Efese: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Uitgebrei, nog besig |
Uitgebrei, nog besig |
||
Lyn 73:
Efese was eeue lank vir argeoloë ’n raaisel omdat geen vasgestelde ligging van die stad vir die argaïese tydperk bekend is nie. Verskeie terreine word voorgestel vir die beweging van ’n nedersetting tussen die Brons- en die Romeinse tydperk, maar die toeslyking van die natuurlike hawens en die beweging van die Kayster-rivier het meegebring dat die ligging nooit dieselfde gebly het nie.
===Klassieke tydperk===
Efese het aanhou vooruitgaan. Maar toe belasting bly verhoog is onder [[Kambuses]] II en [[Dareios I van Persië|Dareios]], het die Efesiërs deelgeneem aan die [[Ioniese Opstand]] teen die Persiese heerskappy in die Slag van Efese ([[498 v.C.]]), ’n voorval wat gelei het tot die [[Grieks-Persiese Oorloë]]. In [[479 v.C.]] het Ionië, [[Athene]] en [[Sparta]] die Persiese heersers uit Anatolië verdryf. In [[478 v.C.]] het die Ioniese stede die [[Deliese Bond]] met Athene en Sparta teen die Perse gesluit.
Tydens die [[Peloponnesiese oorlog]] het Efese hom eers by Athene geskaar, maar tydens ’n latere fase, die Ioniese Oorlog, by Sparta, wat ook die steun van die Perse gehad het. Die gevolg was dat die koninkryke van Anatolië weer onder Persiese bewind beland het.
Hierdie oorloë het nie die daaglikse lewe in Efese baie beïnvloed nie. Die Efesiërs was verbasend modern in hul sosiale verhoudings. Hulle het vreemdelinge toegelaat om te integreer. Opvoeding was hoog aangeskryf. Deur die aanbidding van Artemis het die stad ook ’n bastion vir vroueregte geword. Die stad het selfs vroulike kunstenaars gehad. In later tye het [[Plinius die ouere]] genoem dat hy in Efese ’n voorstelling van die godin [[Diana (mitologie)|Diana]] gesien het deur Timarata, die dogter van ’n skilder.
In 356 v.C. is die Tempel van Artemis afgebrand, volgens legendes deur ’n waansinnige met die naam Herostratus. Die inwoners het dadelik die tempel begin restoureer en ’n selfs groter en mooier een as die oorspronklike beplan.
===Hellenistiese tydperk ===
Toe [[Alexander die Grote]] die Persiese magte in 334 v.C. verslaan, is die Griekse stede van Klein-Asië bevry. Die pro-Persiese tiran Syrpax en sy gesin is met klippe doodgegooi en Alexander is warm in Efese verwelkom. Toe hy sien die Tempel van Artemis is nog nie voltooi nie, het hy voorgestel dat hy dit finansier en sy naam aan die voorkant aangebring word. Die inwoners het dit egter van die hand gewys omdat hulle gemeen het dit is nie geskik dat een god ’n tempel vir ’n ander een bou nie. Ná Alexander se dood in [[323 v.C.]] het Efese onder die heerskappy van een van sy generaals, [[Lysimachos]], gekom.
Omdat die Kaystros-rivier die hawe toegeslik het, het die gevolglike moerasse gelei tot baie sterfgevalle weens [[malaria]] en ander oorsake. Die inwoners was verplig om 2 km verder te skuif toe die koning die ou stad oorvloei deur die rioolpype te blokkeer.<ref name="Strabo">{{cite book | title=Geography (volume 1-7)| last=Strabo| date=1923-1932| pages=14.1.21| publisher=Loeb Classical Library, Harvard University Press| location=Cambridge}}</ref> Die nuwe nedersetting is na die koning se tweede vrou, Arsinoe II van Egipte, genoem. Nadat Lysimachos die nabygeleë stede [[Lebedos]] and [[Kolophon]] in 292 v.C. verwoes het, het hy hul inwoners na die nuwe stad verskuif.
Efese het in opstand gekom ná die verraderlike dood van Lysimachos se seun Agathocles en het die Siriese koning [[Seleukos I]] die geleentheid gegee om Lysimachos, sy laaste teenstander, in 281 v.C. dood te maak. Daarna is die stad weer Efese genoem.
So het Efese deel van die [[Seleukidiese Ryk]] geword. Ná die moord op koning [[Antiochos II]] en sy [[Antieke Egipte|Egiptiese]] vrou het [[farao]] [[Ptolemeus III Euergetes|Ptolemeus III]] die Seleukidiese Ryk ingeval en die kus van Klein-Asië verower. Efese het tussen [[263 v.C.|263]] en [[197 v.C.]] onder Egiptiese bewind gekom.
Toe die Seleukidiese koning [[Antiochos III]] probeer om die Griekse stede van Klein-Asië te herower, het hy met [[Romeinse Ryk|Rome]] gebots. Ná ’n reeks gevegte is hy in [[190 v.C.]] verslaan. Efese het toe onder die heerskappy van die Attalidiese koning van [[Pergamon]], [[Eumenes II]], gekom. Toe sy kleinseun [[Attalos III]] sonder manlike erfgename sterf, het hy die koninkryk aan die [[Romeinse Republiek]] nagelaat.
