Komeet: Verskil tussen weergawes

Die buitenste oppervlak van komeetkerns het ’n baie lae [[albedo]] en hulle is van die swaks weerkaatsende voorwerpe in die Sonnestelsel. Die Giotto-ruimtetuig het bevind dat Halley se Komeet net 4% van die lig weerkaats wat daarop val;<ref name="dark">{{cite journal |doi=10.1126/science.275.5308.1900 |title=The Activity and Size of the Nucleus of Comet Hale-Bopp (C/1995 O1) |year=1997 |last1=Weaver |first1=H. A. |journal=Science |volume=275 |issue=5308 |pages=1900–4 |pmid=9072959 |last2=Feldman |first2=PD |last3=a'Hearn |first3=MF |last4=Arpigny |first4=C |last5=Brandt |first5=JC |last6=Festou |first6=MC |last7=Haken |first7=M |last8=McPhate |first8=JB |last9=Stern |first9=SA |last10=Tozzi |first10=GP|bibcode = 1997Sci...275.1900W }}</ref> en Deep Space 1 het ontdek dat Borrelly se Komeet net 3% van die lig weerkaats;<ref name="dark" /> in vergelyking daarmee weerkaats [[teer]] 7% van die lig wat daarop val. Dié swak weerkaatsing stel komete in staat om die hitte te absorbeer wat hulle nodig het om gasse vry te stel.<ref>{{cite book |url=http://books.google.co.uk/books?id=PRqVqQKao9QC&pg=PA91#v=onepage&q&f=false |page=91 |title=Habitability and Cosmic Catastrophes |isbn=9783540769453 |author1=Hanslmeier |first1=Arnold |year=2008}}</ref>

Komeetkerns met ’n radius van net 30&nbsp;km is al waargeneem,<ref>{{cite journal |doi=10.1023/A:1021545031431 |year=2000 |last1=Fernández |first1=Yanga R. |journal=Earth, Moon, and Planets |volume=89 |pages=3|bibcode = 2000EM&P...89....3F }}</ref> maar dit is moeilik om hul presiese grootte te meet.<ref>{{cite web |url=http://www2.ess.ucla.edu/~jewitt/nucleus.html |title=The Cometary Nucleus |publisher=Department of Earth and Space Sciences, UCLA |date=April 2003 |accessdate=31 Julie 2013}}</ref> Die deursnee van P/2007 R5 se kern is moontlik net 100-200 meter.<ref name=soho>{{cite web |title=SOHO's new catch: its first officially periodic comet |publisher=European Space Agency |url=http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/SOHO_s_new_catch_its_first_officially_periodic_comet |accessdate=16 Augustus 2013}}</ref> Omdat geen kleiner komete al ontdek is nie ondanks instrumente wat al hoe sensitiewer word, laatglo sommige kenners glo daar is bitter min komete wat kleiner as 100 meter breed is.<ref>{{harvnb|Sagan|Druyan|1997|p=137}}</ref> Daar word geraam dat die bekende komete het ’n gemiddelde digtheid het van 0,6 [[Gram|g]]/cm³.<ref name=Britt2006>{{cite journal |bibcode=2006LPI....37.2214B |title=Small Body Density and Porosity: New Data, New Insights |last1=Britt |first1=D. T. |last2=Consolmagno |first2=G. J. |last3=Merline |first3=W. J. |volume=37 |year=2006 |pages=2214 |journal=37th Annual Lunar and Planetary Science Conference |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2006/pdf/2214.pdf }}</ref> Vanweë hul lae massa word komeetkerns nie deur hul swaartekrag [[Hidrostatiese ewewig|in ’n ronde bol gedruk]] nie en daarom het hulle onreëlmatige vorms.<ref>{{cite web |url=http://history.nasa.gov/SP-467/ch7.htm |title=The Geology of Small Bodies |publisher=NASA |accessdate=15 August 2013}}</ref>

