Emma Huismans

Emma Huismans is 'n Suid-Afrikaanse skrywer, joernalis en anti-apartheid-aktivis. Sy was op 10 Julie 1946 in Nederland gebore. Op die ouderdom van vyf het haar familie na Suid-Afrika gekom en het sy Afrikaans aangeleer.

Lewe en werk

Emma Huismans het in 1985 en 1986 as 'n verslaggeefster vir Crisis News in Kaapstad gewerk. Sy het haar vir die afskaffing van die beleid van rasseskeiding in Suid-Afrika beywer, alhoewel sy vanweë haar wit velkleur, die gebruik van Afrikaans vir haar literêre werke en die feit dat sy haar seksuele identiteit as lesbiese vrou tot uitdrukking gebring het baie moeilikhede ondervind het. Emma Dieuwke Rosalina Huismans is op 10 Julie 1947op Bennekom in Nederland gebore as een van twee kinders. Sy het ’n broer. In 1952 verhuis die gesin na Suid-Afrika waar hulle gou verafrikaans. Reeds op skool is haar begeerte om joernalis te word en wanneer haar pa toestemming weier en besluit dat sy eerder universiteit toe moet gaan, loop sy weg. Haar pa kry die polisie om haar te soek en haar te laat besef dat sy totdat sy mondig is, onder ouerlike gesag verkeer. Sy studeer dan verder aan die Universiteit van Pretoria, waar sy in 1968 ’n B.A.-graad verwerf, maar  word tog later ’n joernalis.  Haar eerste joernalistieke pos is by ’n jeugtydskrif, waarna sy redakteur is van vrouetydskrifte. Sy werk vanaf 1984 tot 1989 as media-verteenwoordiger by die Westelike Provinsie se Raad van Kerke en as joernalis by hulle publikasie Crisis News. Die kerkgroep beywer hulle vir geweldloosheid en is aktief betrokke by die verset teen die apartheidsregering. Haar baas word gevange geneem en hy stuur uit die tronk ’n boodskap aan Emma om voorsorg te tref dat sy nie gearresteer word nie, omdat die polisie gevangenes teen mekaar afspeel. In 1990 raak die aanhoudende geweld te veel vir haar en keer sy terug na Nederland en werk weer as joernalis en radio-omroeper, onder andere vir die NCRV-netwerk. Sy besoek Suid-Afrika daarna enkele kere, onder andere in 1994 toe sy ’n reeks videoprogramme vir Nederlandse televisie maak onder die titel “iKapa kunjani”. Die doel van die programme was om uit te vind wat verander het na die koms van demokrasie en wat het nie verander nie. In 1998 neem sy saam met ’n aantal skrywers van regoor die wêreld deel aan die Winternachten Letterkundefees in Den Haag in Nederland. Sy bly in die Schilderswijk in Den Haag. . Sy het haar vir die afskaffing van die beleid van rasseskeiding in Suid-Afrika beywer, alhoewel sy vanweë haar wit velkleur, die gebruik van Afrikaans vir haar literêre werke en die feit dat sy haar seksuele identiteit as lesbiese vrou tot uitdrukking gebring het baie moeilikhede ondervind het.

Skryfwerk

Haar skryfloopbaan begin met kinderverhale. “Die draak se verjaarsdag” is die verhaal van Anton, ’n seuntjie wat baie van stories hou en sommer sy eie stories opmaak. Hy ontmoet vir Jacobzoon van het Rheede ten Bosch, ’n draak wat sy 400ste verjaarsdag vier maar ongelukkig is omdat hy laas ’n partytjie gehad het toe hy veertig geword het. Vir kinders verwerk sy ook “Pinokkio” van Carlo Collodi en “Donker spore” van C.J. Langenhoven, laasgenoemde wat as “Prins se spook” gepubliseer word.

