Gedierte van Gévaudan

Die Gedierte van Gévaudan het tussen 30 Junie 1764 en 19 Junie 1767 'n gebied in Frankryk met 'n reeks aanvalle op mense geteister. Tussen 88 tot 124 mense het in sy kloue beland en gesterf. Die toneel speel hom af in die noorde van die voormalige provinsie Gévaudan, hoofsaaklik beeswêreld, wat tans in die département Lozère geleë is. Enkele aanvalle is ook in die suide van Auvergne en in die noorde van Vivarais en Rouergue aangemeld.

Die nuus oor hierdie "Gedierte van Gévaudan" versprei soos 'n veldbrand, tot die punt waar vele van die koninklike troepe opgeroep is om te gaan ingryp. Allerlei gerugte doen die ronde. Die een handel oor die aard van hierdie "gedierte": was dit 'n wolf, 'n vreemde diersoort uit die buiteland of selfs 'n weerwolf? Die ander oor die rede vir hierdie slagting: is dit straf van God, of is hierdie dier doelbewus dresseer om te moor? Daar was op daardie tydstip sowat 20 000 wolwe dwarsoor die hele Frankryk. Skynbaar het honderde soortgelyke aanvalle dwarsdeur die geskiedenis van Frankryk ongesiens verbygegaan, want geen haan het ooit daarna gekraai nie. Maar wat hierdie voorvalle nou so uitsonderlik maak is die besondere geleë tyd. Na afloop van die Sewejarige Oorlog was opspraakwekkende nuus maar aan die skraal kant. Nou was hierdie nuwe gebeurtenis water op die pers se meulens. Veral die plaaslike Courrier d'Avignon, daarna La Gazette de France en uiteindelik die internasionale koerante het hieruit munt geslaan. Binne enkele maande word honderde artikels geplaas wat die hele aangeleentheid in 'n egte strokiesprentreeks laat ontaard.

Daar staan veral twee hondagtige karkasse onder verdenking van die vele diere wat van kant gemaak is. Die eerste is 'n groot wolf wat in September 1765 naby die koninklike abdy van Chazes doodgemaak is deur François Antoine, die haakbusdraer van die Koning van Frankryk. Toe hierdie wolf in Versailles opgestel is, het hierdie storie onder die koerantlui en die Hof ook nou al baard begin kry. Die doodskrete van die nuwe slagoffers raak egter nie minder nie. In Junie 1767 dood 'n boer uit La Besseyre-Saint-Mary se wêreld, Jean Chastel, die tweede mensvreter. Hierdie vierpotige word uitgeken as 'n wolf of 'n groot hond. Volgens oorlewering is die dier wat deur Chastel van die gras af gemaak is die ware Jakob, want sedertdien is daar geen verdere ongevalle in die provinsie aangemeld nie.

Nadat die ginekoloog Paul Puech in 1910 sy essay publiseer en die onderskeie romans van die anglis Abel Chevally (1936) en die folkloris Henri Pourrat (1946) die lig sien, is die leesstof van weleer onder die stof uitgehaal en deur 'n nuwe bril van nader bekyk. Skielik het die moorde al hoe meer op die handewerk van 'n reeksmoordenaar begin lyk, miskien was dit selfs die graaf van Morangiès of die seun van Jean Chastel. Die bespiegelings hou egter geen steek: geen dokument kon genoeg steekhoudende bewyse hiervoor oplewer nie.

Geskiedenis

Eerste aanvalle

... voor dié in Gévaudan?

In 1763 woed 'n reeks aanvalle aan die kus van Dauphiné. Die mense praat van 'n dier "so groot soos 'n baie groot wolf, hy het 'n gebrande koffiekleur en is ook 'n bietjie lig, met 'n swart strook oor die rug, die pens is so 'n vuilwit, die kop baie groot en [dik?], 'n soort pluim wat agter die kop en onder die ore 'n bos hare (haredos) maak, die stert is soos 'n gewone wolf s'n met hare bedek, maar die stert self is baie langer en die stertpunt is opvallend dik." Eind Oktober loop die gedierte tussen 'n trop skape deur en bespring 'n veertienjarige skaapwagtertjie, wat deur sy makker gered word. Omrede die aanvalle en beskrywing byna op 'n druppel water met die handel en wandel van die Gedierte van Gévaudan ooreenstem, glo party skrywers soos Jean-Claude Bourret dit is dieselfde dier hier ter sprake.

Die eerste aanvalle in Gévaudan

'n Beesherderin van die omgewing Langogne keer in Junie, begin somer 1764, na die dorp terug en beweer sy is deur 'n "gedierte" aangeval. Buiten haar verskeurde klere kom sy ongeskonde daarvan af; haar beeste het die aanval afgeweer. Op die 30ste Junie is die veertienjarige Jeanne Boulet in die dorp Hubacs (naby Langogne) in die gemeente Saint-Étienne-de-Lugdarès in Vivarais gedood. Sy is die eerste slagoffer van die gedierte wat amptelik geboekstaaf is.

