Kroonprinses van Denemarke

Die Kroonprinses van Denemarke was 'n Deense driemasfregat van die Deens-Asiatiese Kompanjie wat op 9 Junie 1752 naby Mosselbaai gestrand het, oos van die Hartenbosriviermond.

Die skip is gebou met die doel om handel te dryf met Indië deur tussen Kopenhagen, Denemarke en Tranquebar, Indië te vaar. Die skip was toegerus met 24 ysterkanonne as beskerming teen seerowers. Die skip het gesink op sy derde terugtog vanaf Indië.

Oudhede gered vanaf die Kroonprinses van Denemarke

'n Antieke porseleinkom, komende van die Kroonprinses van Denemarke‎

Daar bestaan vandag nog twee items wat volgens oorlewering aan boord van die Kroonprinses van Denemarke was toe die skip gestrand het in 1752: 'n klokhorlosie en 'n porseleinkom. Daar is 'n skeepsklok by die Nasionale museum in Kopenhagen wat afkomstig is van Kroonprinses van Denemarke.

Die klokhorlosie

'n Antieke klokhorlosie is aanland gebring deur Bertel Pedersen Randers toe die skip in 1752 by Mosselbaai gestrand het. Die klok was eers in die besit van die genealoog Molly Hanley. Bartel Pietersen was die oer-oer-oupagrootjie van Mollie se moeder, Caroline Barry (née Becker). Na Molly se dood is die klok in besit van Molly Hanley se seun, dr. MB Hanley, in Kaapstad gelaat. Een van die opmerkende eienskappe van die klok is die veelkleurige perlemoen-insetsels aan die basis van die klok.

Die porselein kom

'n Antieke porseleinkom (tans in die Diaz-museum in Mosselbaai) is ook van die skip verwyder. Die kom was alledaags in sy soort en is na sy herwinning aan Esias Meyer geskenk, en was geslagte lank in die Meyer-familie se besit. Die kom se tentoonstellingsplaat by die museum beweer egter dat die porseleinstuk eintlik van 'n ander skip afkomstig is; die Huis te Marquette, wat in 1734 in dieselfde omgewing gestrand het. Esias Meyer het ook die bemanning van dié skip gehelp deur in Kaapstad hulp te gaan soek. Molley Hanley se navorsing en gesprekke met die Meyer-familie toon egter dat die kom aan Meyer geskenk is deur Svend Finger, die kaptein van die Kroonprinses van Denemarke. Daar is in Januarie 2007 'n ondersoek ingestel om die herkoms van die kom te bevestig; maar die uitslag is steeds nie bekend nie.

Die skeepsklok van Kroonprinses van Denemarke wat in die Nasionale museum in Kopenhagen te sien is (Foto deur Palle Kvist geneem).

'n Skeepsklok

'n Skeepsklok van Kroonprinses van Denemarke kan gevind word in die Nasionale museum van Kopenhagen se klein Tranquebar-uitstalling. Die klok is gegraveer met: "Cronprincessen of Dannemarch Anno 1745"

Reise van die Kroonprinses van Denemarke

Eerste reis

1744: Die skip word ter water gelaat
Somer 1745: Die eerste berekening van die aandeel uitgifte word bereken.
15 Desember 1745: Vertrek vanaf Denemarke
09 Julie 1746: Arriveer in Tranquebar
03 Februarie 1747: Vertrek vanaf Tranquebar
27 April 1747: 'n Suidoosterwind verhoed die skip om die Kaapse hawe te bereik. Die skeepskaptein roep die skeepsraad bymekaar om te besluit of hulle moet wag vir die wind om te bedaar totdat hulle in die Kaapse hawe kan anker en of hulle moet voortvaar na St. Helena. Uit vrees dat hulle St. Helena mag misvaar in donker mis besluit hulle om te wag tot die storm bedaar. Die skip moes verskeie dae wag voordat hul die hawe kon binnevaar. Terwyl die skip in die hawe was het 'n noorderwind die skip in gevaar geplaas. Inderhaas moes die bemanning nuwe ankertoue gaan koop.
20 Mei 1747: Die skip word na 'n veilige plek verskuif, tussen twee Hollandse skepe.
23 Mei 1747: Die skip vuur nege kanonskote wat beantwoord word met sewe deur die Kasteel van die Kaap. 'n Buitengewone ekstra vyf skote is gevuur om dankbaarheid te betoon vir die hulp wat die skip ontvang het tydens hul verblyf in die hawe. Die skip vertrek uit die Kaapse hawe.
September 1747 Die skip bereik Helsingør in Denemarke.