Die koma bestaan gewoonlik uit H<supsub>2</supsub>O en stof, met water wat sowat 90% uitmaak van die vlugtige stowwe wat van die kern af uitstroom wanneer die komeet binne 3 tot 4&nbsp;AE van die Son af is.<ref name=Combi2004>{{cite journal |bibcode=2004come.book..523C |url=http://www.lpi.usra.edu/books/CometsII/7023.pdf |title=Gas dynamics and kinetics in the cometary coma: Theory and observations |last1=Combi |first1=Micheal R. |last2=Harris |first2=Walter M. |last3=Smyth |first3=William H. |year=2004 |pages=523 |journal=Comets II}}</ref> Die watermolekules word vernietig hoofsaaklik deur fotodissosiasie en in ’n mindere mate foto-ionisasie.<ref name=Combi2004/> Groter stofdeeltjies word agtergelaat in die komeet se wentelpad terwyl die stralingsdruk kleiner deeltjies van die Son af weggedrukwegdruk in die komeet se stert in.<ref>{{cite web |url=http://migall.fastmail.fm/astronomy/solar_system/small_bodies/hale_bop/jpl/define.htm |title=Comet Definitions |publisher=Michael Gallagher |last=Morris |first=Charles S. |accessdate=31 Augustus 2013}}</ref>

Komete laat ’n stroom vaste afval agter wat te groot is om deur stralingsdruk of die sonwind verwyder te word.<ref>{{harvnb|Sagan|Druyan|1997|p=235}}</ref> As die komeet se pad dié van die Aarde om die Son kruis, sal daar waarskynlik ’n [[meteoor]]reën wees wanneer die Aarde deur die stroom afval beweeg. Die Perseïde-meteoorreën vind byvoorbeeld elke jaar tussen 9 en 13 Augustus plaas wanneer die Aarde deur die wentelbaan van Komeet Swift–TuttleSwift-Tuttle beweeg.<ref name=showers/> Halley se Komeet is die bron van die Orionide-meteoorreën in Oktober.<ref name=showers>{{cite web |title=Major Meteor Showers |publisher=Meteor Showers Online |url=http://meteorshowersonline.com/major_meteor_showers.html |accessdate=31 Julie 2013}}</ref>

Periodieke of kortperiodekomete is dié met ’n wentelperiode van minder as 200 jaar.<ref>{{cite web |url=http://amazing-space.stsci.edu/glossary/def.php.s=topic_comets |title=Short-Period Comet |publisher=Amazing Space |accessdate=31 Julie 2013}}</ref> Hulle wentel gewoonlik op die elliptiese vlak in dieselfde rigting as die planete.<ref>{{cite book |url=http://books.google.co.uk/books?id=Ox5hCOc9A2AC&pg=PA117#v=onepage&q&f=false |page=117 |title=Our Cosmic Origins: From the Big Bang to the Emergence of Life and Intelligence |isbn=9780521794800 |last=Delsemme |first=Armand H. |year=2001}}</ref> Hulle is gewoonlik tydens hul [[Apside|afelium]] in die buitenste wyke van die Sonnestelsel waar die buitenste vier planete ([[Jupiter (planeet)|Jupiter]] en verder) voorkom; die afelium van Halley se Komeet is byvoorbeeld net buite die wentelbaan van Neptunus. Komete waarvan die afelium naby ’n groot planeet se wentelbaan is, word sy "familie" genoem.<ref name=Wilson1909>{{cite journal |last=Wilson |first=H. C. |title=The Comet Families of Saturn, Uranus and Neptune |journal=Popular Astronomy |volume=17 |pages=629–633 |year=1909 |bibcode=1909PA.....17..629W}}</ref> Sulke families ontstaan vermoedelik wanneer die planeet ’n voorheen langperiodekomeet in ’n korter wentelbaan trek.<ref>{{cite web |url=http://www.uwgb.edu/dutchs/PLANETS/Comets.HTM |title=Comets |first=Steven |last=Dutch |publisher=Natural and Applied Sciences, University of Wisconsin |accessdate=31 Julie 2013}}</ref> Jupiter is die planeet wat die meeste komete beïnvloed omdat sy massa meer as dubbel dié van al die ander planete saam is.