« L’an 1764 et le 1er juillet, a été enterrée, Jeane Boulet, sans sacremens, ayant été tuée par la bête féroce, présans Joseph Vigier et Jean Reboul. »
In die jaar 1764 op die 1ste Julie is die begrawene, Jeane Boulet, sonder sakramente, deur 'n wilde dier omgebring, teenwoordig Joseph Vigier en Jean Reboul.

Die oorledene is sonder sakramente begrawe, want sy was nie daartoe in staat om voor haar dood vir die laaste maal te bieg nie. Op die doodsregister skryf die Katolieke priester sy was die slagoffer van « la bête féroce »; dus was Boulet waarskynlik nie die eerste slagoffer nie, maar slegs die eerste wat erken is.

Die tweede slagoffer word op 8 Augustus aangeteken. Die veertienjarige meisie was woonagtig in die gehuggie Masméjean, gemeente Puy-Laurent. Die gedierte eis sy twee slagoffers op in die Allier-vallei. Teen die einde van Augustus en in die loop van September vind die daaropvolgende sterftes almal in en rondom die woud van Mercoire plaas.

Die kerklike gemeenskapsverteenwoordiger (sindikus) van die Bisdom van Mende, Étienne Lafont, maak einde Augustus 'n draai in Marvejols. Daarvandaan stuur hy jagters van Mende, onder leiding van die heer Mercier, om bietjie te gaan handjie bysit in die jagtogte wat stadig maar seker in die omgewing van Langogne begin vlamvat. Alte gou besef Lafont die hele jagekspedisie kan geen hond haaraf maak nie. Hy verwittig daarom Monsieur de Saint-Priest, die intendant (kontrolerende regeringsamptenaar) van Languedoc, en Monsieur die graaf van Montcan, die goewerneur van die provinsie, en sê hulle presies waar die skoen druk. Die graaf beveel toe kaptein Duhamel (wat diens doen in Langogne met sy dragonders) om die gedierte se tjank af te trap.

Duhamel en die dragonders

'n Dragonder onder die heerskappy van koning Lodewyk XV.
Soos voorgestel deur Ernest Meissonnier, Chantilly, musée Condé, 1863.

Vanaf 15 September begin kaptein Duhamel en sy dragonders hulle in die gebied ontplooi. Die klopjag begin in alle erns. Boere uit die streek wat vrywillig hul hulp kom aanbied word bewapen. Daar was in daardie jaar vier kompanjies van die dragonders, vrywilligers van Clermont, wat diens gedoen het by Langogne of Pradelle en opkommandeer is deur Duhamel wat die rang van kaptein en hulpmajoor beklee het. Die troepe was toe nog in die omgewing rondom die Cévennes, waar hulle aan die begin van die eeu (1702-1715) in die botsings met die Camisards (die Hugenote in die Cévennes) betrokke was. Juis in daardie tydperk, toe die een veldslag op die ander in die woud van Mercoire op mekaar gevolg het, het niemand eens 'n spoor van die gedierte gevind nie - watwou nog gesien. Vermoedelik het hy met al die geharwar en veldslagskote wat klap die hasepad gekies en in Oktober die grense van Margeride en Aubrac bereik.

Op 7 Oktober eis die gedierte sy volgende slagoffer - weer 'n jongmeisie, van die dorp Apcher, gemeente Prunières. Haar kop word pas agt dae later ontdek. Net mooi die volgende dag word 'n beeswagter naby La Fage-Montivernoux aangeval. Dieselfde dag nog val die gedierte 'n ander koei aan tussen Prinsuéjols en die Château de la Baume, die eiendom van die graaf van Peyre. Die jong seun soek skuiling onder sy koeie, wat die gedierte probeer terugdryf. Kort daarna kom jagters uit die nabygeleë bos op die hele petalje af. Die gedierte was steeds besig om rond te sluip en die seun te bekruip. Twee van die jagters skiet en kwes die dier. Hy slaan twee keer neer, maar staan weer op. Veel kon die jagters nie verder doen nie, want die gedierte vlug toe die bosse in. Die klopjag wat die volgende dag gereël word, loop uit op niks. Twee boere beweer hulle het die dier snags sien hinkepink. Die gedierte is dus vir die eerste keer gewond. Maar dit was ook juis in hierdie Oktobermaand 1764 toe die dier sy mees suidelike aanvalle begin maak. Dit eis onder meer die lewe van Marie Solinhac; sy is aangeval in Brouilhet, in die gemeente Hermaux.

Op 2 November onttrek Duhamel en sy 57 dragonders uit Langogne en gaan tuis by Grassal, die herbergier, in Saint-Chély. Weens erge sneeuweer kon hulle eers op 11 November weer op die jag uitgaan. Tot nou toe was die maandelange pogings vrugteloos. Dit het die State van Languedoc genoop om op 15 Desember te vergader: daar is 'n beloning uitgeloof van 2 000 pond vir wie die dier van kant maak. Die gedierte laat hom egter nie van stryk bring nie: Vyf nuwe slagoffers kom aan bod in hierdie Desembermaand ná nog 'n aanval wat aan die dier toegeskryf word.

