Frieda de Villiers
Frieda de Villiers (1927–2008) was ’n Afrikaanse skrywer van jeugverhale, dramas, liefdesromans en kortverhale.
Lewe en werk
wysigFrieda Smuts is op 3 Februarie 1927 in die distrik Mosselbaai gebore as die jongste van agt kinders van Jan Abraham Smuts. Haar skoolopleiding ontvang sy aan die Hoërskool Punt op Mosselbaai, waar sy in 1943 matrikuleer. Sy studeer verder aan die opleidingskollege te Oudtshoorn en bekwaam haar as onderwyser. Later sit sy haar studies deeltyds voort aan die Universiteit van Suid-Afrika. Sy gee onderwys aan die Hoërskool Postmasburg en tree dan in 1949 in die huwelik met Almero de Villiers, ’n prokureur. Die egpaar woon '’n paar jaar op Swellendam, waarna hulle op Oudtshoorn gaan woon waar Almero ’n regspraktyk het. Hulle het twee seuns, Almero en Raoul. Ná aftrede vestig die egpaar hulle op Struisbaai. Hier is sy die stigter van die T’same Handwerkgroep, voorloper van Onse Hoop-gemeenskapsentrum, waar plaaslike inwoners gehelp word met die aanleer van praktiese handwerkvaardighede. Frieda is op Saterdag 22 Maart 2008 in die Strand oorlede.
Skryfwerk
wysigVan kleins af lewer sy bydraes vir skooljoernale en haar eerste kortverhaal verskyn kort voor haar 23ste verjaarsdag in 1950 in Die Huisgenoot. Haar liefde vir drama lei uiteindelik na die radio. Sy skryf verskeie stukke wat deur die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie uitgesaai word, onder andere “Die ysterbrein moet swoeg”, wat een van die bekroonde stukke is in ’n blyspelkompetisie wat deur die SAUK uitgeskryf word. Dit is opgeneem in haar dramabundel “Nikodemus en ander verhoogstukke”, wat voorgeskryf word vir gebruik in hoërskole. Die dramas in hierdie bundel is “Skoktaktiek” (’n radiodrama), “Nikodemus”, “Die krip” en “Weg met die maatemmer”. “Skoktaktiek” is ’n radiodrama. “Nikodemus” is ’n radiodrama wat oorspronklik in opdrag van die SAUK geskryf is en uitgesaai is in die Jaar van die Bybel. “Die krip” is ’n Kersdrama, wat die verhaal van die twaalfjarige Frikkie vertel wat ná ’n motorongeluk na juffrou Tillie se spesiale klas oorgeplaas word. Sy pa, die adjunkhoof, sien neer op sy seun en doen alles in sy vermoë om juffrou Tillie se jaarlikse Kersspel in die wiele te ry. Altesame drie van haar radiodramas word deur die SAUK bekroon en “Een vir vryheid” word ook vir ’n Artes benoem. Hierdie radiodrama is die verhaal van drie susters wie se roetinebestaan verbreek word met die koms van Josef Walters. Op ’n dag verdwyn hy egter weer, maar sy spook loop steeds rond. Vir die destydse Springbok Radio skryf sy vyf radiovervolgverhale.
Reeds vroeg skryf sy kinderverhale, wat in die vernaamste kindertydskrifte gepubliseer word. Vir die kinderprogramme op radio lewer sy ook gereeld bydraes. Haar eerste gepubliseerde werke in boekformaat is die gewilde jeugreeks oor “Bergarend”, met die briljante student Arnold Bergh in die helderol. Die jeugroman “Vissers moenie in die water mors nie” word voorgeskryf vir gebruik in hoërskole. Hendrik Paulse is ’n begaafde jong seun, maar hy word in ’n krisis gedompel wanneer sy pa in ’n ongeluk op see dood is. As arm visserseun kan hy dalk gedwing word om sy belowende skoolloopbaan prys te gee om broodwinner te word vir sy ma en sussie. Oom Sakkie Pienaar is sy mentor en lei hom in die regte besluite. In “Die kermis-komper” beplan die eienaar van die plofstoffabriek die installering van ’n komper wat ’n hele aantal werkers sal vervang. Hierin het hy die hulp van Peet se pa, die werksvoorman, nodig. Hy weier omdat dit werkloosheid sal meebring. Sy weiering kan sy eie ontslag beteken en ook die toekoms van die skrander Peet belemmer. Die kinders neem sake in hulle hande en bedink ’n plan. Hulle hoop word gevestig op Janie en Peet se kanse in die kermiskompetisie. Zoon Ahlers, die hekwagter by die fabriek, help hulle en leer hulle in die reëls van die grootste spel – ’n lewe waar eerlikheid, opregtheid en persoonlike integriteit die belangrikste reëls is. Frieda lewer ook werk vir kleiner kinders, wat in die vernaamste Afrikaanse kindertydskrifte gepubliseer word en versamel word in bundels soos “Siembamba-stories”.
