Skildklier

Die skildklier is 'n orgaan in die nek en vou om die lugpyp. Hierdie klier het te make met die regulering van metabolisme deur middel van verskeie hormone wat deur die klier afgeskei word. Die skildklier is nie die adamsappel nie, die adamsappel is die tiroïedkraakbeen.

1. Die skildklier;
2. Die byskildklier.

'n Jodium tekort lei tot die vergroting van die skildklier, 'n toestand wat as kropsiekte (Eng. Goitre) bekend staan.

Die skildklier (glandula thyreoidea) of tiroïed is die grootste endokriene (hormoonproduserende) orgaan van die liggaam. Dit is in die nek geleë, voor die strottehoof (larinks) en die lugpyp. Die belangrikste werking van die skildklierhormoon is die stimulering van die metabolisme. Vir die normale groei van die skildklier, sowel as vir die vorming van die skildklierhormoon, is jodium onmisbaar.

Algemeen en bou

Die skildklier word reeds in die eerste weke van embrionale ontwikkeling gevorm. Aan die basis van die tong ontstaan 'n uitstulping wat na onder, tot voor die larinks, uitgroei. Op hierdie plek groei die skildklierweefsel na links en regs, waardeur 'n linkerskildklierlob (lobus sinister) en 'n regterskildklierlob (lobus dexter) ontstaan. Die lobbe is in die middel met mekaar verbind deur 'n smal gedeelte (die ismus).

Op die tongbasis bly 'n klein blindeindigende uitstulping oor (foramen caecum), wat die plek aandui waar die skildklier ontstaan het. Die tussenstuk tussen die tong en die skildklier (ductus thyreoglossus) verdwyn meestal heeltemal. Soms loop 'n ongepaarde lob vanaf die ismus na bo tot teenaan die tongbeen (lobus pyramidalis). Die ontwikkeling van die skildklier is voltooi wanneer die embrio omtrent vyf tot ses weke oud is. Daarna neem dit slegs in grootte toe (20 tot 40 g by ʼn volwassene).

Die skildklier lê baie oppervlakkig, net voor die larinks (strottehoof) en die boonste deel van die trageë en sywaarts tot teenaan die slukderm. Die normale skildklier is maklik voelbaar, veral tydens die slukproses, omdat die skildklier dan saam met die larinks op en af beweeg. 'n Vergrote skildklier (struma) is duidelik voelbaar en dikwels ook goed sigbaar. Soms ontstaan slukklagtes omdat die slukderm beklem raak. Aan die agterkant van die skildklier lê die byskildkliere (ook endokriene kliere) of paratiroïede, meestal twee links en twee regs.

Hulle is dikwels in verbinding met die skildklierweefsel, wat probleme oplewer tydens 'n skildklieroperasie, met ʼn gevolglike tekort aan byskildklierhormoon (hipoparatiroïdisme). ʼn Ander gevaar van so 'n operasie is die beskadiging van die senuwee wat die stembande bedien (nervi reccurentes). Die skildklier is opgebou uit blasies (follikels) van 0,1 tot 1 mm in deursnee, waartussen bindweefsel en bloedvaatjies voorkom. Die follikels is gevul met 'n slymerige massa, die kolloïed, en is uitgevoer met 'n laag epiteelselle (dekselle).

In die kolloïed word die tiroglobulien ('n proteïengebonde skildklierhormoon) geberg. Wanneer skildklierhormoon nodig is, word die hormoon en proteïene met behulp van ensieme ontbind en die hormoon kan dan in die bloed afgeskei word. In die bloed word die hormoon opnuut aan proteïene verbind en op hierdie manier vervoer. Om sy werking te kan uitvoer, moet die hormoon weer van sy vervoerproteïene ontkoppel word. Die tiroïedstimulerende hormoon (TSH) afkomstig van die hipofise (in die brein) bevorder die produksie van die skildklierhormoon en die afskeiding daarvan in die bloedstelsel.

Sodra die hormoon in die bloed 'n bepaalde waarde bereik, word die afskeiding van TSH gerem. Die epiteelselle het tydens hoe aktiwiteit 'n verlengde vorm en is meer afgeplat by verminderde werking. Hulle beskik oor 'n groter vermoë as ander liggaamselle om jodium te kan opneem. Jodium is nodig vir die normale ontwikkeling. van die skildklier (by 'n jodiumgebrek ontstaan struma) en vir die produksie van skildklierhormoon. Dit bestaan grotendeels uit tetrajodotironien (meestal tiroksien genoem) en in mindere mate uit trijodotironien.

Daar is ook 'n ander hormoon wat in die skildklier gevorm word, naamlik kalsitonien. Dit word in die parafollikulêre selle (hierdie selle lê buite die follikels) of die C-selle vervaardig en verhoog onder andere die kalsiumgehalte van die bloed. Om 'n indruk van die skildklierfunksie te kry, kan die basale metabolisme (BM) bepaal word. Laasgenoemde geskied wanneer die pasiënt met 'n leë maag in ʼn volkome rustoestand verkeer en die suurstofverbruik en die koolsuurgasafgif gemeet word.

