Idealisme

Idealisme word gebruik as 'n benaming vir 'n aantal filosofiese strominge waarvan die gemeenskaplike faktor is dat "alles" tot geestelike beginsels herlei kan word. Dit kom dus daarop neer dat daar aan fisiese voorwerpe geen selfstandigheid toegeskryf kan word nie, aangesien alleen slegs dit wat in die gees is (naamlik; idees en grondbegrippe) werklikheidswaarde het. Breedweg kan daar twee strominge van idealisme onderskei word naamlik; die metafisiese idealisme, waaronder ook die Duits idealisme ressorteer, en die kennisteoretiese idealisme.

Metafisiese idealisme

Die Griekse filosoof Plato word met sy ideëleer as die vader van die metafisiese idealisme beskou. Plato gee algemene begrippe, "Idees of Vorme", 'n status van onafhanklik bestaande, werklike voorwerpe. Die voorwerpe wat gesien word in die sigbare wêreld is volgens Plato egter nie eg nie, maar slegs 'nabootsings' van die egte 'Idees' wat hulself in 'n transendentale wêreld bevind. In die allegorie van die grot (Staat VII 514A–520A) word die voorwerpe wat normaal gesien word in die wêreld "skaduwees" van die egte, en die bron van nie-direk waarneembare verskynsels beskou. In sy dialoog Timaeus maak Plato duidelik dat die wêreld deur die 'Demiurg' ('n soort goddelike ambagsman) gemaak word met die ewige vorme as voorbeeld, sodat die wêreld wat ons via ons sintuie ken, daar (slegs) 'n onvolmaakte en verganklike afbeelding daarvan is. Plato beskou die algemene begrippe (idees) dus as belangriker en van 'n hoër orde as die besondere of spesifieke voorwerpe.

Kennisteoretiese idealisme

Dit was die Franse filosoof René Descartes wat aan die begrip 'idee' 'n nuwe betekenis gee. Hy stel dat idees in die eerste plek elemente is van die menslike denke. So lei hy onder meer af uit die feit dat ons 'n idee kan vorm van so iets soos 'n "hoër wese", dat so 'n wese noodsaaklikerwys moet bestaan. Daarby redeneer hy dat die idee 'God' nie deur eindige wesens voortgebring kan word nie en dus wel van God self afkomstig moet wees. Descartes lê ook 'n besonderse klem op die die samehang van ons kennis en dit was sy strewe om (via sy 'metodiese twyfel', uitgedruk in die beroemde cogito ergo sum (ek dink, daarom is ek) tot "onbetwyfelbare kennis" te kom.

Kant se idealisme

Volgens die (krities en transendentale) idealisme van Immanuel Kant word aan die verstand (bewussyn) 'n ordende en regulatiewe funksie toegeken met die verwerking van ervarings. Hy gaan uit van "dinge" wat buite ons bestaan en die sintuie kan prikkel, maar waaroor - as 'n ding - niks gesê kan word nie. (Voorbeeld: materie bestaan, maar dat dit uit kwarke en/of stringe sou bestaan is iets wat bloot en alleen aan die kennis en kreatiewe aktiwiteite van ons bewussyn toegeskryf moet word). Kant verwerp dan ook met klem die esse est percipi (syn/bestaan wat waargeneem word) van George Berkeley. Kant se idealisme fokus nie op die bestaan van dinge nie, maar fokus op die (on)moontlikheid om dinge weer te gee in ons bewussyn soos hulle self is. In hierdie sin is idealisme die teenoorgestelde van die filosofiese realisme.

Duitse idealisme

Die Duitse idealisme verwys na 'n groep Duitse filosowe wat 'n spesifieke vorm van metafisiese idealisme voorstaan, afsonderlik bekend as subjektiewe idealisme (Johann Gottlieb Fichte), objektiewe idealisme (Friedrich Schelling) en absolute idealisme (Georg Wilhelm Friedrich Hegel). Volgens Hegel se filosofie is die idealisme absoluut. Hiervolgens word bestaan verbind met die idee terwyl die ontwikkeling daarvan die verskillende waarneembare vorme van die werklikheid veroorsaak. Die "syn" is tewens 'n "nie-syn" (want dit ontwikkel die heel tyd en is voortdurend in wording) en bowendien is dit absoluut, want buite dit bestaan daar niks nie. Hegel stel dat: "Die idee in sy totaliteit is die natuur". 'n Ektreme vorm van idealisme is die solifisme, wat stel, dat die totale realiteit voortvloei uit die eie 'ek' self.