Oproep tot gebed

Duitse houtsnee ten tyde van die gebeurtenis

Op 31 Desember 1764 doen die Biskop van Mende, monseigneur Gabriel-Florent de Choiseul-Beaupré, asook die Graaf van Gévaudan, 'n oproep tot gebed en boetedoening. Hierdie oproep sal in die geskiedenis bekend bly staan as die « mandement de l'évêque de Mende » (die herderlike brief van die Biskop van Mende).

Alle priesters van die bisdom kry die opdrag om dit so aan die gelowiges voor te lees. In hierdie teks noem die priester die gedierte 'n gesel van God wat gestuur is om die mense te straf vir hul sondes. Hy verkondig dat die toorn van God nou oor die mense gekom het. Hy haal die kerkvader Augustinus aan om die Geregtigheid van God ter herinnering te bring:

Die Geregtigheid van God, sê die heilige Augustinus, kan nie aanvaar dat die Onskuld ongelukkig is nie. Die straf wat Hy oplê, veronderstel altyd 'n wangedrag onder diegene by wie dit opgeloop het. Volgens hierdie beginsel sal dit vir julle maklik wees om in te sien dat julle ongeluk net uit julle sondes kon ontstaan het.

God se toorn is ook uit die mond van Moses uit die Bybel aangehaal.

Die biskop haal so uit die Boek Deuteronomium (32:24) aan,

"Ek [sal] die tand van wilde diere teen hulle loslaat"

asook uit Levitikus (26:21):

"En as julle jul teen My versit en na My nie wil luister nie, sal Ek meer plae op julle lê, sewevoudig volgens julle sondes."

Die herderlike brief eindig met 'n bevel waaraan voldoen moet word. Daar word gelas: gedurende drie opeenvolgende Sondae moet veertig uur afgestaan word aan sang en gebed.

Maar die gebede word die bodem ingeslaan, want die gedierte begin in die aanvang van die jaar 1765 weer met sy moordlustige streke. Duhamel en die dragonders se jagtogte lewer in Januarie en Februarie steeds niks op nie. Bowendien raak die inwoners ook nou al dik vir die spulletjie: daar gaan klagtes op van dragonders wat nie hul voedsel en verblyf betaal nie en die oeste verniel. Die raadgewer van Koning Lodewyk XV, die Markies van Gambais, Clément Charles François de L'Averdy, stuur toe 'n Normandiese jagter, genaamd de heer Denneval (of d'Enneval), as plaasvervanger. Hy staan bekend as die beste wolwejagter in die ganse koninkryk van Frankryk; hy het meer as 1 200 karkasse agter die blad. Martin Denneval en sy seun het dan ook teen half Februarie na Gévaudan vertrek.

Portefaix word 'n jonge held

Illustrasie: Jacques Portefaix en sy makkers is in 'n stryd gewikkel met die gedierte. Op die voorgrond hou een van die kinders sy eie wang vas, gedeeltelik afgeskeur deur die dier. Parys, Bibliothèque nationale de France, 1764.

Nog voor die aankoms van die Dennevals het die gedierte op 12 Januarie sewe kinders van die gemeente Villaret aangeval in die provinsie Chanaleilles. Die aanslag op hierdie jong wagtertjies en hul moed was noemenswaardig genoeg om in die jaarboeke opgeteken te word. Vandat die dier sy verskyning begin maak het is kinders gemaan om nie alleen troppe skape en beeste op te pas nie, maar eerder saam in groepe te gaan. Dit sou ook makliker vir die kinders wees om die kudde bymekaar te hou.

Dit was dan ook die geval by die sewe kinders van Villaret; vyf seuns en twee dogters tussen agt tot twaalf jaar oud. Die gedierte val aan deur al om die groepie kinders te draai wat hulself probeer verdedig. Hy verslind die wang van een van die jongste seuns, draai om en bestorm weer die groep kinders. Hy gryp Joseph Panafieu aan die arm en daar trek hy met die kind. Een van die kinders stel voor hulle lê die rieme neer terwyl die dier nog besig is, maar die jong Jacques André Portefaix wil nie sy makker so gou in die steek laat nie. Hy moedig sy maats aan om hul makker te gaan red. Deur die aard van die terrein word die gedierte se loop vertraag. Die kinders haal die ongedierte in en klim toe behoorlik met die stokke in. Hulle mik veral vir sy oë met die lemme wat aan die stokke vasgemaak is. Portefaix en sy vriende slaag daarin om hul makker te bevry en die gedierte op 'n afstand te hou. Toe een of meer mans opdaag om ondersoek in te stel na die noodkrete, vlug die gedierte na 'n nabygeleë bos.

