Nigerië: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Lyn 73:
[[Lêer:Nigeria linguistical map 1979.svg|duimnael|Verspreiding van tale in Nigerië in 1979]]
Die '''Federale Republiek van Nigerië''', algemeen bekend as '''Nigerië''', is 'n federale [[republiek]] in [[Wes-Afrika]], aangrensend met [[Benin]] in die weste, [[Tsjad]] en [[Kameroen]] in die ooste, en [[Niger]] in die noorde. Sy kus lê in die suide aan die [[Golf van Guinee]] in die Atlantiese Oseaan. Die land bestaan uit 36 state en die federale hoofkwartier is in die streek van die hoofstad, [[Abuja]]. Nigerië is amptelik 'n sekulêre staat.<ref>{{Webaanhaling|url=http://www.nigeria-law.org/ConstitutionOfTheFederalRepublicOfNigeria.htm#Powers_of_Federal_Republic_of_Nigeria|
Die hedendaagse Nigerië het 'n geskiedenis van talle koninkryke en stamstate wat deur die millennia gekom en gegaan het. Die moderne staat se oorsprong kom uit die Britse koloniale bewind van die 19de eeu, en die samesmelting van die noord- en suid- Nigeriese protekotorate in 1914. Die Britte het administratiewe en wetlike strukture gevestig en die gebied onregstreeks deur kapteinskappe beheer. Nigerië het in 1960 'n formele onafhanklike federasie geword, en was daarna, vanaf 1967 tot 1970, in 'n burgeroorlog gedompel. Sedertdien het die regerings gereeld tussen demokraties verkose regerings en militêre diktature gewissel, totdat dit in 1999 'n stabiele demokrasie gekry het. Die 2011 presidensiële verkiesing word as die redelikste vry en regverdige vekiesing tot dusver gereken.<ref name="New York">{{Cite news|last=Nossiter|first=Adam|title=Nigerians Vote in Presidential Election|url=http://www.nytimes.com/2011/04/17/world/africa/17nigeria.html?pagewanted=1&_r=1&hp|accessdate=17 April 2011|newspaper=The New York Times|date=16 April 2011}}</ref>
Daar word dikwels na Nigerië as die "Reus van Afrika" verwys, oor sy groot bevolking en ekonomie.<ref name="giant">''Nigeria: Giant of Africa,'' by Peter Holmes 1987</ref> Met sowat 184 miljoen inwoners is Nigerië die digs bevolkte land in [[Afrika]] en die sewende digs bevolkte land in die wêreld- volgens die l[[Lys van lande volgens bevolking|ys van lande volgens bevolking]]. Nigerië het ook die meeste jeug in die wêreld.<ref>{{Cite book|title=The CIAWorld Fact Book 2014|date=2013|publisher=Skyhorse Publishing, Inc|isbn=978-1-62636-073-0}}</ref><ref name="Profile">{{Cite journal|last=Library of Congress – Federal Research Division|title=Country profile: Nigeria|date=July 2008|page=9|url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Nigeria.pdf|accessdate=28 December 2011}}</ref> Die land word ook as 'n multinasionale staat gereken, met sy meer as 500 etniese groepe, waarvan die drie grootste, die [[Hausa (volk)|Hausa]], [[Igbo (volk)|Igbo]], en die [[Joroeba (volk)|Joroeba]] is. Die etniese groepe praat 500 verskillende tale, en word met 'n wye verskeidenheid van kulture vereenselwig.<ref>{{Webaanhaling|url=http://www.pbs.org/newshour/updates/africa-jan-june07-ethnic_04-05/|
Nigerië is sedert 2015 die wêreld se 20ste grootste (l[[Lys van lande volgens BBP (Koopkragpariteit)|ys van lande volgens BBP (koopkragpariteit)]] ekonomie. Dit het [[Suid-Afrika]] in 2014 verbygesteek om Afrika se grootste ekonomie te word.<ref>{{Webaanhaling|
Die noordooste van die land is sedert 2002 deur sektariese geweld van [[Boko Haram]], 'n Islamitiese beweging, geteister wat daarop aandring dat die sekulêre stelsel afgeskaf, en met sharia-gebruike vervang word.<ref name="AJAN">{{Webaanhaling|url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2011/12/20111224124241652788.html|
== Etimologie ==
Die naam [[Nigerië]] is afgelei van die [[Nigerrivier]] wat deur die land vloei. Die naam is blykbaar in die laat 19de eeeu verewig deur die Britse joernalis, Flora Shaw, wat later met Baron Frederick Lugard, 'n Britse koloniale administrateur, getroud is. Die woord Niger kom vermoedelik van die Toeareg woord ''egerew <u>n-iger</u>ewen, ''af wat voor die 19de eeu deur die inwoners langs die middel-dele van die Nigerrivier by Timboektoe gebly het.<ref>The Arabic name ''nahr al-anhur'' is a direct translation of the Tuareg.</ref><ref>{{Webaanhaling|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=Niger|