Geen komete met ’n eksentrisiteit van veel meer as 1 is al waargeneem nie, en daar is dus geen bevestigde waarnemings van komete wat dalk hul oorsprong buite die Sonnestelsel het nie. Komeet C/1980 E1 gethet ’n wentelperiode van rofweg 7,1&nbsp;miljoen jaar gehad voor sy perihelium in 1982, maar toe hy in 1980 naby Jupiter was, het dié planeet hom laat versnel en dit het ’n eksentrisiteit van 1,057 bereik, die grootste van enige bekende hiperboliese (nie-periodieke) komeet.<ref name=C/1980E1-jpl>{{cite web |date=1986-12-02 last obs |title=JPL Small-Body Database Browser: C/1980 E1 (Bowell) |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=1980E1 |accessdate=13 Augustus 2013}}</ref>

’n Paar periodieke komete wat in vorige eeue ontdek is, is nou verlore. Hul wentelbane was nooit bekend genoeg om toekomstige verskynings te voorspel nie, of die komete het gedisintegreer. Tog word ’n "nuwe" komeet nou en dan ontdek en dan wys berekenings van sy wentelbaan dat dit ’n ou, "verlore" komeet is. ’n Voorbeeld is 11P/Tempel–Swift–LINEARTempel-Swift-LINEAR, wat in 1869 ontdek is maar nie ná 1908 weer gesien is nie weens versteurings deur Jupiter. Dit is eers in 2001 per toeval herontdek deur LINEAR herontdek.<ref name="kronk">

[[Lêer:Schwassman-Wachmann3-B-HST.gif|thumb|240px|Die disintegrasie van 73P/Schwassmann–WachmannSchwassmann-Wachmann in 1995. Dié animasie strek oor drie dae.]]

[[Lêer:Jupiter showing SL9 impact sites.jpg|thumb|240px|Bruin vlekke wys waar Shoemaker–LevyShoemaker-Levy 9 Jupiter getref het.]]

Die kern van sommige komete kan baie bros wees en komete is al waargeneem wat disintegreer of opbreek.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/2153650.stm |title=Astronomers see comet break-up |date=26 Julie 2002 |work=BBC News |last=Whitehouse |first=David}}</ref> Dit sluit in 3D/Biela in 1846, Shoemaker–LevyShoemaker-Levy&nbsp;9 in 1992<ref name=shoemaker>{{cite web |title=Comet Shoemaker-Levy Background |publisher=JPL |url=http://www2.jpl.nasa.gov/sl9/background.html |accessdate=16 Augustus 2013}}</ref> en 73P/Schwassmann–Wachmann van 1995 tot 2006.<ref name=spitzer2006>{{cite web |date=10 Mei 2006 |title=Spitzer Telescope Sees Trail of Comet Crumbs |last=Whitney |first=Clavin |url=http://www.spitzer.caltech.edu/news/239-ssc2006-13-Spitzer-Telescope-Sees-Trail-of-Comet-Crumbs |accessdate=16 Augustus 2013}}</ref> Die Griekse historikus [[Ephorus]] het berig dat ’n komeet so lank terug as die winter van 372–373&nbsp;v.C. opgebreek het.<ref name="great">{{cite web |title=Great Comets in History |first=Donald K. |last=Yeomans |publisher=JPL |url=http://ssd.jpl.nasa.gov/?great_comets |date=April 2007 |accessdate=16 Augustus 2013}}</ref> Dit kan gebeur weens termiese stres, interne gasdruk of ’n botsing.<ref name=split>{{cite journal |bibcode=2004come.book..301B |url=http://www.lpi.usra.edu/books/CometsII/7011.pdf |title=Split comets |author1=Boehnhardt |first1=H. |year=2004 |pages=301 |journal=Comets II}}</ref>