Die intendant van Languedoc, monsieur de Saint-Priest, kom hiervan te hore en dra die nuus oor aan die raadgewer van die koning, monsieur de l'Averdy. Vir hierdie heldedaad bied Koning Lodewyk XV aan om vir die opvoeding van Jacques Portefaix te betaal. So word Portefaix op 16 April 1765 toegelaat tot die Frères de la Doctrine Chrétienne (Broeders van die Christelike Leer [bots met die Franse Wikipedia-artikel, Frères de la Doctrine Chrétienne] van die Broeders Ignorantin, van Montpellier. Daar bly hy tot November 1770, toe hy by die koninklike artillerieopleidingskool (l'école du Corps Royal d'artillerie) instap. Hy word later luitenant met die naam Jacques Villaret en sterf op 14 Augustus 1785, op 32-jarige leeftyd.

Die aankoms van die Dennevals

'n Fontein in Aumont-Aubrac: die gedierte het die gebied met 'n ysterklou regeer...

Op 17 Februarie 1765 kom die Dennevals in Clermont-Ferrand aan. Daar word hulle voorgestel aan die intendant van Auvergne, die heer van Ballainvilliers. Die volgende dag kom hulle in La Chapelle-Laurent aan en die dag daarna in Saint-Flour. Begin Maart trek hulle by hul kwartier by Gévaudan in.

Jeanne Jouve probeer haar kind red uit die kake van die dood. Gravure deur François Grenier van Saint-Martin, Journal des chasseurs, Oktober 1839 - September 1840.

In Maartmaand moes Jeanne Jouve (gebore Chastang), die vrou van Pierre Jouve, woonagtig op die hereplaas Vessière (Saint-Alban), haar kinders hand en tand verdedig. Op 14 Maart staan Jeanne nog so teen die middag se kant buitekant by haar plaashuis met drie van haar kinders. Opeens trek 'n geluid haar aandag - net betyds om te sien hoe haar negejarige dogtertjie gepak word deur die gedierte wat op daardie oomblik oor die muur spring. Selfs meer sonderling: die dogtertjie het nog steeds haar boetie van omtrent veertien maande oud vasgehou. Jeanne Jouve bespring die gedierte en slaag daarin om haar kinders uit die kake van die dood te red. Ondanks die las waarmee die gedierte nou te kampe het, probeer hy steeds die jongste aanval, maar kry dit nie reg nie, omdat sy ma hom beskerm. Die dier bespring toe die ander seun, pak die die sesjarige Jean-Pierre by die arm en wil met hom voort. Opnuut spring Jeanne Jouve op die gedierte. Daar volg 'n lang en uitgerekte stryd waar Jeanne Jouve menigmaal grond eet, gekrap en gebyt word. Uiteindelik moet die gedierte die aftog blaas, maar nie sonder Jean-Pierre in sy bek nie. Hy loop egter sy rieme styf teen Jouve se twee oudste kinders wat die kudde na die weiveld wou neem. Die kinders slaag daarin om hul boetie te red en die gedierte soos 'n sleg hond weg te jaag. Dit is egter alles omsons: Jean-Pierre beswyk enkele ure later aan sy wonde. Vir die dappere heldedaad word Jeanne Jouve deur die koning met 300 pond beloon.

Die Dennevals maak hul gemaklik in Gévaudan en begin bietjie lyf rondgooi. By hul aankoms soek hulle die alleenreg op die jag en daarom moet Duhamel en kie die trekpas kry; hul diens is oorbodig. Vervolgens raak monsieur De l'Averdy betrokke by die saak. Op 8 April moet Duhamel en sy dragonders hul goedjies pak en weg wees - 'n nuwe opdrag wag vir hulle in Pont-Saint-Esprit. Die Dennevals sleep self maar voete om die groot jagtogte te reël, want die eerste vind nie vroeër as op 21 April plaas nie. Dit blyk die jagters wou eers die gedierte terugbring na Prunières en die bosse van sy hooggebore heer, graaf Morangiès. So maklik laat die gedierte hom nie vang nie. Toe hulle al digterby kom, verdwyn hy weer uit hul visier soos 'n dief in die nag. Nie 'n skoot is op hom gevuur nie.

In April 1765 versprei die nuus van die gedierte soos 'n veldbrand dwarsoor Europa. Veral die Engelse joernaliste hoon en spot, berig die Courrier d'Avignon, want, sê die ou vyand, hoe kan mens nou nie 'n stomme dier onder skoot kry nie? Ondertussen word Sy Hoogwaardige Eksellensie die Biskop en die intendant toegegooi onder die pos. Van oraloor Frankryk word die allervreemdste metodes bedink om die glibberige kalant vas te trek. Die koninklike Hof ontvang ook verskeie (kunstenaars)voorstellings hoe die gedierte nou min of meer moet lyk. Die afbeeldings word toe deur Gévaudan versprei, sodat "elkeen nie so verskrik sal wees as die dier hulle nader nie, en minder vatbaar sal wees vir misverstande". Van sien sal die troppe jaghonde ook danksy hierdie afbeelding, « exécutée en carton » ("gemaak op karton"), beter dresseer kan word om die gedierte agterna te sit.

