Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen
Die Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) is 'n vereniging van uitmuntende skolastici. Die organisasie bestaan uit nasionale wetenskaplike institute en 'n adviesliggaam vir die Nederlandse regering op die gebied van die wetenskappe. Die Akademie is geleë in die Trippenhuis in Amsterdam.
| Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen | |
|---|---|
 |
Doel en take van die Akademie
wysigDie doel van die Akademie is om die beoefening van die wetenskappe in Nederland te bevorder. Die meeste ander lande het 'n soortgelyke wetenskapsakademie, soos die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns in Suid-Afrika, die Royal Society in Engeland, die National Academy of Sciences in die Verenigde State en die Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten in Vlaandere.
Die KNAW is 'n genootskap van uitstekende wetenskaplikes en ook 'n instituutorganisasie. Die KNAW vervul drie take:
- die daarstelling van 'n genootskap van uitstekende wetenskaplikes uit alle vakgebiede;
- die bestuur van wetenskaplike navorsingsinstitute;
- die lewering van advies aan die regering oor wetenskaplike praktyk.
Lede en organisasie van die Akademie
wysigGenootskap van die KNAW
wysigDie KNAW het ongeveer 500 lede. Hulle maak deel uit van die Afdeling vir Letterkunde of die Afdeling vir Fisika. Die KNAW was van oudsher af 'n genootskap van uitnemende Nederlandse wetenskaplikes. Lede word gekies op grond van wetenskaplike prestasies van hoë gehalte. Lidmaatskap is lewenslank. Vanaf Mei 2011 sal die Akademie jaarliks 'n maksimum van 16 nuwe lede kies op grond van benoemings van binne en buite die Akademie. Die besluite van eksterne referente sal voortaan by die keuse ingesluit word.
In Nederland is lidmaatskap van die KNAW 'n groot eerbetoon. Die Akademie het gewone- en buitelandse lede.
Die KNAW het vanaf 1855 tot 2017 uit twee afdelings bestaan:
- Natuurkunde (Wiskunde en Natuurkunde, Sterrekunde, Aardrykskunde en Lewenswetenskappe en Ingenieurswetenskappe), bestaande uit ongeveer 280 gewone lede
- Letterkunde (geesteswetenskappe, regswetenskappe, gedragswetenskappe en maatskaplike wetenskappe), bestaande uit ongeveer 249 gewone lede.
Sedert 1 Januarie 2017 is die genootskap in vier domeine verdeel:
- Domein Geesteswetenskappe (GW)
- Domein vir gedrags-, maatskaplike- en regswetenskappe (GMRW)
- Domein Natuur- en Tegniese Wetenskappe (NTW)
- Domein Mediese-, medies-biologiese- en gesondheidswetenskappe (MMBG)
Die algemene vergadering van die Akademie benoem 'n raad uit sy lede en stel die reglemente vas.
Die bestuur van die KNAW
wysigDie Raad van die Akademie stel die beleid en begroting vas. Die daaglikse bestuur is in die hande van die hoofdirekteur.
Die Raad van die Akademie bestaan uit die president, twee vise-presidente (waarvan een ook algemene sekretaris is) en die vier voorsitters van die domeinbesture. Die president is voorsitter van die direksie. Hy of sy word vir 'n tydperk van drie jaar aangestel, met die opsie om weer aangestel te word vir 'n tydperk van hoogstens drie jaar, op voorwaarde dat hy of sy op die datum van heraanstelling nog nie die ouderdom van 67 bereik het nie. Hierdie posisie word sedert 1 Junie 2020 deur die klassikus Ineke Sluiter ingeneem.
De Jonge Akademie
wysigDe Jonge Akademie is in 2005 gestig. Die Jonge Akademie bestaan uit jong navorsers wat minder as tien jaar gelede hul doktorsgraad behaal het en wat hulle reeds op wetenskaplike gebied onderskei het en 'n wye belangstelling in wetenskap het. Daar word jaarliks tien nuwe lede vir De Jonge Akademie verkies. Lede tree na vyf-jaar lidmaatskap uit.