Sommige komete het ’n skouspelagtiger einde – hulle val óf in die Son<ref>{{cite web |title=SOHO analyses a kamikaze comet |url=http://sci.esa.int/soho/26188-soho-analyses-a-kamikaze-comet/ |publisher=ESA |date=23 Februarie 2001 |accessdate=30 Augustus 2013}}</ref> óf bots teen ’n planeet of ander voorwerp. Botsings tussen komete en planete of mane was in die vroeë dae van die Sonnestelsel algemeen: van die kraters op die [[maan]] is waarskynlik deur komete veroorsaak. ’n Onlangse botsing was dié van Komeet Shoemaker–LevyShoemaker-Levy&nbsp;9 in Julie 1994 teen Jupiter nadat dit aanvanklik opgebreek het.<ref>{{cite web |url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/comet.html |title=Comet Shoemaker–Levy 9 Collision with Jupiter |accessdate=30 Augustus 2013 |publisher=National Space Science Data Center}}</ref>

In die vroeë 20ste eeu het dit algemene gebruik geword om komete na hul ontdekkers te noem. ’n Komeet kan na tot drie onafhanklike ontdekkers genoem word. In onlangse jare is talle komete ontdek deur instrumente wat deur groot spanne sterrekundiges gehanteer word, en in dié geval word die komete na die instrument genoem. Komeet IRAS–Araki–AlcockIRAS-Araki-Alcock is onafhanklik ontdek deur die IRAS-satelliet en die amateur-sterrekundiges Genichi Araki en George Alcock. In die verlede is ’n nommer by die naam gevoeg as ’n paar komete deur dieselfde individue, groepe of spanne ontdek is (maar net vir periodieke komete); dus Komeet Shoemaker–LevyShoemaker-Levy 1-9. Vandag is dit onprakties vanweë die groot aantal komete wat sekere instrumente ontdek en geen poging word aangewend om elke komeet ’n unieke naam te gee nie. Komete se sistematiese name word eerder gebruik om verwarring te voorkom.

Tot 1994 het komete eers ’n voorlopige naam gekry wat bestaan het uit die jaar waarin dit ontdek is, gevolg deur ’n kleinletter om die volgorde van sy ontdekking in daardie jaar aan te dui. Komeet 1969i (Bennett) was byvoorbeeld die 9de komeet wat in 1969 ontdek is. Nadat die komeet deur sy [[Apside|perihelium]] beweeg het en sy wentelbaan bepaal is, het dit ’n permanente naam gekry volgens die jaar van sy [[Apside|perihelium]], gevolg deur ’n Romeinse getal om aan te dui in watter volgorde hy daardie jaar deur sy perihelium beweeg het. Komeet 1969i het byvoorbeeld Komeet 1970 II geword (dit was die tweede komeet wat in 1970 deur sy perihelium beweeg het).<ref name="arnett">

’n Toename in die ontdekking van komete het dié metode onprakties gemaak, en in 1994 het die [[Internasionale Astronomiese Unie]] ’n nuwe metode van naamgewing aanvaar. Komete word nou genoem na die jaar van hul ontdekking, gevolg deur ’n letter wat dui op die halfmaand van die ontdekking en ’n nommer wat dui op die volgorde van die ontdekking (’n soortgelyke stelsel word vir asteroïdes gebruik). Die vierde komeet wat in die tweede helfte van Februarie 2006 ontdek is, sal byvoorbeeld die naam 2006&nbsp;D4 kry. Voorvoegsels word ook bygevoeg om die aard van die planeetkomeet aan te dui:

Halley se Komeet, wat die eerste komeet is wat as periodiek geïdentifiseer is, het die sistematiese naam 1P/1682 Q1. Komete wat eers name as ’n kleinplaneet gekry het, hou dié naam en dit lei tot ’n paar vreemde name soos P/2004 EW₃₈ (Catalina–LINEARCatalina-LINEAR).

Daar is net vyf voorwerpe in die Sonnestelsel wat name as beide komete en asteroïdes het: 2060 Chiron (95P/Chiron), 4015 Wilson–HarringtonWilson-Harrington (107P/Wilson–HarringtonWilson-Harrington), 7968 Elst–PizarroElst-Pizarro (133P/Elst–PizarroElst-Pizarro), 60558 Echeclus (174P/Echeclus) en 118401 LINEAR (176P/LINEAR).