Passasiers

Kaptein: E. Sporring
Eerste offisier: Nathanael Aars
Manskap: Jens Knie
Handelsassistent: M. Ziervogel
Chirurg: Christiaan Sievers
Die slaaf Alexander van Colombo

Tweede reis

'n Foto van die oorspronklike protokoldokument van die Kroonprinses se tweede vaart. Die skrif lees: Kaptein: Emmanuel Sporring, Aankoper en skeepsassistent: Michael Reinhart, Hoofoffisier: Casper Fenger en Kapelaan: Hance David Celius en Jens Knie as bemanningslede van Kroonprinsess (Foto geneem deur Palle Kvist; Argiewe van Kopenhagen)

07 November 1748: Vertrek uit Denemarke
18 Mei 1749: Arriveer in Tranquebar
05 November 1749: Vertrek uit Tranquebar
Mei 1750: Anker in Kopenhagen

Passasiers

Kaptein: E. Sporring
Eerste offisier: Swend Finger
Aankoper en skeepsaggent: Michael Reinhart
Kapelaan: Hance David Celius
Jens Knie

Derde reis

3 November 1750: Vertrek vanaf Denemarke
29 Mei 1751: Arriveer in Tranquebar
2 November 1751: Vertrek vanaf Tranquebar
4 Februarie 1752: Uit vrees vir seerowers aan die ooskus van Afrika word reëlings getref sodat die skip saam met 'n Engelse vloot verder vaar.
7 Mei 1752: Water sypel die romp van die skip binne na 'n erge storm langs die kus van Suider-Afrika.
10 Mei 1752: Swaar golwe breek oor die agterstewe van die skip en beskadig die stuurboord.
14 Mei 1752: Die pompe moet voortdurend werk om die water uit die skip te hou. Die see is so rof dat 'n kajuit ingee en die rys en Indiese koring wat daarin gestoor was, wegvoer is die see in.
15 Mei 1752: Die kaptein roep die skeepsraad bymekaar om te beraadslaag oor hul plan van aksie. Hulle besluit om in 'n noordelike rigting na die naaste land te vaar.
20 Mei 1752: Die bemanning gewaar die kuslyn.
23 Mei 1752: Die swak weer klaar op en die kaptein stuur 'n roeibootjie om die skip om die skade wat die skip opgedoen het van nader te beskou. Hulle vind dat die agterstewe van die skip besig is om uitmekaar te skeur. Die skeepsraad word weereens bymekaar geroep vir beraadslaging oor wat hul te doen staan.
25 Mei 1752: Die skip anker vas in 'n klein hawetjie. Verkenning word gedoen met die hoop om mense aan land te vind.
1 Junie 1752: Landdros Hoack en 'n aantal gewapende ridders kom te voorskyn om te hoor wat aan die gang is.
6 Junie 1752: Die skip vaar voort na Mosselbaai.
10 Junie 1752: Die skip bereik Mosselbaai waar dit anker gooi.