Dit is egter veral vir haar populêre prosa wat sy bekend word en sy skryf etlike spanningsromans, asook kortverhale en vervolgverhale, vir tydskrifte soos Die Huisgenoot en Die Brandwag. Sommige van hierdie vervolgverhale verskyn later in boekvorm, insluitende “Terugkoms van die hertogin”, “Aljander aljander” en “Venus en haar man van Mars”. “Roosmaryn en katjiepiering” is ’n ou Kaapse verhaal. Janetta Pinard is in diens van die goewerneur en sy doel is om haar te maak trou met die ryk jong boer van Berg-en-Dal in ruil vir geldelike hulp met die aanlê van sy nuwe plaas. Sy is egter verlief op die onbekende gemaskerde swaardvegter wat haar met sy swaard gewen het in ’n geveg met kaptein Wells. Die gemaskerde man wil die onreg wat die goewerneur in die Kaap aanvang, eers vergoed voordat hy trou. Om Janetta te kan sien, moet hy probeer om in die Kasteel te kom, waar elke wag instruksies het om hom voor te lê. Die goewerneur laat dan weet dat Janetta aan die galg sal sterf tensy hy homself uitlewer. Wanneer hy dit doen, vind hy uit dat alles net leuens was om hom in die hande te kry. In “Moord in Dennegeur” is Marthinus de Hart een van die loseerders wat die verteller se ma inneem na haar pa se dood. Die verteller is distriksverpleegster en Dennegeur is die oue erfhuis. Die ander loseerders is die twee Schonkens, die Du Pont-egpaar en Valerie Stuart. Nadat die loseerders ingetrek het, kom geheimsinnige nagtelike besoekers en een aand kom Marthinus en die verteller op ’n spiritistiese séance af in die Du Ponts se kamerstel, bygewoon deur al die ander loseerders. Valerie maak ogies vir Marthinus en dit is duidelik dat hy ingetrek word in ’n komplot. Die aand van die Du Pont-verjaardagpartytjie word die verteller uitgeroep vir ’n bevalling. By haar terugkoms in die vroeë oggendure is daar ’n brief van Marthinus wat sê dat hy dringend na Johannesburg moes gaan en intussen is daar ’n moord in Dennegeur gepleeg. Alle vingers dui na Marthinus. “Jana van die Overberg”, wat die verhaal vertel van die luukse Australiese stoomskip Queen of the Thames se stranding in 1871 aan die Kaapse Suidkus, is in 1987 genomineer vir die ATKV-prys en word later verwerk en heruitgegee onder die titel[1] “Queen van die Overberg”. Jana Lombard is ’n eenvoudige togryer se dogter, wat nie haar lewe in die Overberg wil slyt nie, maar die wêreld wil sien. Dis ook nie meer lank voordat Martienus, erfgenaam van die Rooidam landgoed, haar sal vra om te trou nie en dan is sy vir altyd vasgevang. Met die stranding van die Queen ontmoet sy die Australiese seeman Manuel Taylor en die skeepsjoernaal kom in haar besit. Sonder die skeepsjoernaal kan die howe nie die presiese redes vir die stranding bepaal nie. Hierdie gebeure verander haar lewe ingrypend en sy dink later aan haarself as ook gestrand. Hierdie boek word in 2005 oor Radiosondergrense voorgelees.