Britse idealisme

Die Britse idealisme verwys na 'n groep Britse filosowe wat voortbou op die Duitse idealisme. Hierdie stroming was invloedryk in Groot-Brittanje van die middel van die negentiende eeu tot die begin van die twintigste eeu. Die belangrikste verteenwoordigers van hierdie stroming was T.H. Green (1836–1882), F. H. Bradley (1846–1924) en Bernard Bosanquet (1848–1923). Ook hulle stel dat alles gelykgestel kan word met idees. Hulle stem egter nie saam met sommige van Hegel se idees nie, en is veral gekant teen sy se siening van die staat asook sy historisisme.

Objektiewe en subjektiewe idealisme

In die filosofie word ook 'n onderskeid gemaak tussen die sogenaamde objektiewe en subjektiewe idealisme. Die verskil tussen hierdie twee (sub) rigtings kan verduidelik word aan die hand van die filosofie van Berkeley. Hy meen 'n deel van die idealisme van Descartes oor en stel dit as subjektief omdat die totale werklikheid teruggebring word tot die idee dat hy (as subjek) dit vir homself kan vorm. Maar die mens is ook religieus, hy erken dus wel derglik 'n buite hom bestaande entiteit (die opperwese self). In die sin dat hierdie absolute en universele gees (wat dan nie meer van persoon tot persoon hoef te verskil nie) die idees by die individue tot stand bring, word gepraat van objektiewe idealisme. Hierdie onderskeid is nie op baie idealiste van toepassing nie (byvoorbeeld Kant, want hy erken sonder voorbehoud bestaande werklikheid buite homself) maar in die lig van die bogenoemde moet iemand soos Hegel as 'n objektiewe idealis aangedui word.

Marxistiese seining van die idealisme

In teenstelling tot sowel die klassieke as die moderne westerse filosofie waar idealisme teenoorgesteld is aan realisme, stel die Marxisme dat teenoor die idealisme die materialisme geplaas sou moet word. Aan hierdie opvatting is veral vorm gegee deur Lenin in sy Materialisme en empiriocriticisme (1909), wat as sy belangrikste kenteoretiese bydrae tot die marxisme beskou word.

Bronne

Berkeley, George. A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge|Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge, 1710.
Bradley, Francis Herbert, Appearance and Reality: A Metaphysical Essay, Oxford: Clarendon Press, 1893
Fichte, Johann Gottlieb. Foundations of Natural Right (Grundlagen des Naturrechts nach Prinzipien der Wissenschaftslehre), 1797.
Foster, John Andrew. A World for Us: The Case for Phenomenalistic Idealism. Oxford University Press, Oxford, 2008. ISBN 0-19-929713-4
Dignāga; Krumroy, Robert E; Sastri, N. Aiyaswami. Ālambanaparīkṣā, and Vṛtti by Diṅnāga, with the Commentary of Dharmapāla, Restored Into Sanskrit from the Tibetan and Chinese Versions and Edited with English Translations and Notes and with Copious Extracts from Vinītadeva's Commentary. Jain Publishing Company, 2007.
Hegel, Georg Wilhelm Friedrich, Phenomenology of the Spirit (Phänomenologie des Geistes), 1807.
Kant, Immanuel. Kritiek van Reine Beredenering (Kritik der reinen Vernunft), 1781/87.
Leibniz, Gottfried Wilhelm, La Monadologie (The Monadology), c. 1714.
Leslie, John A. Infinite Minds: A Philosophical Cosmology, Clarendon Press, 2003.
McTaggart|McTaggart, John McTaggart Ellis. The Nature of Existence, 2 volumes, Cambridge University Press. 1921–7.
Radhakrishnan, Sarvepalli. An Idealist View of Life, 1932
Schelling, Friedrich Wilhelm Joseph. System des transcendentalen Idealismus (System of Transcendental Idealism), 1800.
Schopenhauer, Arthur. Die Welt als Wille und Vorstellung (The World as Will and Presentation), Leipzig, 1819.
Sprigge, T.L.S., The Vindication of Absolute Idealism, Edinburgh University Press, 1983.
Vasubandhu (c. 4th century), Viṃśatikā-vijñaptimātratāsiddhi (Twenty Verses on Consciousness Only) in Gold, Jonathan C. 2015. Paving the Great Way: Vasubandhu’s Unifying Buddhist Philosophy, New York: Columbia University Press.
Vasubandhu, Trisvabhāvanirdeśa (Treatise on the Three Natures), in William Edelglass & Jay Garfield (eds.), Buddhist Philosophy: Essential Readings, New York & Oxford: Oxford University Press, pp. 35–45.
Xuanzang (c. 7th century). Chéng Wéishì Lùn (The Demonstration of Consciousness-only, Ch: 成唯識論).