Passasiers

Kaptein: Svend Finger
Hoofoffisier: Van Deurs
Eerste offisier: Libenberg (Sterf op die terugtog)
Vierde offisier: Rolf Mathiesen
Korporaal: Christian Matsen
Bootsman: Bartel Pietersen (Pedersen) van Randers
Jongste offisier: Michael Hansen Lindegaard
Assistent: Hans Holm (Sterf oppad na Tranquebar)]
Assistent: Sóren Sparre (Opvolger van Hans Holm)
Handelsassistent: M. Ziervogel
Subassistent: Fuchs (Sterf op die terugtog)
Kok: Gerhard Wessel
Kapelaan: Hans David Hansen Celsius
Seeman: Hans Christian
Offisier: Munck
Offisier: Rotwitt
Offisier: Colendal
Konstabel: Tonners Tolsen
Jens Dolmer
Olle Mortensen
2 vakleerlinge
5 seuns
4 passasiers vanaf Tranquebar (een het as kok opgetree en een as 'n bakker aan boord van die skip)
'n Slaafseun wat deur die kaptein in Tranquebar gekoop is.
'n Portugese verstekeling wat tydens die terugtog ontdek is.
Marcus Jacob Croese (het in die Kaap agtergebly)
Johannes Thomas Roodewald van Kopenhagen (het in die Kaap agtergebly)
Jurgen Stamp van Flensburg (het in die Kaap agtergebly)
Sivert Jacobsen Wiid (het in die Kaap agtergebly)

Vrag

Sandelhout
Peper
Rys
Katoen

In Mosselbaai

16 Junie 1752: Die skip is skoongemaak en die vrag word vir die eerste keer geïnspekteer. Alhoewel daar baie kakkerlakke was, was die vrag droog. Die rys was egter in so 'n swak toestand dat dit oorboord gegooi is.
24 Junie 1752: Die skip se waterlyn word ondersoek. Die meeste skade was bokant die waterlyn maar die planke aan die onderkant van die boeg was verrot.
25 Junie 1752: Die ammunisie van die skip word na die land gebring. Verdere inspeksie toon dat die hout rondom die laste en boute geheel en al verrot is.
26 Junie 1752: Die skeepsraad besin vir twee dae of die skip herstel kan word.
27 Junie 1752: Die besluit word geneem om die skip naby genoeg aan die strand te bring sodat die vrag makliker afgelaai kon word. Ziervogel word na die Kaap gestuur om te reël vir 'n wettige ondersoek na die skip se toestand.
28 Junie 1752: Die skip word nader gebring aan die land. Die eerste vate word aan land gebring asook 30 lewende varke en materiale en seile wat gebruik kan word om aan wal 'n tent op te slaan. Die aflaaipoging word egter vertraag deur ongure weer.
1 Julie 1752 Jan Andries Hozak gee kennis in die Kaap dat die Kroonprinses gestrand het in Mosselbaai.
6 Julie 1752: Die skeepsraad vergader weer en besluit om nie vir die inspekteurs van die Kaap te wag nie maar om die skip nog nader aan die strand te bring. Hulle besluit verder om met die hulp van die boere in die omgewing 'n stoor te bou vir die skeepsvrag. Die skrynwerker het dieselfde dag nog aanland gegaan om met die boere te onderhandel sodat die stoor sonder verdere vertragings gebou kan word.
10 Julie 1752: Die eerste verpakking katoen word van die skip afgelaai.
16 Julie 1752: 431 houers katoen is herwin en geberg in 'n tydelike tent.
18 Julie 1752: Peper word in vate gelaai en aan land gebring. Alhoewel die boukontrak vir 'n stoor nie ooreengekom is nie gee die landdros toestemming dat die bouery kan begin.
23 Julie 1752: Twee inspekteurs arriveer vanaf die Kaap om die skip se toestand te ondersoek en die skade te sertifiseer. Hulle is goed betaal en vertrek met 'n slaweseun as geskenk vir die goewerneur aan die Kaap.
Augustus 1752: Die stoorhuis is voltooi en die peper in die stoorhuis geberg. Die peper is vervoer in sakke wat van seil gemaak is.
23 Augustus 1752: Aflaaiwerk word belemmer deur 'n sterk seestroom en die skip se boot en roeibootjie word beskadig. Die bemanning eis om almal aan land te gaan.
25 Augustus 1752: Die skeepsraad besluit om die skip teen die sandbank te laat loop sodat hulle die sandelhout kan aflaai asook van die skip se toerusting en alle voorraad wat nog aan boord van die skip was.