Die Akademie vir Kuns
wysigDie Akademie van Kunste het op 23 April 2014 onder minister Jet Bussemaker van die Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) begin. Die Akademie beskik tans oor 50 lede uit alle gebiede van die kunste. Die Akademie het ten doel om die stem van die kunste in die Nederlandse samelewing (ingesluit politiek) uit te druk en om die wisselwerking tussen die kunste onderling, die kunste en die maatskappy en tussen wetenskap en kuns te bevorder. [1]
Ondersoeksinstitute
wysigDie volgende ondersoeksinstitute maak deel uit van die oorkoepelende KNAW-organisasie:
- Data Archiving and Networked Services (DANS)
- Fryske Akademy
- Hubrecht Instituut voor Ontwikkelingsbiologie en Stamcelonderzoek
- Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (Huygens ING)
- Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG)
- Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV)
- Meertens Instituut
- Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO)
- NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies
- Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen
- Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI)
- Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS)
- Rathenau Instituut
- Spinoza Centre for Neuroimaging
- Westerdijk Fungal Biodiversity Institute
Publikasies
wysig'n Belangrike deel van die openbare werking en belang van die Akademie kan teruggespoor word na sy publikasies. Enkele belangrike reekse was:
- Jaarboek der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen
- Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Afdeling Natuurkunde, in vyf reekse (Eerste afd., Eerste reeks, Tweede afd., Tweede Reeks)
- Verslagen en mededelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Afdeling Natuurkunde
- Verrigtinge van die Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, in drie reekse[2] (Reeks A, Wiskundige Wetenskappe; Reeks B. Natuur- en Skeikunde/Paleontologie, geologie, fisika, chemie, antropologie.; Reeks C Biologiese en mediese wetenskappe)
- Indagationes mathematicae
- Verslagen en mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Afdeling Letterkunde
- Mededelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Afdeling Letterkunde, in drie reekse (Reeks A, Reeks B, Nieuwe Reeks)
- Verhandelingen der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Afdeling Letterkunde
Die KNAW gee verder verskeie publikasies uit, van ondersoekverslae en advies tot bundels van lesings (simposia en kongresse), gedragskodes en protokolle.[3][4]
Pryse
wysig'n Aantal prestigeryke wetenskaplike pryse word onder beheer van Akademiekommissies toegeken:
- Akademiepenning (sedert 1983)
- Akademie van Kunstenpenning (sedert 2018)[5]
- Ammodo Science Award (sedert 2015)
- Bakhuis Roozeboom Medaille (sedert 1911)
- M.W. Beijerinck Virologie Prijs (sedert 1965)
- Buys Ballotmedaille (sedert 1893)
- Certamen poeticum Hoeufftianum (1844-1978)
- De la Court-prijs (sedert 1985)
- Descartes-Huygensprijs (sedert 1995)
- Dow Energieprijs (1985-2011)
- Dr. A.H. Heinekenprijs (sedert 1963)
- Hollemanprijs (1959-2005)
- Christiaan Huygens-prijs (sedert 1998)
- Gilles Holstprijs (sedert 1963)
- Instituut GAK-KNAW-toekenning (sedert 2019)
- De Jong van Beek en Donk-prijs (1891-1991)
- KNAW Bob Pinedo Cancer Care-toekenning (sedert 2006)
- KNAW Merianprijs (2008-2014)
- KNAW Onderwijsprijs (sedert 2008)
- KNAW/NWO Eurekaprijs voor wetenschapscommunicatie (2012-2015)
- Leeuwenhoekmedaille (1877-2003, daarna deur die Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Microbiologie)
- Lorentzmedaille (sedert 1925)
- Dr. Hendrik Muller-prijs (sedert 1998)
- Nationale Postdocprijs (sedert 2017)
- Prijs Akademiehoogleraren (2011-2016)
- Winkler Prins Prijzen (1970-1982)
Geskiedenis van die Akademie
wysigKoninklijk Instituut van Wetenschappen
wysigIn die 18de eeu is verskeie verenigings gestig met die doel om die wetenskappe te bevorder. Voorbeelde van verenigings wat vandag nog bestaan is die Bataafs Genootschap voor Proefondervindelijke wijsbegeerte wat in 1761 gestig is en die Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen, wat in 1752 gestig is. Die verenigings is plaaslik georganiseer, dikwels deur provinsies. Die verenigings het kompetisies gereël en die beste verhandelings is gepubliseer. Een eenheid, die Oeconomische Tak, wat in 1777 gestig is, het ondernemers probeer aanmoedig om werk vir armes te vind en kinders opleiding te gee in die hantering van spin- en weeftoestelle deur kompetisies te organiseer. Die Oeconomische Tak was die voorganger van die huidige Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel (NMNH).
