Excelsior-projek
Die Excelsior-projek was 'n reeks hoë vryvalspronge deur kaptein (later kolonel) Joseph Kittinger van die Amerikaanse Lugmag in 1959 en 1960. Die doel van die projek was om die Beaupre-meertrappige valskermstelsel te toets. Tydens een van die spronge het Kittinger die wêreldrekord vir die hoogste valskermsprong opgestel, asook die rekords vir die langste valskermvryval en die vinnigste vryval. Twee van dié rekords is eers 52 jaar later deur Felix Baumgartner van die Red Bull Stratos-projek in 2012 verbeter.
Geskiedenis
wysigAgtergrond
wysig
Tydens die 1950's het straalvliegtuie hoër en vinniger begin vlieg en die Amerikaanse Lugmag het 'n groeiende bekommernis gehad oor die veiligheid van vlieëniers wat vanaf sulke hoë hoogtes uit hul vliegtuie moes uitskiet. Toetse met poppe het gewys dat 'n liggaam in vrye val dikwels in 'n plat tolvlug sou ingaan, teen 'n spoed van tot 200 omwentelings per minuut. Só 'n situasie sou lewensgevaarlik vir 'n mens wees.
In 1958 is die Excelsior-projek van stapel gestuur met die doel om 'n valskermstelsel te ontwerp wat 'n veilige, beheerde daling na die uitskietings op uiterste hoogtes sou moontlik maak. Francis Beaupre, 'n tegnikus by die Wright-Patterson Lugmagbasis in Ohio, het 'n meertrappige valskermstelsel uitgedink wat bemande toetse sou bevorder. Die stelsel het bestaan uit 'n klein, 2 meter stabliseringsvalskerm wat ontwerp is om onbeheersde tolling teen hoë hoogtes te voorkom, asook 'n 8,5 m hoofvalskerm wat op 'n laer hoogte ontplooi het.
Om die valskermstelsel te toets, het personeel by die lugmagbasis 'n 61 m-hoë heliumballon gebou, met 'n inhoudsmaat van naastenby 85 000 m³. Dié ballon sou 'n oop gondel en 'n toetsvlieënier tot in die stratosfeer hys. Kittinger, die toetsdirekteur van die projek, het drie opstygings en toetsspronge voltooi. Die gondel was sonder drukreëling en Kittinger moes 'n drukvaste pak tydens hierdie toetse dra, asook ekstra lae kleding om hom teen die uiterste koue op die hoë hoogtes te beskerm. Daarnaas het hy ook die valskermstelsel self gedra; al dié ekstra massa het Kittinger se eie massa byna verdubbel.
Toetsspronge
wysigDie eerste toets, Excelsior I, is op 16 November 1959 uitgevoer. Kittinger het in die gondel opgestyg en op 'n hoogte van 23 300 m uit die gondel gespring.[1] Tydens die eerste toets het die stabilseringsvalskerm te vroeg ontplooi en dit het Kittinger om sy nek vasgevang: dit het veroorsaak dat hy teen 120 omwentelings per minuut getol het. Kittinger het sy bewussyn verloor, maar sy lewe is deur sy hoofvalskerm gered wat outomaties op 'n hoogte van 3 000 m ontplooi het.
Ten spyte van die byna-rampspoedige eerste toets, het Kittinger 'n tweede toets slegs drie weke later uitgevoer. Die tweede toets, Excelsior II, is op 11 Desember 1959 uitgevoer. Hierdie keer het Kittinger van 'n hoogte van 22 800 m gespring[1] en gedaal in 'n vryval vir 16 800 m voordat hy sy hoofvalskerm ontplooi het.
Die derde en finale toets, Excelsior III, is op 16 Augustus 1960 uitgevoer. Tydens die opstyging het die drukseël op Kittinger se regterhandskoen onklaar geraak en het hy skerp pyn in sy regterhand ervaar. Hy het besluit om nie die bemanning op die aarde daarvan in te lig nie, in geval dat hulle sou besluit om die toets te staak. Ten spyte van die feit dat hy die gebruik van sy regterhand tydelik verloor het, het hy die styging voortgesit en 'n hoogte van 31 300 m bereik.[2] Die styging het een uur en 31 minute geneem en het die vorige hoogterekord van 30 942 m vir 'n bemande ballonvlug gebreek. Dié rekord was opgestel deur majoor David Simmons as deel van die Manhigh-projek in 1957. Kittinger moes wag totdat die ballon oor die landingsarea dryf en het vir 12 minute op hierdie hoogtepunt gebly. Hy het toe uit die ballon gespring en sy daling begin.
Die klein stabliseringsvalskerm het suksesvol ontplooi en Kittinger het vir 4 minute en 46 sekondes geval,[2] waarmee hy die bestaande rekord vir die langste valskermvryval opgestel het (sommige deskundiges beskou dit egter nie as 'n vryvalrekord nie, te wyte aan die gebruik van die stabiliseringsvalskerm). Kittinger het sy hoofvalskerm op 'n hoogte van 5 300 m ontplooi en veilig in die woestyn van Nieu-Meksiko geland. Die hele daling het 13 minute en 45 sekondes geneem[3] en het ook die huidige wêreldrekord vir die hoogste valskermsprong gestel.
Tydens sy daling het Kittinger uiterste temperature, so laag as −70 °C, ervaar. Tydens die vryvalstadium het hy 'n topspoed bereik wat tussen 214 en 250 meter per sekonde beraam word. In latere onderhoude het Kittinger sy topspoed as 1149 km/h beskryf.[4]
'n Plakkaat onderaan die oop deur van die Excelsior III-gondel lees "This is the highest step in the world".
Terugvoer
wysigKittinger se suksesvolle pogings tydens die Excelsior-projek het bewys dat dit moontlik was vir lugbemanning om veilig te land na uitskietings op hoë hoogtes. Vir sy werk aan die projek het president Dwight D. Eisenhower die C.B. Harmon-trofee aan Kittinger oorhandig. Hy het ook 'n medalje van die Distinguished Flying Cross ontvang, asook die J.J. Jeffries-toekenning, die Leo Stevens-valskermmedalje en die Wingfoot Lighter-than-air Society se prestasietoekenning.
Verwysings
wysig- ↑ 1,0 1,1 Timothy R. Gaffney. Kittinger's long, lonely leap. Dayton Daily News, p. B1. 2002-08-12.
- ↑ 2,0 2,1 Jeffrey S. Hampton. "Hero of Aviation" speaks about record-setting free fall. The Virginian-Pilot. p. Y1. 2003-12-15.
- ↑ Tim Friend. Out of thin air: His free fall from 20 miles put NASA on firm footing. USA Today. p. 1D. 1998-08-18.
- ↑ James M. Clash One Giant Step. Forbes: 12.08.03
Bronnelys
wysig- Ryan, Craig. The Pre-Astronauts: Manned Ballooning on the Threshold of Space. Naval Institute Press: 1995. ISBN 1-55750-732-5.
- Hierdie artikel is oorspronklik vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel, Project Excelsior.
Eksterne skakels
wysig- Die Excelsior-projek by die Nasionale Museum van die Amerikaanse Lugmag se webwerf.
- Details van Excelsior I.
- Details van Excelsior II.
- Details van Excelsior III.
- Onderhoud met Joseph Kittinger Geargiveer 19 April 2007 op Wayback Machine
- The Highest Step, video van die Excelsior III-toets.