Hulle ontvang 'n berig dat hulle pos sal kan stuur via 'n Hollandse skip en 'n verslag word opgestel aan die Asiatiese Kompanjie om aansoek te doen dat 'n skip gestuur word na Mosselbaai om die herwonne vrag te kom haal.

September 1752: Die stoorhuis is te klein en die bemanning onderhandel met 'n boer, Hendrik Roy, vir materiaal om 'n bykomende strooistoor te bou.
19 September 1752: Die offisiere trek uit hul tent in die eindpunt van die stoorhuis.
26 September 1752: Tydens 'n skeepsraadsvergadering verklaar Munk en Rotwitt dat hulle binnekort wil vertrek, selfs al is dit sonder toestemming. Die kaptein sê egter dat hulle eers die sandalhout en die maste van die skip sal moet herwin voordat enige iemand kan vertrek.
2 Oktober 1752: Die skeepsraad besluit dat die meeste van die bemanningslede die terrein kan verlaat en dat die wagte wat agterbly die oorblywende hout sal probeer herwin.
3 Oktober 1752: Die eerste van die bemanning, Rotwitt en Kapelaan David Hansen Celsius, verlaat die terrein.
19 Oktober 1752: Die versendingskis word na die firma de Wet gestuur vanwaar dit na die Deense Asiatise kompanjie gestuur kon word.
26-28 Oktober 1752: altesame 60 bemanningslede word per wa teruggeneem Kaap toe, terwyl 26 mans agterbly om die vrag te bewaak. Die wat agtergebly het, het 'n salarisverhoging gekry as bemoediging.
11 Desember 1752: Die eerste Hollandse skip arriveer vanaf Batavieë, waarmee die bemanning kan terugkeer na Europa. Die plan was om die bemanning oor drie skepe te versprei.
1 Januarie 1753: Offisier Munck verlaat die Kaap saam met 12 manne aan boord van die Hercules onder die stuur van Kaptein Berns. Die Deense skip "Prinsess Wilhelmine Caroline" het betyds gearriveer om die res van die bemanning terug te neem na Denemarke.
14 Januarie 1753: Die direkteure van die Deens Asiatiese Komanjie skryf 'n brief wat aandui dat twee skepe gestuur sal word om die herwonne vrag na Denemarke terug te bring.
12 Maart 1753: Die kaptein begin sy terugtog na Mosselbaai per wa.
5 Julie 1753: Die brief van die Deens Asiatiese Kompanjie word ontvang tot groot vreugde van die oorblywende bemanningslede. Hulle reël 'n groot party waarheen ook die plaaslike mense genooi word.
13 Julie 1753: Die fregat Prins Christian arriveer in Valsbaai onder die stuur van kaptein Jorgen Martensen Gronborg.
15 Julie 1753: 'n Tweede Deense skip Rigernes Onske onder die leiding van Kaptein Johan Chr. arriveer in die Kaap.
27 Julie 1753: 'n Koerier lig die manne in Mosselbaai in oor die aankoms van Prins Christia. Kaptein Gronborg wou weet hoeveel mense nog leef en watter voorrade hy moet saambring. Hy versoek verder dat 'n offisier gestuur moet word wat hom kan help om by Mosselbaai in te vaar. Offisier Mathiesen is onmiddellik gestuur met al die inligting wat die kaptein aangevra het.
8 Augustus 1753: Die bemanning van die Kroonprinses in Mosselbaai hoor van die aankoms van die Rigernes Onske
7 September 1753: In Mosselbaai word skepe op die horison gewaar en groot vure aangesteek, maar tot hul teleurstelling was dit nie die verwagte Deense skepe nie.
19 September 1753: Die Deense skip Rigernes Onske arriveer in Mosselbaai.
1 Oktober 1753: Hulle begin om die katoenhouers op die Deense skip te laai.
6 Oktober 1753: Die eerste peper word op die Deense skip gelaai. Die Prins Cristian arriveer in Mosselbaai.
20 Oktober 1753: Die bemanning gaan aan boord van die twee skepe en die anker word gelig om na die Kaap te vaar. Bartel Pietersen en Olle Mortensen (beide was soldate in Tranquebar) besluit om agter te bly.
2 November 1753: Die Rigernes Onske arriveer in die Kaap
5 November 1753: Prins Cristian arriveer in die Kaap.
7 Desember 1753: Beide Deense skepe verlaat die Kaap na Kopenhagen en bereik 1754 Kopenhagen veilig in 1754.

