Nuwejaarsgeskenk

'n Nuwejaarsgeskenk is die geskenk wat gegee word aan die begin van die jaar, verkieslik die 1ste Januarie. Dit is veral in Frankryk (ook in Neder-Bretagne) gebruiklik, en staan bekend as les étrennes.
Belangrik: Die strenna of Strenna di Natale in Italië word egter teen Kerstyd self gegee, so ook die estrenes in Katalonië.

Die Oudheid

Die hedendaagse les étrennes van Frankryk kan teruggevoer word na die strena van die Oudromeine. Of liewer dan die Romeinse mite. Die Romeine was 'n baie bygelowige volk. Daar word aangevoer dat die Romeine reeds vroeg die behoefte gehad het om hul godsdiens met dié van die staat te verweef (wel met 'n duidelike onderskeid van die familia/huisgesin se eie huisgode!), waardeur die deugde van die burger veredel en uitgebou kan word - met name die liefde vir die vaderland. Altare is onder andere opgerig en toegewy aan die eer, trou, ywer, en dapperheid. Veral laasgenoemde moes 'n god(in) bykry. En so ontstaan die tempel vir Strenia of Strenua, in die jare van die legendariese Romulus en Titus Tatius (hoof van die Sabyne), in 'n gewyde woud. En hierdie tempel in die woud word omring deur 'n geheimsinnige plant wat gekweek is, wat baie herinner aan die "maretak" of "mistel" wat deur die druïdes van die Galliërs gekweek is. Hierdie plant is onder andere tydens 'n towenares se besweringe geraadpleeg. En omrede die heroute hul daarmee omkrans het wanneer hul na die vyandelike kampe gegaan het, het die plant later die simbool van dapperheid verkry. Die Romeine het daarom die eerste dag van die jaar op 1 Maart, naamlik Kalendis Martiis (vernoem na Mars, die god van oorlog), waarmee die jaar in die tyd van Romulus begin het, hierdie plantjie gaan pluk. Hierdie plantjie het die Romeine dan aan hul opperhoofde gebied, en dan as 'n soort gelukbringer ook onder mekaar uitgedeel. Hierdie plant, ter hulde van die dapperes, is strena (waarskynlik na die Sabyns-Romeinse godin self) genoem, wat later in die Franse volksmond étrennes sou word.

Romulus se tyd was nie so vreedsaam soos sy opvolger Numa s'n nie. Numa het hom in dié vredestyd besig gehou om die Romeinse kalender te verbeter, deur twee maande, naamlik Januarie en Februarie by die jaarkalender te voeg. Januarie is vernoem na Janus (die tweegesig god van poorte). Maar hoe nou gemaak in 'n tyd van vrede? Die geskenke moes tog nie meer krygsugtige denkbeelde oproep nie. En in stede van die plant, word ander geskenke in sy plek gegee, naamlik vye, dadels en heuning, want die voortekens of voorbodes gaan hierdie soetheid vooraf; sodat die jaar sal loop soos stroop. Dié gebaar kry later muntwaarde: muntstukke word vir mekaar gestuur, maar slegs 'n as, 'n bronsmuntstukkie van aanvanklik so 327,45 gram, van weinig waarde. Aan die een kant pryk die gesig van Janus, aan die ander kant die stewe van die skip waarmee Saturnus in Latium sou aangekom het.

Die volk ken egter geen maat nie. Gierigheid is die wortel van allerlei kwaad (so ook pronksug), en soos 'n buikspreker gebruik Ovidius vir Janus in sy Fasti I om sy gevoelens oor die verdorwe sedes te verwoord - naamlik oor hebsug (wat uit monde van Janus reeds in die tyd van Saturnus al 'n probleem was, d.i. nog lank voor die ontstaan van Rome). Want nou was 'n bietjie heuning nie meer goed genoeg nie. Die betekenis, wat by die Tempel van Strenia begin het, het lankal sy waarde verloor. Die muntstukke het nie by koper gebly nie, maar oorgegaan na silwer, en van silwer na goud. Maar goud was immers self 'n goeie voorbode, en glad nie te versmaai nie.

Maar vriendskap is meer as goud werd - en allerhande soorte geskenke is aan mekaar gestuur by Nuwejaar. Tibullus merk byvoorbeeld op hoe die besoekers in die strate deur die stad trek, belaai met geskenke. Teenoor sy beminde, voel hy, die skone sal deur die poësie oorwin word, die gierigaards deur goud.

Keiser Augustus het weer die gawes gebruik om 'n standbeeld van 'n godheid te koop; hy glo die geld moes liewers in die openbare belang dien, en nie as spaargeld vir die keiser self nie. Tiberius het aanvanklik maar meegedoen (dit was immers tradisie), maar later teen Nuwejaar se kant saggies uit Rome verdwyn - al tou die vleiers ook agterna. Caligula maak weer sy poorte wawyd oop - elke burger kon maar sy presentjie sommer in die voorportaal van sy paleis los; die burgers het dan ook uit vrees hul geskenke stiptelik afgelewer.

Met die koms van die Christen-Keisers probeer die Kerkvaders hierdie heidense gebruik wortel en tak uitroei, maar sonder sukses. Biskoppe wat hierdie gebruik goedpraat en uit Frankryk verban word, vlug net Spanje toe, maar deur die Konsilie van Toledo word hul na die ooste verjaag, en selfs 'n derde maal terug na die weste.

Frankryk

Franse Revolusie

Op 29 November 1789 besluit die Nasionale Grondwetgewende Vergadering, wat van mening was dat die Nuwejaarsgeskenk 'n teelaarde vir korrupsie onder sy staatsamptenare is, om hierdie gebruik te verbied:

À compter du 1er décembre prochain, il ne sera permis à aucun agent de l'administration ni à aucun de ceux qui, en chef ou en sousordre, exercent quelque fonction publique, de rien recevoir à titre d'étrennes, gratifications, vin de ville, ou sous quelqu'autre dénomination que ce soit, des compagnies, administrations des provinces, villes, communautés, corporations ou particuliers, sous peine de concussion ; aucune dépense de cette nature ne pourra être allouée dans le compte desdites compagnies, administrations, villes, communautés, corporations. Met ingang die aanstaande 1ste Desember, sal geen enkele staatsamptenaar, nòg 'n meerdere nòg 'n ondergeskikte, wat 'n posisie in die staatsdiens beklee, op straf van knewelary, iets mag ontvang as Nuwejaarsgeskenk, fooitjie, stadswyn, of onder watter naam dan ook, van ondernemings, provinsiale owerhede, stede, gemeenskappe, maatskappye of privaatpersone nie; geen enkele uitgawe van hierdie aard mag op sy beurt op die rekening kom van die genoemde ondernemings, owerhede, stede, gemeenskappe of maatskappye nie.

Derde Republiek

"Livres d'étrennes" is 'n uitdrukking wat tussen die middel van die 19de eeu en tot en met die Eerste Wêreldoorlog algemeen gebruik is om na "mooi" boeke te verwys wat teen Nuwejaar se kant gedruk is; gewoonlik hardebandboeke wat ryklik geïllustreerd is. Dit was 'n belangrike mark vir uitgewers wat hul destyds hoofsaaklik op die jong publiek toegespits het, soos Mame, Hachette et Cie of Maison Quatin.

Verwysings

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Franse Wikipedia vertaal.