Vrye wil: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Uitgebrei |
|||
Lyn 31:
Ter verduideliking van hul standpunt, wys voorstanders van die versoenbaarheid daarop dat mense se vrye wil ontken kan word in situasies soos verkragting, moord, diefstal of ’n ander vorm van dwang. In sulke gevalle ontbreek die vrye wil nie omdat die toekoms kousaal deur die verlede bepaal word nie, maar omdat die aanvaller die wil en voorkeure van die slagoffer om sy eie handelinge te bepaal, wegvat.
Moderne aanhangers van die versoenbaarheid soos Harry Frankfurt en [[Daniel Dennett]] meen vrye wil is die keuse om te doen wat beperkings jou toelaat om te doen. ’n Onderdrukte persoon is dus steeds vry omdat hierdie onderdrukking saambestaan met die persoon se eie voornemens en wense.<ref>Frankfurt, H. (1971) ''Freedom of the Will and the Concept of the Person'' in "Journal of Philosophy"</ref><ref name="DD1">Dennett, D., (1984) ''Elbow Room: The Varieties of Free Will Worth Wanting''. Bradford Books. ISBN 0-262-54042-8</ref> Veral Frankfurt pleit vir ’n weergawe van versoenbaarheid wat ''“hierarchical mesh”'' genoem word. Die idee is dat ’n mens botsende wense kan hê op ’n eerste vlak, asook ’n wens betreffende die verskillende eerstevlakwense (’n tweedevlakwens) – dit veroorsaak dat een van die wense seëvier oor die ander. Iemand se wil word dan bepaal deur die effektiewe eerstevlakwens, dus die wens waarvolgens gehandel word. Hierdie wil is vry as dit die persoon se wens was om daarvolgens op te tree en die persoon se tweedevlakwens dus doeltreffend was.
So is daar byvoorbeeld “ligsinnige verslaafdes”, “onwillige verslaafdes” en “gewillige verslaafdes”. Al drie groepe kan dieselfde wens hê om die dwelm waaraan hulle verslaaf is te neem, en ’n botsende wens om dit nie te neem nie. Die eerste groep het geen tweedevlakwens om nie die dwelm te neem nie; die tweede groep het wel ’n tweedevlakwens om nie die dwelm te neem nie en die derde groep het ’n tweedevlakwens om wel die dwelm te neem. Volgens Frankfurt moet die lede van die eerste groep beskou word as ontneem van ’n wil, en hulle is dus nie meer persone nie. Die lede van die tweede groep het ’n vrye wens om nie die dwelm te neem nie, maar word oorweldig deur hul verslawing. Die lede van die derde groep neem gewillig die dwelm waaraan hulle verslaaf is. Die teorie van Frankfurt kan uitgebrei word tot meer vlakke. Kritici daarvan meen daar is geen sekerheid dat daar geen botsings sal ontstaan nie, selfs op die hoër vlakke van wense en voorkeure.<ref>Watson, D. 1982. ''Free Will''. New York: Oxford University Press.</ref> Ander meen Frankfurt het geen behoorlike verduidelik gegee van hoe die verskillende vlakke in die hiërargie inmekaarsteek nie.<ref>Fischer, John Martin, and Mark Ravizza. 1998. Responsibility and Control: An Essay on Moral Responsibility. Cambridge: Cambridge University Press.</ref>
In sy boek ''Elbow Room'' (1984) stel Dennett ’n argument voor vir ’n versoenbaarheidsteorie van die vrye wil, en brei dit verder uit in ''Freedom Evolves'' (2003).<ref name="DD2">Dennett, D. (2003) ''Freedom Evolves''. Viking Books. ISBN 0-670-03186-0</ref> Die basiese idee is dat wanneer ’n mens God, ’n oneindig magtige demoon en ander soortgelyke moontlikhede uitsluit, is die toekoms van alle mense vaag vanweë chaos en onsekerheid. Die enigste faktor wat nie vaag is nie, is verwagtings. Die vermoë om “anders” op te tree het slegs sin wanneer ’n mens met dié verwagtings te doen het, en nie met die een of ander onbekende of onkenbare toekoms nie. Omdat individue die vermoë het om anders op te tree as wat van hulle verwag word, kan vrye wil bestaan.<ref name="DD2" /> Volgens aanhangers van die onversoenbaarheid is die probleem hiermee dat ons bloot outomaties en op voorspelbare wyse reageer op prikkels uit ons omgewing, en daarom word al ons handelinge bepaal deur eksterne kragte, of deur toeval.
===Vrydenkery===
| |||