== Geskiedenis ==
Lyn 90:
=== Vroeë tye (500 VC – 1500) ===
Die Nok-beskawing van noord-Nigerië het tussen 500 VC en 200 NC gefloreer en lewensgrootte terracotta beeldhouwerk gemaak wat, as die eerste kunswerke in die sub-Sahara-streek, aangeteken is.<ref>Nicole Rupp, Peter Breunig & Stefanie Kahlheber, "[http://www.antiquity.ac.uk/projgall/kahlheber/ Exploring the Nok Enigma]", ''Antiquity'' 82.316, June 2008.</ref><ref>B. E. B. Fagg, "The Nok Culture in Prehistory", ''Journal of the Historical Society of Nigeria'' 1.4, December 1959.</ref>
<ref name="archaeology">{{Cite book|last=Kleiner|first=Fred S.|author2=Christin J. Mamiya|title=Gardner's Art Through the Ages: Non-Western Perspectives|publisher=[[Cengage Learning]]|edition=13, revised|year=2009|page=194|url=https://books.google.com/?id=TlVeuxIgjwQC&dq=Nok+terracotta+earliest|isbn=0-495-57367-1}}</ref><ref>{{Webaanhaling|url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/nok/hd_nok.htm|
Die konkinkryk van Nri van die [[Igbo (volk)|Igbo-volk]] is in die 10de eeu gekonsolideer en het voortgegaan om te heers totdat hulle hul soewereiniteit in 1911 aan die Britte moes afstaan. Die stad Nri word beskou as die oorsprong van die Igbo-kultuur.<ref name="Juang">{{Cite book|title=Africa and the Americas: culture, politics, and history : a multidisciplinary encyclopedia, Volume 2|first=Richard M.|last=Juang|page=597|publisher=ABC-CLIO|year=2008|isbn=1-85109-441-5|url=https://books.google.com/books?id=wFrAOqfhuGYC&pg=PA597}}</ref>
Lyn 98:
=== Middeleeue (1500–1800) ===
[[Lêer:Edo ivory mask 18472.jpg|regs|duimnael|'n Koninklike Bini-masker, een van Nigerië se bekendste artefakte uit die 16de eeu]]
Met die territoriale hoogtepunt in die laat 17de- en vroeë 18de eeu, het die Oyo- koninkryk sy invloed van wes-Nigerië na die hedendaagse [[Togo]] uitgebrei. Die Edo-koninkryk van Benin is in die suidweste van Nigerië gesetel. Benin se mag het vanaf die 15de eeu en die 19de eeu geduur. Die oorheersing het gestrek tot by die stad van Eko ('n Edo-naam wat later deur die [[Portugese Ryk]] na [[Lagos]] verander is, en het selfs wyer gestrek.<ref>{{Webaanhaling|last=Metz|first=Helen Chapin|
[[Lêer:Ancient Benin city.JPG|links|duimnael|[[Benin-stad]] gedurende die 17de eeu met die Oba van Benin en sy gevolg. Hierdie illustrasie kom uit die Europese boek, ''Description of Africa, ''wat in 1668 in Amsterdam gepubliseer is.<ref>''Description de l'Afrique'' .</ref>]]
Talle bewoners van die hedendaagse Nigerië het deur die eeue oorland met handelaars van Noord-Afrika handel gedryf. Stede in die gebied het streeksentrums in 'n breër netwerk van handelsroetes oor 'n gebied van die westelike, tot sentraal- en noord-Afrika geword. Die Spaanse en Portugese was in die 16de eeu die eerste Europeërs wat beduidende, regstreekse handel met die hedendaagse Nigerië in die hawe, wat hulle [[Lagos]] gedoop het, en in Calabar, begin het.<ref name="diverse-slavery">{{Cite book|first=April A.|last=Gordon|title=Nigeria's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook|publisher=ABC-CLIO|year=2003|pages=44–54|isbn=1-57607-682-2|url=https://books.google.com/books?id=H26pO3vwmHoC&pg=PA54|access-date=2015-03-29}}</ref> <ref name="diverse-slavery">{{Cite book|first=April A.|last=Gordon|title=Nigeria's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook|publisher=ABC-CLIO|year=2003|pages=44–54|isbn=1-57607-682-2|url=https://books.google.com/books?id=H26pO3vwmHoC&pg=PA54|access-date=2015-03-29}}</ref><ref name="slave-trade">{{Cite book|first=April A.|last=Gordon|title=Nigeria's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook|publisher=ABC-CLIO|year=2003|pages=44–54|isbn=1-57607-682-2|url=https://books.google.com/books?id=H26pO3vwmHoC&pg=PA54|access-date=2015-03-29}}</ref>
Lyn 114:
'n Teenstaatsgreep, hoofsaaklik onder aanvoering van militêre offisiere uit die noorde, het gesorg dat luit.-kol. Yakubu Gowon, staatshoof word. Spanning het opgebou tussen die suide en die noorde. Igbos in die noordelike stede is onderduk, en baie van hulle het na die oostelike streek gevlug.
