Lewe: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
k →Eksterne skakels: Link FA is now handled by Wikidata, removed: {{Link FA|id}} using AWB (10861) |
No edit summary |
||
Lyn 1:
{{Inligtingskas
|naam = Lewe
|kleur =
Lyn 10:
|opskrif1 = Die lewe op aarde
|1 = Lewensvorme:
* Sellose lewe
** [[Virus]]se
* Sellulêre lewe
** [[Bakterie]]ë
** [[Archaea]]
Lyn 28:
|opskrif5 =
|5 =
}}
Die '''lewe''' is ’n karaktertrek van voorwerpe wat kan groei, voortplant en aanpas by hul omgewing, onderskei van dié wat dit nie kan doen nie<ref name=Koshland>{{Cite journal |title=The Seven Pillars of Life |journal=Science |date=22 Maart 2002 |first=Daniel E. |last=Koshland Jr |volume=295 |issue=5563 |pages=2215–2216 |doi= 10.1126/science.1068489 |url=http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/295/5563/2215 |accessdate=2009-05-25 |pmid=11910092}}</ref> – óf weens die [[dood]] óf omdat hulle lewelose [[organisme]]s is. Meer komplekse lewende organismes kan op verskeie maniere kommunikeer.<ref name="Koshland" /><ref name=Chambers>{{cite encyclopedia |encyclopedia=Chambers 21st Century Dictionary |edition=online |year=1999 |title=organism}}</ref> ’n Verskeidenheid lewende organismes word op die aarde aangetref: van [[swam]]me en [[bakterie]]ë tot [[plante]] en [[dier]]e.
== Klassifikasie van die lewe ==
{{Wetklas}}
Mense het organismes tradisioneel in die klasse "plante" en "diere" ingedeel bloot op grond van hul vermoë om te kan beweeg of nie. Die eerste bekende poging om organismes te klassifiseer was deur die [[Griekeland|Griekse]] [[filosoof]] [[Aristoteles]] (384–322 v.C.). Hy het alle lewende organisme wat in dié tyd bekend was, geklassifiseer as óf ’n plant óf ’n dier. Hy het diere met bloed onderskei van diere sonder bloed (of ten minste sonder rooi bloed) – dit stem ooreen met die moderne konsepte [[gewerwelde]]s en [[ongewerwelde]]s onderskeidelik. Hy het elk van hierdie groepe weer onderverdeel in vyf subgroepe. Hoewel sy werk nie sonder foute was nie, was dit vir eeue ná sy dood die mees betroubare bron.<ref>{{Cite news |title=Aristotle -biography |publisher=University of California Museum of Paleontology |url=http://www.ucmp.berkeley.edu/history/aristotle.html |accessdate=2008-10-20}}</ref>
Met die verkenning van [[Amerika]] is ’n groot aantal nuwe plante en diere ontdek wat beskrywings en klassifikasies nodig gehad het. In die laat 16de eeu en vroeë 17de eeu is begin met die noukeurige bestudering van diere en dit het gelei tot ’n aansienlike bron van inligting vir klassifikasie volgens anatomiese eienskappe.
In die laat 1740's het [[Carolus Linnaeus]] sy metode bekend gestel om elke spesie ’n naam te gee – ’n metode wat vandag nog gebruik word.<ref>{{Cite journal |author=Knapp S, Lamas G, Lughadha EN, Novarino G |title= Stability or stasis in the names of organisms: the evolving codes of nomenclature |journal=Philosophical transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences |volume=359 |issue=1444 |pages=611–22 |date=April 2004 |pmid=15253348 |pmc=1693349 |doi=10.1098/rstb.2003.1445 |url=http://journals.royalsociety.org/openurl.asp?genre=article&issn=0962-8436&volume=359&issue=1444&spage=611}}</ref> Hy het ontslae geraak van onnodige lang name en nuwe beskrywende terme met ’n buitengewone presiesheid daargestel. Hierdie metode staan bekend as [[Binomiale naam|binominale benaming]]. Eindelik is die huidige drie-domein-stelsel ontwikkel.
== Buiteruimtelike lewe ==
Die [[Aarde]] is die enigste [[planeet]] sover bekend waarop daar lewe is. Talle mense glo dat lewe in die buitenste ruim moontlik of selfs waarskynlik is. Daar is miljarde [[sterrestelsel]]s in die [[heelal]] en elke sterrestelsel bevat weer miljarde [[ster]]re. Talle van dié sterre het planete. Daar kan dus biljoene planete in die heelal wees.
Na gelang van die vraag wat die presiese omstandighede is wat lewe moontlik maak, soos water, kan die aantal planete met lewe wissel van een (die Aarde) tot honderde miljoene.
Geen lewe is egter tot dusver in ons sterrestelsel, die [[Melkweg]], gevind nie. As daar wel lewe is, sal dit moontlik veral bestaan uit [[mikro-organisme]]s, plante of onontwikkelde diere.
== Verwysings ==
{{Verwysings}}
== Verdere leesstof ==
* {{Cite journal|author=Nealson KH, Conrad PG |title=Life: past, present and future |journal=Philos. Trans. R. Soc. Lond., B, Biol. Sci. |volume=354 |issue=1392 |pages=1923–39 |year=1999 |month=December |pmid=10670014 |pmc=1692713 |doi=10.1098/rstb.1999.0532 |url=http://journals.royalsociety.org/content/7r10hqn3rp1g1vag/}}
* Walker, Martin G. [http://rationalphilosophy.net/index.php/the-book ''LIFE! Why We Exist...And What We Must Do to Survive''] Dog Ear Publishing, 2006, ISBN 1-59858-243-7
== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Tree of life|Lewensboom}}
* [http://www.edge.org/3rd_culture/kauffman03/kauffman_index.html "The Adjacent Possible: A Talk with Stuart Kauffman"]
* [http://plato.stanford.edu/entries/life/ Stanford Encyclopedia of Philosophy entry]
<br />
[[Lêer:Crystal txt.png|20px|links]]<small>Hierdie artikel is vertaal van die [
[[Kategorie:Lewe| ]]
| |||