Jac J. Brits

Jac J. Brits (*16 Augustus 1932, Carnarvon –) is ’n Afrikaanse dramaturg en skrywer.

Lewe en werk

Jacobus Johannes Brits is op 16 Augustus 1932 op Carnarvon gebore as derde oudste seun in ’n gesin van nege. Hy word groot op Beaufort-Wes en matrikuleer in 1949 aan die Hoërskool Sentraal op die dorp. Hierna werk hy by verskeie instansies, onder andere ’n lewensversekeringsmaatskappy, waarna hy in Januarie 1958 oorsee gaan waar hy vyf jaar in Londen woonagtig is en terselfdertyd aan die Italiaanse Skool vir Sang in die stad studeer. Gedurende vakansies en naweke verken hy Europa. Na sy terugkeer in Desember 1962 ontmoet hy die maatskaplike werker, Maureen Crous, met wie hy in 1963 in die huwelik tree. Die egpaar het ’n dogter. In Maart 1963 aanvaar hy ’n betrekking in die Staatsdiens op Boksburg, terwyl hy deeltyds studeer. Hy behaal in 1972 ’n B.A.-graad met Wysbegeerte en Afrikaans-Nederlands as hoofvakke by die Universiteit van Suid-Afrika. In 1981 bedank hy uit die Staatsdiens om sy aandag uitsluitlik aan sy skryfwerk te wy. Hy woon eers saam met sy gesin op Swellendam, maar vestig hom later in Bellville in Kaapstad.

 Skryfwerk

Hy skryf van sy elfde jaar af. Sy belangrikste werk lewer hy op die gebied van die drama en hy maak reeds vroeg in die sestigerjare sy debuut met Seun van vertroosting, oor die smart van ’n Voortrekkermoeder van wie drie seuns reeds tydens die Groot Trek gesterf het.

Die eiland speel af in die laaste jare van die immorele Romeinse keiserryk, met klaarblyklike toepassing op kontemporêre Suid-Afrikaanse toestande.

Bagasie sonder bestemming se titel illustreer reeds die doelloosheid inherent aan die karakters se lewens. Die drama het as onderwerp ’n armblanke gesin, waar die feitlik onafwendbare mislukking om bo omstandighede uit te styg, uitgebeeld word. Die pa besit ’n kleinwinkel en droom groot drome, maar doen onder andere weens sy alkoholmisbruik niks daaromtrent nie, sy vrou dreig om kwaad te word maar aanvaar alles eindelik slegs gelate, die dogter skel en verwens haar ouers en omstandighede maar trou dan met ’n niksnuts om weg te kom.

Eenbedrywe

Hy skryf veral vele eenbedrywe en gee twee bundels hiervan uit. Die drie weë bevat die eenbedrywe As die son ondergaan, Die laaste dae, Vakansie in Europa en Die drie weë. As die son ondergaan en Die laaste dae word ook opgeneem in Die reënboom en ander eenbedrywe onder redaksie van W.P. Steenkamp. Vakansie in Europa word opgeneem in Kollig onder redaksie van Charles Fryer. Hierin wen ’n man ’n groot klomp geld en hy droom van ’n oorsese vakansie. Na sy gelukslag het hy egter nie ’n tekort aan raad nie en verskeie mense vertel hom wat hy met sy geld behoort te doen. Sy vakansiedroom word eindelik geblus wanneer hy een klein besonderheid onthou: sy kinders kan nie so lank uit die skool gehou word nie. Hy koop dan vir hom ’n nuwe motor en so word sy droom nie verwesenlik nie.

Die bundel Die prisonier en ander eenbedrywe bevat Die prisonier, Die god, Duet vir drie stemme en Die teken van Leo. Die prisonier is aanvanklik in 1970 apart gepubliseer deur Dalro. Dit is ’n interessante eksperiment daarin dat die hoofkarakter ’n gevangene is wat wag op teregstelling, maar nie ’n woord sê nie. Die goewerneur en die wagte probeer om hom te laat praat, maar niemand kry ’n woord uit hom uit nie. Hierdie stilswye skyn mense, insluitende een van die wagte, te inspireer. Dit verhoog ook die spanning. Die Departement van Wetenskap en Kuns bekroon in 1971 sy eenbedrywe Die god (wat ook apart deur Dalro gepubliseer is) en Duet vir drie stemme. Die god se hoofkarakter is die Romeinse keiser Caligula, bekend om sy wreedheid en waansin. Caligula is op soek na ’n god, maar kry net skoenlappers. Duet vir drie stemme het ’n Hy (behep met ’n dwerg wat hy vroeër die dag gesien het) en Sy as karakters. Sy is slegs behep met uitgaan en Hy en Sy praat en leef bymekaar verby. In Die teken van Leo kry ’n jong prokureur  wat nuut by ’n firma begin, sommer dadelik ’n tikster. P.J. du Toit neem sy eenbedryf Korrespondent in die versamelbundel Drie… twee… een op en die eenbedryf Tussenspel in die versamelbundel Fasette.

