Tsoenami: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
4y gh |
Syum90 (besprekings | bydraes) k Wysigings deur 213.125.63.242 teruggerol na laaste weergawe deur Oesjaar |
||
Lyn 9:
Die ander term (in beide [[Afrikaans]] en [[Nederlandse taal|Nederlands]]), ''"vloedgolf"'', is ook aanvaarbaar, alhoewel dit gewoonlik eerder gebruik word in verband met plaaslike vloede as gevolg van weerstoestande. Tradisioneel is daar na tsoenami's verwys as "getygolwe" ("tidal waves" in die [[Engelse taal|Engels]]), omdat hulle dieselfde eienskappe as 'n geweldige instromende [[gety]] openbaar wanneer hulle die land nader, eerder as die brekende golwe wat deur die wind se uitwerking op die [[oseaan]] gevorm word, en die term waaraan mense gewoond is. Omdat tsoenami's in werklikheid nie verband hou met die getye nie, beskou oseanograwe die term "getygolf" as misleidend, en hulle keur die gebruik daarvan af.
==Oorsake==
'n Tsoenami kan ontstaan deur enige versteuring wat 'n groot massa water verplaas in die see, soos 'n aardbewing, grondverskuiwing of meteoorinslag.
Tsoenami's kan ontstaan wanneer die seebodem skielik vervorm word en die boliggende water vertikaal verplaas word. Tektoniese aardbewings is 'n spesifieke soort aardbewing wat verband hou met die vervorming van die aardkors; wanneer hierdie aardbewings onder die see plaasvind, word die see bokant die vervormde gebied vanuit sy ewewigsposisie versteur. Golwe word gevorm wanneer die verplaaste water onder die invloed van swaartekrag weer poog om die ewewig te herwin. Wanneer groot areas van die seebodem styg of daal kan 'n tsoenami ontstaan. Groot vertikale bewegings van die aardkors kan by [[plaatgrense]] plaasvind. Plate werk op mekaar in langs hierdie grense wat "breuke" genoem word. Byvoorbeeld, rondom die grense van die Stille Oseaan gly die digter oseaniese plate onder die kontinentale plate in deur 'n proses bekend as subduksie. Subduksie-aardbewings is baie doeltreffend om tsoenami's op te wek.
Ondersese grondverskuiwings, wat dikwels groot aardbewings vergesel, sowel as die ineenstorting van vulkane se wande kan ook die boliggende waterkolom versteur wanneer sediment en rotse teen die hellings afgly en oor die seebodem versprei. Net so kan 'n geweldige ondersese vulkaniese uitbarsting ook 'n waterkolom oplig en 'n tsoenami veroorsaak.
Groot grondverskuiwings en hemelliggame wat die aarde tref veroorsaak ook tsoenami's wanneer die momentum van die puin oorgedra word aan die watermassa waarin dit val. Oor die algemeen is tsoenami's wat so veroorsaak word (teenoor die tsoenami's wat in die [[Stille Oseaan]] deur aardbewings veroorsaak word) van korte duur, en het hulle min invloed op kuslyne ver daarvandaan. Indien die grondverskuiwing of hemelliggaam groot genoeg is mag dit wel 'n [[megatsoenami]] veroorsaak: 'n tsoenami wat honderde meter hoog is en gewoonlik veroorsaak word deur 'n ineenstortende eiland, asteroïede-impak of groot blokke ys wat in 'n groot waterliggaam val.
==Eienskappe==
| |||