Hierna raak haar skryfwerk betrokke by die aktuele politieke gebeure van die tyd en publiseer sy haar eerste verhale in die tydskrifte De Kat en Stet. Haar werk kan getipeer word as literatuur met ’n boodskap, wat op die lang duur gevaar loop om afbreuk te doen aan die letterkundige waarde daarvan, want sodra die politieke boodskap nie meer relevant is nie, bly daar nie veel oor van die werk nie. Desondanks lewer sy werk wat in etlike gevalle bo die boodskap uitstyg, waarin werklik ontstellende werklikhede trompop geloop word en sonder omhaal van woorde reguit gekonfronteer word. Haar perspektief is altyd dié van die buitestaander, naamlik ’n witmens in ’n swart politieke struggle, ’n homoseksueel in ’n heteroseksuele samelewing, ’n Hollander in Suid-Afrika of ’n Afrikaner in Nederland. Dit maak ontheemding eindelik die belangrikste tema in haar werk.

“Berigte van weerstand” is kortverhale met ’n sterk feitelike inhoud en fokus op die politieke struggle, vooroordele teenoor ras en taal en mense se verhoudings daartoe en met mekaar. Dit is veral politieke geweld in die Kaap gedurende die middel-tagtigerjare wat belig word, vanuit die perspektief van ’n bevoorregte blanke persoon wat na ’n dag se swerftogte in die armoede en onlus van die swart woonbuurte rondom Kaapstad weer kan terugkeer na haar bevoorregte woonplek. Die verteller is desondanks ’n persoonlike deelnemer aan die stryd en ’n genadelose waarnemer, wat die bloed, verraad en geweld sonder versagting beskryf. Die kontras tussen haar bevoorregte posisie en die posisie van die inwoners van die townships word sterk uitgebeeld, asook die wankommunikasie tussen mense en die magteloosheid om iets daadwerkliks aan so ’n groot strukturele probleem te doen. Die effek van die stryd op die verteller se lewe word ook ’n belangrike tema en sy poog om ontvlugting en troos te soek in die arms van ’n minnares wat nie werklik begryp of die nodige emosionele ondersteuning kan gee nie. So word die menslike teleurstelling in ’n ongenaakbare lewe uiteindelik die blywende wete. In “Anale kanale” is daar ook toespelings op literêre persoonlikhede. Hierdie bundel word in 1990 genomineer vir die Rapportprys.

Die verhalebundel “Sonate vir Wraak” se titel is ironies van aard, want ’n sonate is nie musiek vir wraak of geweld nie. Die verhale kan dan ook getipeer word as oordenkings aan die gewelddadige gebeure, maar wanneer wraak bedink word is dit eerder versoening wat na vore tree. Die verhale word geskryf vanuit die standpunt van ’n verteller vanuit Nederland, met die eerste verhaal wat die vreemdheid van die nuwe aankomeling in Nederland verwoord, waarna die aanpassing geleidelik geskied. Daar is egter gedurige terugverwysing na die werklikhede van Suid-Afrika, wat eindelik tematies die bundel oorheers. Dit is die mees letterkundige van Huismans se werk, aangesien die woedende toonaard van vorige werke hierin ietwat versag en daar meer besinning kom oor die self en die rol van die mens in ’n samelewing sonder die een oorheersende doelwit om onreg af te breek. Die verhale is tematies goed deurweef binne die raamwerk van wit oorheersing, polisie brutaliteit, onverdraagsaamheid en die besef van die baie duur prys wat almal in Suid-Afrika nog lank daarvoor gaan betaal. Onderliggend hieraan is die letsels van ’n besmette maatskappy, waarin die mense mislei is deur leiers en die kerk en die magsmisbruik eindelik tot selfvernietiging lei. Soos die titel aandui is die onderliggende vraag watter vorm die wraak vir al hierdie onreg moet aanneem, maar die verteller kom tog mettertyd nader aan aanvaarding.

