Komeet: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Paar goed |
Paar goed |
||
Lyn 135:
[[Lêer:Schwassman-Wachmann3-B-HST.gif|thumb|240px|Die disintegrasie van 73P/Schwassmann-Wachmann in 1995. Dié animasie strek oor drie dae.]]
[[Lêer:Jupiter showing SL9 impact sites.jpg|thumb|240px|Bruin vlekke wys waar Shoemaker-Levy 9 Jupiter getref het.]]
As ’n komeet vinnig genoeg beweeg, kan dit die Sonnestelsel verlaat. Tot op datum is die enigste komete waarmee dit gebeur het, dié wat deur die steurende uitwerking van ander voorwerpe soos Jupiter beïnvloed is.<ref>{{cite journal |bibcode=1991JBAA..101..119H |title=On hyperbolic comets |author1=Hughes |first1=D. W. |volume=101 |year=1991 |pages=119 |journal=Journal of the British Astronomical Association}}</ref>
Jupiterfamilie-komete het ’n aktiewe leeftyd van sowat 10 000 jaar of ~1 000 omwentelings, terwyl langperiodekomete gouer verdoof. Net 10% van die langperiodekomete oorleef meer as 50 omwentelings en net 1% meer as 2 000 omwentelings.<ref name="dormant"/> Eindelik verdamp al die vlugtige materiale in ’n komeet se kern en dit word ’n klein, donker stuk rots wat soos ’n [[asteroïde]] kan lyk.<ref>{{cite web |last=Lyzenga |first=Greg |title=If comets melt, why do they seem to last for long periods of time |url=http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=if-comets-melt-why-do-the |work=Scientific American |date=16 November 1998 |accessdate=13 Augustus 2013}}</ref> Sommige asteroïdes in elliptiese wentelbane is nou geïdentifiseer as verdoofde komete.<ref>{{cite journal |bibcode=2002aste.conf..669W |url=http://www.boulder.swri.edu/~hal/PDF/asteroids3.pdf |title=Evolution of Comets into Asteroids |last1=Bottke Jr |first1=William F. |last2=Levison |first2=Harold F. |year=2002 |pages=669 |journal=Asteroids III}}</ref>
Die kern van sommige komete kan baie bros wees en
Die komete 42P/Neujmin en 53P/Van Biesbroeck lyk soos dele wat van een komeet oorgebly het. Albei het in Januarie 1850 redelik naby aan Jupiter gekom, en hul wentelbane was voor 1850 byna identies.<ref name="DPS35">{{cite journal |bibcode=2003DPS....35.4705P |title=Are Comets 42P/Neujmin 3 and 53P/Van Biesbroeck Parts of one Comet? |last1=Pittichova |first1=Jand |last2=Meech |first2=Karen J. |last3=Valsecchi |first3=Giovanni B. |last4=Pittich |first4=Eduard M. |volume=35 |year=2003 |pages=1011 |journal=American Astronomical Society}}</ref>
Lyn 156:
Nadat [[Edmund Halley]] bewys het die komete van 1531, 1607 en 1682 is dieselfde voorwerp en sy terugkeer in 1759 korrek voorspel het, het dit bekend geword as Halley se Komeet.<ref>{{cite web |last=Ridpath |first=Ian |authorlink=Ian Ridpath |title=Halley and his Comet |url=http://www.ianridpath.com/halley/halley4.htm |work=A brief history of Halley's Comet |date=3 Julie 2008 |accessdate=14 Augustus 2013}}</ref> Net so is die tweede en die derde periodieke komeet wat ontdek is, Encke se Komeet<ref name="KronkEncke">{{cite web |last=Kronk |first=Gary W. |title=2P/Encke |url=http://cometography.com/pcomets/002p.html |work=Gary W. Kronk's Cometography |accessdate=14 Augustus 2013}}</ref> en Biela se Komeet,<ref name="KronkBiela">{{cite web |last=Kronk |first=Gary W. |title=3D/Biela|url=http://cometography.com/pcomets/003d.html |work=Gary W. Kronk's Cometography |accessdate=14 Augustus 2013}}</ref> genoem na die sterrekundiges wat hul wentelbane korrek bereken het eerder as die oorspronklike ontdekkers. Later is periodieke komete genoem na hul ontdekkers, maar komete wat net een keer verskyn het, is steeds genoem na die jaar van hul verskyning.
