|
'''Grimm se Wet''' (ook bekend as die Eerste Germaanse Klankverskuiwing) is 'n uitsluitlik [[Germaanse tale|Germaanse]] klankwet waarby die [[Proto-Indo-Europees|Proto-Indo-Europese]] [[plofklank|plosiewe]] 'n verandering ondergaan het. [[Jakob Grimm]], die Duitse [[filoloog]] en [[sprokie]]soptekenaar het dit in [[1822]] ontdek.
Grimm se Wet kan as volg saamgevat word:
#Proto-Indo-Europese stemhebbende [[aspiraat|geaspireerde]] [[plofklank|plosiewe]] verloor hulle aspirasie en verander in slegs stemhebbende plosiewe.
DieVir meesmeer beeldendeinligting voorbeelde vanomtrent hierdie klankwet wordsien by hier[[Eerste toegepas:Germaanse klankverskuiwing]].
{| class="wikitable"
! Fase
! Verandering
! Germaanse (verskuifde) voorbeelde
! Nie-Germaanse (onverskuifde) kognate
|-
| rowspan=4| 1
! *p→f
| Engels: ''foot,'' Afrikaans, Nederlands: ''voet,'' Duits: ''Fuß,'' Goties: ''fōtus,'' Yslands: ''fótur,'' Deens: ''fod,'' Norweegs, Sweeds: ''fot''
| Antieke Grieks: ''πούς (pūs),'' Latyn: ''pēs,'' Sanskrit: ''pāda'' Litaus: ''pėda''
|-
! *t→þ
| Engels: ''third,'' Oudhoogduits: ''thritto,'' Goties: ''þridja,'' Yslands: ''þriðji''
| Antiek Grieks: ''τρίτος (tritos),'' Latyn: ''tertius'', Gaelies ''treas'', Sanskrit: ''tri'', Litaus: ''trys''
|-
! *k→h
| Engels: ''hound,'' Afrikaans, Nederlands: ''hond,'' Duits: ''Hund,'' Goties: ''hunds,'' Yslands, Faroërs: ''hundur,'' Deens, Noorweegs, Sweeds: ''hund''
| Antiek Grieks: ''κύων (kýōn),'' Latyn: ''canis'', Gaelies ''cú''
|-
! *{{Unicode|kʷ}}→hw
| Engels: ''what,'' Goties: ''{{Unicode|ƕa}} ("hwa"),'' Afrikaans, Nederlands: ''wat,'' Yslands ''hvað,'' Deens ''hvad''
| Latyn: ''quod'', Gaelies ''ciod'', Sanskrit ''ka-, kiṃ''
|-
| rowspan=4| 2
! *b→p
|Engels: ''peg''
|Latyn: ''baculum''
|-
! *d→t
| Engels: ''ten,'' Afrikaans, Nederlands: ''tien,'' Goties: ''taíhun,'' Yslands: ''tíu,'' Deens, Noorweegs: ''ti,'' Sweeds: ''tio''
| Latyn: ''decem'', Gaelies ''deich'', Litaus: ''dešim'', Sanskrit: ''daśan''
|-
! *g→k
| Engels: ''cold,'' Afrikaans, Nederlands: ''koud,'' Duits: ''kalt,'' Yslands: ''kaldur,'' Deens: ''kold,'' Sweeds: ''kall''
| Latyn: ''gelū''
|-
! *{{Unicode|gʷ}}→kw
| Engels: ''quick,'' Goties: ''qius,'' Yslands: ''kvikur,'' Sweeds: ''kvick''
| Latyn: ''vivus'' 'lewendig', Grieks: ''βίος (bios)'' 'lewe', Gaelies ''beò'' 'lewend', Litaus: ''gyvas'', ''guvus''
|-
| rowspan=4| 3
! *{{Unicode|bʰ}}→b
| Engels: ''brother,'' Afrikaans, Nederlands: ''broeder,'' Duits: ''Bruder,'' oties: ''broþar,'' Yslands: ''bróðir,'' Deens, Sweeds: ''broder''
| Antiek Grieks: ''φρατήρ (phrātēr),'' Sanskrit: ''(bhrātā)'' Litaus: ''brolis'' Oudkerkslawies ''bratru''
|-
! *{{Unicode|dʰ}}→d
| Engels: ''door,'' Fries: ''doar,'' Afrikaans, Nederlands: ''deur,'' Goties: ''daúr,'' Yslands: ''dyr,'' Deens, Noorweegs: ''dør,'' Sweeds: ''dörr''
| Antiek Grieks: ''θύρα (thýra)'', Sanskrit: ''dwār'', Litaus: ''durys''
|-
! *{{Unicode|gʰ}}→g
| Engels: ''goose,'' Fries: ''goes,'' Afrikaans, Nederlands: ''gans,'' Duits: ''Gans,'' Yslands: ''gæs,'' Faroërs: ''gás,'' Deens, Noorweegs, Sweeds: ''gås''
| Antiek Grieks: ''χήν (khēn)''
|-
! *{{Unicode|gʷʰ}}→gw
| Engels: ''wife,'' Proto-Germaans: ''wiban'' (van ou ''gwiban''), Oudsaksies, Oudfries: ''wif,'' Oudnoors: ''vif,'' Deens, Sweeds: ''viv,'' Nederlands: ''wijf,'' Oudhoogduits: ''wib,'' Duits: ''Weib''
| [[Tochaars]] B: ''kwípe,'' [[Tochaars]] A: ''kip''
|}
*'''Let wel:''' Sommige taalkundiges twyfel aan die oorsprong van die woord "wife". Die gangbare wortel daarvan is [[Proto-Indo-Europees]] *ghwíbh-.
Hierdie klankwet is opvallend reëlmatig. Elke fase bevat een enkele verandering wat gelykelik van toepassing is op die [[labiaal|labiale]] (= 'liprondinge') {{{Unicode|p, b, bʰ, f}}) en hulle gelykwaardige [[dentaal|dentale]] ({{Unicode|t, d, dʰ, þ}}), [[velaar|velare]] ({{Unicode|k, g, gʰ, h}}) en geronde [[velaar|velare]] ({{Unicode|kʷ, gʷ, gʷʰ, hw}}). Die eerste fase het die taal se foneemregister sonder stemlose plosiewe gelaat, die tweede fase het die gapings opgevul maar het 'n nuwe een geskep, en dit het so voortgegaan totdat die kettingverskuiwing sy rondte gedoen het.
|
