Fort Schanskop

Fort Schanskop (Fort Skanskop) is 'n nalatenskap van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) en dateer uit die dae van net voor die Tweede Vryheidsoorlog. Dis is nou deel van die erfenisterrein rondom die Voortrekkermonument.

'n Uitsig oor Fort Schanskop

Binnekant van Fort Schanskop

Ligging

Hierdie fort lê op 'n koppie suidwes van die middestad van Pretoria en 1 km oos van die Voortrekkermonument.

Kwesbaarheid

Die toenemende agitasie van die aangroeiende getal Uitlanders sowel as die staatsgreeppoging bekend as die Jameson-inval het die kwesbaarheid van die ZAR, en veral die hoofstad en die goudvelde blootgelê. Daarom het die regering van die ZAR besluit om die beskerming en bewapening van sy burgers te verbeter en dus om wapentuig en ammunisie aan te koop. 'n Franse ingenieur en voormalige artillerie-offisier, Leon Grunberg, het 'n verdedigingsplan voorgelê waarvolgens agt strategiese plekke vir versterkte militêre poste geïdentifiseer is. Hierdie plan was vir die regering te duur. Twee Duitse ingenieurs, Otto von Dewitz en Heinrich Carl Werner, het 'n alternatiewe en aanvaarbare plan voorgelê waarvolgens vier forte, naamlik Fort Schanskop, Fort Wonderboompoort, Fort Klapperkop en Fort Daspoortrant, in die buitewyke van Pretoria gebou moes word. Fort Schanskop sou aanvalle op die hoofstad vanaf die spoorlyn van Johannesburg en Lourenco Marques en vanaf die pad na Johannesburg voorkom. Dit sou dus die suidelike toegangsroete tot Pretoria teen 'n verrassingsaanval beskerm.

Oprigting

Von Dewitz en Werner van die Duitse firma Friedrich Krupp AG was verantwoordelik vir die tegniese ontwerp en die argitek was die Nederlander Christiaan Kuntz. Die boumeester was die Italianer Celso Giri en die konstruksiewerkers is in Sekoekoenieland in Limpopo en Italië gewerf. Vir die tegniese aspekte van die fort is Duitse en Nederlandse spesialiste gebruik. Reeds op 6 April 1897 kon pres. Paul Kruger die fort in gebruik stel.

Eienskappe van die fort

Die ontwerp en bewapening was uiters modern vir die tyd. Bo-op die vyfkantige vestingwal het kanonne op ronddraaiende onderstelle gestaan om aanvalle van alle kante te kon afslaan. Deur skietgate in die mure kon aanvalle van infanterie afgeweer word. Om die fort was loopgrawe en versperrings met doringdraad. Ook was daar versterkte skuilkelders, 'n wapenmagasyn en kruithuis, kragopwekker, weerligafleiers, heliograaf, telefoon, ondergrondse telegraafverbinding met die ander forte, elektriese ligte en soekligte. Water is uit die Apiesrivier gepomp. Cor Delfos, die baanbreker in die Suid-Afrikaanse yster- en staalbedryf, het gehelp met die installering van die tegniese apparate.

Voor die oorlog

Aanvanklik is die fort gebruik as 'n opleidingsentrum vir die Staatsartillerie Rijdende Artillerie (later Corps Vesting Artillerie). Die garnisoen het bestaan uit 'n 30 man onder luit. A. Carlblom. Tot hulle beskikking was een Long Tom-kanon en twee pompom-snelvuurkanonne.

Tydens die oorlog

Reeds voor die oorlog, maar veral tydens die eerste maande van die oorlog, is alle artilleriste en alle wapentuig aan alle forte rondom Pretoria onttrek omdat alles nodig was in die oorlogspoging op die Natalse front. Op 3 Junie 1900 het die Britte op die fort geskiet, maar die vuur is nie beantwoord nie. Die fort was onbeman en onbewapen. Dit het dus nooit sy bedoelde rol in die verdediging van Pretoria gespeel nie. Op 7 Junie, toe lord Roberts die stad beset, is die tweede bataljon van die Royal Dublin Fusiliers vir die res van die oorlog in die fort gestasioneer.

Na die oorlog

Tydens die Eerste sowel as die Tweede Wêreldoorlog en tot in 1950 is dit as ammunsiedepot gebruik. Ook was daar tydens die Tweede Wêreldoorlog 'n radiobaken vir die nabygeleë Lugmagbasis Swartkop. Rondom 1922 was die gebou 'n sein- en waarnemingspos vir die Departement van Verdediging. Deur die jare heen het die gebou tekens van verwaarlosing begin toon. In 1938 is die gebou en terrein tot monument verklaar. Vanaf 1972 tot 1994 het dit 'n militêre museum gehuisves en is dit in 1978 grondig gerestoureer. Nadat die Voortrekkermonument die gebou en terrein aangekoop het, is die Anglo-Boereoorlogmuseum daarin gevestig. Dit is veral bekend om sy foto-uitstalling oor die volgende aspekte van die oorlog: Staatsartillerie, Boere-generaals, perde, wapens en ammunisie en mediese dienste. Hier is 'n standbeeld van Danie Theron.

1993-besetting

Op Geloftedag 16 Desember 1993 (dus op die vooraand van die 1994-verkiesing) het die Pretoria Boerekommando onder kommandant Willem Ratte die fort beset. Dit was 'n gewapende protes teen die veelrassige regering wat volgens die besetters na die verkiesing ten koste van die Afrikaner in Suid-Afrika ingestel sou word. Die ontsetting van die beleg het plaasgevind met behulp van genl. Constand Viljoen.

Bibliografie

• Oberholster, J.J.: Die Historiese Monumente van Suid-Afrika. Kaapstad: Kultuurstigting Rembrandt van Rijn vir die Raad vir Nasionale Gedenkwaardighede, 1972. ISBN 0-620-00191-7
• Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 9. Kaapstad: Nasou, 1973. ISBN 0-625-00325-X
• samilitaryhistory.org
• www.afrikanergeskiedenis.co.za
• www.sahistory.org.za
• www.sahra.org.za
• www.southafricaexplorer.co.za
• www.vtm.org.za