Op 1 Mei sluip die gedierte in die bos naby Rechauve rond, tussen Le Malzieu en Saint-Alban; om halfsewe die aand is hy op die punt om 'n jong herder van om en by vyftien jaar oud aan te val. Maar een van die broers Marlet, van die gehuggie La Chaumette, aan die suidooste van Saint-Alban, kyk by die venster uit en gewaar hom ongeveer 200 meter daarvandaan. Hy roep dan sy twee broers, elkeen neem die wapen op en verlaat die huis. Buitekant word die gedierte twee skote deurgejaag; elke keer val hy, maar staan weer op. Hy maak hom uit die voete, maar is in die nek gewond. Die volgende dag is Denneval (wat intussen hiervan te hore gekom het) op die toneel en saam met 'n twintigtal manne begin hy die spoor volg. Almal hoop maar die gedierte is dodelik gewond. Maar nog is nie alles vir hulle verby nie. Die nuus dat 'n vrou dieselfde middag in die gemeente Venteuges aan die dier ten prooi geval en gesterf het, bring groot ontnugtering.

Die volgende dag na hierdie jagtog spreek die markies Pierre-Charles de Morangiès sy ontevredenheid uit jeens Denneval en seun in 'n briefie gerig aan die sindikus Étienne Lafont:

« Menere Denneval het hier aangekom en ons oudergewoonte vergas met grootspraak en nutteloosheid van die mees verontrustende aard. (…) As politikus moet u sorg dat voor die oë van die magte die skaamteloosheid onthul word van hierdie Normandiërs wat alleen die spoor van 'n mens trap. »

Op 18 Mei rig Morangiès 'n nuwe klagbrief aan Lafont, terwyl die jagters van Denneval steeds met die hande in die hare sit. Op las van die koning verlaat François Antoine, die haakbusdraer van sy majesteit, op 8 Junie Parys vir Gévaudan. Hy word begelei deur sy jongste seun, Robert François Antoine de Beauterne, maar ook deur agt kapteins van die koningsgarde, ses jagopsieners, 'n dienskneg en twee hondeknegte.

Antoine vervang Denneval

Die stryd tussen Marie-Jeanne Valet ("die Maagd van Gévaudan") en die gedierte. Beeldhouwerk van Philippe Kaeppelin, Auvers (Haute-Loire).

Voorstelling van die bloeddorstige gedierte genaamd 'hiene'. Tien afbeeldings van die gedierte se wandade omraam die hooftoneel waar die "Maagd van Paulhac" haar aanvaller met 'n bajonet deurboor. Kleurdruk, Bibliothèque nationale de France, Versameling Magné de Marolles, omstreeks 1765.

Op 20 Junie kom François Antoine, dikwels net « Monsieur Antoine » genoem, in Saint-Flour aan. Met die mag van die koning aan sy kant moet hierdie opdrag met sukses volbring word. Hy kom op 22 Junie in Malzieu aan en vertoef daar. Vir 'n tyd lank sluit Antoine en sy manne hulle by Denneval aan op verskeie jagtogte. Maar algou gaan dit egter hard teen hard: Antoine weier volstrek om Denneval se jagplanne te aanvaar. Omrede hierdie twee mekaar maar weinig ruimte gun is dit op 18 Julie nou Denneval se beurt om te vertrek - in opdrag van die koning. Die gedierte is vir Antoine niks meer as 'n wolf nie; dit stel hy ook so in een sy van vele briewe: die voetspore toon geen « duidelike verskil met die poot van 'n groot wolf » nie. Die haakbusdraer besluit om nie onmiddellik die gedierte te gaan uitrook nie. Met die oog op hoe die omgewing daar uitsien sou so 'n plan buitendien onmiddellik verydel word. Daarom soek hy ook nog nuwe honde ter versterking. Hy verkry ook die steun van die Graaf van Tournon, die edelman van Auvergne.

Sondag, die 11de Augustus, reël hy 'n groot jagtog. Die datum gedenk nie soseer hierdie gebeurtenis nie, maar die daad verrig deur « la Pucelle du Gévaudan » (die Maagd van Gévaudan). Die byna twintigjarige Marie-Jeanne Valet is die diensmeisie van die priester van Paulhac. Sy is glad nie op haar gemak toe sy die bruggie oor 'n stroompie wou oorsteek saam met die ander boeremeisies nie. Dalk met rede: uit die bloute word hulle deur die gedierte aangeval. Die meisies gee 'n paar treë terug, maar die lot val op Marie-Jeanne as sy volgende slagoffer. Hy bespring haar. Dit was dwaas van hom, want die volgende oomblik plant Marie-Jeanne 'n lans in sy bors. Die gedierte tuimel na benede in die rivier, klim uit en verdwyn weer die bosse in. Die riemtelegram is daardie dag op sy stukke, want Antoine is blitsig op die toneel, en ja waarlik, sien hy, die lans is bedek met bloed; die spore op die grond lyk net soos die gedierte s'n. Dit is in sy een brief aan die minister waar hy Marie-Jeanne Valet hierdie bynaam gee: die « pucelle du Gévaudan » (die Maagd van Gévaudan).

