Haydn: Missa in Angustiis

Die Missa in Angustiis ('n mis in angsvolle tye) of die Nelson-mis (Hob. XXII / 11) in D-mineur, is een van veertien misse wat deur Joseph Haydn gekomponeer is, en een van ses wat hy aan die einde van sy lewe gekomponeer het. Dié ses misse word in geheel as die hoogtepunt van Haydn se liturgiese werk (kerkmusiek) beskou.

Missa in Angustiis
Nelson Mass
Missa solemnis by Joseph Haydn
Lord Nelson, for whom the mass is nicknamed
Katalogus	Hob. XXII/11
Opgevoer	23 September  1798 (1798-09-23): Eisenstadt
Bewegings	6
Stem	SATB choir and soloists
Instrument	orchestra

Agtergrond

Die belangrikste Haydn-biograaf, HC Robbins Landon, skryf dat hierdie mis stellig Haydn se grootste enkele komposisie is. Dié mis is in 1798 vir die Esterhazy-familie gekomponeer nadat Haydn vir ’n kort rukkie met vakansie was. In hierdie tyd is oordadige kerkmusiek streng ingeperk deur die hervormings van keiser Josef in die 1780's. Hierdie versameling van Haydn se laat kerkmusiek - wat deur sy Londen-simfonieë beïnvloed is - word as meesterwerke beskou. Dit gee die soliste en koor geleentheid om die kollig te steel, terwyl die orkes ’n baie prominente rol speel. Weens die politieke en finansiële onstuimigheid van hierdie tydvak in die Europese geskiedenis het Haydn se beskermheer Nikolaus II sy sogenaamde "Feldharmonie", of blaasinstrumentoktet, ontslaan kort voor Haydn die Missa in Angustiis vir die prinses se naamdag begin konponeer het. Haydn moes toe van ’n "donker" orkes van slegs strykers, trompette, keteltromme en orrel gebruik maak. Hoewel latere redakteurs en verwerkers die "vermiste" houtblaserpartye bygewerk het (soos hulle gedink het dit moet wees), het die oorspronklike orkestrasie die standaard vir moderne uitvoerings geword.

Hoewel Haydn se prestige ’n hoogtepunt in 1798 bereik het (toe hy hierdie mis gekomponeer het), was die wêreld in chaos gedompel. Napoleon het in minder as ’n jaar vier groot veldslae teen Oostenryk gewen. Vroeg in 1797 het sy weermag die Alpe oorgesteek en Wene bedreig. In Mei 1798 het Napoleon Egipte binnegeval om Brittanje se handelsroetes na die Ooste te vernietig.

Die somer van 1798 was dus inderdaad ’n angsvolle tyd in Oostenryk. Met voltooiing van die mis het Haydn self die naam in sy katalogus as Missa in Angustiis ("'n mis in angsvolle tye") aangedui. Wat Haydn egter nie geweet het toe hy die mis gekomponeer het nie, maar wat hy en sy luisteraars gehoor het (moontlik op 15 September, toe die mis vir die eerste keer utigevoer is), was dat Napoleon op 1 Augustus ’n ernstige nederlaag in die Slag van die Nyl onder die Britse magte van admiraal Horatio Nelson gely het. Weens hierdie toeval het die mis geleidelik die bynaam Lord Nelson-mis gekry. Die titel het egter vasgesteek ná Lord Nelson in 1800 saam met sy Britse minares, Lady Hamilton, besoek by die Esterházy-paleis afgelê het. Die mis is moontlik ook tydens sy besoek uitgevoer.

Haydn se oorspronklike titel (Missa in Angustiis) kon ook deur sy moegheid en siekte in hierdie tyd geïnspireer wees: Hy het naamlik die eerste uitvoerings van sy oratorium Die Skepping oorsien. Hy het dié oratorium ’n paar maande vantevore voltooi. Die naam kan bloot ook geïnspireer wees deur die uitdaging om vir so ’n beperkte orkes te komponeer. Die partye van twee van die soliste is virtuoos: Die basparty is moontlik gekomponeer met die vaardige bas Christian Specht in gedagte, terwyl die sopraanparty (selfs meer uitdagend!) moontlik vir Barbara Pilhofer of Therese Gassmann gekomponeer is. Die stuk is vir die eerste keer op 23 September 1798 in die Stadtpfarr-kerk uitgevoer. Dit sou aanvanklik in die Bergkirche in Eisenstadt uitgevoer word, maar dié reëlings is ter elfder uur verander.

Onderdele

Die teks is met enkele wysigings uit die Latynse mis van die Rooms-Katolieke Kerk geneem. Dit bestaan uit ses bewegings, en 'n volle uitvoering neem ongeveer 'n uur.

1. Kyrie, Allegro moderato, D-mineur, 3/4-tyd
2. Gloria, Allegro, D-majeur, gewone tyd

   Qui tollis , Andante con moto , B-mol-majeur, 3/4-tyd

   Quoniam tu solus sanctus, Allegro, D-majeur, gewone tyd

3. Credo, Allegro con spirito, D-majeur, alla breve-tyd

   Et incarnatus est, Largo, G-majeur, 3/4-tyd

   Et resurrexit, Vivace, D-majeur, gewone tyd

4. Sanctus, Adagio, D-majeur, gewone tyd

   Pleni sunt coeli, Allegro, D-majeur, 3/4-tyd

5. Benedictus, Allegretto, D-mineur, 2/4-tyd

   Pleni sunt coeli , Allegro , Allegro, D majeur, 3/4-tyd

6. Agnus Dei, Adagio, G-majeur, 3/4-tyd

   Dona nobis pacem, Vivace, D-majeur, gewone tyd

Uitgesoekte opnames

• Lord Nelson Mass, in 1962 deur die King's College-koor en 'n verkleinde Londense Simfonieorkes opgeneem, gedirigeer deur sir David Willcocks. Die opname is in 2000 weer deur Londen/Decca Legends (CD 458623) vrygestel.
• Missa In Angustiis ( Lord Nelson Mass ), in 1986 deur The English Concert-koor en die English Concert opgeneem, gedirigeer deur Trevor Pinnock. Die opname is in 1990 deur Archiv Produktion (Deutsche Grammophon) CD 423097 (BBC Radio 3 CD Masters) uitgegee.

Bronne

• Hibbert, Christopher (1994). Nelson – A Personal History. Basic Books. ISBN 0-201-40800-7
• McCaldin, Denis (1995). "Haydn's 'Nelson' Mass: Its decline and rise." South African Journal of Musicology/Suid-Afrikaanse tydskrif vir musiekwetenskap (SAMUS), 15: 25-32.
• Landon, HC Robbins (2000). Haydn: Missa in angustiis (Nelson Mass) [aantekeninge vir CD, bl. 7] in Willcocks, D. (1962/2000). Haydn, Nelson Mass; Vivaldi, Gloria in D; Handel: Zadok the Priest [recording]. London: Decca.
• Schenbeck, Lawrence. (1985) "Missa in angustiis by Joseph Haydn." Choral Journal, 25, no. 9: 19, 25-30.
• Webster, James en Feder, Georg. "§ Sacred vocal music" in "Haydn, Joseph." Grove Music Online. Oxford Music Online.

Eksterne skakels

• Mass in D minor, Hob.XXII/11 (Haydn, Joseph): Partituur op die International Music Score Library Project
• UC Davis Symphony & Chorus: Haydn: Missa in angustiis (Lord Nelson Mass) ^{[dooie skakel]}