Moeselromaans
Die term Moeselromaans verwys na die Romaanse taal wat teen die einde van die Romeinse tydperk in die provinsie Gallia Belgica (Belgica I) – die gebied van die Moesel- en Saarriviere – gepraat is. Hierdie gebied is oorwegend deur geromaniseerde Keltiese stamme bewoon (waaronder die Treverers langs die Moesel), alhoewel ook baie Laetes (Germaanse huursoldate) hulle hier gevestig het.
Ná die einde van die Romeinse heerskappy het Frankiese stamme die gebied beset. Ten spyte van die sterk Germaanse invloed het 'n aantal klein Romaanse taalgebiede tot by die 11de eeu hier bestaan.
Geskiedkundige agtergrond
wysigVoor die Volksverhuising het die Galloromeinse taalgebied byna die hele Frankryk, die Waalse suide van België, die Groothertogdom Luxemburg en die vroeëre Duitse administratiewe distrikte Trier en Koblenz (Latyns: Confluentes) beslaan. Die Romeinse provinsie Germania Inferior teen die linkeroewer van die Ryn – met die huidige Nederland en die Duitse Rynland tot by die Ahrrivier in die suide – was reeds in die antieke oudheid deur 'n groot aantal Germaanssprekende bewoners gekenmerk, terwyl Germaanse stamme in Germania Superior (vanaf Koblenz tot by Basel in die suide) minder talryk was.
Die vorming van die Romaanse taaleiland
wysigDie Franke was 'n versmelting van verskillende Germaanse stamme in die huidige België, die Nederryngebied en langs die regteroewer van die Middelryn. Ná die ondergang van die Romeinse Ryk het die Franke ook die gebiede langs die linkeroewer van die Ryn beset.
Aanvanklik het die Angele en Sakse uit hulle oorspronklike stamgebiede in Noord-Duitsland (Sleeswyk-Holstein, Nedersakse en Wesfale) en die huidige westelike Nederland langs die Noordseekus deur Vlaandere tot by die Engelse Kanaalkus tussen Calais en Boulogne getrek en hulle uiteindelik in Brittanje gevestig. As gevolg van hierdie trek is die Franke van Holland, Brabant en Vlaandere na die suide verdring. Hulle het die Ourthe en Sauer rivierop in suidoostelike rigting en tot by Metz die boloop van die Moesel rivierop getrek.
Die ou Galloromaanse gebied tussen Trier en Arlon is oor 'n wydte van sowat sestig kilometer in twee dele gesplits. Frankryk in die weste en die gebied tussen Trier en Koblenz het as Romaanse taalgebiede voortbestaan. In die laasgenoemde taaleiland het die Moeselromaanse taal uit die oorspronklike Vulgêrlatyn begin ontwikkel.
Volgens argeologiese navorsing het die Frankiese boere, wat hulle op veeteelt en die verbouing van graangewasse toegespits het, die Bitburger Land, die Luxemburgse Gutland en die gebiede van die Middel-Saar bo die Laer Saarvallei en die Moeselvallei verkies.
Die Moeselromaanse taaleiland het tot by die Middeleeue voortbestaan, soos deur tipies Galloromaanse plekname in die gebied aangedui word. Terwyl die gebiede aan die linkeroewer ná die 8ste eeu Germaanssprekend was, het die bewoners van die taaleiland langs die Moesel hulle Romaanse taal tot by die 10de en moontlik 11de eeu bewaar. Voorbeelde is Maring-Noviand, Osann-Monzel, Longuich, Riol, Hatzenport, Longkamp, Karden, Kröv of Alf. Oorblyfsels van Moeselromaans is as leenwoorde in die vaktaal van die wyn- en vrugtebou bewaar.
Met die taalhistoriese oorgang van Oudhoogduits na Middelhoogduits het die Romaanse taaleiland vir goed verdwyn, maar leenwoorde is as oorblyfsels in die Duitse taal bewaar, onder meer in die vaktaal van die wyn- en vrugtebou.
Bronne
wysig- Jungandreas, Wolfgang: Zur Geschichte des Moselromanischen. Wiesbaden 1979
- Post, Rudolf: Zur Geschichte und Erforschung des Moselromanischen. In: Rheinische Vierteljahrsblätter 2004, bl. 1-35.
- Sürtenich, Ralf: Das Moselfränkische (2002): [1] Geargiveer 8 Julie 2007 op Wayback Machine