Die novelle “Requiem op ys” handel oor die reis van ’n Suid-Afrikaanse lesbiese vrou deur Europa, wat benewens die fisiese ook ’n geestelike reis deurmaak. Die fisiese teenwoordigheid in ’n vreemde wêrelddeel onderskryf dus ook die psigiese elemente van die verhaal. Die verteller is die Suid-Afrikaanse uitgewersredakteur, Chris Bouman, wat op reis deur Europa is ná die voltooiing van ’n ensiklopedie. Vroeg reeds ontmoet sy vir Inger Jensen, ’n Deense bankamptenaar, en die res van die verhaal skets die pogings om hierdie verhouding te bestendig. Chris worstel ook met ’n ander probleem, naamlik om in Suid-Afrika te bly of na Europa te verhuis. Sy vrees die maklike besluit om die harde werklikheid in Suid-Afrika te ontvlug, wat soos ys op die gletser is wat sy vroeg in die reis besoek. Hierdie ys werk as metafoor deur die novelle en soos die gletser, bly koue dinge uit die verlede ook by Chris spook. Sonder om eksplisiet te wees, skep die verteller ’n verhouding waarin die seksuele sentraal staan, sonder dat dit ooit die fokus van die vertelling word. Die verhaal word knap gebind deur die integrasie van musikale ontdekkings (reeds in die titel gesuggereer) en die terugflitse na die Suid-Afrikaanse agtergrond. Herinneringe word intermezzo's waarmee die karakter van Chris toegelig word. Dit is slegs die tweede novelle in Afrikaans (na “Klipkus” van Marlise Joubert), waar die lesbiese liefdesverhouding sentraal staan in ’n roman of novelle, en die pogings om momentele geluk met duursaamheid te versoen vorm die kern van die verhaal. Hierdie boek word in 1993 genomineer vir die Rapportprys.

Die Nederlandse verhalebundel “Werken met werkelijkheid” (wat sy saam met die joernalis Kees Neefjes skryf) beskryf die werklikheid na afskaffing van apartheid en toon aan dat nie veel op die grond verander het vir gewone mense nie. Al haar Afrikaanse geskrifte word ook in Nederlands vertaal en van haar verhale verskyn in tydskrifte soos De Kat en Stet. Benewens haar eie werk vertaal sy ook Henk Figee se “Striep” in Afrikaans. Haar kortverhaal “Die hond” word deur Abraham H. de Vries in “Afrikaanse kortverhaalboek” opgeneem en “Die vinger van God” verskyn in die versamelbundel “Vrou: Mens” onder redaksie van Corlia Fourie. Haar verhale word ook in ander versamelbundels soos “Soort soek soort” opgeneem.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1979	Pinokkio
1980	Die draak se verjaarsdag
1984	Prins se spook
1990	Berigte van weerstand
1992	Requiem op ys
1993	Werken met werkelijkheid (saam met Kees Neefjes)
1994	Sonate vir wraak
	Vertaler
1993	Striep – Henk Figee

Bronnelys

Boeke

• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria  Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  1998
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999

Tydskrifte en koerante

• Engelbrecht, Theunis “Huismans se boek in Nederlands” “Die Burger” 13 Januarie 1991
• Erasmus, Elfra “Ek het Afrikanerbeeste nodig” “Beeld” 27 Februarie 1992
• Murray, Jessica “‘As ek dáárdie nektar wil eet, dan moet ek steke verdra’: Stereotipering en vervreemding in die uitbeelding van lesbiese verhoudings in twee Afrikaanse romans” “Tydskrif vir  Letterkunde” Nuwe reeks 50 no. 1 Herfs 2013
• Stander, Christell “My hart en my guts is hier” “Die Suid-Afrikaan” Oktober 1994

Internet

• Engelbrecht, Theunis Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1991/01/09/6/4.html
• Erasmus, Elfra Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1992/02/27/2/1.html
• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Huismans,_Emma
• Huijsmans, Linda Trouw: http://www.trouw.nl/tr/nl/4512/Cultuur/article/detail/2669164/1995/02/06/Ik-wil-terug-naar-Zuid-Afrika-naar-de-natuur-die-is-als-het-land-zelf-groots-en-gewelddadig.dhtml
• Leiden Universiteit: http://www.let.leidenuniv.nl/Dutch/ModerneLetterkunde/Huismans1.html
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 14 Oktober 2014: http://www.litnet.co.za/emma-huismans-1947/
• Wikiwand: http://www.wikiwand.com/af/Emma_Huismans