Die Chastels agter tralies

Skaars enkele dae later, op 16 Augustus, het daar 'n voorval plaasgevind wat maar netsowel onverteld kon gebly het. Die voorval word egter met die familie Chastel verbind; die vader sal later vereer word as die een wat die gedierte eintlik verslaan het en daarom is die verhaal van belang. Op daardie dag van die voorval word 'n doodgewone jagtog gereël in die bos van Montchauvet. Jean Chastel en sy twee seuns, Pierre en Jean-Antoine, doen mee. Twee van François Antoine se jagopsieners, Pélissier en Lachenay, loop doodgewoon verby en wil verneem of die grond begaanbaar is vir die perde. Hulle wil graag te perd oor 'n graspaadjie tussen die twee bosse ry. Hulle wil nou net seker maak hulle sal nie in 'n moeras vassit nie. Die Chastels sê "ja-nee, sekerlik!" Pélissier trek sonder skroom daar weg, tot sy perd vasval en hy uit die saal geslinger word. Hy kom ook nie sonder moeite en hulp van Lachenay weer op vaste grond nie. Die Chastels vind die skouspel kostelik. Druipnat kry Pélissier die jongste seun beet en dreig om hom hiervoor in die tronk te stop. Die vader en die oudste seun rig onmiddellik hul wapens. Lachenay takel Jean Chastel en keer sy geweer weg. Die jagopsieners keer terug en rapporteer die voorval by hul kommandant.

Volgens die verklaring wat afgelê is, het François Antoine die Chastels by die Sauguesgevangenis laat opsluit. "Ek het die eer om u mee te deel (...) omtrent die gegewens en die vermetelheid van hierdie slegte mense wat dit durf waag het om sommer so openlik hul wapens op ons sogenaamde wagte te rig. Gelukkig is hulle nie vermoor nie; in so 'n geval sou 'n swaarder straf opgelê moes word." Die volgende versoek is aan die regters en konsuls van die stad gerig: "Laat hulle eers vry wanneer ons hierdie provinsie reeds vier dae lank verlaat het!"

Die wolf van Chazes

François Antoine op jag in Chazes.
Kopergravure deur Maillet in Parys uitgegee, datum onbekend.

Die opgestopte wolf word aan die hof van Lodewyk XV ten toon gestel.
Gravure deur Mandare uitgegee.

Rondom 20 September word François Antoine ingelig van 'n groot wolf, dalk die gedierte, wat rondsnuffel daar in die bos van die dames van die abdy van Chazes naby Saint-Julien-des-Chazes. Hoewel die gedierte nie vantevore aan daardie kant van die Allier opgemerk is nie, besluit Antoine om daar 'n draai te maak en omsingel die Pommierbos deur veertig skutters afkomstig uit Langeac. Dit is François Antoine self wat die dier vyftig treë van hom af opspoor. Hy skiet, die dier slaan neer, maar staan weer op en bespring hom. Die wag Richard is in die nabyheid en tref die dier met die doodskoot. Luidens die verslag opgestel deur François Antoine is die dier maar net 'n groot wolf met die massa van 130 pond. Die karkas word na Saugues gebring en daar word dit ontleed deur meneer Boulanger, die sjirurg van die stad. In dieselfde verslag bevestig verskillende getuies dit is die gedierte wat hulle aangeval het. Onder die aangehaalde getuies is daar Marie-Jeanne Valet en haar suster.

Die ink op die verslag was nog skaars droog toe die seun, Antoine de Beauterne, die wolfkarkas op sy perd laai en in die pad val Parys toe. Hy wys in Saint-Flour dit aan monsieur De Montluc en by sy aankoms in Clermont-Ferrand laat hy die dier opstop. Op 27 September sit hy sy reis voort, verlaat Clermont en kom op 1 Oktober in Versailles met die dier aan. Die dier word toe in die tuine van die koning in Versailles ten toon gestel. Intussen bly François Antoine en sy jagopsieners in Auvergne agter en skiet verder in die bosse naby die koninklike abdy van Chazes waar 'n wolvin en haar kleintjies gesien is. Die laaste wolfwelpie van hierdie trop word op 19 Oktober doodgeskiet. François Antoine en sy handlangers vertrek uit die gebied op 3 November.

François Antoine, die haakbusdraer van die koning, word deur die amptelike dokumente erken as die man wat die Gedierte van Gévaudan omgebring het. Dit skeel niemand 'n bloue duit wat daarna gebeur het nie - op papier is die opgestelde wolf van Chazes nou eenmaal die gedierte, uit en gedaan. Die amptelike erkenning word trouens in 1770 nogmaals bevestig toe François Antoine die vergunning kry om 'n loup mourant (sterwende wolf) op sy familiewapen aan te bring wat die gedierte versinnebeeld.

