Idioom

'n Idioom is 'n vaste spreekwoord of segswyse wat eie is aan 'n spesifieke taal, streek of volksgroep. Idiome het gewoonlik 'n dieper betekenis wat uit die tradisies, geskiedenis en leefwyse van 'n volk gegroei het. Dit is nie altyd moontlik om die betekenis van 'n idioom uit die woorde af te lei nie, omdat dit baie op figuurlike spraak berus. Vir die rede kan idiome ook nie direk van een taal in 'n ander vertaal word sonder om die betekenis daarvan in ag te neem nie.

Sy praat 'n hond uit 'n bos uit.

Afrikaans, as taal, is besonder ryk aan idiome. Idiome in Afrikaans is nie noodwendig in Engels of in ander tale beskikbaar nie. Die omgekeerde is egter ook waar. Direkte vertaling van idiome kan tot foutiewe (en soms komiese) vertalings lei. As voorbeeld: "Jan skiet 'n kat" beteken nie noodwendig dieselfde as "Jan shoots a cat" nie, maar moet na gelang van die konteks eerder vertaal word as "Jan is vomiting".

Voorbeelde

Enkele voorbeelde van idiome:

Idioom	Betekenis
'n Adder in eie boesem hê	'n Verraaier / indringer / skelm
'n Appeltjie te skil	Iemand uittrap of redeneer oor 'n saak
Van bakboord na stuurboord stuur	'n Persoon herhalend na ander persone verwys / Instruksies gee wat onnodig ingewikkeld is.
Balke saag	Erg snork
Piet is been-af op Sannie	Piet is verlief op Sannie
Nie op sy/haar bek geval nie	Lewer maklik 'n opinie
Jy kan dit vir die bobbejane vertel	Ek glo dit nie
Die bobbejaan agter die berg gaan haal	'n Moeilikheid tegemoet loop; jou vreeslik kwel oor iets wat nog glad nie eens gebeur het nie
Te diep in die bottel kyk	Om 'n dronklap te wees
Dis 'n bietjie te dik vir 'n daalder	Dis te erg/moeilik om te glo
Daar sal dadels van kom	Daar sal niks van kom nie
Doekies omdraai	Lieg
Die lepel in die dak steek / die gees gee	Sterf / breek
Om ook 'n eiertjie te lê	Iets (bykomends) te sê hê
Hy is 'n haan onder die henne	Die gewildste man tussen die vroue
Geen haan sal daarna kraai nie	Niemand sal later iets te sê hê daaroor nie
Elke haan is baas op sy eie mishoop	Elkeen wil op sy eie gebied baas wees
Gaan vang 'n haan!	"Los my uit" of gaan net weg.
Op iemand se hakke sit	Hom/haar voortdurend agtervolg
Iemand se hakskene word al rooi	Om te begin belangstel in die teenoorgestelde geslag
Die hand aan eie lewe slaan	Selfmoord pleeg
Die hand in eie boesem steek	Jouself ondersoek om te sien of daar nie skuld by jou lê nie
As een hand die ander was, word albei skoon	As die een die ander help, word albei bevoordeel
Iemand se hand in die as slaan	Om iemand by 'n meisie uit te oorlê
Van die hand na die tand lewe	Net genoeg verdien om van te lewe
Van die hand wys	Weier, afwys
Die handdoek ingooi	Die stryd gewonne gee (oorspronklik in boks gebruik)
Met die hand in die hare sit	Worstel met 'n probleem
Iemand in die hare vlieg	Stry of baklei
Die hare laat waai	Woes baklei
Met die hoed in die hand iets vra	Verleë iets by 'n belangrike persoon kom vra
Die hoenders in maak	Kwaad maak
In 'n japtrap klaarsien	Iets (byvoorbeeld 'n taak) vinnig afhandel
Die kat in die donker knyp	Stoutigheid aanvang (gewoonlik seksueel van aard)
'n Kat skiet	Braak, opgooi, naar word
Klippe gooi na glashuise	Doen iets wat jy nie aan jouself gedoen wil hê nie
Die koeël is deur die kerk	Iets is afgesluit; dis gedane sake
Die kool is nie die sous werd nie	Dis nie die moeite werd/koste werd nie
Daar loop iemand oor my graf	'n Koue rilling kry
Van jou lotjie getik	Mal wees
Jy kan dit maar op jou maag skryf (en met jou hemp afvee)	Daar sal niks van kom nie
Jou mantel na die wind draai	Jou op beginsellose wyse na omstandighede skik
Muisneste hê	deurmekaar wees van verliefdheid/verslons wees
Met pens en pootjies / met hoek en sinker / met skoene en al	Heeltemal
Die kar voor die perde inspan	Iets verkeerd-om doen
Om die pyp te rook	Met iets slaag; wen
Dit reën katte en honde	Daar val swaar reën
In die rooi wees (met geld)	Om in die skuld / oortrokke by die bank te wees
Jy kan maar jou ou skoene agterna gooi	Jy moet dankbaar wees om dit/hom/haar te kry
Daar is 'n slang in die gras	Iets is nie pluis nie
Spek skiet	'n Leun vertel of onwaarheid kwyt raak
'n Stuiwer in die armbeurs gooi	Saampraat
Uit die veld geslaan wees	Teleurgesteld of beskaamd wees
Iemand is nie hier om vlieë te vang nie	Iemand is nie sonder rede hier nie
Sit nie langs dieselfde vuur nie	Stem nie saam met iemand nie
Water uit 'n klip tap	Om met min die onmoontlike reg te kry
Iemand van sy wysie af bring	Iemand heeltemal deurmekaar maak

Eksterne skakels

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir idioom.
• Idiome op gesegdes.co.za
• Idiome op wiktionary.org
• https://maroelamedia.co.za/kategorie/afrikaans/idiome-en-uitdrukkings/