil van sy volk te kies, gee Agamemnon maar bes. Iphigeneia is ewe gewillig om haar vir haar volk op die altaar te plaas. Tydens die offerseremonie stel Artemis 'n takbok in Iphigeneia se plek en verdwyn met haar ver weg. Daarvan weet niemand nie. Ná die offer begin die wind op te steek.

Klutaimnestra is verbitterd teenoor haar man, Agamemnon, wat hul dogter se lewe op die spel geplaas het, en besluit om wraak te neem. Sy en een van Agamemnon se vyande, Aigisthos, sweer saam om Agamemnon by sy terugkeer te vermoor. Intussen neem Aigisthos sy intrek in die paleis en begin toenemend die septer swaai.

By Agamemnon se terugkeer (met sy oorlogsbuit, Kassandra), na die tien jaar op die slagveld in Troje en op die see, word hy katvriendelik terugontvang, maar kort daarna met 'n byl in die bad vermoor. Aigisthos en Klutaimnestra oorreed die volk om die wraak te aanvaar, terwyl Elektra en Chrusothemis hul jong broertjie, Orestes, onmiddellik landuit stuur om by sy oom Strophios, koning van Phokis, te gaan skuil. Hy sal eendag terugkeer om sy vader se dood te wreek.

Chrusothemis aanvaar met verloop van tyd maar Aigisthos en Klutaimnestra wat ongestraf op die troon bly sit. Elektra raak egter toenemend verbitterd en verlang aanhoudend na die terugkeer van Orestes. Hierop behandel Klutaimnestra vir Elektra met afkeer, want al is hy ook haar eie kind, vrees sy Orestes se terugkeer. Dit versterk net Elektra se verbitterdheid.

Elektra

Paidagogos, Orestes en Pulades kom by die paleis van Mukene aan. Hulle hoor Elektra binne die huis weekklaag, maar moet eers Loxias (met as spreekbuis die Orakel van Delphi) se opdragte uitvoer deur onverwyld die drankoffers as plengoffers te gaan uitgiet vir die gestorwe Agamemnon, wat die oorwinning sal bring. Later moet die ou kneg hom voordoen as 'n boodskapper wat van Phanoteus ('n prins van Phokis en vriend van Aigisthos en Klutaimnestra) kom met die nuus dat Orestes dood is, en die paleis verken.

Elektra kom by die paleis uit en sing haar treurlied en roep die Wraakgodinne aan om haar broer terug te stuur.

Ondertussen probeer die koor vir Elektra troos, maar ook agter die kap van die byl kom. Is dit geregverdig om so te huil en weekklaag oor die gestorwenes? Volgens Elektra is dit slegs dwase wat die gestorwenes vergeet. Sy ly deur te sien hoe Aigisthos die plek van haar vader onregmatig inneem. Die gehoor verneem ook Aigisthos is op die oomblik nie by die paleis nie.

Chrusothemis kom verbygestap en sê Elektra moenie 'n doellose wrok voed nie, en hoewel dit haar ook leed besorg, moet jy maar die beste van 'n saak maak. Hieroor is Elektra ontstoke. Chrusothemis waarsku Elektra moet in haar spoor trap, want sy het 'n voëltjie hoor fluit met Aigisthos se terugkeer gaan hulle Elektra in die grafkelder opsluit. Selfs dit is vir Elektra beter as verraad teenoor haar vader. Elektra vra dan vir Chrusothemis wat sy met die plengoffers in haar hande wil maak.

Die plengoffers is namens Klutaimnestra aan haar vader (wat Elektra ironies vind, aangesien haar moeder hom tog laat vermoor het) wat blykbaar (volgens 'n getuie wat by was toe Klutaimnestra vir Helios geraadpleeg het) gedroom het Agamemnon plant die septer by die huisaltaar. 'n Sterk tak het onmiddellik daaruit gebot en welig opgegroei om 'n skaduwee oor Mukene te gooi.

Vir Elektra is dit 'n goeie voorbode. Sy vra vir haar suster om nie die offers aan haar vader te bring nie, maar eerder te spaar vir Klutaimnestra se swart begrafnis. Of heeltemal weg te gooi. Elektra oorreed Chrusothemis om hul haarlokke, maar ook hierdie verweerde gordel saam te vat en te bid dat Orestes lewend terug sal keer.

Die koor is ewe verheug oor die droom. Die dag van afrekening is naby.

Klutaimnestra kom dan uit die paleis en raak in 'n woordestryd met Elektra betrokke. Die verwyte word oor en weer geslinger. Klutaimnestra raak later teë hiervan en wil vreedsaam haar offers aan Phoibos bring.