Nog nuwe aanvalle

Gravure: die gedierte val 'n vrou aan.

Begin November gaan sonder voorval verby. Miskien het Antoine tog die gevreesde vyand in ons midde doodgemaak, begin die mense dink. Lafont skryf ook in sy brief van 26 November aan die intendant van Languedoc: "Mens hoor nou niks meer van die gedierte nie". Maar net voor die stof kon gaan lê, duik 'n beangstigende gerug op - daar het nog nuwe aanvalle in Saugues en Lorcières plaasgevind. Hierdie aanvalle vind tot die begin van die jaar 1766 sporadies plaas. Mense soos Lafont weet nie meer of hierdie aanvalle toegeskryf moet word aan die gedierte of doodgewone wolwe nie. Op 1 Januarie klink monsieur De Montluc in sy brief aan die intendant D'Auvergne oortuig daarvan: die gedierte is terug. Die intendant stel die koning hiervan in kennis, maar Sy Majesteit wil geen woord meer hiervan hoor nie; die gedierte het aan sy einde gekom, daarvoor het sy haakbusdraer mos gesorg. Sedertdien het die koerante nie meer 'n woord gerep oor die aanslae in Gévaudan of in die suide van Auvergne nie.

Die Privaatstate van Gévaudan sit op 24 Maart koppe bymekaar in Marvejols. Étienne Lafont en die jong Markies D'Apcher doen aan die hand vergiftigde hondekarkasse moet op strategiese plekke geplaas word - al langs die paadjies waar die gedierte gewoonlik ronddwaal. Hierdie Maartmaand het die provinsie juis onder toenemende aanvalle deurgeloop en die edelmanne besef nou om hul vertoë tot die koning te rig is tydverspilling. Hulle is nou aan hul eie lot oorgelaat. Dit wil egter voorkom of die gedierte nou minder beweeglik as voorheen is. Sy gebied is nou tussen drie berge geleë: Mont Mouchet, Mont Grand en Mont Chauvet. Hierdie drie pieke lê ongeveer 5 kilometer uit mekaar.

Die maatreëls wat ingestel is blyk ondoeltreffend te wees. Die klopjagte word wel knap gereël, maar die manne loop stert tussen die bene weer terug huis toe. Die gedierte gaan listig sy gang in 1766. Dit val egter duidelik op sy modus operandi is effens aangepas - hy is nou meer katvoet, minder waaghalsig. Dit staan altans so geskrewe in baie briewe, soos onder andere in die brief van die priester van Lorcières, die kanunnik Ollier, geskryf aan die sindikus Étienne Lafont.

Die gedierte vs. Chastel

Hierdie stele word in Julie 1995 opgerig ter ere van Jean Chastel. Beeldhouwerk deur Philippe Kaeppelin, in die dorp La Besseyre-Saint-Mary.

Toe heers daar 'n ruk lank stilte. Die begin van die jaar 1767 beleef saam met die winter 'n afkoelingsperiode wat die aanvalle aanbetref. Maar in die lente vlam die aanvalle weer op. Die mense is radeloos - al wat hulle nou kan doen is bid. Meer pelgrims stroom hoofsaaklik na Notre-Dame-de-Beaulieu en Notre-Dame-d'Estours. Een van hierdie pelgrims sal in Juniemaand roem verwerf. Volgens die legende het Jean Chastel begin Junie drie koeëls laat seën. Hierdie koeëls is gesmelte medaljes van die Maagd Maria wat Chastel op sy hoed gedra het.

Op 18 Junie word die Markies d'Apcher daarvan verwittig dat die gedierte die dag tevore in die gemeentes Nozeyrolles en Desges opgemerk is. Na wat verneem word is die dier in die laasgenoemde gemeente verantwoordelik vir die dood van die 19-jarige Jeanne Bastide naby die dorp Lesbinières. Die markies besluit om op 19 Junie 'n jagtog in daardie gebied (op Mont Mouchet in die bos van Ténazeire) van stapel te stuur. Hy word vergesel deur enkele vrywillige bure, waaronder Jean Chastel. Chastel is glo 'n bobaasjagter.

Die dag van afrekening het aangebreek. Die ou Chastel laai sy geweer met 'n koeël en vyf growwe haelkorrels. Hy skiet 'n groot dier wat soos 'n wolf lyk dood op die plek wat "Sogne d'Auvers" (Auvers) genoem word. « (Jean Chastel) vel (die gedierte) neer met 'n geweerskoot wat die skouer verwond. Die neergeskote dier beweeg skaars en word bowendien oordonder deur 'n trop goed opgeleide jaghonde van die Markies d'Apcher. Toe die dier nooit meer daartoe in staat sal wees om nuwe slagoffers te eis nie, is hy op 'n perd gelaai en na die Château de Besque gebring, in die gemeente Charraix in Gévaudan, naby die grens van Auvergne ».