In Mei 1967 verklaar die oostelike streek hul onafhankliheid onder aanvoering van luit.-kol. Emeku Ojukwa, en noem dit [[Biafra]].<ref>{{Cite news|last=Murray|first=Senan|title=Reopening Nigeria's civil war wounds|publisher=BBC News|date=30 May 2007|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/6657259.stm|accessdate=28 May 2011}}</ref> Die Nigeriese burgeroorlog begin amptelik toe die Nigeriese regeringskant (hoofsaaklik gerugsteun deur soldate van die noorde en weste) Biafra op 6 Julie 1967 by Garkem aanval. Die oorlog duur vir dertig maande en Biafra word vir 'n lang tydperk onder beleg geplaas en afgesny van enige handel of voorrade. Die oorlog eindig in Januarie 1970.<ref name="DDRS">''"Background Paper on Nigeria and Biafra, Declassified Documents reference System''.</ref> Die geraamde dodetal in die voormalige oostelike streek tydens die burgeroorlog was tussen 1 tot 3 miljoen mense wat in gevegte, siektes en hongersnood dood is.<ref>{{Webaanhaling|last=Metz|first=Helen Chapin|
Lande soos Frankryk, Egipte, die Sowjetunie, Brittanje, Israel en ander was almal baie diep, agter die skerms, by die oorlog betrokke. Brittanje en die Sowjetunie was die militêre steun vir die Nigeriese regering, terwyl Frankryk en ander lande die Biafrane gesteun het. Nigerië het Egiptiese vlieëniers in sy lugmag gebruik.<ref>{{Webaanhaling|url=http://www.litencyc.com/theliterarymagazine/biafra.php|
=== Militêre juntas (1970–1999) ===
[[Lêer:Obasanjo 1978.gif|regs|duimnael|[[Olusegun Obasanjo]] was 'n militêre president wat die land van 1976 tot 1979 regeer het.]]
Gedurende die 1970's se olie-opbloei het Nigerië lid van [[OPUL]] geword, maar ondanks die miljoene wat die land skatryk gemaak het, het die militêre regering weinig gedoen om die lewenstandaarde van die bevolking op te hef, of die land se infratruktuur te verbeter. Afgesien van die olie-industrie is daar niks ander strukture van die ekonomie vir stabiliteit ontwikkel nie. Dit was 'n ernstige bedreiging vir federalisme in die land.<ref>Watts, Michael (1987) ''State, Oil and Agriculture in Nigeria'', Institute of International Studies, University of California,
Aan die begin van 1979 het Nigerië vir 'n kort tydjie na 'n demokrasie teruggekeer toe Obasanjo sy mag na 'n burgerlike regering onder [[Shehu Shagari]] oorgedra het. Die Shagari-regering is deur die grootste deel van die Nigeriese gemeenskappe as korrup en onbeholpe beskou. [[Muhammadu Buhari]] se staatsgreep in 1984 is deur die land se inwoners verwelkom.<ref>"Nigeria, Military Faces Daunting Challenges", AP Press International, 3 March 1984.</ref> Buhari het baie veranderinge beloof, maar sy regering het nie veel beter as sy voorganger gevaar nie. Sy bewind is in 1985 deur nog 'n staatsgreep omver gewerp.<ref name="Globe">"Nigeria stays calms as leader toppled in bloodless coup", ''The Globe and Mail'', 28 August 1985.</ref>
Lyn 126:
[[Ibrahim Babangida]] het homself as president en opperbevelhebber van die weermag verklaar. Hy het 1990 as die datum vasgestel wanneer daar na 'n demokratiese regering teruggekeer sou word. Babangida se bewind is gekenmerk deur 'n vlaag van politieke bedrywighede: hy het die [[Internasionale Monetêre Fonds]] se strukturele aanpassingsplan ingestel om te help met die terugbetaling van die land se wurgende internasionale skuldlas. Hy het Nigerië by die [[Organisasie van Islamitiese Samewerking]] laat aansluit wat spanning onder geloofsgroepe in die land veroorsaak het.<ref name="AP">Holman, Michael (24 February 1986) "Nigeria, Politics; Religious Differences Intensify", ''Financial Times''</ref>