Nadat die provinsies verenig is onder die vasalstaat, die Koninkryk van Holland, was daar 'n begeerte om 'n sambreelinstituut vir wetenskappe te vorm in navolging van die Institut de France in Parys. Ingevolge 'n dekreet van 4 Mei 1808 het Koning Louis Napoleon die Koninklijk Instituut van Wetenschappen, Letterkunde en Schoone Kunsten gestig. Hierdie instituut was die voorganger van die Koninklijk Instituut van Wetenschappen, Letterkunde en Schoone Kunsten. Die Koninklijke Instituut was 'n adviesliggaam vir kulturele beleid en moes hulself “bezig houden met het volmaken der Wetenschappen en Kunsten, om derzelver vorderingen in het Rijk bij Buitenlanders bekend te doen worden, en uitvindingen of vorderingen elders gemaakt hier te lande in te voeren”. Die wiskundige en fisikus Jean Henri van Swinden het die eerste algemene voorsitter geword.
Die Koninklijke Instituut het uit vier klasse bestaan:
- Die eerste klas: die Koninklijke Maatschappij der Wetenschappen
- Die tweede klas: die Koninklijke Hollandsche Maatschappij
- Die derde klas: die Koninklijke Maatschappij Geschiedenis en Oudheden
- Die vierde klas: die Koninklijke Maatschappij der Schoone Kunsten
Na die abdikasie van Louis Napoleon, die ontbinding van die Koninkryk van Holland en inlywing in die Franse Ryk in 1810, is die instituut toegelaat om as Hollandsch Instituut voort te gaan. Aan die einde van April 1812 het die instituut ingetrek in die Trippenhuis. Ingevolge 'n keiserlike dekreet van 21 Oktober 1812 is bepaal dat die instituut as Institut d'Amsterdam onderhou sou word. Na die terugkeer van die Huis van Oranje-Nassau in 1813 het die soewereine prins op 2 Februarie 1814 besluit dat die instituut met sy aktiwiteite moes voortgaan. Aanvanklik het dit bekendgestaan as die Nederlandsch Instituut van Wetenschappen, Letterkunde en Schoone Kunsten, maar op 6 April 1816 is die instituut volgens 'n koninklike dekreet herdoop tot Koninklijk-Nederlandsche Instituut van Wetenschappen, Letteren en Schoone Kunsten
Van Instituut tot Akademie
wysigDie Minister van Binnelandse Sake, Johan Rudolph Thorbecke, self lid van die Koninklijke Instituut, het die instituut volgens 'n koninklike besluit van 26 Oktober 1851 ontbind. In die plek daarvan is 'n "Koninklijke Akademie van Wetenschappen" in 1851 opgerig. Die Akademie moes fokus op die "bevordering der Wis- en Natuurkunde in haren gehelen omvang". Die regering het meer ag geslaan op die advies van die Eerste Klasse (wiskunde en fisika) as die skone kunste. Vanweë die doelwitverandering van die Akademie kon 'n aantal voormalige lede van die Instituut nie as lede van die Akademie aangestel word nie. Onder andere is Da Costa nie aangestel nie, tot groot verontwaardiging van Guillaume Groen van Prinsterer, wat daarna ook sy aanstelling geweier het. Ook Thorbecke, wat betrokke was by die ontbinding van die Instituut, is nie as lid aangestel nie.