“Debora se dogter” verskyn aanvanklik in Huisgenoot as vervolgverhaal. Die jong Debora Cronjé het 22 jaar gelede die wildsplaas van die Du Préz’s, Fleur de Lis, vir ’n vakansie besoek. Sy het kom kuier vir haar ouer broer, Hans Cronjé, voorman op die plaas. Albei Du Préz-broers raak oor hul ore op haar verlief. Herc is egter reeds getroud en sy is nie goed genoeg vir Marius nie, omdat sy nie skatryk is en uit ’n baie gesiene familie kom nie. Op onverklaarbare wyse beland sy in die leeuhok en kom op ’n grusame manier aan haar einde. Geen gemene spel word vermoed nie. Dan kom Fleur, ’n familielid van Hans Cronjé, vir hom kuier en sy lyk op ’n druppel water soos Debora. Skielik slaap ’n paar van die trotse Du Préz’s baie onrustig. “Wie die wind saai” verskyn oorspronklik as vervolgverhaal in Huisgenoot. Tien dae voor sy dood bel Dave Marais sy dogter Mart om haar in te lig dat sy die plaas erf as hy iets sou oorkom. Sy droom dat iemand hom by die waterval afstamp en is oortuig dat sy dood nie ’n ongeluk was nie. Monique, Dave se tweede jong vrou, deel haar mee dat sy die plaas erf en nie Mart nie. Die prokureur se klerk bevestig dat hy vermoed daar is met die testament gekonkel. Dan ontvang ’n paar mense ’n naamlose foonoproep van ’n mansstem wat sê: “Wie die wind saai, sal die stormwind maai”. Diegene wat hom goed geken het, kan sweer dit is die stem van Dave Marais.[2] “Koms van die engel” vertel van die plaas De Bron, wat ’n warmwaterbron vir plesiersoekers is. ’n Gas, Liena Oosthuizen, sien iets wat soos ’n engel lyk by die water en verklaar dat haar pyne nou gesond is. Die plaaseienaar se vrou, Magda, gebruik hierdie getuienis as bemarking. Dit lei tot ’n toestroming van hoopvolles om van hulle skete ontslae te raak. Die vraag bly egter of daar wel ’n engel is. Talle van haar boeke word in Braille gedruk en verskyn ook in groot druk.
Verskeie van haar kortverhale verskyn in tydskrifte. “Sjef en minnaar” is ’n bundel kortverhale wat gekeur word uit van haar verhale wat voorheen in Landbouweekblad verskyn het. Die kortverhaal “Die volbloed brak” word deur Abraham H. de Vries in die versamelbundel “Steekbaard” opgeneem. Sy skryf ook die skoollied vir Laerskool Lochnerhof in Die Strand.
Publikasies
wysig| Jaar | Publikasies |
|---|---|
| 1957 | Bergarend ontmoet die smokkelaars van Vaaldam |
| Bergarend en die swart kewer | |
| Bergarend in die vallei van die spinnekop | |
| 1964 | My Tant Adalia |
| 1966 | Ek is Patricia |
| ’n Tweede Radyn | |
| 1967 | Bewaar die knikkertjie |
| In die newels | |
| Stoeledans | |
| 1968 | Roosmaryn en katjiepiering |
| 1969 | Trap op sy kop |
| 1970 | Die boskraai roep |
| Moord in Dennegeur | |
| Siembamba-stories | |
| 1971 | Haat verteer |
| Wie sal staan | |
| 1972 | Motel |
| 1973 | Bustoer |
| 1976 | Waar die jakkals skuil |
| 1979 | Uitspraak voorbehou |
| 1983 | Nikodemus en ander verhoogstukke |
| 1985 | Die kermiskomper |
| 1987 | Jana van die Overberg |
| Suidpunt fietstoer | |
| 1988 | Operasie Maanligmotors |
| 1991 | Vissers moenie in die water mors nie |
| Een vir vryheid | |
| 1992 | Die perdebynes |
| 1993 | Debora se dogter |
| Poppedans | |
| 1994 | Spin ’n web |
| Spel op Angelier | |
| 1995 | Aljander, aljander |
| 1996 | Regspraak van die hart |
| Uit liefde vir Simon | |
| Wie die wind saai | |
| 1997 | Op soek na gister |
| 1998 | ’n Tyd om te vra en ander verhale |
| Terugkoms van die hertogin | |
| 1999 | Prinses van ver en ander verhale |
| 2001 | Venus en haar man van Mars |
| 2004 | Koms van die engel |
| 2005 | Queen van die Overberg |
| 2006 | Sjef en minnaar |
Bronnelys
wysigBoeke
wysig- Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
- Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) “Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom” Lapa-Uitgewers Eerste uitgawe Tweede druk 2005
Tydskrifte en koerante
wysig- Buys, Junita “Frieda de Villiers” “Kakkerlak” Uitgawe 6, 2006
- Buys, Junita “Frieda de Villiers, skrywer ontspanningsverhale” “Kakkerlak” Uitgawe 7, 2007
Internet
wysig- Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2008/03/31/SK/7/BBparagrawe.html
- Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=De_Villiers,_Frieda
- Springbokboeke: http://www.springbokboeke.co.za/html/skrywers.html
- Storiewerf: http://www.storiewerf.co.za/cvs/cv_friedadevilliers_ph.htm Geargiveer 13 September 2014 op Wayback Machine
- Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-no93-22709/
Ongepubliseerde dokumente
wysig- De Villiers, Frieda Lewenskets Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein “