Hapax

'n Hapax, of meer volledig 'n Hapax legomenon, is 'n woord (of 'n ander taalvorm) wat slegs een keer in 'n konteks gebruik word. Die hapax kom slegs een keer in 'n teks, korpus of 'n selfs 'n taal voor. Dit word dus nooit herhaal nie.

Grafiek wat die verband tussen die rangnommer en die frekwensie van woorde in die roman Moby-Dick aandui. Ongeveer 44% van die woorde in hierdie roman, soos die woord "matrimonial", kom slegs een keer voor, en is dus hapax legomena (rooi). Ongeveer 17%, byvoorbeeld "dexterity", kom twee keer voor (dis legomena; blou in die grafiek). Die Wet van Zipf voorspel dat die woorde by benadering op 'n reguit lyn lê.

Etimologie

Hapax legomenon is 'n transliterasie van die Griekse woorde ἅπαξ = "éénmaal" en λεγόμενον = "wat gesê word". Die meervoud is hapax legomena.

Die verwante terme dis legomenon, tris legomenon, en tetrakis legomenon verwys respektiewelik na 'n woord wat slegs twee, drie of vier keer voorkom. Hierdie terme word nie algemeen gebruik nie.

Beduidendheid

Die gebruik van hapaxe in antieke tekste maak dit moeilik om hierdie tekste te ontsyfer, omdat die word nie in 'n verskeidenheid van kontekste gebruik word nie. As voorbeeld bemoeilik die gebruik hiervan in Hebreeuse tekste die vertaling van die Bybel.

Die ontleding van hapaxe word ook soms ingespan om die outeurskap van sekere werke te bepaal of te bevestig. Dit is egter nie as 'n betroubare aanduiding nie.

Tydens die ontleding van tale in die rekenaarwetenskap word hapaxe, saam met ander woorde wat nie algemeen voorkom nie geïgnoreer omdat hulle van minder belang vir rekenaarmatige tegnieke is. 'n Verdere voordeel is dat minder rekenaargeheue benodig word om tale te ontleed.

Voorbeelde

Hebreeuse voorbeelde

Volgens die Joodse Ensiklopedie is daar 1 500 hapaxe in die Hebreeuse Bybel, waarvan slegs 400 nie opsigtelik aan ander woorde verwant is nie. Ter illustrasie:

• Gvina (גבינה) is 'n hapax legomenon wat slegs in Job 10:10 gebruik word. Die woord word egter algemeen in moderne Hebreeus gebruik.
• Akut (אקוט), kom net in Psalms 95:10 voor.
• Lilith (לילית) kom net in Jesaja 34:14 voor, waar dit die ondergang van Edom beskryf.
• Atzei Gopher (עֲצֵי-גֹפֶר) word net in Genesis 6:14 gebruik, in die instruksie waarvan Noag sy ark moet bou. Daar word vermoed dat dit na sipreshout verwys.

Griekse voorbeelde

Die Nuwe Testament in die Bybel bevat 686 hapax legomena, waarvan 62 in Petrus 1 en 54 in Petrus 2 voorkom.