In die vroeë 20ste eeu het dit algemene gebruik geword om komete na hul ontdekkers te noem. ’n Komeet kan na tot drie onafhanklike ontdekkers genoem word. In onlangse jare is talle komete ontdek deur instrumente wat deur groot spanne sterrekundiges gehanteer word, en in dié geval word die komete na die instrument genoem. Komeet IRAS-Araki-Alcock is onafhanklik ontdek deur die Infrarooi Satelliet (IRAS) en die amateur-sterrekundiges Genichi Araki en George Alcock. In die verlede is ’n nommer by die naam gevoeg as ’n paar komete deur dieselfde
Tot 1994 het komete eers ’n voorlopige naam gekry wat bestaan het uit die jaar waarin dit ontdek is, gevolg deur ’n kleinletter om die volgorde van sy ontdekking in daardie jaar aan te dui. Komeet 1969i (Bennett) was byvoorbeeld die 9de komeet wat in 1969 ontdek is. Nadat die komeet sy [[Apside|perihelium]] bereik het en sy wentelbaan bepaal is, het dit ’n permanente naam gekry volgens die jaar van sy perihelium, gevolg deur ’n Romeinse getal om aan te dui in watter volgorde hy daardie jaar sy perihelium bereik het. Komeet 1969i het byvoorbeeld Komeet 1970 II geword (dit was die tweede komeet wat in 1970 sy perihelium bereik het).<ref name="arnett">
Lyn 182:
===Vroeë studies===
[[Lêer:Tapestry of bayeux10.jpg|thumb|240px|upright=0.95|Halley se Komeet het in 1066 verskyn by die Slag van Hastings (Bayeux0yapisserie).]]
Uit vroeë bronne, soos [[China|Chinese]] orakelbene, is dit bekend dat die mens millenniums lank al komeetverskynings waarneem.<ref>{{cite web |url=http://www.lib.cam.ac.uk/mulu/oracle.html |title=Chinese Oracle Bones |publisher=Cambridge University Library |accessdate=14 Augustus 2013}}</ref> Tot die 16de eeu is komete beskou as
Toe Halley se Komeet in 1066 verskyn, het [[Willem I van Engeland|Willem, die Hertog van Normandië]], dit as ’n teken beskou om [[Engeland]] binne te val. Terselfdertyd het [[Harold Godwinson|koning Harold II]] dit as ’n voorbode beskou dat sy bewind tot ’n val sou kom. Met die [[Slag van Hastings]] het Willem Harold verslaan en Willem I van Engeland geword.
In die eerste boek van sy ''Meteorologie'' het [[Aristoteles]] komete beskryf as ’n verskynsel van die Aarde se boonste [[atmosfeer]], waar warm, droë dampe vergader en van tyd tot tyd in vlamme uitbars.<ref>{{harvnb|Sagan|Druyan|1997|pp=24-25}}</ref> In die 16de eeu het [[Tycho Brahe]] gedemonstreer dat komete van buite die Aarde se atmosfeer kom deur die [[parallaks]] van die Groot Komeet van 1577 te bestudeer uit waarnemings wat deur verskeie mense gedoen is. Met sy berekenings het hy gemeen die komeet moes minstens vier keer so ver as die [[maan]] wees.<ref name="ESO part I">{{cite web |title=A Brief History of Comets I (until 1950) |url=http://www.eso.org/public/events/astro-evt/hale-bopp/comet-history-1.html |publisher=European Southern Observatory |accessdate=14 Augustus 2013}}</ref><ref>{{harvnb|Sagan|Druyan|1997|p=37}}</ref>
===Wentelbaanstudies===
[[Lêer:Newton Comet1680.jpg|thumb|300px|Die wentelbaan van die komeet van 1680 pas in ’n parabool, soos gedemonstreer in Isaac Newton se ''Principia Mathematica''.]]