Na die val van eerste minister Johan Rudolph Thorbecke het die nuwe regering die doel van die Akademie in 1855 uitgebrei met die “bevordering der taal- letter- geschiedkundige en wijsgerige wetenschappen”. Vanaf daardie oomblik tot 2017 sou die Akademie uit twee departemente bestaan, gerieflikheidshalwe die departemente Letterkunde en Fisika. Die kunstenaars sou eers in 2014 terugkeer, naamlik in die Akademie van Kunsten.
Die Akademie het in 1938 sy huidige naam gekry. Die woord "Nederlandse" is by die naam van die Akademie gevoeg. Van nou af sou dit die Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen heet. In weerwil van die spelreëls is die "k" nie na 'n "c" verander nie; sodoende hou die Akademie by sy Griekse wortels.
Die nuwe Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen kon egter net 'n kort tydjie sy nuwe naam geniet. In opdrag van die Duitse besetter moes die voorsetsel "Koninklijke" onmiddellik van die naam verwyder word. Na die oorlog is die nuwe naam dadelik in ere herstel.
Met die inwerkingtreding van die Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek het die Akademie in 1993 sy huidige regsvorm aangeneem as "regspersoon met wetlike taak".
President en algemene direkteur
wysigSedert 1973 het die Akademie 'n president as voorsitter. Die presidente was [6]:
- 1973-1978: Hendrik Casimir
- 1978-1981: Sem Dresden
- 1981-1984: André Donner
- 1984-1990: David de Wied
- 1990-1996: Piet Drenth
- 1996-1999: Pieter Zandbergen
- 1999-2003: Rob Reneman
- 2003-2005: Willem Levelt
- 2005-2008: Frits van Oostrom
- 2008-2012: Robbert Dijkgraaf
- 2012-2015: Hans Clevers
- 2015-2018: José van Dijck
- 2018-2020: Wim van Saarloos
- 2020-2022: Ineke Sluiter
- 2022-hede: Marileen Dogterom
Vanaf 1960 beskik die KNAW-organisasie naas 'n voorsitter ook oor 'n algemene direkteur:
- 1960-1967: Marius Erasmus 't Hart (hy was van 1934 tot 1960 hoof van die administrasie)
- 1967-1982: Jan Thomas Aart Klarenbeek
- 1982-1989: Dirk van der Mei
- 1989-2005: Chris Moen
- 2005-2008: Emil Broesterhuizen
- 2009-2015: Hans Chang
- 2015-hede: Mieke Zaanen
Argiewe
wysigDie argief van die KNAW, en die van sy voorgangers vanaf 1808 tot 1993, word beheer deur die Noord-Hollands Archief in Haarlem.
Verwysings
wysig- ↑ Akademievankunsten.nl Akademie van Kunsten. Geraadpleegd op 15 maart 2020.
- ↑ Dwc.knaw.nl KNAW Digital Library
- ↑ Knaw.nl Publicaties Geargiveer 26 Januarie 2021 op Wayback Machine. Geraadpleeg op 20 Julie 2019.
- ↑ Worldcat.org Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen id=lccn-n79055416 Geargiveer 1 Februarie 2021 op Wayback Machine. Geraadpleeg op 20 Julie 2019.
- ↑ "Remco Campert ontvangt penning Akademie van Kunsten". akademievankunsten.nl. 11 Junie 2018. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2019.
{{cite web}}: Cite has empty unknown parameter:|deadurl=(hulp) - ↑ Knaw.nl Voormalige presidente KNAW[dooie skakel]. Sedert 1973, besoek op 18 Junie 2015.
Eksterne skakels
wysig
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal. |