Die aanvalle het toe eensklaps heeltemal opgehou. Van die geweerskoot word die volgende staaltjie deur die ab Pierre Pourcher vertel wat uit die mondelinge oorlewering van sy voorsate behoue gebly het: « Toe die dier voor hom te staan kom, het Chastel die litanie tot die Heilige Maagd Maria opgesê; hy het haar sterk aangevoel, maar omdat hy so 'n groot ontsag en vertroue in die Moeder Gods gehad het, sluit hy sy gebed sommer daar en dan af. Hy maak daarna sy boek toe, vou sy bril in sy sak, neem sy geweer op en skiet die gedierte meteens dood wat nog heeltyd op hom staan en wag het.»

Agt dae nadat die gedierte op 25 Junie deur Jean Chastel omgebring is, word sy maatjie wat volgens verskillende getuies saam met die gedierte rondgeloop het, van kant gemaak deur die heer Jean Terrisse, die jagter van die Huis La Tour d'Auvergne. Hy kry 78 pond beloning.

Uiteinde van die gedierte

Die gedierte word geneem na die Château de Besque in die rigting van Charraix, waar die Markies d'Apcher woon. Op versoek van die notaris Marin word 'n baie presiese verslag oor die afmetings van die dier opgestel. Hy word bygestaan deur die sjirurg van Saugues, de heer Boulanger, en sy seun, asook d'Agulhon de la Mothe, 'n dokter. Die gedierte word vervolgens opgestop deur Boulanger en uitgestal in die Château de Besque. Die Markies D'Apcher ontsien geen moeite of onkoste om die menigte luisterryk te onthaal om die gedierte te kom besigtig nie. Vele getuienisse word ingewin, verklarings van die slagoffers word so afgeneem en hul name word voorts ook op die Marin-verslag aangeteken. Die dier bly om hierdie rede baie lank in Besque (12 dae). Die Markies d'Apcher stuur toe sy kneg, ene Gilbert, om die dier na Versailles te neem en aan die koning te gaan toon.

Volgens die legende was Chastel ook saam op die reis om die gedierte aan die Hof te gaan wys, maar al wat hy dáár kry is stank vir dank. Koning Lodewyk XV het hom glo minagtend weggejaag oor die walglike stank wat van die verrottende vleis opgewalm het (en die apteker was juis dan so ingenome daarmee om die ingewande uit te haal en met strooi te vervang). Dit klink na 'n wolhaarstorie vergeleke met die onlangse navorsing oor die getuienis van die dienskneg van die Markies d'Apcher uit die jaar 1809:

"Gibert het uiteindelik in Parys aangekom en by die hotel van meneer De la Rouchefoucault ingeteken aan wie hy terselfdertyd die brief gegee het. Daarin vra die Graaf d'Apcher vir De la Rouchefoucault om groot asseblief die koning van die wonderbaarlike verlossing van hierdie monster in te lig. (...) Die koning was op daardie tydstip in Compiègne en uit die nuus wat die monarg later ontvang het, het hy monsieur De Buffon die opdrag gegee om die dier te gaan bekyk en ondersoek. Ondanks die ontbinding toe te skryf aan die maaiers asook die hare wat begin uitval het weens die somerhitte van einde Julie en begin van Augustus, en ondanks die slegte, benoude reuk uit die opgestopte dier, maak die natuurkenner sy deeglike ondersoek klaar. Sy bevinding: hy dink eenvoudig dit is 'n groot wolf (...) Die voedselreste wat hy op die oop vel vind lyk ook glad nie so verdag nie - die dier het binne 'n kort tydjie die ongelukkige sondebok van die inwoners van Gévaudan geword. Toe monsieur De Buffon se ondersoek afgehandel is, haas Gibert na buite om die dier te gaan begrawe - die stank was onuithoudbaar. Hy sê hy het skoon siek geword net om daardie karkas langs sy bed vir 15 dae in Parys op te pas. Vroeër was hy gesond soos 'n vis in die water - nou is hy al meer as ses jaar lank siek. Hy skryf sy olikheid toe aan die slegte reuk wat hy heeltyd moes ingeasem het."

Jean Chastel het nooit in Parys gaan draai nie, Lodewyk XV het nooit die karkas aanskou nie, en Buffon het geen dokumente van sy bevindinge nagelaat nie. Die gedierte het nooit deel geword van die versameling diere-eksemplare by die Jardin du Roi in Parys nie en is nog minder in Versailles onder die kluite begrawe. Die ou hotel van De la Rochefoucault (geleë in Rue de Seine) is boonop in 1825 gesloop.

Op die vergadering van 9 September word Jean Chastel deur die Privaatstate van Gévaudan beloon vir sy moeite - 'n beskeie 72 pond word uitbetaal.

Verwysings

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Franse Wikipedia vertaal.