[[Isaac Newton]] het in sy ''Principia Mathematica'' van 1687 bewys ’n voorwerp wat onder die invloed van sy [[swaartekragwet]] beweeg, moet ’n wentelbaan volg met die vorm van een van die [[keëlsnit]]te, en hy het gedemonstreer hoe om ’n komeet se pad deur die lug in ’n paraboliese wentelbaan (
In 1705 het [[Edmond Halley]] (1656–1742) Newton se metode toegepas op 23 komeetverskynings tussen 1337 en 1698. Hy het gemerk drie van hulle, die komete van 1531, 1607 en 1682, het baie eenderse wentelbaanelemente, en hy was verder in staat om die effense verskille in hul wentelbane te verduidelik aan die hand van die swaartekraginvloed van Jupiter en Saturnus. Oortuig daarvan dat dit drie verskynings van dieselfde komeet was, het hy voorspel dat dit weer in 1758-'59 sy verskyning sou maak.<ref name="Halley">{{cite journal |doi=10.1098/rstl.1704.0064 |title=Astronomiae Cometicae Synopsis, Autore Edmundo Halleio apud Oxonienses. Geometriae Professore Saviliano, & Reg. Soc. S |year=1704 |last1=Halleio |first1=E. |journal=Philosophical Transactions of the Royal Society of London |volume=24 |issue=289–304 |pages=1882}}</ref> Toe sy voorspelling waar word, is die komeet na hom genoem. Dit sal weer in 2061 te sien wees.
Line 201 ⟶ 199:
In die 18de eeu het sommige wetenskaplikes reeds reg voorspel waaruit komete bestaan. In 1755 het [[Immanuel Kant]] voorspel dat komete bestaan uit die een of ander vlugtige stof, waarvan die verdamping verantwoordelik is vir hul helderheid naby hul perihelium.<ref>{{harvnb|Sagan|Druyan|1997|p=85}}</ref> In 1835 het die Duitse wiskundige [[Friedrich Bessel]] strome damp tydens die verskyning van Halley se komeet waargeneem en in die volgende jaar het hy voorgestel dat die krag van die verdampende materiaal groot genoeg is om die komeet se wentelbaan aansienlik te verander. Hy het gemeen die nie-gravitasionele bewegings van Encke se Komeet is die gevolg daarvan.<ref>{{harvnb|Sagan|Druyan|1997|p=126}}</ref>
In 1950 het [[Fred Whipple]] voorgestel dat komete
===Onlangs bevindings===
[[Lêer:Comet borrelly.jpg|thumb|240px|Komeet Borrelly het strome materiaal, maar geen ys op sy oppervlak nie.]]
Daar word steeds gedebatteer oor hoeveel ys in ’n komeet is. In 2001 het [[Nasa]] se Deep Space 1-span hoëresolusiefoto's van die oppervlak van Komeet Borrelly geneem. Hulle het aangekondig dat Borrelly ’n droë oppervlak het met duidelike strome materiaal. Die feit dat komete water- en ander ys bevat, het dr. Laurence Soderblom van die VS Geologiese Opname tot die gevolgtrekking laat kom dat die ys onder die kors weggesteek is "omdat die oppervlak deur die Son se hitte uitgedroog is of miskien omdat die baie donker, roetagtige materiaal op die oppervlak enige tekens van oppervlak-ys bedek".<ref>{{cite web |title=NASA Spacecraft Finds Comet Has Hot, Dry Surface |url=http://www.jpl.nasa.gov/releases/2002/release_2002_80.html |publisher=JPL |date=5 April 2002 |accessdate=22 Augustus 2013}}</ref>
In Julie 2005 het die Deep Impact-ondersoektuig ’n krater in Komeet Tempel 1 geblaas om sy binnekant te bestudeer. Dit het gelyk of die meeste van die komeet se ys onder die oppervlak lê en dat dit die strome verdampende water in die koma voed.<ref>{{cite web |title=NASA's 'Deep Impact' Team Reports First Evidence of Cometary Ice |url=http://www.brown.edu/Administration/News_Bureau/2005-06/05-072.html |publisher=Brown University |date=2 Februarie 2006 |accessdate=22 Augustus 2013}}</ref> Die tuig is hernoem tot EPOXI en het op 4 November verby Komeet Hartley 2 gevlieg.
| |||