Uit vroeë bronne, soos [[China|Chinese]] orakelbene, is dit bekend dat die mens millenniums lank al komeeetverskyningskomeetverskynings waarneem.<ref>{{cite web |url=http://www.lib.cam.ac.uk/mulu/oracle.html |title=Chinese Oracle Bones |publisher=Cambridge University Library |accessdate=14 Augustus 2013}}</ref> Tot die 16de eeu is komete beskou as slegte tekens van die dood van konings of adellikes, of van rampe wat kom of selfs aanvalle deur hemelse wesens op aardbewoners.<ref>{{cite web |last=Ridpath |first=Ian |title=Comet lore |url=http://www.ianridpath.com/halley/halley1.htm |work=A brief history of Halley's Comet |date=8 Julie 2008 |accessdate=14 Augustus 2013}}</ref><ref>{{harvnb|Sagan|Druyan|1997|p=14}}</ref>

In die eerste boek van sy ''Meteorologie'' het [[Aristoteles]] komete beskryf as ’n verskynsel van die Aarde se boonste [[atmosfeer]], waar warm, droë dampe saamsmeltvergader en van tyd tot tyd in vlamme uitbars.<ref>{{harvnb|Sagan|Druyan|1997|pp=24-25}}</ref>

[[Isaac Newton]] het in sy ''Principia Mathematica'' van 1687 bewys ’n voorwerp wat onder die invloed van sy [[omgekeerde kwadratewet]] van [[universele swaartekrag]] beweeg, moet ’n wentelbaan volg met die vorm van een van die [[keëlsnit]]te, en hy het gedemonstreer hoe om ’n komeet se pad deur die lug te laat pas in ’n paraboliese wentelbaan te laat pas deur die komeet van 1680 as voorbeeld te gebruik.<ref>{{cite book |last=Newton |first=Isaac |authorlink=Isaac Newton |chapter=Lib. 3, Prop. 41 |title=Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica |publisher=Royal Society of London |year=1687 |isbn=0-521-07647-1}}</ref>

In 1705 het [[Edmond Halley]] (1656–1742) Newton se metode toegepas op 23 komeetverskynings tussen 1337 en 1698. Hy het gemerk drie van hulle, die komete van 1531, 1607 en 1682, het baie eenderse wentelbaanelemente, en hy was verder in staat om die effense verskille in hul wentelbane te verduidelik aan die handehand van die swaartekraginvloed van Jupiter en Saturnus. Oortuig daarvan dat dit drie verskynings van dieselfde komeet was, het hy voorspel dat dit weer in 1758-'59 sy verskyning sou maak.<ref name="Halley">{{cite journal |doi=10.1098/rstl.1704.0064 |title=Astronomiae Cometicae Synopsis, Autore Edmundo Halleio apud Oxonienses. Geometriae Professore Saviliano, & Reg. Soc. S |year=1704 |last1=Halleio |first1=E. |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London |volume=24 |issue=289–304 |pages=1882}}</ref> Toe sy voorspelling waar word, is die komeet na hom genoem. Dit sal weer in 2061 te sien wees.

Toekomstige ruimtesendings sal die mens ’n beter begrip gee van waaruit komete bestaan. Die Europese Rosetta-tuig is tans op pad na Komeet Churyumov–GerasimenkoChuryumov-Gerasimenko; in 2014 sal dit om die komeet wentel en ’n klein landingstuig op sy oppervlak plaas.{{-}}

| Giacobini–ZinnerGiacobini-Zinner || 1900 || ICE || 1985 || style="text-align:right;"| 7 800 || Verbyvlug

| Grigg–SkjellerupGrigg-Skjellerup || 1902 || Giotto || 1992 || style="text-align:right;"| 200 || Verbyvlug

| Churyumov–GerasimenkoChuryumov-Gerasimenko || 1969 || Rosetta || 2014 || style="text-align:right;"| ? || Wentelbaan en landingstuig beplan

| caption3 =Komeet 29P/Schwassmann–WachmannSchwassmann-Wachmann, in die middel van die foto.