Verskeie van sy ander dramas word ook in versamelbundels opgeneem. Hoof van sy huis verskyn in Tydskrif vir Letterkunde van Maart 1958 in word dan opgeneem in Die rooi duiwel se as onder redaksie van F.W. Strydom. Hierin kom die seun Pieter in opstand teen sy onsimpatieke, dominerende vader Vermeulen, met dokter Pienaar wat ’n bemiddelingsrol rol speel. Simson van die Hebreërs verskyn aanvanklik in Tydskrif vir Letterkunde van September 1960 en word dan ook in Die rooi duiwel se as opgeneem. Hierin behaal die Bybelse Simson ’n persoonlike oorwinning voordat hy sy sel verlaat, op pad na sy laaste groot oorwinning oor die Filistyne. Gerhard J. Beukes neem Vriend van die keiser op in Vyf nuwe eenbedrywe. Hierdie eenbedryf speel af sowat ’n jaar na Jesus se kruisiging. Die swakkeling Pilatus, wat graag sy fout van ’n jaar gelede sou wou herstel, ly hier sy laaste vernederende neerlaag. Die eenbedryf Dit was aand en dit was môre word deur Dalro gepubliseer en hierdie drama word ook verfilm. Pierre Verwey is ’n boer op Koppieskraal en hy is verlief op die musiekonderwyseres Maggie Aucamp. Op haar beurt is sy steeds verlief op Gerrit van Wyk, aan wie sy verloof was. Hy het egter die dorp verlaat om hom as geneesheer te kwalifiseer en sy hoor nou etlike jare reeds niks meer van hom nie. Maggie stem eindelik in om met Pierre te trou, maar kort voor die troue keer Gerrit terug. Die eenbedryf ’n Liedjie van verlange, die satiriese klug Die president en die rebel en die blyspele Die vrou en die ekonomie, Episode in ’n klein kafee en Die gewillige wewenaar word almal deur Dalro gepubliseer.

Radiodramas

Brits skryf meer as sestig radiodramas, waarvan talle uitgesaai word. In Ballade vir ’n gewone man besoek ’n ou man en sy vrou ná baie jare sy geboortedorp. Sy pa het sewentig jaar vantevore met sy geboorte ’n boom geplant waaronder hy ook gedoop is. Dié boom moet nou plek maak vir vooruitgang. Requiem handel oor Thomas, ’n kankerlyer, wat nie sover kan kom om sy seun te vertel hy het slegs ses maande om te leef nie. Hy deel die nuus net met sy jarelange boesemvriend, Louis. Brits verower in 2001 die derde prys in Radiosondergrense en Sanlam se radiodrama kompetisie met So onderdeur die maan en ontvang die eerste prys in dieselfde kompetisie in 2002 met Die roeping. Hy skryf meer as twintig radiovervolgverhale. In 2004 is hy ook op die kortlys vir die toekenning van die Nagtegaalprys vir nuut geskrewe dramatekste.

Film en telivisiedramas

Hy lewer oor ’n tydperk van meer as ’n halfeeu werk in alle genres van die letterkunde, uitgesonderd die film en televisiemedia. Dit sluit in die kinderoperette Rip van Winkel, geskryf saam met die komponis Walter Swanson en gepubliseer deur Dalro. Saam met Swanson skryf hy ook Drie liedere (privaat gepubliseer deur Swanson se weduwee) en die ongepubliseerde Ballade. Gedigte in Afrikaans en Engels verskyn van hom, met Epitaph wat in die bloemlesing Sincerely yours opgeneem word en Love song wat in die bloemlesing Meandering paths verskyn.

Kortverhale

Sy kortverhale word in tydskrifte soos Die Huisgenoot, Sarie, Tydskrif vir Letterkunde en Finesse opgeneem en dan publiseer hy Die getuie, ’n kortverhaalbundel. Sy kortverhaal Nols se oorwinning word opgeneem in die versamelbundel Kleinbegin in die prosa saamgestel deur Charles Malan en word vir baie jare aan skole voorgeskryf, terwyl die kortverhale Die brandwag en Die sterrekyker in die versamelbundel Vuur onder redaksie van Lindeque de Beer opgeneem word. Die kortverhaal Die konsul word in Julie 1963 vereer as die beste bydrae deur die Tydskrif vir Letterkunde. Die ligblou kano en Die inbraak is jeugverhale. ’n Vreemdeling in ons midde is ’n avontuurverhaal. Die joernalis Ben vermoed dat alles nie pluis is op die plattelandse dorpie nie en hy begin ondersoek instel, met spannende gevolge.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1961	Seun van vertroosting
1965	Die eiland
1970	Die drie weë
	’n Liedjie van verlange
	Die president en die rebel
	Die prisonier
1971	Episode in ’n klein kafee
	Die vrou en die ekonomie
1973	Bagasie sonder bestemming
1974	Die gewillige wewenaar
	Die god
1975	En dit was aand en dit was môre
1982	Rip van Winkel
1984	Die prisonier en ander eenbedrywe
	Die getuie
1985	’n Vreemdeling in ons midde
1987	Die ligblou kano
1988	Die inbraak

Bronnelys

Boeke

• Beukes, Gerhard J. (red.) Vyf nuwe eenbedrywe. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Tweede druk 1961
• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk Eerste uitgawe 1980
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Malan, Charles. Kleinbegin in die prosa. De Jager-HAUM Uitgewers Pretoria Tweede uitgawe Sewentiende druk 1994
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Strydom, F.W. (samesteller) Die Rooi Duiwel se as. Voortrekkerpers Johannesburg 1966
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe1998
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  2006

Internet

• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2002/12/09/DB/6LDN/02.html
• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Brits,_Jac_J.
• Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Jac_J._Brits
• Storiewerf: http://www.storiewerf.co.za/cvs/cv_jacjbrits.htm Geargiveer 13 September 2014 op Wayback Machine
• Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3ABrits%2C+Jacobus+Johannes.&qt=hot_author

Ongepubliseerde dokumente

• Brits, Jac J. Biografiese skets. 18 Oktober 2004 Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein