Kinderkuns

Kinderkuns is die tekeninge, skilderye of ander kunswerke wat deur kinders geskep is. Die term is in die 1890's deur Franz Cižek geskep. Die kuns van elke kind weerspieël hul vlak van selfbewustheid en die mate waarin hulle met hul omgewing geïntegreer is.

Poolse kinders straatverf.

Kuns deur 'n driejarige meisie.

Kinders gaan deur verskillende stadia voordat hul tekenvermoë begin ontwikkel. 'n Tipiese verskynsel by jong kinders is byvoorbeeld om stokmannetjies te teken: mense word geteken met groot koppe en dun strepies vir bene. In die verlede het kunsonderrig aan kinders nie voorsiening gemaak vir die geleidelike ontwikkeling nie en is daar van jong kinders verwag am meer realisties te teken. Die benadering is egter vervang deur 'n onderrigmetode wat die kreatiewe en uitdrukkingsvermoë van die kind stimuleer.

Sover vasgestel kan word, is teken 'n universele drang by kinders. Elke kind in enige samelewing sal hom deur middel van lyn en kleur uitdruk, mits die geriewe maklik beskikbaar is. Tot op tienjarige ouderdom ontwikkel alle kinders se tekenvermoë op dieselfde manier. 'n Kind in die moderne Westerse samelewing gaan gewoonlik deur dieselfde stadia en het met dieselfde probleme te doen as sy 17e-eeuse voorganger of sy nie-Westerse tydgenoot. Daar is wel 'n groot verskil tussen 'n kind met 'n natuurlike kunsaanleg en een wat geen aanleg het nie.

Die ontwikkeling van die tekenvermoë

Daar word verskillende stadia onderskei in die ontwikkeling van ʼn kind se kuns, soos die weergawe van ruimte, van mense en beweging, en die "komposisie" van die tekening. Die vermoë om 'n ruimtelike beeld weer te gee, begin reeds in die sogenaamde krabbeltydperk (tussen die eerste en die derde lewensjaar) wanneer die kind met vinnige, sirkelvormige bewegings figure begin teken. Dan volg die eerste poging om 'n lineêre of lynvormige weergawe te maak, gevolg deur 'n tyd waarin groter vorms in vlakke weergegee word.

'n Boom se stam sal dan byvoorbeeld duideliker van die takke onderskei kan word. Die kind se aanvanklike verkenning van die ruimte vind plaas uit 'n voëlperspektief: die wêreld word weergegee asof die kind dit uit die lug waarneem. Eers baie later word die ruimtelike weergawe aangevul met beeldende elemente, soos byvoorbeeld lig- en skaduwerking am die rondingsvorm van 'n boomstam weer te gee. Die kind se eerste tekeninge van 'n mens is gewoonlik niks meer as ʼn lineêre, onordelike en onvolledige beeld nie.

Daar word gewoonlik klem gelê op die gesig, wat uit ʼn groot kop met oë, 'n mond en hare bestaan. Soms is daar twee dun strepies om die bene voor te stel, maar die arms ontbreek nog heeltemal. Die figuurtjies is nog maar elementêre stokmannetjies. Die uitbeelding is baie oppervlakkig en min aandag word aan die liggaam en klere bestee. Later kom daar egter geleidelik beweging en meer detail in die tekeninge na vore. Die figuurtjies kry meer "lyf" en die bene en arms word in geboë houdings geteken.

In 'n later stadium word figure geteken wat gekoördineerde bewegings kan uitvoer. Die verhouding tussen die grootte van die voorwerpe in 'n kind se tekening is nie realisties nie, maar simbolies. Daarom sal die liggaamsdeel wat ʼn handeling uitvoer, groter geteken word in verhouding tot die res van die liggaam. Die belangrikste mens in die kind se lewe, gewoonlik hyself, word ook groter geteken as die res van die mense wat hy uitbeeld. Daarna volg die ma of pa, afhangende van watter ouer in die betrokke stadium die belangrikste in sy lewe is.

Jong kinders se tekeninge bestaan gewoonlik uit los, onsamehangende dele wat geen log lese geheel vorm nie. Die elemente van die tekening word eers later min of meer tot 'n ordelike geheel georden. Dit dui daarop dat die aanvanklike wanorde by die vyf tot agtjarige kind langsamerhand plek maak vir ʼn indeling met een of meer grondlyne nadat die onderkant van die papier voorheen as grondlyn gebruik is.

Op ongeveer ses en sewejarige ouderdom ontstaan die sogenaamde deurskynende tekeninge wat sowel die buite- as die binnekant van 'n bus of huis weergee. So word vrouefigure dikwels geteken met bene wat deur 'n rok sigbaar is, of 'n ruiter word van die kant af geteken is met albei sy bene deur die perd sigbaar. 'n Ander verskynsel wat gereeld voorkom omdat die kind se interpretasie van ruimte nog beperk is, is die neiging om 'n skoorsteen loodreg op die helling van 'n dak of huise en bome loodreg op 'n pad te teken. In die voorstelling van 'n kringspeletjie sal die figure om die middelpunt gekantel geteken word. Kinders teken ook die deel van ʼn voorwerp wat vir hulle die bekendste is.