Paidagogos kom tydens die vrugteoffer aangedraf met die vreugdevolle nuus aan Aigisthos en Klutaimnestra: Orestes het tydens 'n renwawedren verongeluk. Klutaimnestra dink haar gebede is verhoor; Elektra is op moedverloor se vlakte. Klutaimnestra nooi die kneg na binne en laat Elektra verpletterd agter. Selfs die koor kan Elektra nie opbeur nie.

Chrusothemis keer van die graf van haar vader terug en vertel die ongelooflikste nuus: sy is seker sy het haar broer se haarlok by die graf gevind. Orestes moet hier naby wees. Elektra sê weer haar suster is op 'n dwaalspoor. Orestes is dood, dit is nutteloos om op hom te reken. Chrusothemis is nou ewe verbysterd, maar Elektra kan haar moordlus nou skaars in toom hou – dit help nou nie meer om te treur nie. Die reg moet nou in eie hande geneem word. Hieroor is haar suster uiters geskok, en die koor kan ook nie Elektra tot bedaring bring nie. Die koor kan nou maar net hoop Elektra word vir haar lojaliteit beloon en die susters sal verenig.

Orestes en Pulades daag as vreemdelinge op met twee helpers. Hulle dra die as wat glo aan Orestes behoort in 'n koperkom saam met hulle. Terwyl Elektra die kom neem en 'n treurlied aanhef, besef Orestes nou dit is Elektra en maak sy naam bekend. Elektra is oorstelp van vreugde en die planne word (hardop) gesmee. Paidagogos waarsku hulle vanuit die paleispoort hy kon alles hoor – hulle moet ophou draai.

Die koor sing oor die Wraakgodinne wat Agamemnon se bloed nou gaan wreek.

Elektra kom buitentoe en sê aan die koor (en gehoor) Orestes en Pulades gee die koperkom aan Klutaimnestra. Van buite word gehoor hoe Klutaimnestra binne die gaste as moordenaars herken en dan haar seun. Sy smeek by haar seun om genade, sodat Elektra terugroep: "Jy het jou nie oor jou seun erbarm nie, nóg oor sy verwekker!". Die moeder word dan om die lewe gebring. Orestes en Pulades kom buitentoe en sê die daad is volvoer. Hulle sien Aigisthos aankom en glip weer die paleis binne. Aigisthos is in 'n vrolike luim oor die nuus dat Orestes dood is, iets wat hy tog te gretig by Elektra kom navraag doen. Elektra beaam die nuus heel koel en sê die boodskappers het nie alleen die nuus gebring nie, maar ook sy lyk. Nadat Aigisthos vir Zeus gedank het, vra hy Orestes om die sluier van die liggaam af te trek, sodat hy aan sy bloedverwant "'n roubeklag kan bring". Orestes raai Aigisthos aan om self die lykkleed af te trek, "waaraan [hy] liefderyk vaarwel kan sê." Aigisthos gebied Elektra om Klutaimnestra te gaan roep, waarop Elektra antwoord: "Sy is naby jou, moenie na haar soek nie".

Aigisthos trek die lykkleed af. Toe hy Klutaimnestra sien, besef hy meteens Orestes staan hier voor hom. Hy word geen kans gegun om nog iets te sê nie, maar word na dieselfde plek gedryf waar Agamemnon vermoor is. Hy word deur Orestes tereggestel.

Die koor sing die slotgesang:

Theo Wassenaar-vertaling	J.P.J. van Rensburg-vertaling
O Atreus-geslag,	O geslag van Atreus,
hoeveel aan leed het julle	hoe groot was u lyding!
gely en moeisaam deurgestaan	Maar eindelik het u vry te voorskyn getree,
voor julle na die vryheid	deur wat hier gebeur het
van hierdie dag se daad gedryf is.	tot u toppunt gevoer!

Afrikaanse vertalings

Die Afrikaanse vertaling van Elektra is deur J.P.J. van Rensburg in 1969 klaar vertaal en by Human & Rousseau uitgegee. Theo Wassenaar publiseer sy vertaling in 1977 by Perskor.

Bronne

Conradie, P.J.. 1964. Avonture van die Griekse helde en gode. Kaapstad: Human & Rousseau.
Conradie, P.J. 1976. "Uit die oorspronklike Grieks in Afrikaans vertaal". Akroterion 21(4): 22-29.^{[dooie skakel]}
Van Rensburg, J. P. J. 1969. Sophokles:Elektra. Kaapstad: Human & Rousseau.
Wassenaar, T. 1977. Sophokles:Elektra. Johannesburg: Perskor-uitgewery.

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Duitse Wikipedia vertaal.