Kapstylhuise

Die kapstylhuisies (of hartbeeshuisies) by Puntjie en Vermaaklikheid aan die oewer van die Duiwenhoksrivier by Sint Sebastianbaai het 'n tradisionele ontwerp wat 'n oorblyfsel is uit die tyd van die trekboerpioniers aan die Kaap. Hierdie aspek van die Suid-Afrikaanse volksboukunde is van kultuur-historiese belang.

Geskiedenis

Veeboere het met hul tentwaens en kuddes beeste en skape op soek na nuwe weiveld het al verder van Kaapstad weggetrek. As hulle lank genoeg op 'n sekere plek gebly het om te saai en oes, is eenvoudige skuilings soos kapstylhuise opgerig. In 'n sekere periode het geboutjies in hierdie styl wyd verspreid oor die huidige Wes- en Noord-Kaap en selfs die Oos-Vrystaat en Natal voorgekom. So vroeg as 500 n.C. was hierdie bouwyse al in Wes-Europa gebruik.

Bouwyse

'n Hartbeeshuis, gebou van pale, latte en gras, riete of biesies.

Al die huisies was nie altyd en oral dieselfde nie, want dit is gebou van die beskikbare materiaal, na die heersende behoefte en die beoogde tydperk van gebruik. Ook die grond waarop gebou is en die klimaat het 'n rol gespeel. Die opvallendste eienskap van die huisies is dat hulle geen mure het nie. Die dak gaan van die nok tot op die grond. 'n A-raam-huis is 'n moderne weergawe van hierdie boustyl. Twee rye van gewoonlik 8 balke elk is teenoormekaar in die grond geplant (dus 8 sparrepare) om 'n vloerspasie van ongeveer 8 m by 5 m, 'n hoogte van so 'n 3 m en 'n wydte van 3 m te gee. Elke sparrepaar is na mekaar laat oorhel en aan mekaar geheg om die kenmerkende steil dak te gee. Dwarsoor die balke is verskeie dwarslatte bevestig waarop die riet of gras geplaas is. Aan die voor- en agterkant is die dak effens gerond. Voorin is 'n bo- en onderdeur geplaas en agterin 'n houtluik wat lig en lug kon inlaat. Soms was daar 'n tweede luik in 'n sykant. Met 'n mengsel van klei en beesmis is die nok waterdig gemaak. Aanvanklik was die vloere ook van hierdie mengsel, maar later is ook grond van miershope met osbloed of lynsaadolie vir die vloere gebruik. Met gordyne is die binnekant verdeel in 'n woonvertrek en een of twee slaapvertrekke. Buite was 'n kookskerm.

Monument

Die vakansiehuisies in die vorm van kapstylhuisies by Puntjie is in 1967 tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar.

Bibliografie

• Die Burger, 21 Maart 1998.
• Fransen, Hans: A guide to the old buildings of the Cape. Kaapstad: Jonathan Ball, 2004. ISBN 1-86842-191-0
• Oberholster, J.J.: Die historiese monumente van Suid-Afrika. Kaapstad: Kultuurstigting Rembrandt van Rijn vir die Raad vir Nasionale Gedenkwaardighede, 1972. ISBN 0-620-00191-7
• Radford, Dennis: The South African cottage in the 19th century. In: Lantern. Tydskrif virKennis, Kuns en Kultuur. Jaargang 31, nr. 3, Julie 1982
• Walton, James: Homesteads and villages of South Africa. Pretoria: Van Schaik, 1952.
• Walton, James: Homes of the trekboer – the vernacular architecture of South Africa. Lanten, jaargang 11, nr. 1, Julie-September 1961.