'n Kop word byvoorbeeld van voor geteken sodat die mond en oë uitgebeeld kan word, 'n perd word van die kant geteken en 'n mes en vurk soos van bo gesien. 'n Rugbyveld word geteken soos van bo gesien, maar die speler van die kant af gesien sodat die kind hulle beweging kan aandui. Dit gebeur ook dikwels dat voorwerpe bo-op mekaar geteken word, wat die beginfase van 'n meer realistiesperspektiwiese voorstelling is. Jong kinders (tot op 10- of 12-jarige ouderdom) bereik selde indien ooit 'n vlak waar hulle 'n werklik korrekte weergawe van die ruimte kan weergee deur middel van gewone perspektiwiese middele, byvoorbeeld lynperspektief, verkleining en oorvleueling. Selfs ouer kinders vind dit moeilik om 'n korrekte perspektiwiese beeld weer te gee.

Baie kinders raak gefrustreer omdat hulle nie 'n lewensgetroue beeld kan weergee nie en kom tot die gevolgtrekking dat hulle nie kan teken nie. Vir die kind wat nog nie tot so 'n gevolgtrekking gekom het nie, is die tydperk 'n fase waarin sy spontaneïteit afneem. Die verskil tussen die werklikheid en die kind se weergawe daarvan, en die feit dat dit toeneem namate hy 'n soort selfkritiek ontwikkel, veroorsaak dat die kind geïnhibeer raak. Dit is baie belangrik dat 'n kind se kunsskeppinge nie gekritiseer moet word nie. Alvorens hy self sy werk begin kritiseer, beskou hy dit as baie mooi. Indien hy dan gekritiseer sou word, beskou hy dit as persoonlike kritiek. Indien 'n kind op die manier sy selfvertroue verloor, sal hy ophou teken of aanmekaar sy tekeninge doodkrap en oorteken.

Tekenonderrig

Realisme en akkuraatheid speel geen rol in die kuns van 'n kind nie. Die ontwikkeling van sy tekenvermoë vind saam met sy kognitiewe ontwikkeling plaas en lewer hierin 'n belangrike bydrae. Die kind teken uit sy ervaringsveld en sy kuns ontwikkel saam met sy waarnemingsvermoë. Dit is 'n proses wat geleidelik ontwikkel en nie "aangehelp" kan word nie. Dit ontwikkel saam met sy "korrekte" beeld van die samelewing en vind plaas volgens 'n vaste patroon.

Dit is waarom dit verkeerd sou wees om van 'n kind te verwag dat sy tekeninge perspektiwies korrek moet wees. Die aanvanklik "verkeerde" ruimtelike weergawe van die kind is oefeninge wat die grondslag vorm vir die verskillende stadia in sy latere ontwikkeling. Die kind kan nie aanleer hoe om perspektiwies te teken nie, altans nie op 'n vroeë ouderdom nie, maar moet hierdie vermoë self ontwikkel. Dikwels word dit egter op die kind afgedwing.

Kunsonderrig

Op skool is in die verlede gewoonlik op dieselfde grondslag as in die tradisionele kunsakademies aangebied. As gevolg hiervan is daar van kinders verwag om dieselfde opdragte as volwassenes uit te voer. Die neiging het egter gedurende die 20e eeu merkbaar verander. Die kind is "ontdek" en is beskou as 'n menslike wese met sy eie behoeftes en kenmerke. Die nuwe benadering is beïnvloed deur die idees van die Franse filosoof en pedagoog Jean Jacques Rousseau (1712- 1778), wat toe al voorgestel het dat kinders nie van ander prente moet afteken nie, maar uit die natuur self moet werk.

Rousseau was ook 'n voorstander van kunsonderrig omdat hy geglo het dat die kind hierdeur "'n goeie oog en 'n vaste hand" sou ontwikkel. Hy het dus die kognitiewe aspekte van kuns beklemtoon. Vandag word weer baie aandag gegee aan kreatiewe kuns. Dit is 'n gevoelsmatige en intuïtiewe uiting van die kind, met ander woorde ʼn beeldende gevoelsuiting.

Beeldende gevoelsuiting is egter 'n meer omvattende begrip as kreatiewe kuns. Dit is 'n sigbare vorm van persoonlike ervaring, sowel oppervlakkig as ruimtelik, met verskillende tegnieke en materiaal. Kunsonderrig vir kinders het met verloop van tyd van 'n objektiewe (die strewe na 'n natuurgetroue weergawe van die werklikheid) tot ʼn subjektiewe onderrigmetode ontwikkel. Dit is nie meer 'n voorvereiste dat iets korrek geteken moet word nie, maar dit is belangriker dat die kind plesier uit sy kuns moet put en dat dit 'n spontane weergawe van sy gevoelens moet wees.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409559 band