Parhelium

Bysonne [in Engels parhelia (enkelvoud parhelion)] is 'n natuurlike optiese fenomeen in die atmosfeer wat in die vorm van twee helder ligvlekke links en regs van die son voorkom. Dikwels kom daar meer as een voor. Bysonne behoort tot die kategorie halo ligeffekte of - verskynsels, en word waargeneem wanneer die son deur yskristalle skyn, veral ingeval van cirrus - of cirrostratuswolke (sien afdeling cirrostratuswolke). Bysonne kom dikwels by lae temperature voor, maar kan oral ter wêreld en in alle weertipes voorkom. Dit is mees opvallend tydens 'n lae sonnestand en gaan dikwels gepaard met andere halo's soos (dele van) die 22° halo, parheliese kring en circumzenitale boog.

Parhelium aan die regterkant

Halo ligeffek rondom die son by die suidpool, met onder andere 'n 22°-halo en linker by-son.

Bysonne in New Ulm, Minnesota, Verenigde State op 22 Januarie 2005.

Bysonne ontstaan deurdat sonlig gereflekteer en opgebreek word deur seshoekige plaatvormige yskristalle in die atmosfeer, waardeur dit op 'n vergelykbare wyse soos by byvoorbeeld 'n reënboog gesplits word in die kleure van die spektrum . As gevolg van die horisontale oriëntasie van die kristalle word die ligstrale die sterkste na  links en regs versprei, wat resulteer in twee ligvlekke aan beide sye van die son en op dieselfde hoogte bo die horison. In teenstelling met 'n reënboog het bysonne die voorkoms van enigsins driehoekige vlekke (soms met 'n horisontale, van die son-af-gerigte-straal - deel van die parheliese kring) of byna-vertikale stawe, en is dit deurgaans subtieler van kleur. Die rooi gedeelte van die spektrum is by bysonne altyd na die son toe gerig.

Halo's (waaronder parhelia) is gesien tydens die Slag van Mortimer se Kruis in Engeland (1461). Daar is ook in die reisverslag van Gerrit de Veer tydens 'n oorwintering op Nova Zembla 1596-1597 saam met Willem Barentsz melding gemaak van die verskynsel. De Veer het op 4 Junie 1596 daaroor geskryf.

Soortgelyk aan die parhelia is die paraselenae of bymane, wat veroorsaak word deur die lig van die maan. Hierdie verskynsel is egter meer seldsaam as bysonne, omdat die maan se bestraling veel minder fel is as die son, met as gevolg dat bymane dikwels te swak is om deur die menslike oog waargeneem te word. Deurgaans is bymane alleen rondom volmaan goed sigbaar.

Nabootsing van Bysonne

Die ontstaanswyse van Bysonne kan redelik maklik nageboots word deur 'n gelyksydige prisma aan 'n toutjie te hang, sodanig dat die drie transparante syvlakke vertikaal georiënteerd is. Die prisma moet in die sonlig hang en rondom 'n sentrale as draai. Daar sal dan op 'n nabye muur (of wit skerm) twee spektra gesien kan word, waarvan die duidelikste kleur rooi is (soos in egte bysonne). Die ander spektrale kleure word tot wit herlei, en veral blou sal onherkenbaar wees. Soos ook by egte bysonne die geval is, kan daar in die geprojekteerde spektra gesien word dat die blou gedeelte daarvan die begin (asook einde) van die Parheliese kring aandui. Die gelyksydige prisma boots 'n heksagonale (seshoekige) plaatvormige deurskynende yskristal na waarvan die voorkeurhoek horisontaal is. Die eksperiment kan dus ook uitgevoer word met behulp van 'n seskantige deurskynende stuk glas waarvan die ses hoeke elk 120° bedrae, en die syvlakke vertikaal georiënteerd is.

Kroonflits

'n Besondere verskynsel wat met bysonne verband hou is die optiese verskynsel wat in Engels as 'n Crown Flash bekend staan. In Nederlands en Afrikaans staan dit as onderskeidelik 'n Kroon flitst en Kroonflits bekend. Dit kom voor wanneer 'n byson sprongsgewys van posisie verander onder invloed van elektromagnetiese spanningsverskille wat afkomstig is van weerligontlading in 'n onweerswolk. Tydens onweer kan dit gebeur dat daar haloverskynsels sigbaar is in die hoër geleë dele (kap) van Cirruswolke boaan 'n Cumulonimbuswolk. As die waarnemer homself op die regte posisie bevind om een van die twee bysonne in 'n Cirruskap waar te neem, neem die kans toe dat hy of sy getuie sal kan wees van 'n Kroonflits. Op YouTube bestaan verskillende kort films waarin die wispelturige karakter van 'n Kroonflits waargeneem kan word, met kommentaar vanaf die verbysterde ooggetuie(s). Die verskynsel is nie onlangs eers ontdek nie, maar is reeds opgeneem in die Sourcebook Project van Wiliam R. Corliss, en word ook vermeld in sy boek Lightning, Auroras, Nocturnal Lights, and related luminous phenomena (The Sourcebook Project, 1982). 'n Kroonflits kan ook waargeneem word in gedeeltes van die Parheliese Sirkel, en ook aan die teenoorliggende kant van die son.

Offset White Arcs

Offset White Arcs is afwykende wit reënboogverskynsels, welke egter nie verwar moet word met haloverskynsels nie. Talle ooggetuieverslae van die verskynsel word vermeld in die boek Rare Halos, Mirages, Anomalous Rainbows, and related electromagnetic phenomena van William R. Corliss (The Sourcebook Project, 1984). Waarskynlik moet die oorsaak gesoek word in die gelyktydige gedrag van heldere bysonne links en regs van die eintlike son, waarby 'n reënbui aan die teenoorliggende kant van die son beskyn word deur sowel die son as deur die twee helder bysonne. Gesien die feit dat bysonne daar uitsien as horisontale spektrumbande, moet die spektrale kleure van die afwykende primêre en sekondêre reenboë enersyds tot wit herlei word (die Offset White Arcs), en andersyds uiteengetrek word (dit lewer vrywel onsigbare breë boë op).

Notas

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Parhelium.