Suurstof is nodig vir die verbranding van voedingstowwe in die selle en koolsuurgas kom as 'n afvalproduk vry. Die BM is gewoonlik verhoog tydens 'n oormatige werking van die skildklier (hipertiroïdisme) en verlaag by 'n geringe werking (hipotireose). 'n Ander metode waarvolgens die skildklierfunksie gemeet kan word, is die bepaling van die hoeveelheid proteïengebonde jodium (PBI) in die bloed. Ten slotte bestaan die moontlikheid om met radioaktiewe jodium (I-131) te bepaal hoeveel jodium in elke deel van die skildklier opgeneem word.

Skildklieraandoeninge

Aandoeninge van die skildklier kom oor die algemeen meer by vroue as by mans voor en gaan gewoonlik altyd gepaard met 'n verandering in die hormoonproduksie van die orgaan. Dit kan verhoog (hipertiroïdisme) of verlaag wees (hipotireose). Met kropgeswel of struma word aangedui dat die skildklier vergroot is, hetsy diffuus (dit wil sê in die geheel) of nodulêr (dit wil sê net op 'n paar plekke). Die term se niks oor die oorsaak van die vergroting of oor die funksie van die skiIdklier nie.

As die klierfunksie normaal is, word van 'n nie-toksiese struma gepraat. Van wee die oppervlakkige ligging van die skildklier in die nek is 'n struma meestal maklik voelbaar en meestal sigbaar. Soms kan so ʼn struma tot agter die borsbeen uitbrei (retrosternale struma). Deurdat dit na agter uitgroei, kan dit op die lugpyp druk, waartydens benoudheid ontstaan, en dit kan ook op die slukderm druk, wat sluk bemoe

Hierdie klagtes dui op 'n dwingende rede vir 'n operasie. Skildklierontsteking (tiroïditis) kan veroorsaak word deur bakterieë of virusse en is dan dikwels ʼn komplikasie van 'n infeksiesiekte soos tifoïed (maagkoors), longontsteking of griep. Hierdie akute tiroïditis is seldsaam; dit begin skielik met koors, malaise (algemene gevoel van ongesteldheid) en pyn in die nek, veral tydens sluk. Ontsteking van die tiroïed wat van 'n nie-infektiewe aard is, is siektes soos: Hasjimoto se siekte (struma lymphomatosa).

Quervain se tiroïditis (reusesel-tiroïditis) en die struma van Riedel. Hasjimoto se siekte, die algemeenste van hierdie tipes siektes, veroorsaak weinig klagte. Die skildklier is matig vergroot en voel spons- of rubberagtig. By die meeste pasiënte ontstaan 'n hipotireose. In die bloed is teenliggame teen die pasiënt se eie skildklier, sodat die siekte as ʼn outoïmmuunsiekte (hier reageer die liggaam tensy eie weefsel asof dit liggaamsvreemd is) beskou word. Klagtes van pasiënte ontstaan as gevolg van die drukking van die struma op die omgewing.

By die seldsame struma van Riedel vertoon die skildklier meestal 'n lokale, harde, nie-pynlike vergroting wat met die omgewing vergroei is. Veel pynliker is Quervain se tiroïdit is, wat skielik kan ontstaan en net so vinnig kan verdwyn. Basedow se siekte is 'n outoimmuunsiekte en gaan met hipertiroïdisme en uitpeuloë (eksoftalmos) gepaard. Die aandoening word veroorsaak deur die langwerkende tiroïedstimuleerder (LATS), 'n anti-liggaam teen die eie skildklierweefsel. 'n Gewas van die skildklier kan ʼn skild klierkarsinoom of 'n skildklieradenoom wees. Die kwaadaardige (maligne) skildklierkarsinoom veroorsaak slegs ongeveer 0,5 % van alle sterfgevalle as gevolg van kanker.

'n Gewas is meestal in die vorm van 'n knobbel aanwesig en kan daarom redelik maklik opgespoor word. Op 'n flikkergram wat gemaak word na die toediening van radioaktiewe jodium, kan die gewas duidelik tussen die ander gesonde skildklierweefsel opgemerk word. Die behandeling is meestal operatief. 'n Ander moontlike behandeling is die toediening van 'n groot dosis radioaktiewe jodium, wat in die normale skildklierweefsel en in die metastases (uitsaaiings) ophoop en sodoende die karsinoom van binne af bestraal.

Na verwydering van die skildklier moet skildklierhormoon in die vorm van tablette toegedien word. Die goedaardige (benigne) adenoom produseer meestal wel 'n hormoon, soms 'n verhoogde hoeveelheid (dan bekend as ʼn toksiese adenoom). Knobbels in die skildklier kan ook veroorsaak word deur siste. 'n Seldsame aangebore afwyking is die afwesigheid van 'n skildklier (aplasie). Tydens skildklieraandoenings is dit dikwels nie nodig om 'n definitiewe diagnose te maak nie, maar slegs om die simptome deur die geneesheer te laat versag.

Simptome van 'n ooraktiewe skildklier

Hart klop vinniger, bloeddruk styg, sweet oormatig van baie warm kry, bewerig, moeg en groot eetlus maar verloor tog gewig. Starende oë is goeie kenmerk.

Simptome van 'n onderaktiewe skildklier

Moegheid, depressie, spierpyne, hardlywigheid, gewig aansit, koud voel, erge menstruasie, droë, harde hare, dik en droë vel, geswelde ooglede, diep stem, stadige hartklop, verlies aan gehoor, dik tong, vroegtydige grys hare, min belangstelling in intimiteit.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409664, volume 25, bl. 182 - 184