Babangida oorleef 'n mislukte staatsgreep en skuif sy belofte vir demokrasie aan na 1992. Vrye verkiesings is uiteindelik op 12 Junie 1993 gehou met 'n presidensiële oorwinning vir Moshood Kashimawo Olawale Abiola, maar Babangida verklaar die uitslae ongeldig en ontketen 'n vlaag van openbare geweld wat die land vir etlike weke afgesluit het van die buitewêreld. Hy hou uiteindelik sy woord gestand om afstand te doen van sy bewind, maar wys Ernest Shonekan aan as die tussentydse staatshoof.<ref>Bilski, Andrew, "Broken Promises", ''Maclean'', 6 September 1993</ref> Babangida se bewind word as die mees korrupte gesien, wat daarvoor verantwoordelik was dat 'n kultuur van korrupsie in Nigerë gevestig is.<ref>Diamond, Larry; Kirk-Greene, Anthony; Oyeleye Oyediran (1997) ''Transition without End: Nigerian Politics and Civil Society Under Babangida'', Vantage Publishers,
[[Sani Abacha]] onttroon vir Shonekan laat in 1993 as die tussentydse heerser en gebruik uitgebruik brutale gewelddadige metodes om burgerlike onrus te onderdruk. Sy bewind eindig aan die einde van 1998 toe sy lyk onder verdagte omstandighede ontdek is.<ref>''"Nigerian Lawyer: Abacha accounts apparently in Switzerland, Luxembourg, France, and Germany", AP press, 10 January 2000.''</ref>
Lyn 134:
[[Olusegun Obasanjo]], die voormalige militêre staatshoof, bring sy land terug na demokrasie toe hy in 1999 die nuwe president van Nigerië word. Dit beëindig byna 33 jaar van militêre bewind. Hoewel die verkeisings wat vir Obasanjo in 1999, en weer in 2003 as staatshoof aangewys het, is die verkiesings nie as vry en regverdige verkiesings beskou nie.
Muhammadu Buhari verslaan in Maart 2015 vir Goodluck Jonathan by die stembus met 'n geraamde 2 miljoen meerderheidstem..<ref>{{Cite news|title=Nigeria election: Muhammadu Buhari wins|url=http://www.bbc.com/news/world-africa-32139858|newspaper=BBC|accessdate=31 March 2015}}</ref><ref>{{Webaanhaling|url=http://www.vanguardngr.com/2015/04/obama-praises-nigerias-president-for-conceding-defeat/|
[[Lêer:Muhammadu Buhari - Chatham House.jpg|duimnael|240x240px|Muhammadu Buhari, die huidige president sedert Maart 2015.]]
[[Lêer:Political map of Nigeria.svg|duimnael|550x550px|Kaart van Nigerië, met staatsgrense, stede en dorpe. ]]
Lyn 141:
=== Misdaad ===
Nigerië huisves 'n redelik omvattende netwerk van georganiseerde misdaad, wat veral in die dwelhandel aktief is. Nigeriese misdaadgroepe is diep betrokke by dwelmhandel, verskeep heroïen van Asië na Europa en die Amerikas; en [[kokaïen]] van Suid-Amerika af na Europa en Suid-Afrika.<ref>{{Webaanhaling|
<ref>{{Cite news|last=Olukoya|first=Sam|title=Crime war rages in Nigeria|publisher=BBC News|date=20 February 2003|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1443902.stm|accessdate=7 June 2011}}</ref>
President [[Goodluck Jonathan]] het in Mei 2014 verklaar dat [[Boko Haram]] minstens 12 000 mense doodgemaak en 8 000 vermink het.<ref name="17 May 2014">{{Webaanhaling|url=http://www.premiumtimesng.com/news/160942-boko-haram-killed-12000-nigerians-plans-take-country-jonathan-says.html|
== Deelstate ==
| |||