Sowat een keer in ’n dekade word ’n komeet so helder dat dit maklik van die Aarde af gesien kan word. Sulke komete word "groot komete" genoem.<ref name="great"/> Lank gelede het helder komete die mens dikwels met histerie en paniek gevul en hulle is as slegte tekens beskou. Meer onlangs, tydens die verskyning van Halley se Komeet in 1910, het die Aarde deur die komeet se stert beweeg en ’n koerantberig het die vrees laat ontstaan dat giftige [[siaangas]] in die stert miljoene mense kan vergiftig.<ref>{{cite web |last=Ridpath |first=Ian |title=Awaiting the Comet |work=A brief history of Halley's Comet |url=http://www.ianridpath.com/halley/halley11.htm |date=3 Julie 2008 |accessdate=15 Augustus 2013}}</ref> Die verskyning van Komeet Hale–BoppHale-Bopp het in 1997 gelei tot die massaselfmoord van die sekte [[Heaven's Gate]].<ref>{{cite news |first=B. Drummond |last=Ayres Jr |title=Families Learning of 39 Cultists Who Died Willingly |url=http://www.nytimes.com/1997/03/29/us/families-learning-of-39-cultists-who-died-willingly.html |work=New York Times |date=29 Maart 1997 |accessdate=20 Augustus 2013}}</ref>

In die laat 20ste eeu was daar ’n lang tyd waarin geen groot komete verskyn het nie, maar dit is gevolg deur twee kort ná mekaar – Hyakutake in 1996 en Hale–BoppHale-Bopp, wwatwat sy maksimum helderheid in 1997 bereik het nadat dit twee jaar vroeër ontdek is. Die eerste groot komeet van die 21ste eeu was C/2006 P1 (McNaught), wat in Januarie 2007 met die blote oog gesien kon word. Dit was die helderste komeet in meer as 40 jaar.<ref>{{cite web |url=http://hubblesite.org/hubble_discoveries/comet_ison/blogs/great-moments-in-comet-history-comet-mcnaught |title=Great Moments in Comet History: Comet McNaught |publisher=Hubblesite |accessdate=15 Augustus 2013}}</ref>

Sonskeerders is komete wat met syhul [[Apside|perihelium]] baie na aan die Son verbyskeer, soms op ’n afstand van ’n paar duisend kilometer. Hoewel klein planete heeltemal kan verdamp in sulke omstandighede, kan ’n groter komeet dit vele kere oorleef. Die sterk getykrag wat dit ondervind, lei egter dikwels daartoe dat dit opbreek.

’n Paar van die duisende bekende komete is heel ongewoon. Encke se Komeet wentel van buite die [[asteroïdegordel]] tot net binne die wentelbaan van [[Mercurius (planeet)|Mercurius]], terwyl Komeet 29P/Schwassmann–WachmannSchwassmann-Wachmann tans in ’n byna sirkelvormige wentelbaan beweeg tussen die wentelbane van Jupiter en Saturnus.<ref>

}}</ref> Net so is Komeet Shoemaker–LevyShoemaker-Levy&nbsp;2 oorspronklik as ’n asteroïde, 1990&nbsp;UL₃, geïdentifiseer.<ref>

Sommige komete breek op tydens hul perihelium, soos die groot komete West en Ikeya–SekiIkeya-Seki. Biela se Komeet was ’n goeie voorbeeld toe dit in 1846 middeldeur gebreek het. Die twee komete wat daaruit ontstaan het, is in 1852 apart gesien, maar nooit weer nie. In die plek daarvan het ’n skouspelagtige [[meteoor]]reën in 1872 en 1885 plaasgevind toe die komete weer sigbaar moes gewees het.

Nog ’n merkwaardige verskynsel was Shoemaker–LevyShoemaker-Levy&nbsp;9. Dit is in 1992 deur Jupiter aangetrek toe dit naby die planeet verbybeweeg het en het in honderde stukke gebreek. Dit is in 1993 ontdek terwyl dit in ’n wentelbaan om Jupiter was.<ref>{{cite web