Dokumente in bewaring

Die skeepsdokument van die reise van Kroonprinses van Denemarke is tans in die bewaring van die Nasionale Argiewe in Kopenhagen(Geneem deur Palle Kvist; Argiewe van Kopenhagen)

Volgens die Kaapse argief se Resolusies van die Beleidsraad van die Kaap van Goeie Hoop is op 5 Julie 1752 tweeduisend Rijksdaalders, uit die rekening van die Deens-Asiatiese kompanje, uitbetaal aan die kaptein Swend Finger.

Swend Finger het volgens die dokument op 7 November 1752 in Kaapstad opgedaag. 'n Tweede resolusie, geneem op 8 November 1752, toon dat die geld aangewend is deur Swend Finger om 'n wa te huur sodat die bemanning van die skip na Kaapstad vervoer kan word en om plaaslike kostes in Mosselbaai te dek. Die raad het met die resolusie 'n tweede betaling van tweeduisend Rijksdaalders aan die kaptein goedgekeur.

Op 19 Desember 1752 is daar weer 'n verwysing in die argiewe dat die bemanning te voet, vanuit Mosselbaai, opgedaag het om aansoek te doen vir 'n bykomende tweeduisend Rijksdaalders.

'n Hele aantal van Kroonprinses van Denemarke se oorspronklike skeepsdokumente is in bewaring by die Nasionale argiewe van Kopenhagen.

Bemanning wat in Suid-Afrika agtergebly het

Volgens die dokumente in die Kaapse argiewe het 5 persone wat op die Kroonprinses van Denemarke was toestemming gekry om in Suid-Afrika te bly.

Bartel Pietersen van Randers as Timmerman
Marcus Jacob Croese
Johannes Thomas Roodewald van Kopenhagen
Jurgen Stamp van Flensburg, as slagter
Sivert Jacobsen Wiid, as Kuiper

Alternatiewe name

Die Kroonprinses van Denemarke het verskeie alternatiewe name:

Deens: CronPrincess aft Danmark, Cronprinsesse af Danmark en Cron Princess af Dannemars.
Nederlands De kroon princesse van deenmarcken.
Engels Crown Princess of Denmark.

Bronne

Shipwrecks on the Southern Cape Coast^{[dooie skakel]}
Stamvader Bartel Pieterse - Navorsing deur Gerda Pieterse
Resolutions of the Council of Policy of Cape of Good Hope, Cape Town Archives Repository, South Africa File C. 130, pp. 359-364. Geargiveer 28 September 2007 op Wayback Machine
Resolutions of the Council of Policy of Cape of Good Hope, Cape Town Archives Repository, South Africa File Reference code: C. 130, pp. 340-342. Geargiveer 28 September 2007 op Wayback Machine
List of ships - Danish and foreign - which in the years 1620-1845 were commanded to or from Tranquebar Geargiveer 28 September 2007 op Wayback Machine
Afhandling om Thee Geargiveer 26 Junie 2006 op Wayback Machine
Bladsy van Palle Kvist
Bladsy van Niels Marthinussen^{[dooie skakel]}
Storm round the Cape. Dangerous Danish voyages. 'n Dokument ontvang van die Diazmuseum in Mosselbaai. Die dokument is 'n Engelse vertaling (wat gereël is deur M Hanley) van 'n Deense boek met dieselfde naam wat geskryf is deur die geskiedkundige G. Nørregaard.