===Romeinse tydperk===
[[Beeld:Ephesus Theater.jpg|thumb|Efese se teater.]]
[[Beeld:Temple of Hadrian Ephesus 2.jpg|thumb|Die Tempel van Hadrianus.]]
As deel van die Romeinse Republiek het Efese dadelik die Romeinse invloed gevoel. Belasting is aansienlik verhoog en die stad se skatte is stelselmatig geplunder. In [[88 v.C.]] het Efese [[Archelaos]], ’n generaal van [[Mithradates VI van Pontos|Mithridates die Grote]], koning van [[Pontos]], verwelkom toe hy Wes-Anatolië verower. Dit het gelei tot die [[Asiatiese Vespers]], die slagting van 80 000 Romeinse burgers van Klein-Asië, of enigiemand wat met ’n [[Latyn]]se aksent gepraat het. Baie van hulle het in Efese gewoon. Maar toe die Efesiërs sien hoe sleg Zenobios, ’n generaal van Mithridates, die mense van [[Chios]] behandel, het hulle geweier dat sy leër die stad binnekom. Zenobios is wel ingenooi om Philopoimen (die vader van Monima, die gunstelingvrou van Mithridates) te besoek. Omdat die inwoners niks goeds van hom verwag het nie, het hulle hom in die tronk gegooi en vermoor. Mithridates het wraak geneem en swaar strawwe uitgedeel. Die Griekse stede het egter hul vryheid en verskeie aansienlike regte gekry.
Efese het vir ’n kort rukkie selfregerend geword. Toe Mithridates deur die Romeinse kolsul [[Lucius Cornelius Sulla]] verslaan word, het Efese in [[86 v.C.]] weer onder Romeinse heerskappy gekom. Sulla het ’n groot skadeloosstelling geëis, asook belasting terugwerkend vir vyf jaar, en Asiatiese stede was dus vir ’n lang tyd kwaai in die skuld.<ref name="Mithridatic War">{{cite web|url=http://www.livius.org/ap-ark/appian/appian_mithridatic_10.html|title=History of Rome: The Mithridatic Wars §§46-50|accessdate=2007-10-02|author=Appian of Alexandria (c.95-c.165)}}</ref>
Toe [[Augustus]] in 27 v.C. keiser word, het hy Efese in plaas van [[Pergamon]] die hoofstad gemaak van die provinsie [[Asië (Romeinse provinsie)|Asië]], wat die westelike Klein-Asië beslaan het. Efese het weer floreer. Dit het die setel van die goewerneur en ’n groot metropolis en handelsentrum geword. Dit was naas Rome die belangrikste en grootste stad.<ref>Strabo. Geography (volume 1-7) 14.1.24. Cambridge: Loeb Classical Library, Harvard University Press</ref> In die jaar [[100]] n.C. het Efese na skatting tussen 400 000 en 500 000 inwoners gehad; dit was die grootste stad in Romeinse Asië. Die stad het in die 1ste en 2de eeu n.C. ’n hoogtepunt bereik.
Efese was bekend vir sy Tempel van Artemis (Diana),<ref>{{cite web|url=http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Turkey/_Periods/Greek/_Texts/LETGKB/Ephesus*.html |title=accessed September 14, 2007 |publisher=Penelope.uchicago.edu |date= |accessdate=2009-04-20}}</ref> wie se hoofaltaar daar was, die [[Celsus-biblioteek]] en sy teater met plek vir 25 000 toeskouers.<ref>{{cite book|last=Ring|first=Trudy|coauthors=Salkin, Robert|title=International Dictionary of Historic Places: Southern Europe|publisher=Fitzroy Dearborn|location=London|date=1995|page=217|chapter=Ephesus|isbn=9781884964022}}</ref> Dié opelugteater is aanvanklik vir dramas gebruik, maar in latere Romeinse tye is gladiatorgevegte ook op sy verhoog gehou. In Mei 2007 is die eerste argeologiese bewyse van ’n gladiatorbegraafplaas ontdek.<ref>{{cite news|last=Kupper |first=Monika |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/6614479.stm |title=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/6614479.stm |publisher=BBC News |date=2007-05-02 |accessdate=2009-04-20}}</ref> Terwyl onder Romeinse heerskappy, het die stad ook verskeie badkomplekse gehad. Dit het een van die gevorderdste [[akwaduk]]stelsels in die antieke wêreld gehad, met talle akwadukte van verskillende groottes wat verskillende gebiede van water voorsien het.
Die stad en tempel is in [[263]] deur die [[Gote]] verwoes. Dit was die begin van die stad se verval.
== Belangrikste geboue ==
Line 88 ⟶ 121:
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Ephesus|Efese}}▼
* [http://www.unc.edu/awmc/downloads/rve_12_1Med.jpg unc.edu], Kaart van die Romeinse Ryk teen die einde van die 2de eeu.
* [http://www.whitman.edu/theatre/theatretour/ephesus/ephesus.home.htm whitman.edu/theatre] Teaters
* [http://www.fotopedia.com/en/Ephesus fotopedia.com] Foto's.
* [[Lêer:Crystal txt.png|
[[Kategorie:Antieke terreine en ruïnes in Turkye]]
[[Kategorie:Nedersettings in Antieke Griekeland]]
| |||