Peperbus, Fraserburg

Die Peperbus is 'n eienaardige, seskantige gebou in Meyburghstraat, Fraserburg, in die Karoo. Saam met die ou pastorie en Afrikaanse Protestantse kerkie, vroeër die Anglikaanse kerk en ontwerp deur Sophia Gray, is dit een van net drie nasionale gedenkwaardighede of provinsiale erfenisterreine op die dorp.

Die Peperbus, einde 2013.

Ds. Carl Arnoldus Bamberger, van 1854 tot 1882 die NG gemeente Fraserburg se eerste leraar, het die Peperbus ontwerp.

Tekens van ernstige verval aan die Peperbus.

Die kloktoring langs die Peperbus. Vroeër was daar 'n groot klok in die toring van die Peperbus. Die balk waaraan dit gehang het, is vandag nog te sien. Die klok hang nou tussen twee klippilare net langs die Peperbus.

Die Peperbus is op 29 Oktober 1971 tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar. Ongelukkig is dit lank nie in stand gehou nie.

Herstelwerk begin in April 2016 aan die Peperbus.

'n Baster, Adam Jacobs, het die Peperbus in 1861 opgerig na 'n plan deur ds. Carl Arnoldus Bamberger, eerste leraar van die NG gemeente Fraserburg. D.A. Scholtz beskryf dit as 'n geboutjie wat lyk soos 'n pawiljoentjie van die Barok-tydperk van die 18de eeu met sy gekurfde lyne en geometriese ontwerp. In 'n lyntekening word die deursnit buitemate van die gebou se klipfondasie as 10 meter aangedui en die gebou self sowat 8 meter. Hoogte onbekend. Die oorspronklike bedoeling was dat dit die markhuis moes wees en die klok die opening van die mark moes aankondig. Die mark was gou iets van die verlede, maar daarna het die Peperbus diens gedoen as die magistraat se privaat kantoor, die dorp se eerste biblioteek, die stadsklerk se kantoor, kerkkantoor en studeerkamer van die hulpprediker. Munisipale stemmings is al daarin gehou en later het dit gedien as bergplek van die ACVV se hospitaalmeubels. Omstreeks 1951 was dit die skoolraadskantoor. In die sestigerjare van die 20ste eeu het die stadsraad dit aan 'n komitee afgestaan sodat dit as museum kon dien, maar tans (2015) staan dit al jare lank leeg en is daar tekens van ernstige verval. In April 2016 het lang verwagte herstelwerk begin.

Beskrywing deur D.A. Kotzé (1951)

In die NG gemeente Fraserburg se eeufeesgedenkboek van 1951 het D.A. Kotzé soos volg oor die Peperbus geskryf: “’n Beskrywing van Fraserburg sal ... nie aan sy doel beantwoord as daar nie ook ’n verslag van die mees kenmerkende eienskap van die dorp, te wete die Peperbus, gegee word nie. Want ewemin as wat ’n mens Pisa sonder sy Skewe Toring kan beskryf, of Egipte sonder sy sfinkse, of Babel sonder sy Toring, kan jy Fraserburg skei van sy Peperbus.

“Vir die verbyvlieënde buitestaander mag die gebou as sulks nie 'n indrukwekkende voorkoms hê nie, dog by die oplettende waarnemer wat belangstel in die ongewone en by die persoon wat in nouer kontak daarmee staan, wek dit dieper gedagtes wat later die geboutjie vir hom 'n geheimsinnige aantrekkingskrag laat kry. Die Peperbus is 'n seskantige steengebou, ongeveer ag-en-twintig voet hoog. Dit staan in die middel van die dorp op die markplein op 'n verbrede klipfondament. Dit het, aan die teenoorgestelde kant van die deur, een skuifraamvenster. Net bokant die groot deur sit die opvallende kajuitvenstertjie van omtrent twee-en-'n-half voet deursnee met ses ewe groot glasruite.

“Die seskantige muur gaan geleidelik oor in 'n koepel waarop 'n seskantige toring staan. Die toring het aan elke kant 'n lang smal opening of venster van sowat drie-en-'n half by een-en-'n-half voet. Dit is aan die bokant boogvormig. Bo-op die toring is 'n pylvormige windwyser. Die fondament, mure, koepel, toring en swart-en-wit windwyser vorm tesaam 'n byna onverbeterlike voorbeeld van die indrukwekkendheid en skoonheid van vorm en lyn op die ligblou matrys van die Karoo-hemel.

“In vroeër jare was daar 'n groot klok in die toring. Die balk waaraan dit gehang het, is vandag nog te sien. Die klok hang nou tussen twee klippilare net langs die Peperbus. Die plan van die Peperbus is ontwerp deur ds. Bamberger (Fraserburg se eerste NG predikant).

“Die Peperbusklok het diens gedoen as aandklok wat om nege-uur gelui is wanneer al die Kleurlinge verwag was om uit die strate te wees. Om die luiery wat gewoonlik die werk van 'n konstabel was, te vergemaklik is die klok uit die toring geneem en langs die gebou opgehang. Hierdie regulasie omtrent die Kleurlinge het lank reeds in onbruik verval, maar die klok is nog altyd saans neënuur gelui. Die klok word nog gereeld en op gesette tye gelui en die dag as die Peperbus se klok nie meer lui nie, moes daar iets radikaals met ons respek vir die instellings van ons verlede verkeerd geloop het.

“Daar was 'n klompie jare gelede sprake van die Peperbus afbreek omdat dit te veel sou kos om dit te repareer. Dit het egter so 'n hewige teëkanting van die publiek uitgelok dat die Stadsraad dit gerade geag het om nie alleen die Peperbus ongeskonde te laat nie maar dit boonop snags elektries te verlig, klaarblyklik om te voorkom dat een of ander vandaal dit beskadig. Sulke wysheid verdien die nodige lof. En mag die Peperbusklok se klepel nog tot diep in die eeue die suiwerste klanke afklink en vir Fraserburg, soos die gesonde lab-dab van 'n man se hart vir hom, 'n lang toekoms vol skone vooruitsigte voorspel.”

Bronne

• (af) Kotzé, D.A. 1951. Die Gemeente Fraserburg. 'n Eeufees-gedenkboek (1851–1951). Fraserburg: NG Kerkraad.
• (af) Olivier, ds. P.L.. 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.

Eksterne skakels

• (af) 'n Album op Facebook oor die Peperbus. URL besoek op 11 November 2015.